سرانه ها در شهرسازی

تاریخچه سرانه و انگیزه های اصلی پیدایش و رواج استاندارد های کاربری زمین

در برنامه ریزی کاربری فقط تعیین مقدار سطوح و اندازه و سرانه ها کافی نیست . بلکه مسایل چون مکانیابی و معیارهای مکانی ، ترکیب و نسبت کاربری ها و سایر معیارها حایز اهمیت هستند .
برای دست یابی به بهترین راه حل ها برای برنامه ریزی کاربری زمین بهتر است از استانداردهای عام تنها به طور نسبی استفاده شود و استانداردها و معیارهای لازم برای برنامه ریزی هر محدوده مورد مطالعه براساس نیازهای واقعی آن محدوده و ساکنان آن تدوین شود .
مساحت سرانه تأسیسات ورزشی در کشورهای مختلف از بلوک شرق تا کشورهای اروپایی و آمریکایی متفاوت است . کشور فرانسه مساحتی 35 مترمربع را به ازای هر واحد مسکونی وانگلستان 10 مترمربع به ازای هر نفر و آمریکا 15 مترمربع به ازای هر نفر پیشنهاد می کنند . به طور میانگین عرف بین المللی حدود 25 مترمربع فضای ورزشی و فضاهای سبز به ازای هر نفر است که از این رقم حدود 18 مترمربع اختصاص به فضاهای سبز و مابقی به فضاهای ورزشی تعلق دارد .
فضاهای مسکونی 50 درصد سطح زمین
فضاهای سواره و پیاده 25 درصد سطح زمین
فضاهای سبز و اماکن ورزشی 15 درصد سطح زمین
سایر فضاهای سرویس دهنده 10 درصد سطح زمین
استفاده از استانداردهای عام و غیرانعطاف شهری همزمان با کنگره اول سیام ( 1928 ) و ارایه الگوهای شهرسازی مدرن که بر استاندارد کردن همه چیز حتی نیازهای انسانی استوار بود شدت گرفت .

تحلیل و بررسی معایب و مزایا استانداردها در طرحهای شهر سازی

اما از طرفی معایب زیادی نیز به این گونه استانداردها وارد است که از آن جمله اند:
- نادیده گرفتن ویژگیهای محیطی و خاص جامعه مورد نظر
- نادیده گرفتن عوامل اقتصادی – انسانی – اجتماعی – فرهنگی – محیطی – اقلیمی و .....

(برنامه ریزی کاربری اراضی شهری : دکتر کرامت الله زیاری.)
سرانه و کاربری های مختلف در یک محله :
1 ـ مراکز مدیریتی : شامل موارد زیر است :
ـ اداری زمان : جهت رسیدن به مرکز مدیریتی min 15
ـ انجمن ها زمان : با توجه به سرعت پیاده km/h 4 ـ 3 شعاع عملکرد m1000 ـ 750
ـ فرهنگی حالت : در مرکز ثقل محله تعبیه می گردد
ـ خدمات اداری محیط : میدانی یا فضایی
2 ـ مراکز تجاری : سرانه تجاری برای هر نفر در محله m2 67/0 در نظر گرفته می شود .
3 ـ مراکز مذهبی : سرانه مذهبی برای هر نفر در محله m2 88/0 در نظر گرفته می شود .
4 ـ مراکز آموزشی : مراکز آموزشی شامل موارد زیر است :
ـ دبستان : سرانه دبستان در محله m2 8/1 ـ 9/0 است و حداقل مساحت m2 2500 می باشد .
ـ راهنمایی : سرانه راهنمایی m2 8/1 ـ 9/0 است .
5 ـ فضای سبز اجتماعی :
ـ سند عمومی : سرانه سند عمومی m2 2 و حدود 5% سرانه مسکونی می باشد .
ـ سند ورزشی : سرانه سند ورزشی m2 3 ـ 2 و در حدود 5% سرانه مسکونی می باشد .
ـ سند کوچه ها : سرانه سند سبزکوچه ها m22 و حدود 5% سرانه مسکونی می باشد .
جمع فضای سبز اجتماعی %15 سرانه مسکونی می باشد .

انگیزه های اصلی در پیدایش و رواج استانداردهای کاربری زمین :

1 ـ جلوگیری از اسراف زمین و استفاده بهینه از آن
2 ـ پاسخ گویی به رشد سریع شهرنشینی و شهرسازی جدید
3 ـ تامین حداقل نیازهای فضایی و مکانی انسان
4 ـ کمک به عدالت اجتماعی در بهره گیری از زمین
استفاده از چنین استانداردهایی که به استانداردهای عام و یا نرم های جهانی معروف اند دارای معایب و محاسنی است این استانداردها که می توانند از دوباره کاری در رفع نیاز به خدمات ( مثلاً تکرار یک نوع تسهیلات هم در سطح محله و هم منطقه و ... ) جلوگیری کنند . دیگر آنکه نیاز به اینکه مسئولان محلی نیازهای واقعی ساکنان را بسنجند رفع می شود چرا که امری پرهزینه و به لحاظ سیاسی مسئله دار است که موجب افزایش توقع مردم می گردد .
از دیگر محاسن این استانداردها آن است که به لحاظ دست یابی به عدالت اجتماعی جذابیت دارند و در همه جا به طور یکسان پیاده می شوند و این نوعی برابری در تأمین سرانه امکانات را ضمانت می کند .
اما از طرفی معایب زیادی نیز به این گونه استانداردها وارد است که از ان جمله اند :
ـ نادیده انگاشتن ویژگی های محیطی خاص جامعه مورد نظر
ـ نادیده گرفتن عوامل اقتصادی ـ انسانی ـ اجتماعی ـ فرهنگی ـ محیطی ـ اقلیمی.
سرانه به شاخص یا معیاری اطلاق می شود که برای هر فرد جامعه محاسبه می شود .
نظام سرانه ای در شهرسازی و یا سایر علومی که با مسائل انسانی در ارتباط اند دارایم عایب بی شماری است .

سرانه های استاندارد در طرح های شهری

مسکونی 50 / آ»ورزشی ( کودکستان = 8 ـ ابتدایی = 9 ـ راهنمایی = 11 ـ دبیرستان = 12 ـ آموزش عالی = 5/1 )
تجاری 4 ـ 2 / فرهنگی 5/1 تا 75/0 / پارک و فضای سبز 9 تا 12

استانداردهای فضای سبز

استانداردهای فضای سبز :
تعیین سطح و سرانه کاربری فضای سبز در ایران،تا کنون عمدتاً بر اساس استانداردهای مورد استفاده کشورهای دیگر بوده است.
تعیین سرانه ی فضای سبز تا حد زیادی بستگی به خصوصیات بیوکلیماتیک منطقه و شهر دارد.بر این مبنا باید گفت سرانه فضای سبز در یک شهر کویری و یا یک شهر بزرگ مثل تهران نمی تواند شرایطی همانند یک شهر ساحلی استان مازندران داشته باشد.با وجود این ، اطلاع از رسانه های فضای سبز می تواند به عنوان هدایتگر فعالیت ها و خط مشی ها به شمار آید.
بر اساس مطالعات و بررسی های وزارت مسکن و شهر سازی، سرانه متعارف و قابل قبول فضای سبز شهری در شهرهای ایران بین 7 تا 12 متر مربع برای هر نفر است که در مقایسه با شاخص تعیین شده از سوی محیط سازمان ملل (20 تا 25 متر مربع هر نفر) رقم کمتری است.
با وجود این در شهر های مختلف کشور نیز این رقم،با توجه به ویِگی های متفاوت جغرافیایی و اقلیمی آنها با اختلافاتی همراه است که میزان انرا طرح های مصوب هر یک از شهر تعیین می کنند.
در مجموع آنچه از دیدگاه محیط اجتماعی در ارتباط با فضای سبز اهمیت دارد،میزان فضای سبز عمومی است، یعنی فضای سبز که رفت و آمد عموم مردم در آنها بدون مانع باشد،یا به تعبیر دیگر فضای سبز اجتماعی.
بنابراین مفهوم سرانه فضای سبز تنها می تواند برای آن نوع فضای سبز به کار رود که برای گذراندن اوقات فراغت، بازی و تفریح مهیا شده است.
نکته ای که در خصوص فضای سبز از اهمیت بالایی برخوردار است، مکان یابی آن می باشد، جین جکوب ، منتقد شهر سازی معاصر معتقد است که پارک باید در جایی باشد که زندگی در آن موج می زند، جایی که در آن فرهنگ و فعالیتهای بازرگانی و مسکونی است . تعدادی از بخشهای شهری ،دارای چنین نقاط کانونی ارزشمندی از زندگی هستند که برای ایجاد پارکهای محلی یا میادین عمومی ، مناسب به نظر می رسد.
بر این اساس مکان یابی فضای سبز باید از اصولی چون[1] ، سلسله مراتب و دسترسی ، تبعیت می کند.
مرکزیت فضای سبز به این مفهوم است که فضای سیز حتی المقدور در مرکز محله ناحیه و یا منطقه شهری مکان یابی شود.
همچنین فضای سبز در مقیاسهای متفاوت اعم از پارک محله ای ، منطقه ای و امثال آنها باید ساختار کالبدی متناظر خود، انطباق داشته باشد. به عنوان مثال پارک منطقه ای در محدوده منطقه پیشهاد شود .
دسترسی : به این مفهوم که پارک شهری باید از چهار جهت به شبکه ی ارتباطی دسترسی داشته باشد تا بدین طریق هم جمعیت بیشتری از آن استفاده کنند و هم امکان نظارت اجتماعی و امنیت پارک افزایش یابد . بدین ترتیب امکان بهره برداری دیداری از جلوه های زیبای پارک برای ره گذران از چهار جهت فراهم شود.
سرانه ی فضای سبز در شهر مشهد : بدون باغات شخصی 7/7 m2 ، با احتساب باغات m2 6/15

همدان : 5 – تا متر مربع

اصفهان : 12/23 متر مربع

منطقه 13 تهران : 61/3 متر مربع

پارکها و فضا های سبز : با توجه به اهمیت فضای سبز و لزوم ایجاد آن در شهر ها به منظور لطافت هوا و تفریح مردم و زیباسازی شهر ، نمی بایست استاندارد شخصی برای ایجاد آن ها لحاظ شود.

استانداردهای فضای سبز

کاربری فضای سبز و تفریحی

بررسی سرانه ها در مقیاس و شعاع عملکردهای گوناگون

مقیاس کوی
سرانه 1 تا 3 m2برای هر کودک حداقل مساحت m2650

فضای سبز مهد کودک و کودکستان
حداقل m2 8 برای هر دانش آموز (فضای باز m2 5/4 و فضای سر پوشیده m2 5/3 ) حداقل m2 500 برای هر 50 نفر به ازای هر 25 شاگرد اضافی m2 80 سر پوشیده وm2100 به فضای باز اضافه شود.
تجاری
تعداد مطلوب واحد های تجاری در مراکز واحد های همسایگی به ازاء هر 225 نفر یک واحد می باشد.

در مقیاس محله
فضای آموزشی
حداقل m29 برای هر دانش آموز (فضای باز m25 و سرپوشیده m24 )
حداقل مساحت مورد نیاز m22500 و برای 250 نفر به ازای هر شاگرد اضافی m2250
سرپوشیده وm2350 فضای باز
فضای مورد نیاز دبستان و سرانه مطلوب
سرانه زیر بنا در مدارس 10 کلاسه 33/3 به ازای هر دانش آموز و سرانه محوطه 83/3 به ازای هر دانش آموز.
سرانه زیر بنا در مدارس 15 کلاسه 13/3 به ازای هردانشآموز و سرانه محوطه 67/3 به ازای هردانش آموز.
سرانه زیر بنا در مدارس 20 کلاسه 05/3 به ازای هر دانش آموز و سرانه محوطه 67/3 به ازای هر دانش آموز .
واحدهای تجاری
به ازای هر 335 نفریک واحد استو حداکثر مساحت m285
بوستان محله ای
سطح سرانه بین2 تا m24

در مقیاس برزن
فضای آموزشی (راهنمایی)
حداقل m211برای هر دانش اموز حداقل مساحت m27000 برای هر 600 نفر
واحدهای تجاری
به ازای هر 535 نفر یک واحدهای تجاری و حداکثر مساحت m2 100

استاندارد سرانه های هفت گانه

استاندارد سرانه های هفت گانه ( مسکونی ، آموزشی ، تجارتی، فرهنگی- مذهبی، بهداشتی- درمانی، اداری)

	سرانه آموزشی:
	کودکستان در سطح محله کوچک
8/0	دبستان در سطح محله
5/1	سرانه اداری :
	مرکز بهداشت:
5/0	مجتمع پزشکی:
1/	درمانگاه:
15/	سرانه تأسیسات شهری :
	مسجد:
7/0 - 5 /0	کتابخانه:
7/0 – 5/0	تأسیسات پست:
2/0-1/0	آتش نشانی:
در مقابل هر 10 هزار نفر یک آتش نشانی 5/0	جایگاه توزیع بنزین:
1/0	جمع آوری و دفع زباله:
2/0	تأسیسات ورزشی
4	پارک و فضای سبز ( پارک محله ای)
5/1	سرانه تجهیزات مهندسی :
	شبکه آب
8/0	فاضلاب
5/0	برق
3/0	تلفن
1/0	گاز

سرانه ها و شبکه های ارتباطی 25٪ تا 30 ٪ از سرانه کل

تقسیمات کالبدی پیشنهادی تهران1378

منبع : پورمحمدی، محمد رضا (1382 ) : برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت )

بررسی نمونه های موردی در ایران و جهان v\:* { behavior: url(#default#VML) } o\:* { behavior: url(#default#VML) } .shape { behavior: url(#default#VML) }

بررسی نمونه های موردی در ایران و جهان
[1]
یکی از محلات شش گانه (محله 4) در منطقه 15 شهر تهران می باشد . مرزهای محدود کننده محله شهربید خوب بخت از شمال ملایری , از جنوب خیابان درخشان نو , از غرب به بزرگراه در دست احداث امام علی (ع) و از شرق خیابان هاشم آباد است.جمعیتی که در حال حاضر در منطقه ساکن هستند قریب به 12 هزار نفر است.با توجه به لزوم ارتقای سرانه های خدماتی در طرح نوسازی , این محله حداکثر جمعیت ÷ذیری 9 هزار نفر را در ÷ایان طرح تضمین خواهد نمود ( جمعیت پیشنهادی بهینه 64000 نفر )
تعداد واحد های مسکونی و تجاری در این محله نزدیک به 1500 پلاک بوده و این تعداد پس از تجمیع پلاک به 220 بلوک مسکونی نوساز تبدیل خواهند شد.در این محله بیشتر پلاکها دارای مساحتی زیر 100 متر مربع بوده متوسط(59 متر مربع)و فضای کافی برای ساخت و ساز را فراهم نمی آورد لذا ساخت و سازهایی در قالب پلاک های موجود ممکن نمی باشد.
از این رو در این طرح سعی شده با تجمیع چند پلاک و ایجاد زیربنای بیشتر از طریق افزایش ارتفاع بنا ها , تراکم مورد نیاز برای جمعیت پذیری محله تامین شده و با کاهش سطح اشغال کاربری مسکونی از 70 در صد به 40 درصد , زمین لازم برای تعریض معابر و ایجاد فضاهای باز شهری ایجاد شود.

وضع موجود

طرح نوسازی

کاربری

تعداد پلاک

مساحت

درصد

تعداد پلاک

مساحت زمین

درصد

مساحت زیربنا

مسکونی- تجاری

1609

136343

62/70

169

65657

8/33

223596

تجاری- حمل و نقل

4578

37/2

10756

6/5

67046

خدماتی

2597

34/1

25141

1/13

45208

شبکه معابر

-------

49039

4/25

-----

61381

8/31

------

محله(جمع)

1661

193056

100

398

193000

100

385391

تجاری و مسکونی حفظ شده

------

-----

------

181

20642

7/10

8/49540

فضای سبز

------

-----

9723

0/5

--------

جمعیت موجود 12000 نفر

سقف جمعیت پذیری 9000 نفر طرح نوسازی

2000	1990	1980	1970	1960	1950	کشور
8.2	5.0	2.8	1.6	1.2	.8	هند	بنگلور
10.3	7.2	4.7	3.1	2.2	1.4	تایلند	بانکوک
14.0	10.8	9.0	8.1	6.3	3.9	چین	پکن
15.4	11.2	8.1	5.8	4.1	2.9	هند	بمبی
12.9	11.5	9.9	8.4	6.8	5	آرژانتین	بوین سایرس
11.8	9.0	6.9	5.3	3.7	2.4	مصر	کایرو
15.7	11.8	9.0	6.9	5.5	4.4	هند	کلکته
12.2	6.6	3.3	1.5	0.6	.4	بنگلادش	داکا
13.2	8.8	5.6	3.5	2.3	1.4	هند	دهلی
9.5	6.7	4.4	2.8	1.7	1.1	ترکیه	استانبول
13.7	9.3	6.0	3.9	2.8	2	اندومزی	جاکارتا
11.7	7.7	4.9	3.1	1.8	1	پاکستان	کراچی
12.9	7.7	4.4	2.0	.8	.3	نیجریه	لایوس
8.2	6.2	4.4	2.9	1.7	1	پرو	لیما
13.9	11.9	9.5	8.4	6.5	4	آمریکا	لس انجلس
11.8	8.5	6.0	3.5	2.3	1.5	فیلیپین	مانیلا
25.6	20.2	14.5	9.4	5.4	3.1	مکزیک	مکزیکوسیتی
9.0	8.8	8.2	7.1	6.3	4.8	روسیه	موسکو
16.8	16.2	15.6	16.2	14.2	12.3	امریکا	نیو یورک
8.6	8.5	8.3	7.6	5.7	3.8	ژاپن	ازاکا
8.6	8.5	8.5	8.3	7.2	5.4	فرانسه	پاریس
12.5	10.7	8.8	7.0	4.9	2.9	برزیل	ریودوژانیرو
22.1	17.4	12.1	8.1	4.7	2.4	برزیل	سایو پایولو
12.7	11.0	8.3	5.3	2.4	1	کره	سیول
17	13.4	11.7	11.2	8.8	5.3	چین	شانگهای
8.5	6.8	5.1	3.3	1.9	1	ایران	تهران
12.7	9.4	7.3	5.2	3.6	2.4	چین	تیانجین
19.0	18.1	16.9	14.9	10.7	6.7	ژاپن	توکیو

تقسیمات کالبدی پیشنهادی تهران1378

تقسیمات
واحد مسکونی	واحد مسکونی
کوی یا مجتمع مسکونی	200 - 90	کوی یا مجتمع مسکونی
کوی یا واحد همسایگی	400_600	3_5	کوی یا واحد همسایگی
محله	1250_700	10_8	2_3	محله
برزن	3000_1800	20_15	4_5	2	برزن
ناحیه	5000_3500	40_30	9_8	4	2	ناحیه
منطقه	18000_13500	160_120	34_32	16	8	4

سرانه های متداول کاربری های شهری بر مبنای طبقه بندیLBCS

نوع کاربری	وزارت مسکن و شهرسازی	بررسی 36 شهر	بررسی 40 شهر	دفتر فنی استانداری ها	شهر های جدید
مسکونی دایم	40-50	35	58	40-50	29
انتفاعی (تجاری)	2.4	2.05	1.53	2-4	1.56
مسکونی موقت(پذیرایی و جهانگردی)				0.4	0.54
صنعتی و کارگاهی	2-3.5	4.74	3.52	2-3.5	2.9
حمل و نقل و دسترسی	20-25	14	23.56	30.6	20.16
تاسیسات زیر بنایی	به تناسب	6.8	6.05	5.6	1.69
مراکز فرهنگی هنری	0.75-1.5	0.54	0.5	0.2	0.53
موزهها و مراکز تاریخی
ورزشی _سرگرمی تفریحی	2-2.5	1.06	2	2-4.5	4
پارک و فضای سبز	7-12		6		9
خدمات اموزش عمومی	3-5	1.6	3.75	3-5	3.99
اموزش عالی					3.33
خدمات اداری	1.5-2.5	2.7	3.73	1.5-9.5	1.8
ایمنی عمومی	0.3	3.67	0.5	0.4	.0.3
بهداشتی در مانی	0.75-1.5	0.67	0.97	1.75-2.5	0.86
مراکز مذهبی		0.54	0.55	.75-1.5

منبع :طرح تفضیلی شهر جدید پردیس

حمل ونقل وجاده ها

امریکا جمعییت بالای 250 هزار نفر 50 متر مربع برای هر نفر

امریکا جمعییت بالای 100 هزار نفر تا 2 میلیون 89 متر مربع برای هر نفر

امریکا جمعییت کمتر از50 هزار نفر 114 متر مربع برای هر نفر

سرانه فضای سبز اروپا

پاریس	5.25
لندن	9
رم	9
وین	250
برلین	13

در حالی که در کشور های در حال توسعه استاندارد پیشنهادی 16 متر مربع است:

کلکته	1.2
بغداد	1.4

سرانه آموزشی

کلکته	.08
فرانسه	10

سرانه ها در شهرسازی

مطالب مشابه :

سرانه ها و ریز فضاهای پایانه مسافربری- ترمینال

سرانه ها در شهرسازی

ضوابط استانداردها مجتمع تجاری

ارزیابی کمی و کیفی کاربری اراضی شهری

استانداردهای شهری

سرانه کاربری اراضی شهری

سرانه ها در شهرسازی

برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری

اقتصاد روستا

برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری