گزارشی از نشست های همایش فرهنگ و تمدن ایران در دوره سلجوقیان

در مراسم افتتاحیه ابتدا آقای دکتر ولوی رئیس انجمن ایرانی تاریخ به جایگاه و اهمیت دوره ی سلجوقیان در تاریخ ایران پرداختند وگفتند: در سیر تاریخ ایران، حکومت سلجوقی از قدرتمندترین حکومت ها بعد از اسلام است. در بررسی این حکومت با مسئله ی مهمی رو به رو هستیم و آن اینکه چرا پس از تثیبت، اوج و اعتلای این حکومت، ایران در زمینه های مختلف فرهنگی، اقتصادی به زوال و قهقهرا گروید و این حکومت سرآمد تحولات بزرگ بعد از خود نشد؟ دکتر ولوی یکی از عوامل مؤثر در این سیر قهقهرایی را تأسیس مدارس نظامیه عنوان کردند و در ادامه یکی از اهداف این سمینار را بررسی دلایل این موضوع دانستند.

سپس آقای دکتر خلعتبری گزارشی از روند چگونگی پذیرش، داوری مقالات ارائه کردند.که در مجموع97 مقاله از ایران و کشورهای ترکیه، روسیه، فرانسه دریافت شده است و تعداد مقالات پذیرفته شده 72 مقاله بوده که 54 مقاله درحوزه تاریخ فرهنگ و تمدن و 18 مقاله در موضوع هنر بوده است. همایش در 8 نشست با موضوعات مختلف برگزار شد. سپس آقای دکتر محقق داماد ایراد سخن کردند و به بررسی جایگاه علم در دوره سلجوقیان پرداختند و گفتند: در سیر تاریخ ایران، حکومت سلجوقی از قدرتمندترین حکومت ها بعد از اسلام است. پس از ایشان آقای دکتر اشراقی درباره ی تاثیر پذیری گروه های صحراگرد از جمله سلجوقیان از مدنیت ایران صحبت کردند وبه مقایسه دوره ی عقل گرایی در قرن های 3 تا 5 هجری و مقایسه آن با عقل گرایی در اروپا پرداختند.

نشست دوم با عنوان «جستارهایی از مطالعات تاریخ سلجوقیان» برگزار شد. ریاست جلسه را دکتر یوسفی فر برعهده داشتند. ابتدا دکتر غلامعلی حاتم به ارائه مقاله خود با عنوان مقابر دوره سلجوقی پرداختند که همرا با تصاویر به بررسی مقابر دوره سلجوقی پرداختند. سخنران بعدی دکتر اشرف السادات موسوی لر بود که مقاله خود را با عنوان چهره نگاری در هنر سلجوقی و تداوم فرهنگ بصری مانوی ارائه کردند. ایشان در ابتدا ابراز خرسندی کردند که همانطور که در کشورهای همسایه همایش هایی برای هزاره سلجوقیان برگزار شده، در ایران نیز همایش بین المللی سلجوقیان برگزار شده است. ایشان در مقاله خود به بررسی تطبیقی 26 نمونه از آثار برجای مانده از دو دوره هنری ایران؛ مانویان و سلجوقیان پرداختند و به چنین نتیجه گیری کردند که شیوه های چهره نگاری مانویان، در دوره سلجوقیان تبلور یافته است. سپس دکتر فریدون اللهیاری با مقاله بازتاب اندیشه ایرانی در تاریخنگاری سلجوقی به بررسی علل و چگونگی گرایش سلجوقیان به الگوی ملکداری ایرانی در دوره اسلامی و بازتاب روایت و اندیشه ایرانی پرداختند. آخرین سخنران این نشست دکتر مجتبی خلیفه با مقاله ی اهمیت تاریخی دیوان لغات ترک محمود کاشغری به بررسی این اثر واهمیت آن پرداختند. لغت نامه ای ترکی-عربی که به زبان رایج علمی آن زمان، یعنی عربی نگاشته شده است که از یک سو نیاز به آشنایی مردمان ساکن قلمرو ترکان با زبان ترکی و از سوی دیگر به دلیلی مهمتر یعنی تهدید این زبان از سوی زبان های عربی و فارسی، نیاز به مکتوب کردن میراثهای زبان ترکی از همان آغاز پاسخ داده شود؛ که شامل اطلاعات تاریخی و اصطلاحات تاریخی، دیوانی، جغرافیایی و ... می باشد.

نشست سوم با عنوان تاریخ نگاری در دوره سلجوقیان با ریاست آقای دکتر شعبانی برگزار شد. ابتدا دکتر پروین ترکمنی آذر به ارائه مقاله خود با عنوان نشانه هایی از بازخوانی و تفضیل عنصر ایرانی در تاریخ نگاری ابن بلخی پرداختند. در این مقاله به بررسی چگونگی نگارش فارسنامه توسط ابن بلخی با رویکرد به فضایل ایرانیان در دوره ترکان سلجوقی با تأثیرپذیری وی از فرهنگ شعوبی پرداخته شد. مقاله بعدی با عنوان نقض وحدت در تاریخ نگاری عصر سلجوقی؛ بحثی در تاریخ نگاری فرق و مذاهب با تکیه برکتاب بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض از دکتر محمدرضا قلی زاده بود. ایشان در این مقاله به اهمیت متون تاریخ نگاری ملل و نحل در تاریخ نگاری دوره سلجوقیان پرداخته و نشان دادند که چگونه بخش مهمی از اختلافات مذهبی این عصر به متون تاریخ نگاری این دوران کشیده شد. مقاله بعدی با عنوان سیرالملوک به قلم امیرالشعراء محمد معزی نیشابوری و انتساب آن به نظام الملک دلایلی بر چاپ اصلاح شده از نویسنده روسی، الکسی خیسماتولین بود که توسط خانم دکتر دلیر خوانده شد. نگارنده در صدد اثبات این امر بود که کتاب سیرالملوک مشهورترین اثر اندرزنامه ای ایران از خواجه نظام الملک نیست بلکه نگاشته ی امیرالشعرا بزرگترین شاعر عصر سلجوقیان است که همان محمد معزی نام برده شده در مقدمه سیرالملوک است که با ضبط اشتباه کاتبان به محمد مغربی تغییر نام یافته است و این در حقیقت قرارداد وزارت خواجه نظام الملک است که توسط امیر معزی به شکل اندرزنامه درآمده است و جهت تقرب نزد سلطان محمد سلجوقی به نام خواجه نظام الملک تقدیم شده است. مقاله آخر این نشست از آقای دکتر حسن زاده با عنوان تحلیل انتقادی روایت های واقعه غز در سال 548 هـ.ق بود که به بررسی انتقادی این واقعه با رویکردهای تاریخنگارانه، شاعرانه و منشیانه می پرداخت. به بیان دکتر حسن زاده تمام این روایت ها بعد از مشخص شدن نتیجه واقعه است و نتیجه محتومی به روایت تحمیل کرده اند، یعنی قوم شکست خورده که به دنبال جستجوی علل انحطاط و شکست بودند.

نشست چهارم با عنوان اندیشه سیاسی در دوره سلجوقیان با ریاست دکتر پروین ترکمنی آذر برگزار شد. در ابتدای جلسه دکتر تکمیل همایون از اهمیت سلاجقه در تاریخ ایران ایراد سخن کردند و اشاره داشتند وقتی درباره ایران صحبت می کنیم ایران تاریخی و فرهنگی را در نظر بگیریم نه مرزهای امروز ایران را. سپس خانم دکتر ترکمنی آذر اشاره داشتند که در این دوران فلسفه نظری نداریم زیرا فلسفه خود را از اعتقادات رها کرده است و به اهمیت جایگاه نظام الملک در اندیشه سیاسی ایران پرداختند. اولین مقاله این نشست با عنوان ناصر خسرو در دستگاه سلجوقی از خانم دکتر مریم معزی بود که به بررسی نقش و جایگاه ناصر خسرو شاعر، ادیب، فیلسوف، متکلم و اندیشمند اسماعیلی در دستگاه سلجوقیان پرداخته شد. سخنران بعدی دکتر نیره دلیر بودند که با مقاله ای تحت عنوان تبیین مشروعیت در گفتمان سیاسی اندرزنامه؛ بررسی موردی سیرالملوک به ایراد سخنانی پرداختند. یافته های این پژوهش مشخص کرد که نظام الملک علیرغم استفاده از برخی مفاهیم ایرانشهری نظیر برگزیدگی فرمانروا توسط خداوند همچون سایر متاخرین خود متاثر از جریان های فکری برآمده از شرایط سیاسی تسلط اقوام غیرایرانی بود. دکتر دلیر چنین جمع بندی کردند که اساسا شاخصه های بنیادین اندیشه ایرانشهری در فضای سیاسی فرهنگی اندرزنامه نویسان مسلمان قابل اجرا و پیگیری نیست. مقاله بعدی با عنوان مردم و حقوق آنان از منظر خواجه نظام الملک (با تاکید بر سیاستنامه) از دکتر امامعلی شعبانی بود که حقوق مدنی از جمله حق مالکیت، حق دادخواهی، حق امنیت، حق شغل و امنیت شغلی و... از منظر سیاستنامه با ذکر دلایل و زمینه های پرداخت به این مقوله را مورد بررسی قرار داد.

نشست پنجم با عنوان هنر و ادبیات در دوره سلجوقیان برگزار شد. ریاست این جلسه با دکتر غلامعلی حاتم بود. مقاله اول این نشست از آقای دکتر نیستانی و حسین صدیقیان با عنوان ارائه تولیدات صنعتی شهر مشکویه در دوره های سلجوقی و خوارزمشاهی (با تاکید بر سفال های سده های6-7 هـ.ق بود. در این مقاله تولیدات صنعتی شهر مشکویه به ویژه سفالگری وتجارت آن با نواحی دیگر مورد بررسی قرار گرفت. مشکویه از شهرهای مهم دوران اسلامی در قرون 4 تا7 ق بود و در مسیر اصلی جاده ابریشم قرار داشت و بین همدان تا ری و در دو منزلی آن و منزلگاه بعد از شهر ساوه بود. سپس دکتر بهجت اظهار داشتند که از هر شاخه ای از هنر صحبت شود در دوره سلجوقی نوآوری انجام شده است و هنرمندان این دوره هیچگاه تقلید نکردند و مورخان، این دوره را عصر رنسانس اسلامی نامیدند. مقاله بعدی از خانم دکتر روح انگیز کراچی با عنوان زنِ بی نام ادبیات، شاعرِ بنام سلجوقی که به معرفی شاعر و مدیحه سرای زن عصر سلجوقی که به دختر سالار معروف بوده، پرداخت. در این مقاله با استفاده از نظریه ی تحلیل گفتمان چگونگی رابطهی بین اثر ادبی و جامعه، فرهنگ غالب و ساختار قدرت وتأثیر آن بر اثر ادبی بررسی شد. مقاله ی بعدی از خانم هانیه نیکخواه با موضوع بازتاب شکل گیری دو پدیده اجتماعی بر سفال های زرین فام دوره سلجوقی (پیدایش طبقه متوسط و مردمی شدن هنر) بود. هدف این پژوهش،تفسیر چگونگی بازتاب شرایط اجتماعی بر سفالهای زرین فام قرن ششم هجری و مردمی شدن هنر عنوان شد. به نظر نگارنده این مقاله رشد طبقه متوسط، یکی از دلایل ظهور و رونق این آثار می باشد. مقاله بعدی از خانم زهرا علی نژاد با عنوان طراز در دوره سلجوقی قرائت شد. در این مقاله به بررسی صنعت نساجی در این دوره پرداخته شد و با ارائه نمونه هایی از طرازهای این دوره و بررسی طرازهای فرهنگ های همزمان، به مطالعه ویژگی های اصلی آنها، شامل نقوش و مضامین به کار رفته، نوع تکنیک بافت، الیاف مصرفی و همچنین مراکز بافت طرازهای سلجوقی پردخته شد. مقاله آخر با موضوع بررسی نگارگری و ارتباط آن با فنون هنری در دوران سلجوقی از خانم ندا رسولی بود که به بررسی نگارگری این دوران در ارتباط با دیگر فنون هنری و ادبی پرداخته شد.

نشست ششم تحت عنوان تاریخ اجتماعی در دوره سلجوقیان با ریاست آقای دکتر خلعتبری آغاز به کار کرد. ابتدا آقای دکتر باستانی مقاله خود را با عنوان نظام پایتختی ایران در عصر سلجوقیان ارائه دادند و اشاره داشتند که سلجوقیان قلمرو جغرافیایی ایرانشهر (ایران زمین) را در دوره اسلامی به خطوط باستانی آن نزدیک کردند لذا این مقاله بررسی نظام پایتختی ایران در آن عصر را با تاکید بر شهرهای ری، اصفهان، مرو، قونیه و کرمان مورد برسی قرار دادند. سپس دکتر دوران گدی از فرانسه در مقاله خود با عنوان محل سکونت سلجوقیان با اشاره به شهر اصفهان به عنوان محل سکونت ایشان، بیان داشتند که تصرف سلجوقیان ساختار اجتماعی ایران را تغییر داد. سخنران بعدی آقای دکتر شهرام یوسفی فر درباره نظام اصناف در سده های پنجم و ششم به ارائه مطالبی پرداختند. به بیان ایشان مساله ی اساسی این است که با رشد مناسبات اقتصادی و اجتماعی چه مسائلی در نظام تولید و بازار به وجود آمد؟ و امور مربوط به اصناف را تحت تاثیر قاعده کلی امربه معروف و نهی از منکر دانستند. مقاله بعدی با عنوان پژوهشی سکه شناختی بر آغاز قدرت سلجوقیان بر جرجان از آقای سعید سلیمانی به بررسی سکه های بازمانده از این دوره پرداخت و علاوه بر این که آغاز قدرت گیری سلجوقیان در جرجان و طبرستان به استناد سکه نبشته ها و مقایسه با متون کهن بیان شد، یک امیر محلی با عنوان مرداویج معرفی شد که سیادت و قیادت طغرل سلجوقی و خلیفه عباسی را بر خود پذیرفت. سخنران بعدی دکتر علی ارطغرل از ترکیه به ارائه مقاله خود با عنوان نوادگان امام أبو حامد غزالی در آسیای صغیر بود. در این مقاله به نوادگان امام غزالی که پس از استیلاء مغول به آناطولی رفته بودند پرداخته شد و تنها منبع ثبت شده در این باره یعنی «الولد الشفیق» معرفی شد.

نشست هفتم با عنوان تاریخ تحولات در دوره سلجوقیان تشکیل شد، ریاست جلسه بر عهده دکتر صالح پرگاری قرار گرفت. سخنران اول دکتر پرگاری با مقاله ورود اجباری یا اختیاری ترکمانان به خراسان در زمان سلطان محمود غزنوی بر این این موضوع اشاره داشتند که نخستین دسته از ترکمانان سلجوقی نه به خواست خود بلکه به اجبار از ماورالنهر به خراسان منتقل شدند و در مجموع فوایدی برای غزنویان و قراخانیان داشتند. و آن دسته از ترکمانانی که ضربات نهایی را به غزنویان وارد کردند، دسته ی دیگری از ایشان بودند که در سال 426ق – سی سال پس از کوچ نخستین- و در زمان سلطان مسعود وارد خراسان شدند. سخنران بعدی خانم شانای یانار از کشور ترکیه بودند که مقاله ای با عنوان تأثیر فرهنگ و تمدن ایران در دوره سلجوقیان در شهر کایسره (قیصریه) قرائت کردند. ایشان معتقد بودند که فرهنگ و مدنیت ایران گسترش زیادی در این شهر داشت. در پایان نشست دکتر تمیزال از ترکیه به نقد نظر خانم یانار پرداختند و آن را رد کردند. سپس آقای دکتر حضرتی در واکنش به این نقد تاکید داشتند که فرهنگ و تمدن ایران سلجوقی در آناطولی تأثیر بسیاری داشت و باید فارغ از تعصبات قومی و فرهنگی، مسائل تاریخی را مورد بررسی قرار داد. سخنران بعدی دکتر علی رضائیان با مقاله ای تحت عنوان بررسی عملکرد دو دیوان «معامله و قسمت» و «عمل» در عصر سلجوقی بر مبنای منشئات و رسائل تاریخی این عصر در مکان سخنرانی حضور یافتند و به بررسی و معرفی کارکردهای دو دیوان ذکر شده در ارتباط با نظام مالی ولایات پرداختند. در آخر دکتر محمد کاظم رحمتی با مقاله کرامیه و نقش آن ها در تحولات عرفانی خراسان عصر سلجوقی در جایگاه سخنرانی حضور یافتند. در این مقاله به بررسی گسترش جغرافیایی کرامیه در خراسان پرداخته شد و بر اساس مقامات شیخ احمد جام و تحلیل برخی مطالب واژگانی آن نشان دادند که کرامیان در بخش هایی از خراسان، خاصه ناحیه جام در دوره مذکور پیروان و مراکز مهمی داشتند و به نقش ایشان در بسط مفهوم عشق در تصوف خراسان تاکید کردند.

اختتامیه نشست های روز دوم همایش بین المللی فرهنگ و تمدن ایران در دوره سلجوقیان به برگزاری مراسم بزرگداشت و تقدیر از زحمات علمی دو استاد پیشکسوت و متخصص در حوزه مطالعات سلجوقی یعنی دکتر اللهیار خلعتبری و دکتر محمد تقی امامی خوئی اختصاص یافت. استقبال گرم دانشجویان، محققان اساتید تاریخ سراسر کشور و به ویژه استادان بزرگی چون دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی، دکتر احسان اشراقی، دکتر رضا شعبانی، دکتر ناصرتکمیل همایون و دکتر شیرین بیانی شور و حال خاصی به مراسم داد. این مراسم همراه با ارائه مطالبی درباره شخصیت و جایگاه علمی این دو استاد و بیان خاطراتی از دوستی ها و همکاریهای آنان و گرفتن عکس های یادگاری خاتمه یافت.

گزارش از فریده حشمتی

منبع: سایت انجمن ایزانی تاریخ

گزارشی از نشست های همایش فرهنگ و تمدن ایران در دوره سلجوقیان

مطالب مشابه :

مقاله / ترکیه ی بدون علویان

پروفسور ممتازاَر ترک اُنه: استانبول، تنها پایتخت کردستان ترکیه است

اردوغان و هزینه ی همراهی با کُردها/ چنگیز چاندار

کردها، «میثاق ملی» و اوجالان/ اورهان میراوغلو

گزارشی از نشست های همایش فرهنگ و تمدن ایران در دوره سلجوقیان

مقاله ای با موضوع تاریخ زبان و الفبای ترکی

مقایسه‌ی تطبیقی شاخص‌های تحقیق و توسعه در کشورهای: ایران، کره جنوبی، مالزی و ترکیه (در 25 سال اخیر)

ترجمه مقاله چارچوب یکپارچه برای آنالیز زنجیره ی تامین کننده برق

ترجمه مقاله چارچوب یکپارچه برای آنالیز زنجیره ی تامین کننده ی برق با استفاده از یک روش SWOT-fuzzy TO

آشنایی با دو خانم نویسنده مسلمان در ترکیه