مدیریت ماشین آلات در پروژه ها

ر برنامه ريزي يك پروژه بزرگ عمليات ماشين آلات ساختماني و انتخاب ماشينهاي مربوطه، بايد تمام پروژه بصورت يك "سيستم" مورد مطالعه قرار گيرد. اين مساله چه در مورد پروژه هاي مربوط به عمليات خاكي و چه در مورد پروژه هاي توليدي نظير ساخت قطعات بتني پيش ساخته صدق مي كند، عواملي كه در سرعت كار و مقدار توليد موثر خواهند بود شامل نكات زير مي باشند: مدت زمان قرارداد، شرايط جوي، مقررات و آيين نامه هاي دوليت، كارگران، ماشين آلات، مواد مورد نياز و مسائل محيط زيست و غيره.
گرچه كاربرد صحيح تكنيك هايي كه در فصول پيشين تشريح شدند باعث بالا رفتن توليد و گردش صحيح كار در مورد كارهاي بخصوص (نظير عمليات اسكريپر يا دراگلاين و غيره) خواهد شد ولي با مطالعه كل پروژه بصورت يك سيتم ميتوان مقدار كارآئي كل را بازهم بالا برد.

اصول طرح كارگاه
طرح صحيح شكل كلي كارگاههايي كه عمليات تكراري تكراري ساختماني نظير ساختن قطعات پيش ساخته بتن آرمه، كارگاههاي تهيه قطعات اسكلت فلزي، كارخانه آسفالت يا سنگ شكني در آنها انجام ميگيرد از عوامل موثر در بالا بردن راندمان كار ميباشد. در طرح يك كارگاه عمليات ساختماني سه موضوع را بايد در نظر داشت: انتخاب ماشين آلات، انتخاب محل كارگاه (سايت) و طرح كلي كارگاه، اين سه موضوع كاملاً بهم مربوط بوده و انتخاب يكي در انتخاب ديگري موثر ميباشد. عواملي كه در انتخاب موثر خواهند بود در قسمتهاي بعدي شرح داده شدهاند.
انتخاب ماشين آلات
عواملي اصلي در انتخاب ماشين آلات ساختماني شامل مواد زير ميباشند:
1- نوع كاري كه بايد انجام شود: چه پروسه و جرياني بايد انجام پذيرد؟ مقدار توليد چقدر بايد باشد؟ نوع كار و ظرفيت مورد نياز ممكن است ايجاب نمايد كه يك قطعه ماشين بسيار بزرگ انتخاب شود و يا اينكه چند ماشين كوچكتر كه بطور همزمان كار ميكنند مورد استفاده قرار بگيرند.
2- ماشين آلات موجود: عوامل بسياري در انتخاب ماشين آلات موثرند از جمله مدت زمان پروژه و سرمايه موجود براي تهيه ماشينها، گاهي اوقات هر چند يك نوع ماشين داراي بازدهي بسيار خوبي است ولي بخاطر كميابي آن، بايد مدتها در ليست انتظار صبر كرد تا ماشين مربوطه بدست آيد و اين ممكنست برنامه كار پروژه را بيش از حد مورد قبول به تاخير اندازد.
3- مواد خام مورد نياز: بايد مقدار، نوع و اندازه مواد اوليه مورد نياز را بدقت تعيين نمود. آيا براي كار كردن با اين مواد اوليه احتياج به ماشين آلات مخصوص جهت حفاظت، حمل و نقل و رعايت مسائل ايمني هست يا خير؟ اين مواد خام در كجا مستقر هستند و با چه وسيلهاي بايد به محل كارگاه حمل شوند؟
4- جريان مصالح و مواد اوليه: جريان و خط سير مواد اوليه بايد در داخل كارگاه برنامه ريزي و مشخص شود. تعداد، اندازه و نوع ماشين آلات جهت بارگيري و تخليه كاميونها و ساير وسايل حمل و نقل مصالح را بايد تعيين نمود.

انتخاب محل كارگاه
در صورت امكان بايد به نكات زير توجه و عمل نمود:
1- در هنگاميكه بيش از يك محل مناسب براي كارگاه موجود است بايد موضعي را انتخاب نمود كه مقدار حمل و نقل وسايل و مصالح را مينيمم كند. مثلاً در انتخاب موضع براي يك كارخانه مخلوط سازي بتن بايد نقطهاي را انتخاب نمود كه مقدار كل حمل و نقل براي مواد خام و بتن پلاستيك را به حداقل برساند.
2- وضعيت توپوگرافي محل كارگاه معمولاً در مخارج ساختمان و بهره برداري از كارگاه تاثير مهم دارد.
3- مساله راههاي دسترسي به محل كارگاه بايد مورد توجه قرار گيرد. كارگاه بايد در محلي واقع باشد كه مواد خام و ساير مواد مورد نياز را بتوان به سادگي به آن حمل و توليدات كارگاه را از آن خارج نمود. وضعيت راهها، شاهراهها، خطوط آهن و راههاي آبي منتهي به محل كارگاه عامل موثري در تغييرات مخارج و حمل و نقل و حتي ظرفيت نهائي كارگاه خواهد بود.
4- خدمات عمومي و تسهيلات مسالهاي است كه بايد به آن توجه داشت. در نقاطي كه نيروي برق شبكه مملكتي موجود نيست ميتوان از موتورهاي توليد برق ديزل استفاده نمود. مساله تامين آب معمولاً مساله حادي است (بخصوص در ايران) مخصوصاً در كارگاههايي كه احتياج زياد به آب براي شستن مواد خام و يا خنك كردن دستگاهها دارند.

طرح كلي كارگاه
در طرح كارگاه و برنامهريزيهاي مربوطه به اصول تشريح شده بايد توجه شود كه مقدار حركت مواد، ماشينها و كارگران در محوطه كارگاه به حداقل رسيده و زمان توليد واحد محصول مينيمم شود. با اين همه بعضي ديگر از مسائل را نيز بايد رعايت نمود كه بدانها اشاره ميشود.
1- زهكشي: معمولاً كارگاههاي ساختماني در نزديكي محل اجراي پروژههاي ساختماني برپا مي-شوند. وضعيت توپوگرافي و نوع خاك كارگاه در شرايط جوي منطقه وضعيت زهكشي منطقه را تا حد زيادي روشن ميكند. عدم تامين تشكيلات زهكشي كافي ممكنست باعث ايجاد اشكالات اساسي در كار كارگاه يا كارخانه شود. در صورتيكه براي تامين يك سيستم زهكشي مطمئن احتياج به متحمل شدن مخارج زياد ميباشد. بايد يك بررسي اقتصادي انجام داد كه آيا ايجاد يك سيستم زهكشي و تحمل مخارج مربوطه در مجموع اقتصادي است يا خير؟
2- وزش باد: در كارگاههايي كه از دودكشهاي آنها دود زياد متصاعد شده و يا كارگاههايي كه ماشين آلاتشان در مقابل گرد و خاك حساسيت دارند، بايد به مساله سرعت باد در منطقه توجه اساسي شود. مثلاً در كارگاههاي سنگ شكني بايد دستگاهها را طوري نصب كرد كه وزش باد ذرات سنگ را در جهت مخالف درستگاهها حمل كند. ماشين آلات نظير ژنراتورها و ساختمانهايي نظير دفتر كارگاه و غيره بايد در محلي دور از دسترس ذرات گرد و غبار ساخته شوند.
3- كنترل مواد اوليه و مساله ذخيره سازي آنها: بايد براي انبار كردن مواد خام و محصولات تكميل شده فضاي كافي در داخل كارگاه در نظر گرفته شود گاهي اوقات وجود انبارهاي سرپوشيده براي حفاظت مواد از اثرات جوي لزوم پيدا ميكند.
4- ساير تسهيلات: تسهيلاتي نظير ساختمان دفترها، كارهاي تعمير و نگهداري ماشينها، پاركينگ براي خودروهاي كارگران و كارمندان، محل استراحت و غذا خوري كارگران، مساله بهداشت و توالت و حمام، تسهيلات درماني در موارد اضطراري، آب آشاميدني و مساله روشنائي براي كار در شيفت شب و مساله امني بايد همه در نظر گرفته شده و در محلهاي مناسب احداث شوند.
5- شبكه ارتباطي: در صورت امكان بايد براي مصالح ورودي و محصولات خروجي و راههاي داخلي براي دسترسي به نقاط مختلف كارگاه، شبكههاي ارتباطي جداگانه در نظر گرفت. تمام راه هاي ساخته شده بايد با در نظر گرفتن مقدار بارهاي وارده طرح شوند. در صورتي كه راهها آسفالت نميشوند، بايد مساله نگهداري و ترميم راهها را مورد توجه جدي قرار داد. جريان ترافيك و سرعت مجاز بايد با توجه به طرح كارگاه و مساله ايمني محل كار مشخص شود.

طراحي سيستمها در عمليات ماشين آلات ساختماني
در برنامهريزي يك پروژه بزرگ عمليات ماشين آلات ساختماني و انتخاب ماشينهاي مربوطه، بايد تمام پروژه بصورت يك "سيستم" مورد مطالعه قرار گيرد. اين مساله چه در مورد پروژههاي مربوط به عمليات خاكي و چه در مورد پروژههاي توليدي نظير ساخت قطعات بتني پيش ساخته صدق ميكند، عواملي كه در سرعت كار و مقدار توليد موثر خواهند بود شامل نكات زير ميباشند: مدت زمان قرارداد، شرايط جوي، مقررات و آيين نامههاي دوليت، كارگران، ماشين آلات، مواد مورد نياز و مسائل محيط زيست و غيره.
گرچه كاربرد صحيح تكنيكهايي كه در فصول پيشين تشريح شدند باعث بالا رفتن توليد و گردش صحيح كار در مورد كارهاي بخصوص (نظير عمليات اسكريپر يا دراگلاين و غيره) خواهد شد ولي با مطالعه كل پروژه بصورت يك سيتم ميتوان مقدار كارآئي كل را بازهم بالا برد.
در آناليز يك پروژه بصورت يك سيستم، يكي از مشكلات اساسي وجود تعداد زياد متغيرها و تركيب متفاوت ماشين آلات بكار رفته ميباشد. بهمين جهت اينگونه بررسي و آناليز پروژهها تاكنون محدود به پروژههاي بسيار عظيم (نظير ساختمان سدهاي بزرگ) بوده است.
خوشبختانه با استفاده از كامپيوترهاي الكترونيك حجم عظيمي از عمليات محاسباتي را ميتوان در مدت زمان كوتاه و با مخارج معقول به انجام رسانيد.
نگهداري و مراقبت و مسئله ايمني در ماشين آلات
نگهداري و مراقبت
نگهداري و مراقبت از ماشين آلات ساختماني شامل سرويس، اصلاح و تعمير ماشين آلات ميباشد. به بعضي مسائل بايد در اين رابطه توجه شود. از جمله بسياري از مديران كارگاهها براي بالا بردن راندمان كار و تسريع كار پروژه، ماشين آلات را با ظرفيت غير مجاز بكار مياندازند و اين عمل باعث خراب شدن ماشين زودتر از موعد معمول ميشود.
روشهاي مراقبت از ماشين آلات اگر صحيح اجرا شود مخارج تعميرات را تقليل داده و راندمان كار ماشين را بالا ميبرد. پيشنهاداتي براي مراقبت از ماشينها در زير ارائه شده است كه به سه دسته تقسيم مي-شوند. اين دسته بندي شامل مراقبت براي جلوگيري از خراب شدن ماشين، تعميران جزئي و تعميرات اساسي ميباشد.
مراقبتهاي مستمر براي جلوگيري از خراب شدن ماشين
اين مراقبتها شامل كنترل مستمر وضعيت ماشين و اصلاحات جزئي است تا همواره ماشين در بهترين شرايط آمادة بهره برداري باشد. اين مراقبتها نظير حلقههاي زنجير بهم مربوطند. حلقههاي اوليه زنجير عبارتند از مهارت راننده، روشي كه ماشين بكار گرفته ميشود، روغن كاري صحيح ماشين و اصلاحات پريود يك بطور منظم. اگر به هر كدام از اين نكات دقت كافي مبذول نشود باعث خراب شدن زودتر از موعد ماشين خواهد شد.
كارخانجات سازنده، برنامههاي دقيقي براي روغنكاري، سرويس و اصلاحات جزئي لازم عرضه ميدارند. اين دستورالعملها بايد بدقت اجراء شوند. روغنهاي مخصوصي براي شرايط متفاوت كار وجود دارند كه بهتر است همواره از روغن مناسب استفاده شود. با در نظر گرفتن شرايط كار مشكل ماشين آلات ساختماني، بايد مراقبت نمود تا از ورود گرد و خاك و آب بداخل محوطه موتور و ساير قسمتهاي مكانيكي ماشين جلوگيري شود. براي اين منظور بايد از كار صحيح فيلترهاي هوا و روغن ماشين اطمينان حاصل نمود. سوخت ماشين نيز بايد تميز نگاهداشته شود. چند نكته براي تميز نگهداشتن سوخت ماشين در زير ذكر ميشود:
1- تا حد امكان از بشكه بمنظور حمل و ذخيره سازي مواد سوختي ماشين آلات استفاده نشود. در صورتيكه از بشكه استفاده ميشود حتماً قبل از سوختگي بايد فرصتي داد تا مواد معلق در بشكه ته نشين شده و سوخت مزبور حتماً بكمك تلمبه از داخل بشكه برداشت شود.
2- تا حد امكان براي ذخيره مواد سوختي از ماشينهاي تانكر يا مخازن ثابت در محوطه كارگاه استفاده شود. مخازن ذخيره سوخت بايد از جادههاي حمل مواد خاكي و قسمتهاي پر گرد و خاك دور باشند.
3- استفاده از تركيبات حساس در مقابل آب باعث ميشود كه بوجود آب در داخل مخازن ذخيره سوخت پي ببريم. در صورتيكه وجود آب در مخزن مشخص شد بايد حتماً آب مزبور را در نقاط مختلف مخزن تخليه و مخزن را كاملاً خشك نمود.
4- براي گرفتن ذرات معلق احتمالي در هنگام سوختگيري بايد از فيلترهاي مخصوص استفاده نمود. سرشيلنگهاي سوختگيري بايد حتماً تميز و عاري از ذرات خارجي باشند.
5- پس از پايان كار روزانه بهتر است مخزن سوخت ماشين آلات را پر نمود تا در طول شب از تجمع رطوبت در داخل مخزن جلوگيري شود. اين مساله بخصوص در مورد كار در مناطق سردسير اهميت پيدا ميكند.
6- از سوختگيري زير باران و يا برف و يا در هواي بسيار پُر گرد و غبار بهتر است خودداري شود.
هواي تميز براي موتور باندازه سوخت تميز اهميت دارد. فيلترهاي هوا را بايد طبق دستورالعمل كارخانه سازنده تميز يا تعويض نمود، روغن كاري ماشين نيز بايد مطابق دستورات دفترچه راهنماي ماشين بطور دقيق اجرا شود.
سازماندهي سرويس، مراقبت و تعمير ماشين آلات
سرويس مرتب و مراقبتهاي عادي ماشين بايد بطور پريود يك صورت گيرد. اين نوع اعمل در مناطق سرپوشيده يا گاراژهاي سرباز انجام ميشوند. تيم سرويس يا راننده ماشين وظايف محموله را انجام ميدهند. محلهاي سرويس بايد در مناطق دور از جادههاي حمل مواد خاكي و نقاط كم گرد و خاك باشند. تعميرات جزئي ماشين آلات توسط گروه تعميراتي كارگاه و يا گروههاي تعميراتي سيار انجام گيرد. براي تعميرات اساسي معمولاً به نمايندگي ماشينها مراجعه ميشود. در پروژههاي بزرگ بخصوص در مناطق پرت و دور افتاده شايد احداث احداث يك تعميرگاه مجهز انجام تعميرات اساسي، اقتصادي باشد.
لاستيكها
مخارج مربوط به لاستيك يكي از مخارج عمده مديريت و كار با ماشين آلات ساختماني است. بنابراين لازم است كه با انواع لاستيكها و نقشهاي مربوطه كه در عمليات خاكي بكار ميروند آشنا شويم. لاستيكها به انواع معمولي (Bias ply). راديال و لاستيكهاي مخصوص عمليات ساختماني تقسيم بندي ميشوند.
يك اصطلاح مهم در مورد لاستيكها عبارت است از ضريب سيما (aspect ratio). اين ضريب عبارت است از نسبت ارتفاع لاستيكها به پهناي آن. ضريب براي لاستيكهاي استاندارد، واحد، براي لاستيكهاي پهن 85/0 و براي لاستيكهاي با مقطع كوتاه (low profile) 65/0 ميباشد.
انتخاب لاستيك
هدف از انتخاب لاستيك مناسب از نظر اقتصادي براي يك كار بخصوص عمليات خاكي، انتخاب لاستيكي است كه پايينترين رقم مخارج را در ساعات كار توليد نمايد. بدون اينكه به مقدار توليد ساعتي ماشين لطمه وارد شود. معمولاً لاستيكهاي راديال كمتر از لاستيكهاي عادي داغ ميشوند و تراكسيون بهتري ايجاد مينمايند و داراي مقاومت غلطشي كمتري ميباشند. بنابراين در عمليات خاكي براي حمل مواد خاكي در سرعتهاي بالا معمولاً لاستيكهاي راديال مناسبترند. هنگاميكه كار در محيطهاي بسيار فرساينده صورت ميگيرد بهتر است از لاستيكهاي مخصوص مناطق صخرهاي و يا صخرهاي با نقشهاي بسيار عميق استفاده شود. در مناطق صخرهاي نيز بهتر است از لاستيكهاي مربوطه استفاده نمود و در صورت لزوم زنجيرهاي محافظ بكار برد.
عمر و كاركرد لاستيك
بعضي از عوامل تعيين كننده عمر لاستيك عبارتند از اندازه، نوع، گرما، شرايط سطح راه يا محل عبور ماشين، كيفيت رسيدگي به ماشين، مهارت راننده و فشار باد در لاستيك.
توليد گرما در لاستيكها بر روي مقاومت و فرسايش لاستيك تاثير ميگذارد. گرماي توليد شده از روي بار، سرعت و مسافت حمل و درجه حرارت محيط تعيين ميشود.
ايمني
مساله ايمني در عمليات ساختماني از مهمترين مسائل است. بكار بردن اصول ايمني براي جلوگيري از اتلاف جان كارگران و معلوليت آنها و جلوگيري از وقفههاي ناشي از وقوع اتفاقات مزبور در جريان كار مي-باشد. در بسياري از كشورها، عملكرد غير محتاطانه و غير مسئولانه شركتها در مورد مسائل ايمني باعث بالا رفتن حق بيمه و پرداخت غرائم و جريمه ميشود. قوانين ايمني بعضي كشورها در مورد كار با ماشين آلات ساختماني مقررات نسبتاً سختي وضع نموده است.
به موجب اين مقررات بايد حتماً حفاظتي براي قسمتهاي متحرك ماشين در نظر گرفته شود. كمربرند ايمني، بهبود و تكميل سيستم ترمزها، تعبيه ميلههاي حفاظ سقف كه در صورت برگشتن و غلطيدن ماشين، اتاق راننده خرد نشود، حد مجاز مقدار صداي توليد شده در اتاقك راننده و براي كارگراني كه در محيط كارگاه كار ميكنند، از مقررات و محدوديتهايي است كه قوانين و مقررات امريكا براي كار با ماشين-هاي ساختماني قائل شدهاند.
برنامههاي ايمني
تعليم مسائل مربوط به ايمني به پرسنل كارگاه بسيار مهم است. بعضي از نكاتي كه بايد در مورد تدوين يك برنامه براي تامين ايمني در نظر گرفت عبارتند از:
1- برقرار كردن كلاسهاي آموزش مسائل ايمني در محل كار براي تمام پرسنل جديد الاستخدام و ترتيب دادن كلاسهاي گاه بگاه براي يادآوري اصول ايمني.
2- تامين تمام وسايل حفاظتي و پوشش (لباس) ايمني.
3- تامين كمكهاي اوليه و اشخاص وارد يه اينگونه مسائل در كارگاههاي بزرگ.
4- تامين وسايل تخليه مجروحين حوادث در صورت وقوع سانحه به مراكز درماني در اسرع وقت.
5- كنترل دائم خطرات موجود در محوطه كار.
6- جلب نظر مديريت در مورد اهميت مساله ايمني. مسئوليت برنامهريزي و هدايت برنامههاي ايمني بايد بطور مشخص تعيين گردد.
مراقبتهاي مربوط به ايمني
در اين مورد بهتر است نكات زير را در نظر داشت:
1- به كارگران نبايد اجازه داده شود كه بطور ايستاده سوار ماشين آلات بشوند، مگر اينكه براي آنها محل نشستن تعبيه نشده باشد.
2- بايد توجه نمود كه در هنگامي كه ماشيني تحت تعمير است امكان براه افتادن آن بطور اتفاق موجود نباشد.
3- هنگاميكه مكانيسينها با استفاده از جك زير ماشين كار ميكند و بار وارده بر جكها زياد است، بايد در زير ماشين بلوك قرار داده شود.
4- پس از اتمام كار روزانه بايد ماشين را در حالت ترمز كامل متوقف نموده، جام يا تيغه آن را در تماس با زمين قرارداد و سوييچ را از استارتر خارج نمود.
5- راننده ماشين بايد براي سوار و پياده شدن ماشين از دستگيرها و پلههاي مخصوصي كه براي همين منظور تعبيه شدهاند استفاده نمايد.
6- هرگونه حفاظ و وسيله ايمني كه در حين تعمير ماشين از محل خود برداشته شده، پس از اتمام تعميرات بايد دوباره در محل خود تعبيه گردد.
7- هنگاميكه ميدان ديد راننده كافي نيست و يا كارگران در نزديكي ماشين مشغول كار هستند حتماً بايد از يك نفر راهنما براي فرمان دادن به راننده ماشين استفاده نمود.
8- جريان در مدارهاي الكتريكي در حين تعمير ماشين بايد قطع شود.
9- لوله ها و قسمتهاي از ماشين را كه در اثر كار ماشين داغ ميشوند، بايد بطور وضوح علامتگذاري يا رنگ آميزي كرد تا از سوختگي كارگران بطور اتفاقي جلوگيري بعمل آيد.
10- در حين سوختگيري، موتور بايد خاموش بوده و از كشيدن سيگار خودداري شود.
11- قبل از انجام تعميرات بر روي مخازن مربوط به بچ پلانت يا مواد سنگي بايد حتماً آنها را خالي نمود.
12- ماشين آلات كم سرعت كه بر روي شاهراهها حركت ميكنند براي اخطار به ماشينهاي سريع-السير بايد حتماً از چراغهاي چشمك زن استفاده نمايند.
13- در حين كار كردن در شيبهاي تند بايد حداكثر احتياط را بكار برد كه ماشين واژگون نشود.
14- هنگاميكه كارگران با ماشين آلات در داخل خاكبرداري بعمق بيش از 4 فوت (120 سانتي متر) كار ميكنند بايد حتماً قبلاً بوسيلهاي ديوارة خاكبرداري را در مقابل رانش حفاظت نمود (نظير احداث سپرهاي حفاظتي و غيره) و يا بايد شيب ترانشه طوري باشد كه از زاويه شيب طبيعي خاك تندتر نباشد.
15- كابلها و طنابهاي فلزي بايد متناسب با بارهاي وارده انتخاب شده و لااقل هفتهاي يكبار براي فرسايش و خرابي مورد بازديد قرار گيرند.
16- هيچگاه نبايد ماشين آلات مفصلي را در حالتيكه موتور خاموش است هل داد. بهترين روش حمل اينگونه ماشين آلات به محوطه تعميرگاه، استفاده از تريلر است و در صورتي كه فاصله حمل كوتاه باشد ميتوان با توجه به دستورالعملهاي داده شده توسط كارخانه سازنده ماشينهاي نوع مزبور را يدك كشيد.
آناليز اقتصادي
آناليز اقتصادي يك ماشين ساختماني در درجه اول در مورد تخمين مخارج عملكرد و مخارج مالكيت آن بحث ميكند و در ضمن سعي ميشود كه عمر اپتيمم يك ماشين از نظر اقتصادي تخمين زده شود.
مخارج كار كردن و تملك ماشين آلات را بر اساس مخارج ساعتي برآورد مينمايند. مخارج هزينه شده براي انجام واحد توليد را سپس ميتوان از تقسيم مخارج ساعتي ماشين بر توليد ساعتي ماشين تعيين نمود. يك رقم تخميني براي مخارج كاركرد ماشين آلات در واحد توليد به منظور استفاده در برآورد مبلغ مناقصه توسط پيمانكاران بكار ميرود ولي محاسبه مخارج دقيق عمليات براي كنترل مخارج كارگاه و حسابداري مديريت شركتهاي ساختماني لازم و ضروري است. بطور كلي، هدف از برنامه ريزي يك كار و انتخاب ماشين آلات، حداقل كردن مخارج لازم براي توليد واحد كار ميباشد. با اين همه بايد توجه داشت كه اگر هدف حداكثر كردن سود باشد، لزوماً اين هدف هماهنگ با حداقل كردن مخارج نيست هر چند اغلب اوقات راه حل بدست آمده هم مخارج را حداقل نموده و هم سود را حدكثر ميكند.
آناليز اقتصادي در مورد جابجايي و تعويض يك قطعه ماشين معمولاً داراي اين هدف است كه مدت زماني را براي عمر ماشين تعيين نمايد كه با آن عمر، سود حاصله از كار ماشين حداكثر شود، چنانكه ملاحظه خواهد شد طول زمان تملك ماشين (عمر ماشين در دوران مالكيت مالك) كه ماكزيمم بهره را بدست مي-دهد از عمر اقتصادي ماشين كمتر ميباشد.
مخارج تملك ماشين آلات
اين نوع مخارج، مخارجي است كه چه از ماشين استفاده شود و چه نشود براي مالك وجود دارند. اقلام مشمول اين نوع مخارج عبارتند از:
1- استهلاك
2- سرمايه اوليه
3- ماليات
4- بيمه
5- مخارج توقفگاه و متفرقه

استهلاك
استهلاك عبارت است از نقصان در ارزش مايملك در اثر گذشت زمان، فرسايش و از رده خارج شدن. در رشته اقتصاد ماشين آلات، محاسبه استهلاك ماشينها سه نياز را برآورده ميكند:
1. تعيين آن بخش از مخارج ماشين كه ناشي از پايين رفتن قيمت ماشين در بازار آزاد در اثر فرسايش و كار ماشين ميشود.
2. تعيين مقدار استهلاك كه در تصميم گيري نسبت به تعويض ماشين آلات بكار گرفته ميشود.
3. تعيين مقدار ماليات ماشين آلات.
باين منظور از روشهاي مختلفي براي محاسبه استهلاك ميتوان استفاده نمود.
بايد روشي را بكاربرد كه تا حد امكان با در نظر گرفتن واقعيات، ميزان استهلاك ماشين را تخمين بزند.
در مورد ماشينهاي چرخ لاستيكي چون عمر لاستيك كمتر از عمر ماشين است، مقدار قيمت قابل استهلاك ماشين را، قيمت كل ماشين منهاي قيمت لاستيكهاي آن در نظر ميگيرند و مخارج ناشي از تعويض و فرسايش لاستيكها را در مخارج تصدي (كاركرد) ماشين محاسبه مينمايند.
قيمت اوليه ماشين شامل قيمت خريد ماشين، حمل و انتقال ماشين، سرهم كردن و سرويس اوليه، ماليات ومخارج گمرك ميشود.
قيمت نهايي ماشين عبارت است از مبلغي كه ماشين در پايان دوران محاسبه استهلاك قيمت دارد. اين قيمت را ميتوان بر اساس قيمت ماشين آلات مستعمل كه در شرايط مساوي با ماشين مورد نظر هستند و بصورت دست دوم خريد و فروش ميشوند تخمين زد.
عمر ماشين كه براي محاسبه استهلاك ساليانه بكار خواهد رفت بايد نشان دهنده عمر اقتصادي يا قابل استفاده ماشين باشد. اين مدت بستگي به نوع ماشين، شرايط كار و روند كلي وضعيت در صنعت دارد. مثلاً در آمريكا عمر مفيد بسياري از ماشين آلات ساختماني 5 سال در نظر ميگيرند.
راههاي مختلفي براي محاسبه استهلاك وجود دارد كه در اينجا به سه نوع آن اشاره ميشود. اين روشها عبارتند از روش خطي يا نسبت مستقيم، روش دو برابر كردن و روش مجموع سالهاي عمر ماشين (تسهيم به نسبت معكوس).
روشهاي دو برابر كردن و مجموع سالهاي عمر ماشين به روشهاي محاسبه استهلاك تسريع شده موسومند زيرا كه اين روشها مقدار استهلاك بيشتري را نسبت به روش خطي در سالهاي اول عمر ماشين منظور ميدارند.
الف) روش خطي
در اين روش مبلغ قابل استهلاك در طول عمر ماشين بطور مساوي تقسيم ميشود. مبلغ قابل استهلاك عبارت است از مخارج اوليه تهيه ماشين منهاي قيمت نهائي آن و منهاي قيمت لاستيكهاي آن (وقتي ماشين چرخ لاستيكي باشد).
عمر مفيد (سال)/(قيمت لاستيكها) قيمت نهائي – قيمت اوليه استهلاك ساليانه
ب) روش مجموع سالهاي عمر ماشين
در اين روش نيز مقدار قابل استهلاك را نظير حالت فوق محاسبه مينمايند. يا اينهمه مقدار استهلاك در هر سال تفاوت مينمايد. مبلغ استهلاك براي هر سال از ضرب مبلغ استهلاك در ضريب مخصوص آن سال بدست ميآيد.
مخرج كسر ضريب استهلاك عبارتست از مجموع ارقام سالهاي عمر مفيد ماشين.
مبلغ قابل استهلاك* مجموع ارقام سالها/رقم سال=استهلاك ساليانه
ج) روش دو برابر كردن استهلاك Double Declining Balance Method
در استفاده از اين روش، ضريب استهلاك ساليانه از تقسيم 200% بر عمر مفيد ماشين محاسبه ميشود. سپس مقدار استهلاك براي يك سال بخصوص از ضرب ضريب فوق در مقدار ارزش ماشين در آغاز سال مزبور بدست ميآيد. توجه كنيد كه قيمت نهائي در معادله وارد نميشود. با اين حال قيمت ماشين هيچگاه نبايد به كمتر از قيمت نهائي آن مستهلك گردد. بنابراين در سالهاي آخر عمر ماشين، احتمالاً بايد مقدار استهلاك ماشين را كمتر از مقدار محاسبه شده منظور نمود تا اينكه قيمت ماشين در انتهاي سالهاي مورد بحث از ارزش نهائي ماشين كمتر نگردد.
سرمايه گذاري اولية بيمه و ماليات
براي تخمين مخارج مالكيت ماشين آلات، مخارج مربوط به نرخ بهره، ماليات و بيمه يكجا در نظر گرفته مي-شوند. يك نسبت درصد كلي كه نماينده سرمايه گذاري، مالياتها و بيمه ميباشد در قيمت ماشين ضرب ميشود تا مخارج ساليانه براي اقلام فوق بدست آيد.
مخارج توقفگاه و متفرقه
اين اقلام شامل مخارج توقفگاه با تسهيلات و كارگر لازم براي حفاظت از ماشين آلات در زمانيست كه ماشين كار نميكند. اين مخارج شامل حقالاجاره پاركينگ، حقوق نگهبانان و هزينههاي بالا سري مربوط ميباشد. اينگونه مخارج را معمولاً ساليانه تخمين شده و به نسبت بين ماشين آلات يك موسسه يا شركت تقسيم مينمايد. اگر اين مخارج بر اساس درصدي از ارزش ماشين محاسبه ميشود ميتوان آن را به درصد مربوط به سرمايه گذاري، ماليات و بيمه افزود و يك درصدي كلي براي مخارج ياد شده در دو بند اخير بدست آورد.
كل مخارج مالكيت ماشين آلات:
مجموع مخارج مالكيت ماشين از جمع بستن اقلام ياد شده در فوق بدست ميآيد. اين مخارج معمولاً بر اساس سال محاسبه شده و سپس تبديل به مخارج ساعتي ميشود. اين كار با تخمين ساعات كار ماشين در طول سال و تقسيم مخارج ساليانه بر تعداد ساعات كار ساليانه انجام ميگيرد.
مخارج كاركرد ماشين آلات
عوامل تشكيل دهندة مخارج
مخارج عملكرد ماشين آلات شامل تمام مخارجي است كه بطور مستقيم به كار كردن ماشين مربوط مي-شوند و بنابراين بر حسب مقدار استفاده و نوع استفاده از ماشين آلات ميزان آنها فرق ميكند.
ميزان حقوق راننده ماشين را ميتوان جزئي از اينگونه مخارج بحساب آورد ولي معمولاً آن را در آخر كار بطور جداگانه به ساير مخارج ساعتي ماشين آلات بيافزايند تا مخارج كل هر ساعت كاركرد ماشين بدست آيد.
عوامل اصلي متشكله مخارج كار كردن با ماشين عبارتند از:
1- گازوئيل (سوخت ماشين)
2- روغنكاري و روغنهاي هيدروليك قسمتهاي مختلف
3- فيلترها
4- سرويسهاي مرتب و اصلاحات جزئي
5- تعميرات
6- لاستيك
روشهاي تخمين مخارج ياد شده در زير آوده ميشود.
سرويس
كارخانجات سازنده ماشين آلات آمار مقدار مصرف سوخت، روغن موتور، روغنهاي هيدروليك و فيلتر را براي هر ماشين تحت شرايط عادي كار عرضه ميدارند.
هنگاميكه از اين آمار استفاده ميشود گاهي اوقات لازمست كه آمار را بر حسب شرايط بخصوص كار تصحيح نمود. مخارج كارگر براي سرويس ماشين آلات را از روي برنامه طرحريزي شده براي سرويس ماشينها و دستمزد كارگر مربوطه تخمين ميزنند. يك روش تخمين سريع براي مخارج سرويس ساعتي ماشين آلات چرخ لاستيكي اينست كه مخارج ساعتي سوخت ماشين را در يك ضريب سرويس ضرب نمايند (روش TEREX). ضريب سرويسهاي پيشنهادي عبارتند از یک سوم براي شرايط متوسط یک دوم براي شرايط حاد و غير مطلوب و یک پنجم براي شرايط مناسب.
بنابراين مخارج سرويس يك تراكتور چرخ لاستيكي در شرايط كار كتوسط را در حدود یک سوم مخارج سوخت آن در ساعت تخمين ميزنند.
مخارج سوخت
مخارج ساعتي سوخت را با بدست آوردن مصرف سوخت ماشين در ساعت و ضرب آن در قيمت سوخت تخمين ميزنند. دقيقترين روش يافتن اين قلم خرج عبارتست از اندازه گيري علمي ميزان سوخت ماشين آلات در شرايط كار مشابه.
تعميرات
اين قلم هزينه شامل همه تعميرات و مخارج نگهداري به غير از مخارج سرويسهاي عادي و يا مخارج تعويض قطعاتي است كه خيلي زود فرسوده و در نتيجه زود به زود تعويض ميشوند (نظير نوكهاي تيز ريپر و يا لبهاي برنده انتهاي تيغه گريدر). مخارج تعميرات معمولاً بزرگترين قلم مخارج كار كردن ماشين آلات سنگين در اغلب كارگاهها ميباشد. اين مخارج بستگي به نوع استفاده از ماشين، شرايط كار و استانداردهاي نگهداري از ماشين دارد. روشن است كه اين گونه مخارج براي ماشين آلات نو كمتر از ماشين آلات كهنه است.
كارخانجات سازنده ماشين آلات معمولاً ضريبي بعنوان ضريب مخارج تعميرات تهيه ميكنند كه بر حسب درصدي از مبلغ قابل استهلاك ساعتي ماشين ميباشد و براي تخمين مخارج تعميرات ماشين، مبلغ استهلاك (يا قيمت اوليه منهاي قيمت لاستيكها) ساعتي را در آن ضريب ضرب مينمايند. گرچه اين روش براي محاسبه متوسط مخارج تعميرات ماشين در طول عمر مفيد ماشين بكار ميرود ولي ممكنست در سالهاي اول و يا آخر عمر ماشين خيلي غير دقيق از كار دربيايد.
اين روش نبايد با روشهاي استهلاك تسريع شده بكار رود زيرا نتايج حاصله توليد يك منحني مخارج تعميرات بر حسب زمان ميكند كه دقيقاً بر خلاف و در جهت عكس منحني واقعي مخارج تعميرات ماشين بر حسب زمان ميباشد.
مجموع هزينه تعميرات جمع ارقام سالها/رقم سال مخارج تعميرات يك سال بخصوص
اين روش نظير محاسبه استهلاك بروش مجموع سالهاي عمر ماشين است. به غير از اينكه در اين رابطه رقم سال بطور نرمال وارد محاسبه ميشود (يعني عدد 1 براي سال اول، 2 براي سال دوم و غيره). مطالعه مخارج تعميرات تعداد زيادي ماشين آلات در طول ساليان متمادي نشان داده است كه روش فوق نتايج قابل قبول و دقيقي عرضه ميدارد.
هزينة لاستيك
مخارج تعمير و تعويض لاستيك يكي ديگر از اقلام مهم مخارج ماشين آلات ساختماني ميباشد. اين قلم پس از مخارج تعمير كلي ماشين آلات از ساير اقلام مخارج بيشتر است. اين عامل هزينه را بسختي مي-توان تخمين زد زيرا تعيين عمر لاستيك بطور دقيق مشكل است.
بهترين و مطمئن روش تخمين عمر لاستيك استفاده از تجارب موسسه دارنده ماشين آلات ميباشد. در صورتيكه چنين آمار و تجاربي موجود نبود ميتوان بطور تقريبي اين مدت زمان را تعيين نمود. قيمت لاستيك بر عمر لاستيك بر حسب ساعات كار تقسيم ميشود تا مخارج ساعتي لاستيك بدست آيد. مخارج تعميرات لاستيك بر حسب درصدي از قيمت لاستيك بيان ميشود، اين مبلغ در صورت فقدان ارقام دقيق چيزي در حدود 13% تا 17% قيمت لاستيك ميباشد.
علاوه بر اقلام فوق بعضي اقلام ديگر نظير هزينه تعويض بعضي قطعات كه تحت فرسايش شديد قرار دارند (نظير انتهاي لبه تيغه گريدر و يا انتهاي تيشه تيز) نيز بايد در هزينههاي مربوط به عملكرد ماشين آلات وارد گردد. اينگونه مخارج را نيز بايد بعداً تبديل به مقدار هزينه در ساعت كار ماشين نمود.
تصميم گيري در مورد تعويض ماشين آلات
تعيين زمان بهينه (اپتيمم) براي تعويض يك ماشين ساختماني از نظر اقتصادي براي صاحب ماشين مي-تواند اهميت بسيار داشته باشد. با اين وصف بسياري از صاحبان ماسين آلات در تعويض به موقع ماشين آلات دو دل هستند و سعي ميكنند اين كار را تا موقع يك خرابي عمده و يا زماني كه پول اضافي براي خريد ماشين جدا فراهم نشده است به تعويق بيندازند.
عوامل مهمي كه در ازدياد مخارج با بالا رفتن عمر ماشين تعيين كننده ميشوند، عبارتند از:
1- استهلاك و مخارج جايگزيني
2- سرمايه گذاري و بهرههاي مربوطه
3- مخارج تعميرات
4- زمانهاي از كار افتادگي ماشين
5- از رده خارج شدن ماشين
ساير اقلام مخارج نظير هزينة سوخت و سرويس و لاستيك را در صورتيكه بنابر شرايط كار مهم باشند مي-توان در آناليز اقتصادي وارد نمود. ساير اقلام مخارجي را كه به عمر ماشين بستگي ندارند بايد در آناليز جايگزيني و تعويض ماشين آلات دخالت نداد.
روش مخارج جمع شونده Cumulative Costs Method
در اين روش مخارج پيش آمده در زمينههاي فوق را براي هر سال با هم جمع ميكنند و سپس جمع مزبور را بر تعداد ساعاتي كه ماشين در طول سال مزبور كار كرده است تقسيم مينمايند. زمان بهينه براي تعويض ماشين در اين روش همان سالي خواهد بود كه مينيمم خرج جمع شونده در ساعت كار ماشين را بدست دهد. روشهاي محاسبه اقلام مخارج فوق در زير داده شده است.
استهلاك و مخارج جايگزيني
در اين قسمت بايد از روشي استفاده نمود كه مقدار استهلاك حقيقي ماشين را با دقت قابل قبول تخمين بزند. يك عامل ديگر كه در آن قسمت مورد توجه واقع نشد مساله بالا رفتن قيمت ماشين در اثر مرور زمان بر اثر بالا رفتن قيمت محصولات كارخانجات ماشين سازي ميباشد. قيمت ماشين آلات ساختماني در عرض 20 سال گذشته بطور متوسط ساليانه 5% بالا رفته است.
بهرحال تفاوت بين قيمت خريد يك ماشين جديد با قيمتي كه ماشين كهنه را در بازار ميخرند نشان دهنده مبلغ قابل سرمايه گذاري براي ابتياع يك ماشين جديد ميباشد. اين مبلغ همچنين نشان دهنده تأثير استهلاك و قيمت جايگزيني ماشين در زمان تعويض ماشين نيز ميباشد.
سرمايه گذاري
روش محاسبه مخارج مربوط به سرمايه گذاري (نرخ بهره، ماليات، بيمه و توقفگاه) قبلاً شرح داده شده است. همان روش را در اينجا نيز ميتوان بكار برد. چنانچه بخاطر ميآوريد متوسط ارزش ماشين در يك سال بخصوص بعنوان مبنائي براي محاسبه مخارج مربوط به سرمايه گذاري در آن سال بكار ميرود.

مخارج تعميرات
روش محاسبه اين قلم خرج نيز داده شده است. در عمل اينگونه مخارج بطور اتفاقي و غير منظم واقع مي-شوند. با اينهمه روش تشريح شده در قبل اين نامنظميها را در طول زمان طوري تقسيم ميكند كه يك منحني مخارج بر حسب زمان بطور نسبتاً يكنواخت بدست ميآيد. بسياري از مخارج تعميرات را ميتوان بصورت يك رقم كلي در طول عمر مفيد ماشين تخمين زد. ميتوان اينگونه مخارج را از ساير مخارج عمده تعميرات جدا نمود و به هر سال از عمر ماشين مقداري از اينگونه مخارج را نسبت داد. سپس در سالهايي كه مخارج تعمير عمده نظير تعمير موتور، تعمير سيستم دندهها و ديفرانسيل و غيره لازم ميشوند، اينگونه مخارج را بهمان سال موتور، تعمير سيستم دندهها و ديفرانسيل و غيره لازم ميشوند، اينگونه مخارج را بهمان سال منسوب مينمايند و اين رقم را با رقم ياد شده در بالا جمع ميكنند تا مخارج كلي تعميرات در طول هر سال از عمر ماشين بدست آيد.
مخارج دوران از كار افتادگي ماشين
در محاسبه مخارج مربوط به مالكيت و عملكرد ماشين به مساله از كار افتادگي ماشين توجهي نشد. در عمل با زياد شدن سن ماشين، مقدار زماني كه ماشين آماده خدمت است كاهش مييابد و اين نقصان آمادگي بكار، بر روي مخارج مربوطه تاثير ميگذارد. براي خنثي كردن اثر از كار افتادن ماشين بايد همواره ماشين اضافي در گاركاه آماده داشت تا در صورت از كار افتادن ماشين، روند كار در كارگاه مختل نگردد. يكي از روشهاي تخمين هزينه مربوط به اين نوع مخارج اينست كه مجموع ساعتهاي كار نكردن ماشين را بصورت درصدي از ساعتهاي كار سالانه آن تخمين زده و سپس با ضرب اين درصد در تعداد كل ساعات كار ساليانه ماشين و با ضرب حاصل در مخارج ساعتي كرايه يك ماشين مشابه (يا بكار گرفتن يك ماشين مشابه) مخارج ساليانه مربوط به از كار افتادگي ماشين را بدست ميآورند.
ميزان ساعات از كار افتادن ماشين به عوامل زيادي از جمله مارك ماشين، مدل ماشين، شراط استفاده از ماشين و استاندارد نگهداري از ماشينها بستگي دارد. يك آناليز از آمار مربوط به شركت دارنده ماشين ميتواند كمك بزرگي در تخمين ساعات از كار افتادگي ماشين بنمايد. در صورتي كه چنين آماري موجود نيست، ناچاراً بايد از دادههاي كمپاني سازنده ماشين استفاده نمود.
از رده خارج بودن ماشين
يكي از عواملي كه قبلاً مورد توجه واقع نشد ولي در تعيين عمر بهينة ماشين موثر است، مساله از رده خارج شدن ماشين و عرضه شدن ماشينهاي با سيستم موثرتر و جديدتر به بازار ميباشد. مخارج ناشي از اين قلم، خطي اتفاق نيافتاده بالعكس بر اثر عرضه يك ماشين جديد توسط كارخانجات سازنده ماشين ناگهان مقدار اين مخارج بالا ميرود. با اينهمه، در سالهاي اخير، مقدار ازدياد در بهره وري ماشين آلات ساختماني حدود 5% (بطور متوسط) بوده است.
روش يافتن اين حرج نظير طريقه تخمين مخارج ناشي از كار افتادگي ماشين بوده و از ضرب درصد افت توليد ناشي از رده خارج شدن در تعداد ساعات برنامه ريزي سالانه ماشين و در مخارج ساعتي كرايه يا استخدام يك ماشين جديد براي پُر كردن ساعات از دست رفته مزبور بدست ميآيد.
عمر اپتيمم (بهينه) ماشين
با استفاده از روشهاي يا شده مجموع مخارج ماشين در انتهاي هر سال محاسبه ميشود. نتيجه كل بر تعداد ساعتهاي كار سالانه ماشين تقسيم شده و حاصل آن عبارت خواهد بود از مخارج اعمال شده بازاي يك ساعت كار ماشين در يك سال بخصوص، عمر مفيدي اپتيمم خواهد بود كه اين عدد بدست آمده اخير را مينيمم كند

مدیریت ماشین آلات در پروژه ها

مطالب مشابه :

قيمت هر جفت لاستيك يزدتاير

بكارگيري لاستيك هاي فرسوده خودرو در كوره هاي قوس الكتريكي بعنوان سوخت

اطلاعات کامل درخصوص صنعت پلاستیک و لاستیک

لاستیک افست

قاتل جديد چيني پس از كاميون‌هاي هوو لاستيك‌ چيني ؛بلاي‌ مرگبار جاده ها

مدیریت ماشین آلات در پروژه ها

لاستیک خودرو