حفاظت در برار پرتو های یونساز
مقدمه:
کاربرد روز افزون پرتوهاي يونساز و غير يونساز در رشته هاي مختلف، صنايع، علوم پزشكی، کشاورزي، آموزش و پژوهش امري مفيد اجتناب ناپذير بعضاً منحصر به فرد است . با وجود این که کاربرد پرتو های یونساز در امور مختلف بسیار مفید و بعضا منحصر به فرد می باشد لیکن عدم رعايت نكات ايمني به هنگام کار با پرتو ها مي تواند خطرات جدي براي کارکنان، مردم، محيط زيست و حتي نسل هاي آينده به همراه داشته باشد . خطرات بالقوه اینگونه پرتو ها به فوریت وپس از مواد پرتو زا در بیش از یکصد سال پیش کشف گردیده است. با پیشرفت در زمینه شناسایی خطرات و توانایی در اندازه گیری پرتو های یونساز، رهنمودهای مربوط در خصوص اقدامات حفاظتی رو به گسترش وتوسعه نهاد . بطور کلی هدف حفاظت در برابر اشعه ، استفاده از مزایای کاربرد پرتو ها در زمینه های گوناگون و کاهش هر چه بیشتر خطرات ناشی از اثرات آن توسط کارکنان، مردم، محيط زيست و نسل هاي آينده می باشد . حفاظت انسان و محیط زیست در برابر اثرات زیانبار مواد و دستگاههای پرتوزا از طریق وضع قوانین و مقررات مربوطه و همچنین کنترل و نظارت بر رعایت آنها، علم فیزیک بهداشت نامیده میشود .
تشعشعات:
اشعه شكلي از انرژي که در خلاء يا ماده منتشر مي شود و با توجه به ميزان انرژي داراي قدرت نفوذ در ماده است.
· تابش های طبیعی خطرناک درست است که واپاشی رادیواکتیو، یک فرآیند طبیعی است و عناصر رادیواکتیو هم بخشی از طبیعت هستند، ولی این تابش های رادیواکتیو برای موجودات زنده زیان بار هستند. ذرات پر انرژی آلفا، بتا، نوترونها، پرتوهای گاما و پرتوهای کیهانی، همگی به تابش های یون ساز معروفند .پرتو های یونساز پرتوهايي نظير اشعه ايكس و گاما هستند و پرتوهاي يونساز قادر به يونيزه کردن ماده و نسوج هستند.
· اشعه غير يونساز بخشي از اشعه است که انرژي آن براي يونيزه کردن ماده و نسج کافي نيست نظير اشعه ماوراء بنفش و اشعه مادون قرمز
خطرات:
اثرات پرتوهاي يونساز:
- آسيب مراکز خونساز
- آسيب دستگاه گوارش
- آسيب دستگاه اعصاب مرکزي و عوارضي مثل آب مرواريد، سرطانهاي مختلف، کوتاه شدن عمر، ريزش مو و غيره.
راههای جلوگیری:
حفاظت در برابر اشعه يونساز:
رعايت موارد ايمني و بهداشتي و رعايت سه عامل:
- کاهش يافتن زمان پرتو گيري فرد
- ايجاد فاصله بين منبع توليد اشعه و فرد
- استفاده از حفاظ و صفحات جاذب پرتو که عمدتاً سرب و بتون است
- محصور کردن و حاجب گردانيدن اطراف منبع اشعه
- استفاده از وسايل حفاظت فردي، بكاربردن نقاب صورت بخصوص در مورد جوشكاري، استفاده از عينك مخصوص با لنز مرغوب، دستكش حفاظتي و پيشبند
- پوشاندن قسمت هاي باز بدن که در معرض تماس با اشعه است
- استفاده از کرمهاي مخصوص ضد آفتاب
اصل ALARA :
با عنایت به فرضیه غیر آستانه ای، اصول حفاظت در برابر اشعه نیازمند تدوین و آماده نمودن سطح پرتو گیری با حداقل ممکن آن می باشد . البته این امر با در نظر گرفتن عوامل مختلفی از قبیل پرتو های طبیعی موجود در محیط که کاهش آنها به سمت صفر امکان پذیر نیست صورت می پذیرد . این معیار و مفهوم تحت نام اصل ALARA یا هر چه کمتر موجه شدنی شناخته شده است . بدین معنی که بایستی میزان دز دریافتی موجه بوده و به حداقل ممکن ، کاهش یابد .
توصیف وبیان مسئله:
حفاظت انسان و محیط زیست در برابر اثرات زیان بار مواد و دستگاه های پرتوزا از طریق وضع قوانین و مقررات مربوطه و همچنین کنترل و نظارت و رعایت آنها ، عمل فیزیک بهداشت نامیده میشود و حفاظت در برابر اشعه در واقع حرفه ای است که حفاظت انسان ، محیط زیست و نسل های آینده را در برابر اثرات بیو لوژیکی پر تو ها بر اساس اصول علمی تدوین شده در دانش فیزیک بهداشت بر عهده دارد .
با وجود این که کار برد پرتو های یون ساز در امور مختلف بسیار مفید و بعضا" منحصر به فرد می باشد لیکن عدم رعایت نکات ایمنی می تواند خطرات جدی برای کار کنان ، مردم ، محیط زیست و حتی نسل های آینده به همراه داشته باشد. خطرات بالقوه اینگونه پرتو ها به فوریت و پس از شناخت مواد پرتوزا در بیش از یکصد سال پیش کشف گر دیده است . با پیشرفت در زمینه شناسایی خطرات وتوانایی در اندازه گیری پرتو های یون ساز ، رهنمود هایی مربوطه در خصوص اقدامات حفاظتی رو به گسترش و توسعه نهاد . به طور کلی هدف حفاظت در برابر اشعه ، استفاده از مزایای کار برد پرتو ها در زمینه های گوناگون و کاهش هر چه بیشتر خطرات ناشی از اثرات آن توسط کار کنان ، مردم ، محیط زیست ونسلهای آینده می باشد .
اهداف
هدف این مجموعه، مشخص نمودن معیارهای حفاظتی بمنظور حصول اطمینان از عدم تجاوز از حدود دز مشخص شده در استانداردهای پایه حفاظت دربرابر اشعه و رعایت اصل حداقل موجه شدنی(َAlara) در رادیوگرافی صنعتی می باشد.
این مجموعه مبین ضوابط فیزیکی برای رادیوگرافی صنعتی، رو شهای اجرائی استفاده ازتجهیزات رادیوگرافی صنعتی و ضوابط مراقبت های پرتویی است.
· خطرات پرتو نگاری صنعتی چیست؟
· خطرات رادیو اکتو چیست؟
· دزیمتر چیست و چه تاثیری در جلو گیری از اشعه دارد؟
· نگهداری و حمل و نقل چشمه های پرتو نگاری صنعتی چگونه باشد که اثر نگذارد بر اطراف؟
· راههای جلوگیری از خطرات اشعه؟
اهمیت و ضرورت:
به دلیل اثراتی که اشعه روی انسان ، محیط زیست و حتی نسل های آینده دارد مثل: اثر بر سلول :1-مرگ سلولی اثر اشعه روی تمام بدن :
2-تاخیر در تقسیم سلولی اثرات ژنتیکی :
3-سیستم کروموزومی 1-اثرات زودرس اشعه
4-موتاسیون ژن 2-اثر سرطانزایی اشعه
5-تغییر تعدادی کروموزومها
ما این مجموعه را جمع آوری کردیم که خوانندگان را از خطرات آگاه کنیم و آنها را با راههای جلوگیری آشنا کنیم .
سوال و فرضیه سازی:
ü خطرات پرتو نگاری صنعتی با پرتو های رادیو اکتیو؟
فرضیه: به نظر میرسد که بین تابش شدید پرتوی رادیو اکتیو و سوختگی و آب مروارید رابطه مستقیم وجود دارد.
برای جلوگیری از آن پرتو کار پاید از رپوش و عینک سربی استفاده کند.
ü سوانح پرتو نگاری و اثر ات اشعه بر روی بدن انسان؟
فرضیه: به نظر میرسد که بین ورود پرتو به بدن و مرگ سلولی رابطه مستقیم وجود دارد.
برای جلوگیری از آن از ماسک های مخصوص باید استفاده شود.
ü خطرات اشعه بر بدن؟
فرضیه: به نظر میرسد که بین تابش اشعه و سرطان رابطه مستقیم وجود دارد.
برای جلوگیری از آن از دستکش ، رپوش و کفش های نایلونی باید استفاده شود.
ü خطرات پرتو نگاری صنعتی بر بدن؟
فرضیه: به نظر میرسد که بین پرتو نگاری و نواقص جسمی در نسل های آینده رابطه مستقیم وجود دارد.
برای جلوگیری از این خطر باید در هنگام پرتو نگاری شبکه های گاز رسانی شهری از ورود افراد به منطقه جلوگیری کرد.
متغیرها:
1.سوختگی و آب مروارید
اگر تابش پرتوی رادیو اکتیو به فرد پرتونگار بسیار زیاد باشد پس باعث سوختگی و آب مروارید میشود .
2.مرگ سلولی
اگر محیط کار آلوده به مواد پرتو زا باشد ، مواد پرتو زا از راه استنشاق وارد بدن پرتو کار میشود پس مواد پرتو زا در راه دفع خود باعث مرگ سلولی در سلول های مسیر میشود.
3. مرگ سلولی
اگر محیط کار آلوده به مواد پرتو زا باشد ، مواد پرتو زا از راه پوست وارد بدن پرتو کار میشود پس مواد پرتو زا در راه دفع خود باعث مرگ سلولی در سلول های مسیر میشود.
4.نواقص جسمی نسل های آینده
اگر زنان باردار در زمان پرتو نگاری شبکه های گاز رسانی شهری در معرض اشعه رادیواکتیو قرار گیرند پس فرزندانشان دچار نواقص جسمی مثل سر بزرگ میشوند.
نتایج اصلی:
نتایج به دست آمده از این مجموعه :
گسترش علم و تکنولوژی ، همراه با گسترش کاربرد اشعه‌های یونیزان میباشد. استفاده از اشعه‌های یونیزان در صنعت برای کیفیت قطعات و طولانی بودن عمر آنها در نهایت سلامت انسان به کار برده میشود . از طرف دیگر زیانبار بودن اشعه‌های یونیزان برای موجودات زنده و انسان امری اثبات شده میباشد.
لذا از یک طرف استفاده از این پدیده در امر بهبود زندگی و سلامت جامعه ضروری است و از طرف دیگر زیانبار بودن آن برای سلامت جامعه امری بدیهی میباشد. جوابی که در رفع این تناقص میتوان ارائه نمود، استفاده کنترل شده و مطابق مقررات حفاظتی میباشد که در نتیجه در پرتو رعایت این مقررات میتوان از این پدیده در جهت گسترش سلامت در جامعه و پیشگیری از گسترش زیانهای آن سود برد.
نتایج فرعی:
ما در طی این تحقیق پی به :
چگونگی حمل و نقل چشمه های پرتو زا برده ایم.
چگونگی طبقه بندی افراد در معرض پرتو.
ضوابط ایمنی حائز اهمیت برای دوربین های پرتو نگاری.
چگونگی نگهداری چشمه های پرتو زا.
و . . .
جمعبندی:
ما در این تحقیق به حفاظت انسان در برابر پرتوها می پردازیم . این پرتوها در صنعت در کارهایی مانند رادیوگرافی از فلزات تولید میشود. مهندسان ومتخصصان با بهره گیری از آزمایشهای استاندارد شده بر روی قطعه های آماده آزمایش ، به خوبی با کار ارز یابی درون داشت های مواد آشنا هستند. با انجام این آزمایشها ، آگاهی های ارزشمند ونیز داده هایی در زمینه ی نیروی کشش ، نیروی فشار ، توان ضربه پذیری و برش یا چینش مواد به دست امده است. ممکن است در فرآیند ساخت یک ماده یا یک قطعه ، آسیب های کوچک و بزرگ گوناگونی به آن وارد آید. کیفییت و اندازه ی درست هر نقص در کار بعدی قطعه اثر خواهد گذاشت ، برای بهره گیری از اصول شناخته شده ی فیزیکی ، ابزار هایی ساخته شده است ، که بدون دگرگون کردن یا آسیب رساندن به قطعه یا دستگاه مورد آزمایش ، ما را از کیفییت و چگونگی آنها آگاه می کنند. دستگاههای آزمایش غیر مخرب نامیده میشوند
در آزمایش پرتو نگاری صنعتی فراورده های گوناگون غیر فلزی که به وسیله ی جوشکاری ، ریخته گری وپرس کاری یا آهن گری ساخته شده اند ، از پرتوهای ایکس و گاما که نیروی نفوز بسیار دارند بهره گیری میشوند. از آنجا که آزمون پرتو نگاری صنعتی میتواند شکاف یا ناپیوستگی را در بسیاری از مواد نا همانند ، آشکار کند ، از رده ی شیوه هایی است که امروزه در آزمایش غیر مخرب بکار گرفته میشود. برای آزمایش پرتو نگاری صنعتی ، معمولا فیلم را در پشت قطعه آزمایش میگذارند تا پرتو های ایکس یا گاما ی گذشته از درون قطعه بر آن بتابد ، سپس فیلم ظاهر میشود تا پیامد پرتو نگاری بر روی آن نمایان گردد.
پرتو های ایکس و گاما میتوانند به درون مواد حتی موادی که نور از آنها نمی گذرد نفوذ کنند. بخشی از این پرتو های تابشی ، هنگام گذر از درون ماده جذب آن میشود . مقدار جذب هر پرتو در هر نقطه به ضخامت وچگالی ماده در آن نقطه بستگی دارد؛ از این رو میزان پرتو هایی که از میان ماده میگذرند .هنگامی که این تغییر ها ، ثبت و آشکار شد - این کار معمولا روی فیلم انجام می گیرد- به ابزاری که درون ماده را نشان می دهد ، دست یافته ایم .
چون نمی توان با هیچ یک از حواس پنج گانه ، تابش پرتو های رادیو اکتیو را احساس کرد باید به دقت از دستور های ایمنی پیروی کرد . در آزمایش غیر مخرب پرتو نگاری صنعتی از دستگاهای تولید کننده ی پرتو های ایکس و گاما ، که مقدار بسیار فراوانی پرتو تولید میکنند ، بهره گیری میشود. پرتو های رادیو اکتیو موجب آسیب رسانی به یاخته های بافتهای زیستی ویا نابودی آنها میشود ، بنابراین کارکنان بخش آزمایش باید به خوبی در برابر این تابش ها حفاظت شوند ، وهمواره از خطر این پرتو ها آگاه باشند.
سوابق عملی:
در تاریخ 19/09/1388 در کارگاهی واقع در شهرک صنعتی خاوران ، گروهی برای انجام عملیات پرتو نگاری صنعتی از قطعه ای که برای پترو شیمی بیستون ساخته شده بود پرتو نگاری کردند . هماهنگی های لازم برای روز جمعه انجام شده بود که افراد عامی در محیط نباشند(معمولا عملیات پرتو نگاری صنعتی در روز های تعطیل یا شبها انجام میشود که افراد دیگر در آن منطقه حضور نداشته باشند) .
در بدو ورود به کارگاه ما با تابلوی اعلام خطر پرتو روبرو شدیم . ما حضور خود را اعلام کردیم که آنها عملیات را قطع کردند . مشاهده کردیم که روی سینه افراد پرتو نگار یک عدد TLD و یک عدد دزیمتر قلمی و یک عدد هشدار دهنده (گایگر) وجود دارد. که TLD هر دو ماه به سازمان انرژی اتمی ارسال و مقدار دز جذب شده آن به شرکت آنها اعلام میشود و دزیمتر قلمی خود شخص میتواند دز جذب شده خود را روزانه کنترل کند و هشدار دهنده یا گایگر با آلارم وجود اشعه را مشخص میکند و یک عدد رادیومتر که مقدار دز جذبی را نسبت به مسافت در ساعت نشان میدهد .
برای شروع عملیات یک فیلم در یک طرف قطعه گذاشته و در طرف مقابل لوله هدایت کننده که در نهایت چشمه رادیو اکتیو (ایریدیوم 191) قرار دادند و آماده عملیات شدند و پس از آن تمام افراد از منطقه دور شده و چشمه رادیو اکتیو را که در محفظه ای که حفاظ آن از اورانیوم مرده(که وزن حجمی آن از سرب سنگینتر است) میباشد آن را توسط کرنک( هدایت کننده از راه دور) در لوله هدایت کننده به نقطه مورد نظر هدایت کردند و بعد از مدت زمانی( که این زمان بستگی به ضخامت قطعه ، فاصله چشمه تا فیلم وقدرت چشمه رادیو اکتیو دارد) به داخل حفاظ برگرداندند . این عمل در قسمت های دیگر این قطعه بارها تکرار شد .
با پرسش از آنها مشخص شود که این فیلم ها در تاریکخانه ظاهر و نتیجه سالم و غیر سالم بودن آن قطعه مشخص میشود .
سوابق نظری :
تاریخچه کار
بشر از زمانی که خود راشناخت در پی کار و فعالیت بوده ودر هر زمان دستخوش تحولاتی گردیده است . وجود ابزار کار شاید قدیمی ترین تحولی باشد که در زندگی بشر بوجود آمده است . زمانی ابزار سنگی و بعدا با پیدایش آهن و فلزات ابزار فلزی جایگزین آن شد و تا موقعی که آن ابزار جز به نیروی عضلانی انسان حرکت نمی کردند ابزار دستی اساسی ترین عنصر تولید بوده است لیکن با ابداع کشاورزی ودامداری . آغاز شهرنشینی و گسترش شهرها ورود ماشین آلات . توسعه آن و تجلی عصر ماشین . انقلابی بس عظیم در کسترش فعالیتهای انسانی پدیدار شد . در بررسی تاریخچه کار از عصر ابزار دستی تا عصر ماشین به دوره های دیگری نیز برمی خوریم که در زندگی و کار انسانها سایه افکنده است از این رو تاریخچه کار را بطور کلی می توان در دوره هایی مشتمل بر عصر ابزار دستی . دوره بردگی . کار زراعتی . کار زنان و عصر ماشین مورد بررسی و مطالعه قرار داد .
چشم انداز
گسترش علم و تکنولوژی ، همراه با گسترش کاربرد اشعه‌های یونیزان میباشد. استفاده از اشعه‌های یونیزان در صنعت برای کیفیت قطعات و طولانی بودن عمر آنها در نهایت سلامت انسان به کار برده میشود . از طرف دیگر زیانبار بودن اشعه‌های یونیزان برای موجودات زنده و انسان امری اثبات شده میباشد.
لذا از یک طرف استفاده از این پدیده در امر بهبود زندگی و سلامت جامعه ضروری است و از طرف دیگر زیانبار بودن آن برای سلامت جامعه امری بدیهی میباشد. جوابی که در رفع این تناقص میتوان ارائه نمود، استفاده کنترل شده و مطابق مقررات حفاظتی میباشد که در نتیجه در پرتو رعایت این مقررات میتوان از این پدیده در جهت گسترش سلامت در جامعه و پیشگیری از گسترش زیانهای آن سود برد.
صنایعی که پرتو نگاری صنعتی در آن کاربرد دارد
صنایعی که پرتو نگاری صنعتی جهت کیفییت متریال و جوش در آنها استفاده میشود عبارتند از : پالایشگاهای نفت و گاز ، نیروگاههای برق(گازی ، آبی و......) ، صنایع پترو شیمی ، کشتی سازی ، خطوط لوله ی نفت و گاز ، شبکه های گاز رسانی شهری و غیره ...
آزمایشات مخرب(DT) و غیر مخرب(NDT)
مهندسان ومتخصصان با بهره گیری از آزمایشهای استاندارد شده بر روی قطعه های آماده آزمایش ، به خوبی با کار ارز یابی درون داشت های مواد آشنا هستند. با انجام این آزمایشها ، آگاهی های ارزشمند ونیز داده هایی در زمینه ی نیروی کشش ، نیروی فشار ، توان ضربه پذیری و برش یا چینش مواد به دست امده است ، ولی اینگونه آزمایشها از رده ی آزمایشهای آسیب رسان یا مخرب( destructive testing) هستند. از سویی دیگر ، چون در فرایند اینگونه آزمایش ، درون داشتهای ماده آسیب میبیند، پس این آزمایشها نمی توانند ما را به خوبی برای شناخت ویژگیهای قطعه ای که شکل پیچیده دارد ما را راهنمایی کنند.
ممکن است در فرآیند ساخت یک ماده یا یک قطعه ، آسیب های کوچک و بزرگ گوناگونی به آن وارد آید. کیفییت و اندازه ی درست هر نقص در کار بعدی قطعه اثر خواهد گذاشت ، ممکن است در فرایند های بعدی ، تعمیر قطعه یا ماده آسیب های دیگری مانند ترک ناشی از خستگی یا ترک در اثر خوردگی در آن پدید آید. بنابر این ، باید برای جستجوی نقص در فرایند ساخت ونیز برای نشان دادن نرخ افزایش آسیب دیدگی قطعه یا دستگاه در طول بهره برداری ، ابزاری در دست داشته باشیم.
برای بهره گیری از اصول شناخته شده ی فیزیکی ، ابزار هایی ساخته شده است ، که بدون دگرگون کردن یا آسیب رساندن به قطعه یا دستگاه مورد آزمایش ، ما را از کیفییت و چگونگی آنها آگاه می کنند. دستگاههای آزمایش غیر مخرب
(non destructive testing) نامیده میشوند که عبارتند از :
· مایعات نافذ
· ذرات مغناطیسی
· جریان القایی(ادی کارنت)
· فراصوتی
· پرتو نگاری صنعتی
پرتو نگاری صنعتی :
در آزمایش پرتو نگاری صنعتی فراورده های گوناگون غیر فلزی که به وسیله ی جوشکاری ، ریخته گری وپرس کاری یا آهن گری ساخته شده اند ، از پرتوهای ایکس و گاما که نیروی نفوز بسیار دارند بهره گیری میشوند. از آنجا که آزمون پرتو نگاری صنعتی میتواند شکاف یا ناپیوستگی را در بسیاری از مواد نا همانند ، آشکار کند ، از رده ی شیوه هایی است که امروزه در آزمایش غیر مخرب بکار گرفته میشود. برای آزمایش پرتو نگاری صنعتی ، معمولا فیلم را در پشت قطعه آزمایش میگذارند تا پرتو های ایکس یا گاما ی گذشته از درون قطعه بر آن بتابد ، سپس فیلم ظاهر میشود تا پیامد پرتو نگاری بر روی آن نمایان گردد.
پرتو های ایکس و گاما میتوانند به درون مواد حتی موادی که نور از آنها نمی گذرد نفوذ کنند. بخشی از این پرتو های تابشی ، هنگام گذر از درون ماده جذب آن میشود . مقدار جذب هر پرتو در هر نقطه به ضخامت وچگالی ماده در آن نقطه بستگی دارد؛ از این رو میزان پرتو هایی که از میان ماده میگذرند .هنگامی که این تغییر ها ، ثبت و آشکار شد - این کار معمولا روی فیلم انجام می گیرد- به ابزاری که درون ماده را نشان می دهد ، دست یافته ایم .
چون نمی توان با هیچ یک از حواس پنج گانه ، تابش پرتو های رادیو اکتیو را احساس کرد باید به دقت از دستور های ایمنی پیروی کرد . در آزمایش غیر مخرب پرتو نگاری صنعتی از دستگاهای تولید کننده ی پرتو های ایکس و گاما ، که مقدار بسیار فراوانی پرتو تولید میکنند ، بهره گیری میشود. پرتو های رادیو اکتیو موجب آسیب رسانی به یاخته های بافتهای زیستی ویا نابودی آنها میشود ، بنابراین کارکنان بخش آزمایش باید به خوبی در برابر این تابش ها حفاظت شوند ، وهمواره از خطر این پرتو ها آگاه باشند.
تشعشعات:
پرتوها شکلی از انرژی هستند که در خلاء یا ماده منتشر می شوند و بعضاً دارای جرم و برخی فاقد جرم هستند . پرتوها به دو دسته کلی تقسیم بندی می شوند پرتوهای یونساز و غیر یونساز.
پرتوهای یونساز و رادیواکتیویته :
مواد راديو اكتيو، موادي هستند كه خود به خود اشعه به محيط ساطع مي كنند . درست است که واپاشی رادیواکتیو، یک فرآیند طبیعی است و عناصر رادیواکتیو هم بخشی از طبیعت هستند، ولی این تابش های رادیواکتیو برای موجودات زنده زیان بار هستند. ماهيت اين مواد در سه شكل به نام هاي آلفا، بتا و گاما مطرح مي شوند و همگی به تابش های یون ساز معروفند. كه فرق آ نها با پرتو ايكس در منشاء توليد است به طوريكه اشعه ايكس منشاء الكتروني و سه اشعه مذكور منشاء درون هسته ايي دارند.
بر همکنش آنها با اتم ها منجر به جداسازی الکترون ها از لایه ظرفیتشان می شود. از دست دادن الکترونها، مشکلات زیادی از جمله مرگ سلول ها و جهش های ژنتیکی را برای موجودات زنده به دنبال دارد. جالب است بدانید جهش ژنتيکي عامل بروز سرطان است.
ذرات آلفا، اندازه بزرگتری دارند و از این رو توانایی نفوذ زیادی در مواد ندارند، مثلاً حتی نمی توانند از یک ورق کاغذ عبور کنند. از این رو تا زمانی که در خارج بدن هستند تأثیری روی افراد ندارند. ولی اگر مواد غذایی آلوده به مواد تابنده ذرات آلفا بخورید، این ذرات می توانند آسیب مختصری درون بدن ایجاد کنند.
ذرات بتا توانایی نفوذ بیشتری دارند که البته آن هم خیلی زیاد نیست، ولی در صورت خورده شدن خطر بسیار بیشتری دارند. ذرات بتا را می توان با یک ورقه فویل آلومینویم متوقف کرد. پرتوهای گاما همانند اشعه x فقط با لایه های ضخیم سربی متوقف می شوند. نوترونها هم به دلیل بی یار بودن، قدرت نفوذ بسیار بالایی دارند و فقط با لایه های بسیار ضخیم بتن یا مایعاتی چون آب و نفت متوقف می شوند. پرتوهای گاما و پرتوهای نوترون به دلیل همین قدرت نفوذ بالا می توانند اثرات بسیار وخیمی بر سلول های موجودات زنده بگذارند، تأثیراتی که گاه تا چند نسل ادامه خواهد داشت . اشعه های ایکس،گاما ،آلفا ،بتا،داری فرکانس بسیار بالایی بوده وتوسط منابع انرژی عظیم تولید میشوند مانند انفجارهای هسته ای .در مورد کاربرد اشعه ایکس چون میتوان آنرا توسط یک جهش الکترونی بین قطب مثبت و منفی ایجاد نمود و قدرت نفوذ پذیری دراندام انسان واجسام با چگالی کم را دارد در عکسبرداری رادیولوژی و گیت های فرودگاهی کاربرد دارد.گیرنده های اشعه گاما انفجارات کهکشانی و نجومی را نمایان میکنند.
در صنعت از پرتو گاما برای اهداف صنعتی و بازرسی فنی استفاده می شود و از این طریق ممکن است کارکنان در معرض قرار گیرند .
انواع مواد راديواكتيو:
۱- طبيعي
۲- مصنوعي
راديو اكتيو طبيعي به آن دسته از مواد اطلاق مي شود كه در طبيعت موجود هستند و عدد اتمي آنها از يك تا ۹۲ مي تواند باشد . ولي راديواكتيو هاي مصنوعي گروهي هستند كه ساخته شده و با تغييرات ايجاد شده در يك ماده بوجود مي ايند . به اين گروه راديوايزوتوپ هم گفته ميشود . مواد راديواكتيو طبيعي به دو شكل سنگين و سبك تقسيم بندي مي شوند . گروه سنگين به سه دسته طبقه بندي مي شوند . راديوالمان هاي سنگين موجود در طبيعت پس از تشعشعات مختلف نهايتا " به سرب تبديل مي شوند . راديوالمان هاي سبك به ۱۰ گروه تقسيم مي شوند كه در بين آنها كربن۱۴ اهميت ويژه ايي دارد.
نیمه عمر مواد رادیو اکتیو: زمان مورد نیاز برای نابودی نیمی از اتم های یک عنصر رادیو اکتیو را نیمه عمر آن عنصر می نامند . هر یک از عنصر های رادیو اکتیو نیمه عمر ویژه ی خود دارند ، برای نمونه ؛ نیمه عمر ایریدیوم 192 ، 74 روز است سزیوم 137 ،30 سال و کوبالت 60 ، 5.3 سال میباشد .
واحد هاي راديواكتيو:
۱- كوري: فعاليت مواد راديواكتيو با اين واحد مشخص مي شود . در واقع واحد راديواكتيويته
مواد را كوري مي نامند و عبارتست از تعداد تجزيه يا فروپاشي يك گرم راديوم ۲۲۶ در
واحد زمان برحسب ثانيه. كوري بزرگترين واحد در راديواكتيويته مي باشد.
۲- رونتگن: پرتودهي را با اين واحد مشخص مي كنند و عبارتست از مجموعه يون هاي
همنام در حجم معيني از هوا واحد دوز جذب شده مي باشد .
۳- راد Radiation Absorbed Dosage :
اين دوز عبارتست از مقدار انرژي جذب شده از هر نوع پرتو در هر نوع ماده بنابراين راد عبارتست ازجذب ۱۰۰ ارگ انرژي در يك گرم از ماده . نكته قابل توجه اين است كه پرتودهي يا پرتوگيري با واحد رونتگن مخصوص يونسازي اشعه ايكس مي باشد (در هوا ) ولي در راد و دوز جذب شده هر نوع پرتو و در هر نوع ماده ايي مي باشد .
۴- گري: گري واحدي ديگر براي دوز جذب شده مي باشد و عبارتست از جذب يك ژول
انرژي در يك كيلوگرم يعني يك گري برابر ۱۰۰ راد است.
۵- دوز معادل: اين واحد از دوز جذب شده كامل تر است و علت آن اين است كه مقدار انرژي كه جذب يك بافت مي شود با توجه به نوع اشعه تاثيرات متفاوتي را بر بدن خواهد گذاشت. دوز معادل عبارتست از مقدار انرژي جذب شده در يك بافت در يك ضريب تصحيح بنام ضريب تاثير بيولوژيكي. اين ضريب به نوع بافت و نوع اشعه بستگي دارد.
۶- رم: واحد قديمي دوز معادل است و عبارتست از ۱۰۰ ارگ بر هر گرم از ماده
۷- سيورت: واحد جديد دوز معادل بوده و عبارتست از ۱۰۰ ژول بر كيلو
منبع:safety2.40sotoon
مطالب مشابه :
حفاظت در برار پرتو های یونساز
مهندسی بهداشت محیط دانشگاه که به وسیله ی جوشکاری ، ریخته گری وپرس انجمن علمی
برچسب :
انجمن علمی جوشکاری دانشگاه جامع علویجه