تبریز شهر کهن تاریخ
مقدمه<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی است . در 46 درجه و 25 دقیقه طول شرقی و 38 درجه و 2 دقیقه عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است .
ارتفاع آن از سطح دریا حدود 1340 متر می باشد . با وسعتی حدود 11800 کیلومتر در قلمرو میانی خطه آذربایجان و در قسمت شرقی دریاچه ارومیه و 619 کیلومتری غرب تهران قرار دارد .
تبریز از سمت جنوب به رشته کوه منفرد همیشه پر برف سهند و از شمال شرقی به کوه سرخ فام عون بن علی (عینالی) محدود می شود . رودخانه آجی چای(تلخه رود) از قسمت شمال و شمال شرق تبریز میگذرد و پس از طی مسافت قابل توجه در دشت تبریز به دریاچه ارومیه می ریزد که اکثراً در فصول مختلف سال بی آب است.
مشاهیر
1- محمد حسین بهجت تبریزی ( شهریار )
محمد حسین بهجت تبریزی در سال 1285 در تبریز به دنیا آمد . وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تبریز به پایان رسانید و در دانشگاه تهران در رشته پزشکی به ادامه تحصیل پرداخت . اما به واسطه دارا بودن روحی حساس نتوانست این رشته را به پایان برساند فلذا به شاعری روی آورد اشعار زیبای وی در مدتی اندک در محافل ادبی و نیز مجامع شعرشناسان راه یافت اما منظومه حیدربابایه سلام وی بهترین و ممتازترین اثر اوست که در زبان اختناق پهلوی به زبان آذری به رشته نظم درآورد و طولی نکشید که این اثر جاودانه وی نیز از مرزها بالاتر رفت و شهرتی جهانی یافت چنانکه امروزه به دوازده زبان دنیا ترجمه و موجود می باشد . وی پس از تحمل بیماری سرانجام در سال 1367 در تبریز وفات یافت و پیکر او را در مقبره الشعرا که مدفن بزرگانی چون میرزا علی ثقه الاسلام است دفن کردند.
تا هستم ای رفیق ندانی که کیستم روزی سراغ وقت من آیی که نیستم
2- پروین اعتصامی
پروین اعتصامی در سال 1285 در تبریز چشم به جهان گشود . پدر وی یوسف اعتصامی خود از مشاهیر عصر خود بود و زمانی که به استعداد سرشار دخترش پی برد وی را در سایه تربیت خود گرفت چنانکه پروین از هشت سالگی شروع به سرودن شعر نمود و چیزی نگذشت که آوازه شهرت وی در تمامی محافل ادبی پیچید. پروین به سبب اشعار پر معنایش همیشه در آسمان ایران همچون ستاره ای خواهد درخشید سرانجام وی در 35 سالگی دار فانی را وداع گفت و در شهر مقدس قم دفن شد .
برون آمد از گنج مطبخ عجوز ز پیری به زحمت فتاده به سوز
شکایت کنان گه ز سر گه ز پشت چراغی که در دست خود داشت کشت
3- باقرخان (سالار ملّی)
باقرخان فرزند حاج رضا بنا در سال 1240 در تبریز به دنیا آمد . باقر خان به مدت 11 ماه در لباس رزم بعنوان فرمانده قوای مردم در انقلاب مشروطیت شرکت نمود و به همراه همین لشگر مردمی توانست قوای عین الدوله - سردار ارشد سپهدار تنکابنی – رحیم خان و صمد خان شجاع الدوله را شکست داده و به مراکز مراجعت دهد که به دلیل همین رشادت های وی مردم به او لقب (سالار ملی) دادند.
4- ستارخان(سردار ملّی)
ستارخان فرزند حاج حسین قره داغلی در سال 1245 در محال قره داغ به دنیا آمد پس از اندک مدتی به همراه عائله به تبریز مهاجرت نمودند و در اندک مدتی ستارخان با نشان دادن جوانمردی ها و رشادت ها از خود ، سرکرده جوانمردان شهر شد . در جریان مبارزات مشروطه خواهی ستارخان به مقام سرکردگی مبارزان رسید و بدین ترتیب پرچمدار نهضتی شد . بعد از پیروزی نهضت مشروطه خواهی حکومتیان مرکز به بهانه برقراری صلح وی را از جنگ باز داشته و به تهران دعوت نمودند ستارخان بواسطه جوانمردی و دلاوری که داشت هیچگاه گمان برخی نامردی ها و خیانت ها را نمی برد و چنین بود که به جنایت پارک اتابک تهران گرفتار شد و شیر مردی که ایران را به آزادی رسانده بود در محاصره زخمی شد و در زندان بستری شد سپس در سن 48 سالگی در سال 1293 جان به جان آفرین تسلیم کرد.
5- محمد تقی خان پسیان
محمد تقی خان در سال 1269 شمسی در تبریز به دنیا آمد . وی مکاتب ابتدایی و متوسطه را تبریز گذرانده و در مدرسه نظام تهران به ادامه تحصیل پرداخت . بعد از 5 سال به عنوان مسئول امنیتی راههای استان همدان انتخاب شد در جنگ جهانی اول محمد تقی خان به درجه سر لشگری نائل شد و در مقابل قشون مجهز روس با اندک امکانات ایستادگی نمود وی در سال 1295 به آلمان رفت و تحصیلات خود را در امور زرهی ادامه داد بعد از ورود به ایران بعنوان فرماندهی لشگر خراسان انتخاب شد در زمان فرماندهی با مشاهده اختناق و ستم شاهی با گروهی از اتراک خراسانی همدست شده و دست به قیام وسیعی زد . شاه قوام السلطنه را مامور به مبارزه با پسیان نمود و قوام با دادن رشوه و وجه فراوان به ایالت قوچان آنها را علیه پسیان مسلح نمود پسیان در جریان یکی از همین درگیری ها زخمی شده و کشته شد . این شعر از اوست :
ای رحمت حق سایه یزدان نظری کن ای پادشه عالم امکان نظری کن
مستم ز تو و از تو بود مستی عشاق با یک نگهی جانب مستان نظری کن
6- میرزا علی آقا ثقه الاسلام
میرزا علی آقا در سال 1235 ه.ق در تبریز متولد شد . پدر وی میرزا موسی نام داشت میرزا علی آقا از همان دوران کودکی به مکاتب دینی بسیار علاقه مند بود فلذا بر علاوه بر مکتب های تبریز در نجف و کربلا نیز به کسب فیض علم مشغول گردید در مدت کمی به مقام اجتهاد دست یافت .
میرزا علی آقا قلب بزرگی و افکار عمیقی داشت و در عین حال به زیبایی شعر می سرود . وی به صف مجاهدان مشروطه خواه پیوست و در زمان حمله قشون روس به تبریز مردم این شهر به فتوای وی به مقابله با این قشون پرداختند . بعد از این مبارزه – دولت روس 3 قشون دیگر به تبریز فرستاد و میرزا علی آقا علی رغم قدرت قشون روس ها حاضر به عقب نشینی و خروج از تبریز نگردید و این در حالی بود که کنسول های دیگر کشور ها بسیار مایل بودند که وی را تحت حمایت خود در آورند ، ولی وی راضی نگردید و به اسارت قشون روس در آمد و در یک دادگاه فرمایشی حکم اعدام این مرد مبارز صادر شد و در سال 1330 ه.ق در روز عاشورا به دار آمیخته شد و با شهادتی این چنین باعث رسوایی هرچه بیشتر قشون روسها شد.
7- میرزا حسن رشدیه
میرزا حسن در سال 1228 در تبریز به دنیا آمد . میرزا به همراه کودکان هم سن خود در مکتب های شهر شروع به درس خواندن کرد و در همین اثنا پی برد که اینگونه درس دادن و درس خواندن ره به جایی نخواهد برد . به همین منظور در سالهای جوانی به بیروت سفر نمود و بعد از بازگشت به وطن اولین مدرسه مدرن را در سال 1305 شمسی در محله ششگلان تبریز دایر نمود اما تولی نکشید تحت فشار کوته فکران و مخالفان رشد افکار کودکان مجبور به جلای وطن گردید و به مشهد مقدس عازم شد معهذا این مرد خستگی ناپذیر به دفعات به تبریز آمده و مدارسی دایر نمود و در یکی از همین اقدامات بود که به طرف وی تیراندازی شد و از ناحیه پا زخمی گردید اما این مرد مومن به راه خود ادامه داد و نیز اولین مدرسه را برای همیشه در تهران دایر نمود و تا 95 سالگی توانست چندین مدرسه در شهر های ایران دایر کرده و به نام (پدر مدارس نوین ) لقب گرفت . وی در سال 1323 در قم وفات یافت و مزار وی در همین شهر است.
8- صائب تبریزی
محمد علی صائب در سال 1010 ه.ق در تبریز متولد گردید . پدر او عبدالرحیم اهل داد و ستد و بازرگانی بود و به علم و ادب علاقه ای نداشت . صائب پس از اتمام درس به مکه رفته و بعد از چند سال از آنجا به هندوستان مسافرت نموده و به خاطر اشعار زیبایش شاه جهان وی را به دربار خود فرا می خواند . شش سال در کابل و هندوستان اقامت می کند . سپس به اصرار پدرش مجددا به ایران بر می گردد و در دربار شاه عباس دوم صفوی جاه و جلالی بواسطه اشعارش پیدا می کند وفات وی در سال 1081 هق در اصفهان اتفاق افتاد . مزار وی نیز در همین شهر است.
در حفظ آبروی ز جان سخت تر بکوش مسکین آب رفته باز نگشته به جوی خویش
9 – استاد میرزا طاهر خوش نویس
خوشنویس و کاتب قرآن و نهج البلاغه
تولد : 1267 قراجه داغ
وفات : 1355 تبریز
10- استاد حسن هریسی
خوشنویس
تولد : 1282 شمسی . تبریز
وفات : 1362 . تبریز
زلزله های تبریز
زلزله از جمله وقایعی است که از قدیم الایام شهر تبریز را تحت تاثیر خود قرار داده است تا بدانجا که این شهر توسط زلزله های مهیب ویران و بکلی نابود شده دوباره بازسازی شده است . از آنجا که این بلای طبیعی در ساختار فرهنگی اجتماعی و نوع بافت شهر تبریز نقش بسزایی داشته است .
در مورد منشاء زلزله های شهر تبریز برخی علت آن را فعالیت کوه های آتشفشانی سهند نسبت می دهند مینورسکی در کتاب خود ( تاریخ تبریز ) به این امر اشاره دارد عده ای نیز همچون "خانیکوف" اکثر این زلزله ها را از اختلاف محل خود به خود طبقات زمین می دانند . با توجه به اینکه تبریز روی خط زلزله شمال ایران قرار دارد می توان نظر دوم را تاکید کرد. در اینجا بطور اجمال به بررسی زلزله های مهم که در طول تاریخ به شهر تبریز واقع شده است می پردازیم:
1- زلزله سال 244 ه.ق (مطابق 858م)
در زمان متوکل خلیفه عباسی (247-232) تبریز در اثر زلزله ویران گشت و به دستور همان خلیفه شهر مجددا بازسازی و تجدید بنا گردید و تا صدونود سال ساکنان آن روی آرامش دیدند 1 در این مدت بر وسعت و آبادانی شهر افزوده می شد به طوری که استخری و ابن حوقل در آغاز و نیمه قرن چهارم آن را در شمار شهرهای کوچک آذربایجان گرفته اند ولی کمی بعد ایشان ابن مسکویه (متوفی 421) درباره این شهر این چنین می گوید :
' شهری است بزرگ و با روی استوار دارد پیرامون آن درختان بارور بیشتری دارند. شهری استوار و مردمانش دلیران و توان گردانند'2
نزهت القلوب . حمدالله مستوفی . ص75.
شهر یاران گمنام . کسروی . بخش دوم . روادیان . ص89
2- زلزله سال 434 ه.ق (مطابق 1042م)
به نوشته قاضی رکن الدین خوئی در 'مجمع ارباب الملک' چهاردهم صفر سال 434 زمین لرزه دیگری که بسیار شدید تر از زلزله سال 244 بوده شهر را طی یک شب ویران ساخته است . گفته شده در آن ایام یک ستاره شناس دانشمند شیرازی به نام 'ابوطاهر' در تبریز سکونت داشته و پیشگویی کرده بود که آن شب تمام شهر در اثر زلزله شدیدی ویران خواهد شد ولی چون مردم اعتنایی به پیشگویی این منجم نکردند لذا وی به خدمت حاکم وقت شتافت و اصرار کرد که به زور اهلی شهر را خارج کند حاکم که اعتقاد به نظرات ابوطاهر منجم داشت در این مورد کوشش بسیار به عمل آورد در نهایت کسانی که به نظریات آن منجم شک داشتند ، خانه را ترک نکردند و در نتیجه ساعت موعود که فرا رسید 40 هزار نفر در اثر زلزله جان دادند.1
اثر این زلزله در قصاید و اشعار قطران حکیم و شاعر نیز انعکاس یافته که ما در این مقال به ذکر مختصری از آن اکتفا می کنیم :
به نیم چندان کز دل کسی برآید قیل
به نیم چندان کز لب تنی برآرد قال.
خدا بر مردم تبریز برا فکند فنا
فلک به نعمت این شهر بر گماشت زوال.
3- زلزله سال 1033 ه.ق (مطابق 1633م)
به نوشته کسروی سال 1033 ارزش سختی رخ می دهد که از تفصیل آ« اطلاعی در دسترس نیست.
1- نزهت القلوب . حمدالله مستوفی . ص75.
4- زلزله سال 1050 ه.ق (مطابق 1640م)
یکی از سخت ترین و پر حادثه ترین زمین لرزه های تبریز می باشد . این حادثه را ' ارایکل تبریزی' که یکی از مورخان ارمنی است و در آن زمانها می زیست در کتاب خود به تفصیل شرح داده است . در سخت ترین روزهای زمستان به هنگام ریزش برف مردم به خانه های خود پناه برده بودند ناگهان زمین چنان سخت می لرزد که در یک لحظه همه پستی و بلندی های شهر را یکسان می سازد . در این حادثه کوشک پادشاهی شام غازان که یکی از عمارتهای تاریخی تبریز به شمار می رفته از هم فرو ریخته و جز یک مشت ویرانه نشانی از آن باقی نمانده است . همچنین مسجد تاریخی استاد شاگرد و دیگر مساجد که هر کدام یادگار پادشاهی یا وزیری بوده همه ویرانه می شود .
5- زلزله سال 1060 (مطابق 1649)
از حادثه زلزله 1050 نه سال می گذشت که زمین لرزه بسیار هولناک دیگری در تبریز روی داده آسیب فراوانی می رساند . میر بقای بدخشی از شاعران آن زمان چنین سروده است:
چه پیش آمد زمین و آسمان را
که بد میبینم اوضاع زمان را.
حوادث با هم از هر گوشه جستند
طلسم خاک را در هم شکستند.
سواد دلنشین ملک تبریز
شد از فرط تزلزل وحشت انگیز.
تاریخ دیگر زلزله ها به قرار زیر است :
1134ه.ق ـ 1140ه.ق ـ 1193 ه.ق ـ 1194ه.ق ـ 1201 ه.ق ـ1290 ه.ق ـ 1292 ه.ق ـ 1348 ه.ق ـ
تبریز زادگاه شعر نو و نقد ادبی
شعر نو و نقد ادبی پدیده های ادبی و فرهنگی هستند که در اثر خواست زمان و نیاز جامعه پدید می آیند و در واقع تحولات سیاسی و دگرگونی های اجتماعی هستند که آنها را به منصه ظهور می رسانند . به قول حسین صفاری دوست «هر دگرگونی در شکل و مضمون ادبیات به دگرگونی عظیمی در زندگی اجتماعی است »1
شعر نو و نقد ادبی در دوران انقلاب مشروطیت در شهر انقلابی تبریز به وجود آمدند و می توان گفت این دو پدیده ادبی محصول شرایط تاریخی بودند که در این شهر تاریخ ساز پدید آمدند .
انقلاب مشروطیت که توده ها را به خروش آورد به شعر تاثیر انکار ناپذیری بر جای نهاد . این نهضت مردمی نه تنها در زمینه های اجتماعی و سیاسی جامعه آن روز کشور دگرگونی ایجاد کرد بلکه در عرصه ادب و فرهنگ نیز تحولاتی ایجاد کرد .
اگر وضع شعر و شاعری را در دوران قبل از مشروطیت مورد مطالعه قرار دهیم خواهیم دید که اغلب شعرا با مردم و اجتماع خود هیچ گونه ارتباط و علقه ای نداشتند زیرا شعر آنها در حد ممدوحان آن هم با واژه های غامض و کلمات دور از فهم توده های مردم خلاصه می شد .
احمد شاملو در منظومه ای وضع شعر و شاعری را در دوران یاد شده چنین بیان می کند :
موضوع شعر شاعر پیشین
از زندگی نبود
در آسمان خشک خیالش او
جز با شراب و یار نمی کرد گفتگو
او در خیال بود و شب و روز
در دان گیس مضحک معشوقه پایبند 2
دنیای سخن . شماره 61 . مهر 1373 . ص58
دکتر رضا براهنی . طلا در مس . ص 326
پس از آنکه مرحله دوم مشروطیت آغاز می شود و : «شورش به داخل بیشتر طبقات مختلف جز دهقان ها نفوذ می کند شراره های انقلاب از حضرت عبدالعظیم و قم به تبریز می جهد... در این دوره مبارزه های خونین و لشگر کشی و انقلاب به معنای واقعی آغاز می گردد»
برجسته ترین سرایندگان آذربایجان که تحت تاثیر مبارزات شورانگیز مردم این سرزمین قرار گرفته و مجاهدت آنها را در آثار خود منعکس کرده اند عبارتند از : حاج رضا صراف تبریزی ، میرزا جبار مشعوف ، سیاهپوش و…
طرفه آن که شاعرانی از بین خود مجاهدان ظهور می کنند که در دستی تفنگ و در دست دیگر قلم ، در جبهه های جنگ و در میدان های آتش و خون با سروده های حماسی خود مدافعان جان بر کف را به ادامه مبارزه تشویق می کنند . میرزا احمد سهیلی ششگلانی ، سعید الماسی ، میر عبدالحسین خازن خیابانی و بایرامعلی عباس زاده (حمّال) در زمره این سخنوران رزمنده قرار دارند.
ایرج میرزا این شاعر نامدار تبریزی که تحت تاثیر دگرگونی های اجتماعی بود محاوره را در شعر خود وارد کرد و هرچه بیشتر به سادگی و روان بیان شاعرانه کوشید و سبکی به وجود آورد که مردم پسندیدند و شعرا تقلید کردند . معاصران نام او را جزو چند شاعری که به سبک جدید شعر گفته اند ثبت کردند و ملک الشعرای بهار درباره او می گوید :
سعدیی نو بود و چون سعدی به دهر
شعر نو آورد ایرج میرزا
اما نه ایرج میرزا و نه برخی دیگر از شاعران نتوانستند گریبان را از قید قواعد مسلم عروض فارسی که بر دست و پای آنها افتاده بود رهایی بخشند . ایرج میرزا خود در مثنوی «انقلاب ادبی» درباره کسانی که در پی راههای نو بودند با لحن استهزا آمیزی می گفت:
می کنم قافیه ها را پس و پیش تا شوم نابغه دوره خویش.
مکانهای تاریخی و دیدنی تبریز
1- پارک ائل گلی
محل : تبریز تاریخ بنا: 5800 ه.ق
با استخری به مساحت 54675 متر مربع در عصر آق قویونلو ها احداث و در دوره پسر هشتم عباس میرزای قاجار بازسازی و در سال 1349 عمارت آن تجدید بنا گردید
2- عمارت شهرداری تبریز
تاریخ بنا : 1314 ه.ش محل : خیابان امام خمینی عمارت زیبای شهرداری تبریز به مساحت 9600 متر مربع در محل گورستان متروکه کوی نوبر با زیر بنای 6500 متر ساخته شده است . این بنا دارای یک برج ساعت 4 صفحه ای به ارتفاع 4/30 متر است که در هر 15 دقیقه آوای زنگ آن گذشت زمان را اعلام میدارد.
3- ربع رشیدیه
ربع رشیدی که در حال حاضر بقایای آن باقی مانده است از بنای با شکوهی است که به دستور خواجه رشید الدین فضل الله همدانی وزیر سلطان محمود غازان خان در دامنه کوه سرخاب ساخته شده است . این مجموعه با شکوه و بی نظیر در آن روزگار یک مرکز دانشگاهی و فرهنگی بوده و بنا بر نوشته عبدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب این مجموعه شامل: مدرسه . مسجد . حمام . کتابخانه . خانقاه . گرمابه . کاروانسرا . دکان . خانه . آسیاب . باغ و بوستان . دارالشفاء . ضرابخانه بود این مجموعه ارزشمند پس از قتل رشید الدین فضل الله در سال 718 ه.ق ویران شد .
4- بازار بزرگ تبریز
بازار بزرگ تبریز بزرگترین بازار بهم پیوسته و مسقف دنیاست . قدمت بنای اولیه این بازار مشخص نمی باشد ولی تاورنیه و مقدسی در سفرنامه های خود در قرن چهارم بازار تبریز را پر رونق توصیف کردند مجموعه کنونی بازار در دوره قاجاریه بعد از بعد از زلزله 1193 ه.ق ساخته شده است معماری زیبا . کثرت تیمچه ها . سراها . راسته ها و تنوع مشاغل ویژگی خاصی به این بازار بخشیده است.
5- مقبره الشعرا
محل : تبریز خیابان ثقه الاسلام
مقبره الشعرای تبریز یکی از بناهای زیبا و دیدنی شهر تبریز است که در محله سرخاب در کنار بقعه سید حمزه قرار دارد . این مکان مدفن بیش از 400 تن از دانشمندان عرفا شعرایی چون محمد حسین شهریار می باشد.
6- بقعه سید حمزه
بقعه سید حمزه در محله سرخاب در کنار مقبره الشعرا در خیابان ثقه الاسلام قرار دارد حجاری های ظریف این بقعه نشان از عظمت بنای اولیه دارد و نقوش زیبایی که به شکل برجسته کنده کاری شده ظاهرا مربوط به دوره آق قویونلوها و ترکمنان می باشد.
7- مسجد کبود
محل : تبریز تاریخ بنا : قرن نهم ه.ق
مسجد کبود فیروزه جهان اسلام از شاهکارهای معماری و هنر اسلامی به دستور ابو مظفر جهانشاه قره قویونلو بنا گردیده است این مسجد با کاشی های معرق فیروزه ای لاجوردی انواع خطوط عالی(ثلث . نستعلیق . نسخ) و طرح ها بدیع هندسی و اسلیمی مورد نظر ارباب ذوق و هنر است.
8- ارک علیشاه
محل : تبریز خیابان امام خمینی
تاریخ بنا : 8 ه.ق
این بنای باشکوه بازمانده مسجدی است که در فاصله سالهای 716 ه.ق الی 724 ه.ق به همت تاج الدین علیشاه جیلانی تبریزی وزیر ابو سعید ایلخانی ساخته شده است.
9- بقعه عون بن علی
محل تبریز برفراز قله سرخاب . این بقعه به شیوه معماری دوره ایلخانی ساخته شده است و شامل 3 اتاق یک مقبره یک ایوان و 5 ستون سنگی است.
فصل ها ، ماهها ، روزها (ترکی)
فصل ها
بهار : یاز تابستان : یای پاییز : گوز زمستان : قیش
ماهها
فروردین : آغلار گوللر اردیبهشت : قیزاران آی
خرداد : گولی آی تیر : قورا پیشیرن
مرداد : قویروق دوغان شهریور : زومار آیی
مهر : خزل آیی آبان : قیرووآیی
آذر : آذر دی : چیلله
بهمن : دوندوران آی اسفند : بایرام آیی
روزها
شنبه : یئل لی گون یکشنبه : سود گونو دوشنبه : دوز گونو
سه شنبه : آرا گون چهار شنبه : اود گونو پنجشنبه : سو گونو
جمعه : آینی گون
بلدیه تبریز نخستین شهرداری ایران
دایر شدن بلدیه در تبریز در صدر مشروطیت یک رخداد عادی و تاسیس یک اداره معمولی نبود . این نهاد در یک فضای انقلابی به همت توده های به پا خواسته در راستای مشارکت مردم در سرنوشت خود پا گرفت . نمایندگان خردمند و دور اندیش انجمن ایالتی آذربایجان برای نهادینه کردن حاکمیت قانون و سپردن امور مردم به خود آنها ، تشکیل انجمن های شهر و تاسیس بلدیه در این خطه را تصویب کرده و به مورد اجرا گذاشتند.
«آن شهرداری تاریخی تبریز که در اندک زمانی شهر را پاک ترین و بسامان ترین شهر ایران کرده بود ، شهرداری که در سال 1287در گرما گرم جنگ های تبریز و در زیر گلوله های توپ که بر شهر می ریخت کوچه ها را سنگ فرش می ساخت ، شهرداری که برای نخستین بار در ایران بیمارستان پاکیزه آبرومندی را بر پا کرده بود»1
مذاکرات نمایندگان انجمن ایالتی آذربایجان و اظهار نظر های خود مردم تبریز در این زمینه ، در عین حال که اهمیت این ارگان مردمی را نشان می دهد ، نشانگر شعور اجتماعی مردمان آن روزگار تبریز هم هست . در شماره 42 روزنامه انجمن که در تاریخ 27 ذیحجه 1324 ه.ق منتشر شده ، در ادامه گفتگوهای نمایندگان انجمن ایالتی آذربایجان آمده است :«در آخر مجلس آقا مشهدی میر علی اکبر اظهار نمود حال که مجلس عدليه تشکیل یافت ، خوب است تا رسیدن قانون اساسی ترتیبات اداره بلدیه هم داده ، مرتب و منظم دایر نماییم که تشکیل بلدیه از تشکیل عدلیه الزم است»
بدین ترتیب می بینیم که تشکیل بلدیه از نظر نمایندگان انجمن ضروری تشخیص داده می شود خود مردم هم نه تنها تاسیس بلدیه را در اولویت می دانند بلکه استقرار مشروطیت را در تشکیل صحیح این ادارات و سپردن کارهای مردم به خود آنان می دانند .
1- تاریخ هجده ساله آذربایجان ، ص398.
غذاهای رایج و سنتی
1- شرح پاره ای از نانها
اهری : نان کوچک و شیرین جهت مصرف بیماران و کودکان و ایام رمضان
اوروشلوق کوکسه سی (نان ماه رمضان) : نان هایی با شیرینی اندک و چربی و تخم مرغ جهت ماه مبارک رمضان
ایشلی کوکه ( نان مغزدار) : نان هایی کوچک و گرد دارای مغز از آرد و زنجبیل و گردوی تافته شده
2- شرح پاره ای از نوشیدنی ها
دارچین چایی : دارچین را دم کرده و می خورند
گیلانار چایی : آلبالوی رسیده را مثل چای دم کرده و می خورند
یارپیز : (پونه ) همانند برگ های چای خشک کرده و دم می کنند
گووزبان : (گاوزبان ) از مخلوط دارویی تشکیل می شود.
3- شرح پاره ای از عرقیجات رایج
اترج : از برگ های سبز بالنگ گرفته می شود
باهار ناریش ( بهار نارنج) : از گلهای نارنج گرفته می شود
بیدمیش : از گلهای درخت بیدمشک گرفته می شود
زیره : از گیاه زیره به همراه ریشه ساقه و گل آن گرفته می شود
شاهسپره ن : از برگهای سبز گیاه عطر شاه گرفته می شود
4- شرح پاره ای از آش های رایج
آبقورا آشی (آش آبغوره ) : در آن از آبغوره استفاده می شود
آلوبوخارا آشی (برگه آلو) : در این آش علاوه بر تمام مخلّفات آش از برگه آلو مغز گرده و بادام هم استفاده می شود
اوماج آشی : آشی مانند دیگر آش هاست در آخر به آن خمیر های ریز گلوله شده و یا رشته شده می ریزند
بامادور آشی : در آن به جای آب معمولی از آب گوجه فرنگی رنده شده استفاده می شود
5- شرح پاره ای از غذاهای کمکی
ات کوکوسی : کوکوی گوشت
ایشلی کوکو ( کوکوی مغز دار) :همانند کوکوی سیب زمینی است با این تفاوت که در مغز آن از گوشت چرخ کرده پیاز و جعفری استفاده می شود
گوی کوکوسی : ( کوکوی تره ) : از تره خرد شده و تخم مرغ و آرد و زرد چوبه و زرشک و مغز گرده تهیه می شود
تبریز گهواره ادبیات کودکان
تبریز قهرمان طلايه دار است پیشگامان این دیار هنرپرور دور اندیشانه به اهمیت ادبیات کودکان و نوجوانان پی برده اند و پایه های این رشته حیاتی را به نظم و نثر پی افکندند . در این نوشتار از چهار تن از قافله یالاران این راه سخن خواهد رفت . طالبوف ، ایرج میرزا، باغچه بان ، صمد بهرنگی
عبدالرحیم نجار زاده تبریزی ( طالبوف)
«طالبوف را به اعتباری می توان نخستین نویسنده کودکان نامید که نوشته هایش برای بچه های از 9 تا 90 ساله قابل استفاده بود این نویسنده و متفکر عصر روشنگری ایران بر این اعتقاد بود که برپایی زندگی معاصر و اداره آن به وجود انسان های معاصر نیازمند است انسانهایی مسلح به دانش نوین و بینش پیشرو و چنین انسانهایی را باید تربیت کرد .»1
1- رئیس نیا - ایران و عثمانی در آستانه قرن بیستم (ج1) ص485
ایرج میرزا
«شعر که از شاخه های ادبیات است سخنی است خیال انگیز به روانی آب به صراحت نور و دلکش و خوش آهنگ چون صدای نسیم در گوش برگ شعر سخنی موثر است زیرا با کمترین کلمات بیشترین پیام ها را منتقل می کند »1
بهتر است شعر کودک قابل فهم باشد حرفی برای گفتن داشته باشد و هدفی را دنبال کند در انتخاب مضامین برای کودک باید به دنیای کودک برگشت و پرده های تجربه را از جلوی چشم کنار زد.
در این زمینه نیز ایرج میرزا نیروی خلاقه خود را در خدمت آموزش و پرورش نونهالان به کار برد و طبع سرشار خویش را صرف این کار خیرخواهانه کرد.
جبار باغچه بان
چنان که می دانید طالبوف در زمینه نثر و ایرج میرزا در عرصه نظم آغازگر ادبیّات کودکان بودند ولی جبار باغچه بان نویسنده ای که با نوشتن کتاب نمایشنامه انتشار فصلنامه و سرودن شعر برای بچه ها تداومگر این خدمت نیک خواهانه بود . این مرد وارسته اولین ناشر و مولف کتاب کودک در ایران است و علیرغم دشواریهای وسیع چاپ و کلیشه چاپ کتاب های ویژه کودکان را با نقاشی هایی که خود می کشید آغاز کرد .»2
بیر گون دور دوم تهران دان اوزاق اوزاق یوللاردان
هیققانا ها قیققانا کلدیم آذر بایجانا
نه لر گوردوم من اوردا قوشلار اوخور شن اوردا
کهلیک گولور داغیندا بلبل اوخور باغیندا
1-روزنامه ایران - پیشین
2- روزنامه ایران - پیشین
صمد بهرنگی
فرزند خلف این سه شخصیت پیشگام نویسنده بود که با نوشته های خود تحول شگرفی در این زمینه بوجود آورد او صمد بهرنگی دوست صمیمی بچه ها و مردمی ترین چهره ادبیات معاصر کودکان و نوجوانان بود که در عمر کوتاه ولی پر بار خود با نوشتن داستان های متعدد نتنها شیوه درست زندگی کردن را برای بچه ها آموخت بلکه با نشان دادن واقعیت های جامعه کودکان را برای مبارزه با ظلم و فساد رهنمون کرد و او در همه قصه ها و مقاله هایش با مردم عادی و بچه ها حرف می زند آن ها هم با زبان مردم ساده کوچه و بازار .
کارنامه قلمی صمد بهرنگی
قصه کودکان
اولدوز و کلاغ ها
اولدوز و عروسک سخنگو
3- پسرک لبو فروش
4- قوچ علی و دختر پادشاه
5- ماهی سیاه کوچولو
6- کچل کفتر باز
7- 24 ساعت در خواب و بیداری
8- یک هلو و هزار هلو
9- سرگذشت پسرک دهاتی
10-کلاغ ها ، عروسک ها و آدم
11- تلخون و چند قصه دیگر
تحقیقات فولکلوریک و تربیتی و اجتماعی
کند و کاو در مسائل تربیتی ایران
مثل ها و چیستان ها
3-پاره پاره
4- الفبا برای کودکان روستایی ( چاپ نشده)
5- آذربایجان در نهضت مشروطیت ایران(چاپ نشده)
6- افسانه های آذربایجان(2 جلد)
ترجمه
ما الاغ ها (مجموع داستان از عزیز نسین)
دفتر اشعار معاصر(چاپ نشده).
منابع
تبریز شهر اولین ها نوشته مرحوم صمد سرداری نیا
تبریز شهر کهن تاریخ نوشته مهندس ناصر رهنمای شهسواری
سررسید آذربایجان سال 1387
گرد آورنده:محمد حسین اعتقادی فر
مطالب مشابه :
36_89)گزارش آب
خیز بلند شرکت آب و فاضلاب محمد امین خوش و جیره بندی چون بختکی برسر مردم تبریز سایه
سفر تبریز
سفر تبریز جمع و فارغ از دنیا بودیم، بسیار خوش سایه پدر و ماشینش را کماکان
تبریز شهر کهن تاریخ
تبریز شهر کهن تاریخ باعرض سلام و خوش آمد گویی به هموطنان ای رحمت حق سایه یزدان
احمدی نژاد در تبریز چه میکرد ؟! حاشیه های مراسم دعا برای مادر احمدی نژاد
احمدی نژاد در تبریز چه برای شرکت در مراسم یادبود میگردد چه خوش باشد که ما نیز
لبنیات و بستنی حیدربابا
های دلنشین و نوازش های زیبای آهنگ تولید بستنی از گوشه و کنار شهر تبریز خوش ذائقه خود
برچسب :
شرکت خوش سایه تبریز