مختصری در مورد شهر تاریخی گلپایگان
گلپایگان
مختصات: 
۵۵٫۸۴″ ۱۷′ ۵۰°شرقی ۵٫۳۸″ ۲۷′ ۳۳°شمالی / ۵۰٫۲۹۸۸۴۴۴غرب ۳۳٫۴۵۱۴۹۴۴جنوب / -۵۰٫۲۹۸۸۴۴۴;-۳۳٫۴۵۱۴۹۴۴ (نقشه)
| گلپایگان گلپایگان | |
|---|---|
|
شرقی۵۰°۱۰′ شمالی۳۳°۱۶′ / °۵۰٫۱۷شرقی °۳۳٫۲۷شمالی / ۵۰٫۱۷;۳۳٫۲۷مناره گلپایگان تنها فانوس صحرایی جهان، راهنمای كاروان‌های جاده ابریشم | |
| اطلاعات کلی | |
| کشور |  ایران |
| استان | اصفهان |
| شهرستان | گلپایگان |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) قدیمی | ورت پادگان (سرزمین گل ُسرخ)، چهرآزادگان، گَرپادگان، جلفادقان، جرفادقان، ورتپاتکان، وردپاذکان کوهپایگان، گٍل پایگان ، گُل پایگان، شهر ُگلباد، گلبادگان، |
| سال شهرشدن | دارای قدمت تاریخی |
| مردم | |
| جمعیت | ۸۶۶۰۱ |
| زبان گفتاری | پارسی |
| مذهب | شیعه |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۲۴۲۱ کیلومتر مربع |
| ارتفاع از سطح دریا | حدود ۱۸۳۰ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۲۸ درجه |
| اطلاعات شهری | |
| ره‌آورد | صنایع دستی (منبت، خاتم کاری و قالی بافی) لبنیات، کباب گلپایگان، |
| پیش‌شماره تلفنی | ۰۳۷۲ |
| وبگاه | سایت گلپایگان و گلپایگانی‌ها |
| تابلوی خوش‌آمد به شهر | |
| به گلپایگون خوش امدید! |
گلپایگان شهری در استان اصفهان ایران است که درفاصله ۳۵۲ کیلومتری تهران و۱۵۶کیلو متری شمال غربی اصفهان قرار دارد. سلسله کوه‌های مرکزی و رود قبله، که از کوه‌های جنوبی خوانسار سرچشمه می‌گیرد، از این شهر می‌گذرد و مابین شهرهای خوانسار، نجف‌آباد، خمین و ميمه قرار گرفته است. گلپایگان شهری است با فرهنگ کهن، پرداخته سمره (هُمای بنت بهمن، چهره آزاد)، از سلسله کیانیان، که دراصل نامش، وردپاتکان (سرزمین گل ُسرخ) بوده‌است.
تاریخ [ویرایش]
نوشتار اصلی: تاریخ گلپایگان و آثار بجای مانده نوشتار اصلی: گلپایگان و دوران مشروطهسابقه سکونت در گلپایگان [ویرایش]
سابقه سکونت در گلپایگان به دوران پارینه سنگی میانه و نو سنگی می‌رسد. این ادعا را ازجمله، سنگ نگاره‌هایی که بیانگر اشیایی از قبیل چماق و تیر و کمان و کمند و کهن‌ترین سازهای ایرانی است، اثبات می‌کند. البته روش‌های علمی که برای تعیین تاریخ دوره‌های پارینه سنگی به کار می‌رود، هنوز بر روی آثار به دست آمده از گلپایگان انجام نشده‌است، و به همین دلیل نمیتوان بطور دقیق سابقه سکونت در گلپایگان را مشخص نمود.
گلپایگان در تاریخ [ویرایش]
بعد از هجوم اعراب گلپایکان (مثل دیگر شهرهای این سرزمین) در قلمرو امویان، عباسیان، صفاریان، دیلمیان، سلجوقیان، خوارزم شاهیان، مظفریان و ایلخانیان مغول قرار داشت.
در دوران بعد از اسلام به ویژه در دوران عباسیان، گلپایگان از مناطق آباد کشور بوده‌است، اوج شکوفایی شهر در زمان حکومت سلجوقیان به خصوص محمد بن ملکشاه سلجوقی بوده که بناهای زیادی از جمله مناره و بازار و مسجد جامع را از خود باقی گذاشته‌است.
گلپایگان در حمله مغول‌ها آسیب فراوان دید. به دنبال آشوب‌های اسماعیلیه و فتنه مغول این شهر از اعتبار و رونق ساقط گشت و تنها در زمان «اوزون حسن» (ابو النصر حسن بیگ بن عثمان بیگ، سرسلسله آق قویونلو) ۸۸۲- ۸۲۸ ق بار دیگر نامی از آن بر سر راه تجاری همدان به اصفهان به میان می‌آید.
وجود کاروانسراهای متعدد در منطقه و آثار تاریخی حکایت از اهمیت و آبادانی این شهر در دوره‌های مختلف تاریخی دارد.
آخرین دوران طلایی رونق شهر مقارن با دوران حکومت شاه عباس کبیر و امارت امامقلی خان است.
با شروع فتنه افغان، گلپایگان که مقر فرماندهی علیمردان خان بختیاری و محل تجمع نیروهای کمکی به اصفهان بود به شدت از طرف محمود افغان مورد انتقام جویی واقع گشت و نه تنها اکثر اهالی آن از دم تیغ گذشتند بلکه اغلب آثار و ابنیه و تاسیسات کشاورزی و قنوات آن هم تخریب گشت و دیگر هرگز این شهر به اعتباری که در گذشته داشت، دست نیافت. (اشراقی، ۱۳۸۳، ص۱۵۷ به نقل از تاریخ مسعودی نوشته ظل السلطان)
در زمان قاجاریه خصوصاً زمان ناصرالدین شاه و حکومت ظل السلطان بر اصفهان (که «اِبْراهیم‌ْ خان‌ِ صَدیق‌ُ المَمالِك» به فرمانروایی گلپایگان فرستاده شد)، شهر در استانه نابودی قرار گرفت.
ارگ تاریخی گوگد از بناهای بزرگ خشت و گلی ایران
مذهب اکثریت مردم گلپایگان بعد از اسلام به تبع قدرتهای حاکمه، شافعی بوده‌است، وقتی آل بویه به قدرت رسید، گروهی شیعه شدند ولی رویکرد اکثریت مردم به تشیع در زمان صفویه بود.
وجه تسمیه گلپایگان [ویرایش]
گلپایگان را همای بنت بهمن [۱] کیانی ساخت و بنام خود سمره خواند که در اول همای را سمره گفتندی. دخترش آن را تجدید عمارت کرد و گلبادگان یا گربادگان گفت. (تاریخ جهان‌آرای عباسی یا عباسنامه، تألیف میرزا محمدطاهر وحید قزوینی، نزهةالقلوب: حمدالله مستوفی، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تاریخ ایران: تألیف سرجان ملکم، ترجمه میرزا حیرت، قاموس الاعلام ترکی و ذیل جامع التواریخ رشیدی ص ۱۷۲ و مجمل التواریخ گلستانه ص ۲۷۳ و تاریخ گزیده ص ۹۹، ۴۱۷، ۵۴۳، ۶۹۹، ۶۷۰، ۶۷۷ و ۷۱۵)
گلپایگان از ترکیب سه کلمه ( گل - پای - گان ) تشکیل شده‌است.
نام اولیه شهر، گردپاذگان بوده‌است.(برهان قاطع،۱۳۶۱، ذیل گلپایگان)، گروهی دیگر نام اصلی آن را گَرپادگان به معنی کوهپایه می‌دانند. «گَر» در زبان پارسی میانه به معنای کوه است.
در اواخر ساسانیان و اوائل اسلام «گردپادگان» خوانده می‌شد و تازیکان معرب نموده «جرباذکان» نامیده‌اند. (معجم البلدان یاقوت دیده شود). سپس از روی قاعده دیگری که آن نیز در زبانشناسی ایران معروف است، را و دال تبدیل به لام گشته و کلمه گارد مبدل بگال و سپس مبدل بگول و سپس مبدل به گل شده و بالاخره وردپاتکان و گلپایگان، شده یعنی شهر گلباد، و چنانکه گفتیم گلباد از نامهای معروف ایرانی بوده‌است. (مقالات کسروی ج ۱ صفحه ۱۲۲-۱۲۱)
برخی گفته‌اند در اصل «ورتپاتکان» به معنی شهر یا سرزمین ورتپات بوده که یکی از نامهای ایران نیز می‌باشد. سپس به مرور زمان وردپاتکان، «وردپاذکان»، «گردپاذکان»، «گلپادگان» و سرانجام «گلپایگان» شده‌است.
ورد، به معنی گل سرخ است و در نتیجه تغییراتی که از روی قواعد زبان شناختی در آن روی داده، واژه ورد تبدیل به « گل » شده‌است. پات از مصدر پاییدن، به معنی نگاهبانی کردن است و «وردپات» گل نگاهدار معنی می‌دهد.
پات پس از مدتی «پاذ» و سرانجام تبدیل به «پای» شده‌است. واژه «کان» که سپس «گان» گردیده در آخر نام شهرها و آبادی‌های بسیاری چون اردکان، زنگان، ارزنگان و ارزنکان… آمده‌است.
سپیده سحر و طبیعت دل انگیز
مردم [ویرایش]
وضعیت جمعیتی [ویرایش]
بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ تعداد جمعیت شهرستان گلپایگان ۸۶۶۰۱ نفر (۲۴۸۲۰ خانوار) بوده است.
این شهرستان سه دهستان (جلگه، کنار رودخانه و نیوان)، سه شهر (گلپایگان، گوگد و گلشهر) و ۵۲ روستا دارد.
تعداد افراد جمعیت گروه سنی ۱۰ - ۴۹ ساله ۵۶۷۲۰ نفر
تعداد بی سواد در گروه سنی ۱۰ - ۴۹ ساله ۱۲۷۴ نفر
درصد باسوادی درگروه سنی ۱۰ - ۴۹ ساله ۹۸ در صد
طبق آمار سال ۱۳۸۹، (در گروه سنی بین ده و ۴۹ سال) تعداد افراد بیسواد گلپایگان (با احتساب جلگه، کنار رودخانه، نیوان، گوگد، گلشهر و همه ۵۲ روستای گلپایگان) حدود ۱۳ هزار نفر بوده است. (۴۵۷۴ مرد، و ۸۳۴۸ زن)
آمار افراد باسواد گلپایگان (به نسبت جمعیت)، از دیگر شهرهای استان اصفهان بیشتر است. [۲]
زبان و لهجه گلپایگان [ویرایش]
نوشتار اصلی: زبان و لهجه گلپایگان
در گلپایگان به جز عده محدودی از روستاهای منطقه که زبان خاص خودشان را دارند بیشتر مردم به زبان فارسی (و با لهجه گلپایگانی) صحبت می‌کنند.
جغرافیا [ویرایش]
آب و هوا [ویرایش]
آب وهوای گلپایگان متغیر و دارای زمستانهای نسبتا سرد با حداقل حرارت ۲۱- درجه و تابستانهای گرم و خشک است که حداکثر حرارت آن تا۵/۳۷+ درجه می‌رسد. بارندگی غالبا در زمستان و میزان آن حدود ۳۰۰ میلیمتر است. گلپایگان از مناطق نیمه صحرایی است و به علت نزدیکی به کویر مرکزی، بارندگی آن کم و هوایش متغیر است. دشت گلپایگان، وسیع و آب آن از رودخانه و قنات و چشمه و منابع آب‌های زیرزمینی تامین می‌گردد.
اقلیم [ویرایش]
کوهستان‌های پوشیده از مراتع و رودخانه‌های منطقه چشم انداز طبیعی زیبایی به وجود می‌آورند. سلسله جبال مرکزی ایران از این شهرستان می‌گذرد.
گلپایگان از طرف شمال به خمین (کمره) و قسمت كوچكي از مغرب به کوه‌های بختیاری و الیگودرز و از طرف جنوب به خوانسار و کوه های بختیاری و از طرف مشرق به میمه و کوه شیخ احمد و کوه سرخ و کوه صالح پیغمبر و ماهور گل گله و بیشه و از طرف جنوب شرقي به نجف آباد محدود است.
ارتفاع آن از سطح دریا ۱۸۱۸ متر است. (مبنای ارتفاع = سطح متوسط آب خلیج فارس در منطقه فاو که مبنای مسطحات اروپائی می‌باشد.)
تغییر شکل سطح زمین در دشت گلپایگان که برداشت بی رویه آب زیرزمینی یکی از عوامل اصلی آن است، دارد خودش را نشان می‌دهد. فرونشست زمین می‌تواند باعث آسیب های جبران‌ناپذیری به ساختمان ها، چاه ها، زمین های کشاورزی و شریان های حیاتی گردد. فرونشست زمین، یکی از پدیده‌های زمین‌شناسی است که در اثر زیاده روی‌های آدمی در بسیاری از نقاط جهان از جمله در گلپایگان، در حال وقوع است.
پوشش گیاهی [ویرایش]
پوشش گیاهی درمناطق کوهستانی استپ کوهی همراه باانواع گوَن و به ویژه «کتیرا» است که مصرف صنعتی و بهداشتی دارد و به خارج از کشور هم صادر می‌شود.
استپ کوهی از غرب به شرق کاهش می‌یابد از این رو منطقه غرب که دارای پوشش گیاهی بهتر و آب بیشتر است، محل پرورش گوسفند و گله داری است. گیاهان خودرو مانند مُک کو (شیرین بیان) که ریشه آنها استفاده داروئی دارد، گل گاو زبان، شاتره، کاسنی، تره کوهی، چندال، مرزنجوش، دینارو (که بسیار خوش عطر و بو است)، شوید کوهی، پافغلاق، ریش قازی، شنگه، جوقاسم، گوش بره، خاکشیر، مرزنگوش، بارهنگ (بالنگ)، بابونه، بالنگو، قدامه، کرچک،...همه برای مردم شهر آشنا است.
در گلپایگان گندم، جو، پنبه، چغندر قند، تنباکو، شبدر، یونجه، سبزی‌های خوردنی، صیفی جات، آلو، زالزالک، سیب، هلو، آلوچه، گیلاس، آلبالو، زردآلو، مو (انگور از همه رقم: کشمش، عسکری، شآاونی (شاهونی)، مونقّا، ریش بابا...)، همه عمل می‌آید.
درختان قابل رویش گلپایگان عبارتند از: چنار، صنوبر، وه‌نو، بید مشک، عناّب، بادام کوهی، انجیر وحشی، سنجد، زبان گنجشک، بلوط، انجیر وحشی، نارون، توت، کاج، سپیدار، و درختان میوه (سیب، گلابی، زردآلو، بادام و گردو و...).
ارتفاعات شهرستان گلپایگان [ویرایش]
نوشتار اصلی: ارتفاعات شهرستان گلپایگان
ارتفاعات شهرستان گلپایگان که دنباله شرقی سلسله جبال زاگرس و غالباً از کوه‌های اطراف اصفهان جدا شده، متعلق به دوران دوم زمین‌شناسی بوده و به صورت چندین رشته موازی از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد می‌یابد.
منابع آب [ویرایش]
رودخانه گلپایگان [ویرایش]
نوشتار اصلی: رودخانه گلپایگانرودخانه گلپایگان که از ارتفاعات زاگرس در مجاورت سرشاخه‌های زاینده رود و دز سرچشمه می‌گیرد اصلی‌ترین شبکه زهکش منطقه را تشکیل می‌دهد.
هرانگ (هرهنج) [ویرایش]
در فرهنگ بهدینان، هُرَنگ در گویش زرتشتیان یزد و ترنگ در گویش زرتشتیان کرمانی به معنای آبی است که در مجرایی شیبدار تند حرکت کند و بالاخره در لغت نامه دهخدا به آن قسمت از قنات که رویش باز است و پوشیده نیست معنی شده‌است.
در گلپایگان نزدیک کوه قلعه جمال هرانگ جاری است. در برخی روستاهای گلپایگان مانند فاویان تنها به بخشی از مسیر قنات هرانگ گویند که دارای زه آب باشد. وجود هرانگ بیشتر در قنات هایی پیش می‌آید که به خاطر نرمی زمین در محل مظهر و چاه‌های نزدیک به آن و همچنین کول گذاری نشدن آنها مظهر و چاه‌های نزدیک به آن به تدریج ریزش می‌کند، مظهر به طرف مادر چاه عقب نشینی می‌کند و در نتیجه اختلاف سطح آب مظهر تا کناره‌های زمین پیوسته افزایش می‌یابد.
گاه نیز ممکن است این ریزش طی قرن ها تا مادر چاه ادامه پیدا کند و بدین ترتیب هرنگ ممکن است در مظهر چند متر ژرفا داشته باشد و در ازای آن به چند کیلومتر برسد و نیز ممکن است اصولاً قنات از نوع قنات روباز و تمام آفتابی باشد که در زمین های زه دار کنده می‌شوند. ( منبع: کتاب فرهنگ یاریگری در ایران – تألیف مرتضی فرهادی)
تامین آب از لرستان [ویرایش]
نوشتار اصلی: تامین آب گلپایگان از لرستانپس از اجرای طرح انتقال آب الیگودرز به قم سالانه ۱۸۱ میلیون متر مکعب آب از شهرستان الیگودرز به سد کوچری منتقل می شود.[۳]شهرستان الیگودرز اکنون تامین کننده اصلی آب مصرفی (شرب، صنعتی، کشاورزی) شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان، ساوه و قم می‌باشد.[۴]
سد گلپایگان [ویرایش]
نوشتار اصلی: سد گلپایگان
سّد گلپایگان، اولین سّد مدرن ایران
سد گلپایگان اولین سد مخزنی خاکی و اولین سد مدرن ایران است
کشاورزی و دام داری [ویرایش]
نوشتار اصلی: کشاورزی و دام داری گلپایگان
شهرستان گلپایگان یک قطب مهم کشاورزی و دامپروری کشور محسوب می‌شود.
اراضی آن بالغ بر سی هزارهکتار (با بیش از دوازده هزار بهره بردار) است که بیشتر به صورت اراضی زراعی می‌باشد.
اکثریت مردم این شهرستان کشاورز و دامدار بوده و غیر مستقیم به عنوان شغل دوم به کشاورزی و دامداری اشتغال دارند. باغداری هم در این ناحیه رونق دارد و گونه‌های گوناگون میوه مانند سیب، گلابی، گیلاس، گردو، آلبالو، بادام، و … در آن یافت می‌شود.
همچنین دام پروری و مرغ داری سنتی و علمی در این شهرستان رواج داشته و بسیاری از مردم این منطقه به پرورش دام‌های گوسفند، بز، گاو و طیور اشتغال دارند.
جاذبه های گردشگری [ویرایش]
آثار تاریخی [ویرایش]
نوشتار اصلی: تاریخ گلپایگان و آثار بجای مانده
مسجد جامع گلپایگان پیش از تعمیر سال ۱۳۱۰ ه.ش
× مسجد جامع، یادگار دوران سلجوقی × بازار چار سوق × مناره آجری سلجوقی × بنای سیدالاسادات × ارگ تاریخی گوگد × هفده تن × گنبد بابامصری ×مسجدمرحوم حجت الاسلام × كاروانسراي جلودار(جاده قديم اصفهان) ×كاروانسراي دُر(جاده قديم اصفهان) ×مسجدسرآور ×خانه مرحوم ميثمي سررباطان
کفترخانه‌های گلپایگان [ویرایش]
نوشتار اصلی: کفترخانه‌های گلپایگان
کبوتر خانه‌ها، بناهای خشتی بزرگی هستند که توسط کشاورزان بنا می‌شده‌اند.
کوچری [ویرایش]
طبیعت زیبای کوچری در گلپایگان
در منطقه کوچری چهار نمونه خط پهلوی کشف شده‌است که در کل ایران نمونه آن مشاهده نشده‌است.
همچنین در این منطقه بزرگ‌ترین نقش صخره‌ای ایران به شکل بز کوهی با ۱۱۲ سانتیمتر طول و ۹۰ سانتیمتر عرض وجود د
مطالب مشابه :
رئیس دانشگاه علمی کاربردی گلپایگان منصوب شد
سایت خبر - رئیس دانشگاه علمی کاربردی گلپایگان منصوب شد - سایت خبر - سایت اخبار - وب سایت خبری
اصفهان و كاشان، دو شهر نمونه گردشگری
دانشگاه جامع علمی کاربردی صنعت کرون ، گشته چادگان و سد گلپایگان از جمله مناطق مهم
نخستین المپیاد علمی مهندسی صنایع
انجمن علمی مهندسی صنایع دانشگاه گلپایگان برای حل مسائل کاربردی صنعت و کسبوکار در
موسسه آموزش عالی پیام گلپایگان
بسم الله الرحمن الرحیم - موسسه آموزش عالی پیام گلپایگان - * علمی و کاربردی
سامانه جامع آموزشی دانشگاه علمی کاربردی 2 گنبدکاووس WWW.GUAST.IR
www.guast.ir مرکز آموزش علمی کاربردی گنبدکاووس 2 انجمن دفاتر پیشخوان دولت شهرستان گلپایگان
دانشگاه علمی کاربردی مخابرات استان گلستان دانشجو می پذیرد
دانشگاه علمی کاربردی شرکت مخابرات استان گلستان انجمن دفاتر پیشخوان شهرستان گلپایگان.
مختصری در مورد شهر تاریخی گلپایگان
حرف های تنهایی و شنیدنی من !! - مختصری در مورد شهر تاریخی گلپایگان - دانشکاه علمی کاربردی
تاریخ ازمون کاردانی به کارشناسی علمی کاربردی
وبلاگ الکترونیک - تاریخ ازمون کاردانی به کارشناسی علمی کاربردی - برق- الكترونيك - وبلاگ
مرکز آموزش عالی علمی و کاربردی شرکت مخابرات استان گلستان
مرکز آموزش عالی علمی و کاربردی شرکت مخابرات استان انجمن دفاتر پیشخوان شهرستان گلپایگان.
برچسب :
علمی کاربردی گلپایگان