معرفی و زندگی نامه مرحوم حسینی سعدی زمان و استاد بزرگوار عابد

پیش از حسینی سعدی زمان، در ادبیات مرثیه‌سرایی، تکیه برمقاتل سیدالشهداء، و منابع موثق عاشورایی چندان مورد توجه نبود.
حسینی سعدی زمانبا توجه به تحصیلات عالیه حوزوی و دینی، آشنایی گسترده ای با کتب مقتل داشت و ایناطلاعات موثق را با ذوق شاعرانه خدادادی پیوند زده، شاهکارهای بی بدیلی آفریدهاست.استاد حسینی سعدی زمان به عنوان «پیرایشگر تحریفات در نوحه آذربایجان»،غالباً اشعار خود را با نوعی تغزّل آغاز می کند و پس از بیان چند بیت در توصیف عشقو مقدمه، به تبیین و شرح مصائب حضرت سیدالشهداء می رود.مرحوم حسینی سعدی زمان، غالباً در «هامش»آثار و کتاب های مرثیه خود نام و مآخذ و منابع مورد استفاده اش را ثبت می کرد.

زندگی نامه

سیدرضا حسینی (سعدی زمان) در سال 1289شمسی در خیابان منجم تبریز به دنیا آمد. او پس از اتمام دوران ابتدایی تحصیلات بهفراگیری ادبیات عربی، فارسی و علوم و معارف اسلامی پرداخت و همزمان در اداره ثبتاسناد تبریز مشغول به کار شد. از همان عنفوان جوانی به حلقه تدریس استادان علومانسانی و دینی راه یافت و در تاریخ، منطق کلام، علم معانی و بیان و لغت مطالعاتگسترده ای به انجام رسانید. نخستین بارقه های شاعری از 14 سالگی در وی دیده شد و باانتشار نخستین آثارش تحت عنوان «کَنزالحسینی» اعجاب هم عصران را برانگیخت.حسینیسعدی زمان در عین برخورداری از طبعی لطیف و ذوقی سرشار، هرگز زبان به مدح کساننیالود و تنها در رثای سالار شهیدان شعر گفت:

نه بهر پول به هر پست فطرتیمداحنه در حضور کسی، خاک آستانم

بر آن سرم که نباشم رهین منت خلقبرآنچه دوست رضا شد، «رضا» بر آنم من

به دل محبت سلطان دین علی دارمغلام «شاهجهان»، «سعدی زمانم» من

این شاعر توانای آذربایجان، سرانجام پس از سال ها تحملبیماری شامگاه روز یکشنبه 15 تیرماه 1365 برابر 28 شوال 1406 قمری در تهران درگذشتو در جوار حضرت عبدالعظیم حسنی مدفون شد.

آثار سعدی زمان

- 1 کنزالحسینی: این کتاب نخستین اثر شاعر است.

2- چهارده معصوم حسینی: شاعر در این اثر زندگی نامه و شرح حیات ائمهاطهار(ع) را با استناد به کتب معتبر روایی و به نقل از منابع اهل تسنّن و تشیّع بهنظم کشیده است. این اثر از لحاظ جامعیت و نیز استناد به آثار مهم تاریخ اسلام، یکیاز مهم ترین کتاب های مرثیه سرایی به شمار می رود.

3- لمعات حسینی: این اثر اگرچه جامعی از آثار فارسی و ترکی سعدی زمان است، لیکن عمدتاً اشعار فارسی شاعر را دربردارد.

4- نجومدرخشان: این اثر در دو جلد منتشر شده و آثار فارسی حسینی را دربردارد. بسیاری ازغزلیات حسینی در این اثر، متاثر از سعدی و حافظ است.

5- آثار الحسینی: در اواخرعمر شاعر و در دو جلد منتشر شده است

6- بهترین اشعار در مناقب آل اطهار(ع): این اثر که در حال حاضر بسیار نادر است، دربرگیرنده گزیده ای از اشعار شاعران مرثیهپرداز از آذربایجان است که به اهتمام استاد سعدی زمان گزینش شده و به چاپ رسیدهاست.

7- بهار بی خزان: بسیاری از نوحه های جانسوز و معروف استاد سعدی زمان در این اثر وزین به چاپ رسیده و تبلور دهنده مقام والای شاعری او شده است.

یکی از شاهکارهای ایشان

خطاب بزمین کربلا ی معلا

مرحومحسینی

ای کرب وبلا نین یری ای کعبه دن اشرف

الله معرف سنه سن بیته معرف

توپراقوی هر کیمسه اوپوب کامه چاتوبدی

شانونده بو بسدور که حسین سنده یاتوبدور

*******

یوخدور سنه واللهی شرافتده چاتان یر

سنسن شرف آل عبا قانه باتان یر

حی ابدی مظهر و محبوبی یاتان یر

آرام دل فاطمه نین مدفنی سنسن

حق مظهری ناحق اله نین مسکنی سنسن

سنده بویانوب قانه باتوب بر گل خوشبو

دنیا گوزی گورموب ایله بر نو گل خوش رو

خلقتده آلوب رنگ او گلدن گل مینو

بر گل که اونون گلشنی دور سینه زهرابر سینه که ایگلردی اوپردی اونی طه

قبر نبوی یا اولا کعبه یری حتی

توپراقینی جایزدگی شرعا یماق اما

پیغمبر ایدوبدور سنی بو حکمده منها

بو سهلیدی جایزدی یماق خاک شفادی

بر ذره بری گر ییه مین درده دوادی

مشگی یارادان نافه آهوی ختنده

بر عطر قویوب ای شرف غالیه سنده

مشگین آزالار قدری اونون عطری گلنده

تا عطرین آلار قبرده زهرا ملر آغلار

دلده بالا وای گوز یاشی گوزدن الر آغلار

گر عرش دیسم من سنه بالفرض خطادی

توپراقوه عبطه آپاران عرش خدادی

تعظیم ایلسه فرشوه گر عرش سزادی

سن دوش نبی زینتین آغوشه آلوبسان

عرشین سبب خلقتین آغوشه آلوبسان

ای کرب و بلانین یری سن کوه مناسن؟

یوخ یوخ سبب منزلت بیت خداسن

آغوشه آلوبساننچه لب تشنه فداسن

بر خدمت ایدوبلر اولار احکام جلیلهممکندی او خدمت نه ذبیه نه خلیله

ای کرب و بلا سنده کی ششگوشه مزاری

بر نوع سایوب با عظمت حضرت باری

مژگانیله جبریل سیلر اولسا غباری

عمریم او گوزل مدفنه آثاروه قربان

یوخ منده لیاقت سنه زواروه قربان

ای کاش اجلدن او قدر مهلت اولیدی

لطفیله آقامدان نظر رافت اولیدی

بر نیمه شعبان منه ده قسمت اولیدی

گوز یاشلی گذر کعبه مقصوده سالیدیم

جان تک او گوزل مرقدی آغوشه آلیدیم

دلباخته عاشقدی سنه جان (حسینی)

سنسن مرض عشقینه درمان (حسینی)

اسموندی هامی بر سوزه عنوان( حسینی)

سعدی زمان اولسا اگر علتی سنسن

گوندوز گیجه گوز یاشلی سوزی صحبتی سنسن

زندگی نامه استاد عابد

بقیه در ادامه مطلب

بی شک یکی از پرسوزترین وقایع روز عاشورا ، شهادت حضرت ابالفضل ( ع ) است . در حالات آن حضرت و عروجشان از خیام مطهر تا وعده گاه الهی بن مایه های زیادی برای اهالی شعر و احساس و مفهوم وجود دارد و هر یک از شاعران به نوعی به این بن مایه ها پرداخته و هر کدام از دیدگاه خاص خودشان به این حالات نگریسته اند . در یک تقسیم بندی سنتی می توان روضه حضرت ابوالفضل ( ع ) را در ادبیات عاشورائی آذربایجان به بخش های زیر تقسیم کرد :

اذن میدان خواستن آن بزرگوار - جنگ آن حضرت تا گرفتن نهر - حالات ایشان در کنار فرات - از دست رفتن دستان آن حضرت در جنگ - تیرخوردن مشگ - استمداد ایشان از امام حسین ( ع ) - امام حسین در کنار بدن حضرت ابالفضل در آخرین لحظات زندگی حضرت و بالاخره دست خالی برگشتن امام و حالات خیام .

در این میان هر یک از شاعران بنا به احساسات و ادراکشان در یک یا چند بخش از تقسیم بندی های بالا دست به قلم شده و اشعار نابی سروده اند . مثلا اشعار مرحوم ذهنی زاده ( سائل ) بیشتر در استمداد حضرت ابالفضل و همچنین جدا شدن دست های آن بزرگوار دلنشین و در خور توجه است . یا در مورد تیر خوردن مشگ و جاری شدن آب شاعرانی مثل انور اردبیلی ، استاد حسین شانی ، حاج کریم صافی واقعا اشعاری گیرا و جالب سروده اند .

در اولین بخش از این سری مطالب به اشعار استاد محمد عابد تبریزی می پردازیم . شاعری که با وجود مایه های غنی شعری اش و همچنین سواد و علم بسیاری که هم در زمینه زبان و کلام و هم در مورد صنایع شعری دارند ، اشعارشان نتوانسته آنچنان که باید جایی در محافل و مجالس عزاداری امروز ما پیدا کند . البته علت این امر به زعم حقیر کم توجهی مداحان بزرگوار و محققان عزیز می باشد . هر چند مایه ادبی اشعار استاد اغلب بر مرثیه شعر غلبه می کند و این باعث سخت تر شدن کار مداح می شود اما هم چنان افرادی انگشت شمار ( متبحّر ) هستند که از اشعار آن بزرگوار در مجالس می خوانند و حال و هوای ملکوتی بر مجلس حاکم می کنند .

قصد و هدف ما از انتخاب این بزرگوار در اولین بخش معرفی اشعار ناب این شاعر به مداحان جوان است تا سراغ این اشعار رفته و گذشته از اینکه حق زحمات آن بزرگوار را ادا می کنند ، به گنجینه سخنانی ناب و بدون تحریف در ادبیات عاشورایی دست یابند .

در ذیل این هدف آوردن تمامی ابیات شعر ، گذشته از اینکه باعث اطاله کلام شده و حوصله مخاطب را سر می برد ، کمکی هم به تحقق این هدف نمی کند . بنابراین فقط ابیاتی را گلچین کرده و توضیحاتی قاصر را به اشعار اضافه می کنیم من باب معرفی و اثبات این امر که این اشعار نباید در کتاب بمانند و وظیفه امروز ما ، بالاخص مداحان بزرگوار بیرون کشیدن این گنجینه ها و وارد کردن این اشعار به درون دل و قلب مردم عاشق و حسینی آذربایجان است .

نگاهی به شعر « غوغای فرات » استاد عابد

کتاب « ستاره سحرگاهی » تنها کتاب استاد به زبان ترکی است که توسط انتشارات فرهنگ و هنر آذربایجان در سال ١٣٨٠ به چاپ رسیده است . یکی از اشعار زیبای ترکی آن بزرگوار « غوغای فرات » است ، که گلچینی از این شعر با توضیحاتی ارائه می شود .

.... حال از زبان تشنه کام کربلا ، سقای عشق آنچه را که در کنار نهر فرات احساس کرد ، می شنویم . یکی از احساسات نابی که جز خیال شاعر ، کسی را یارای ورود بدان نیست:

فکر ایتدیم ایکی سس اوجالور عرشه بو یرده

بر ناله اصغر ، که گلیب نی کیمی درده

بیرده سویون آهنگیدی که پرده به پرده

امواج فضانی بورویوب زیر و بمیندن

گویا که ایدور ناله بو قومین ستمیندن

ترکیب اولالی بو ایکی سس اوج فلکده

ناله ایدور ایجاد دل ماه و سمکده

نفرینه مبدل اولوری ذکر ملکده

لعن ایلوری شام اهلنه سکان سماوات

بو ظلم نظیرین گوره دنیا گوزی هیهات

نکته مهم این ابیات خلق دو نوع صدا و ترکیب آن ها با یکدیگر است . به نوعی تصویر کردن صدا است که در نوع خود بی نظیر و نشانگر نبوغ شاعر است .

بعد از خارج شدن از نهر همّ و غم حضرت ابالفضل رساندن آن آب به خیام است . این دغدغه حضرت در قالب دعایی زیبا بیان می شود :

ایتدیم گوزومون اشگی کیمی مشکی لبالب

چیخدیم سو دان اودلی اورگیمده شرر تب

دل نغمه سی ، حفظ ایله اوزون بو سویی یا رب

مخیمده عطشدن قوریان لبلره خاطر

گل تک سارالان رنگ علی اصغره خاطر

ابیات زیر با زبانی حماسی و اغراقی درخور توجه جنگ حضرت را به تصویر می کشد :

بیر جنگ و ستیز اولدی که تار اولدی فلک لر

ردّ ایتدی تماشایه حجاباتی ملک لر

ماهی کیمی قان لجّه سنه باتدی اورک لر

ظلماتده اورتولدی رخ روشن آفاق

یردن اوجالان گرد ، آلوب شمسدن اشراق

چه زیبا جنگ با یک دست حضرت در این بیت تصویر شده است :

چوخ کیمسه لری تک الیله سالدی نفسدن تک ال سسی کوتاهیدی گرچه هامی سسدن

یا در تک بیت زیر حالت شرم حضرت ابوالفضل :

اما سویا ال ویرماقیمی عفو ایله شاها عفو ایله بو تقصیری کسیلمش اله شاها

البته این شعر در قالب مسمّط تضمینی است که در ٢٠بخش در سال ١٣٥٢ شمسی سروده شده است .

نگاهی به شعر « استمداد حضرت ابوالفضل ( ع ) » استاد عابد

این شعر در سال ١٣٦٦ سروده شده است . شاعر می خواهد این امر را از زبان حضرت ابوالفضل ( ع ) بیان کند که از زمان کودکی نام مولا ورد زبانش بوده است .

تا گوز آچیب احساس ایلدیم گوز ندی قارداش

خورشیدله مه یا گیجه گوندوز ندی قارداش

نطقه گله لی درک ایده لی سوز ندی قارداش

عباسه آدون ورد زباندور آتام اوغلی

در بندی دیگر تنها ماندن امام را چه زیبا به تصویر می کشد :

دردیم بودی ، سن بی مدد و یاور و تنها

بو دشت کمینگاه و کماندار سراپا

ایوای ، نشان بیر یارالی تشنه لب اما

دنیا دولوسی تیر و کمان دور آتام اوغلی

و در اغراقی زیبا خونین بودن آن روز را بیان می کند :

قان سیل کیمی موج ویریب داش داشا قارداش

بیر ورطه دی بو غم چولی باشدان باشا قارداش

قان قویموری قارداش یتیشه قارداشا قارداش

غرقاب ، کران تا به کراندور آتام اوغلی

و بندی دیگر که به طرز عجیبی خون موجود در پرچم را نشان ظفر لشگر امام دانسته و ابدی بودن این پیروزی را بیان می کند :

قان آیت نصرتدی بو قانلی علمونده

دل هدیه ی ناچیزیدی تشریف غمونده

باش نقد نثار اولماسا خاک قدمونده

جان دوشنه بر بار گراندور آتام اوغلی

نگاهی به شعر « نغمه آب » استاد عابد

به جز کتاب ستاره سحرگاهی دو کتاب دیگر نیز از آن بزرگوار به یادگار مانده که این شعر از کتاب « ماه در محاق » استاد نشر انتشارات سروش است که در سال ١٣٧٧ چاپ شده است . این شعر نغز در سال ١٣٣٦ شمسی یعنی زمانیکه استاد جوانی ٢٢ساله بودند ، سروده شده است .

کتاب « ماه در محاق » حاوی اشعار فارسی ایشان در قالب مثنوی است . شعر« نغمه ی آب » نیز همانند اشعار دیگر ایشان با مقدمه ای آغاز می شود تا می رسد به تسخیر آب فرات توسط حضرت ابوالفضل ( ع ) :

چون به حکم قبله گاه کاینات فرد و تنها کرد تسخیر فرات

لمعه ای از جلوه ی وجه الاه تافت بر دریا چو نور قرص ماه

در ادامه این حالت را با دو تشبیه بیان می کند که وجود تشبیه دوم دلیلی بر نارسا بودن تشبیه اول از دیدگاه شاعر است :

بحر قهر و غیرت و عزّ و شرف همچو گوهر گشت در کام صدف

نی خطا شد کشتی بحر وقار یافت اندر ساحل دریا قرار

در ادامه شروع به بیان عطش آب دریا نسبت به وجود حضرت ابوالفضل می کند که در بیانی شاعرانه و بجا همه چیز وارونه می شود . در این مفهوم حاج غلامرضا عینی فرد زنجانی نیز اشعاری نغز به زبان ترکی دارند که انشاء ا... در جای خویش ذکر خواهد شد . حال زبان حال آب فرات به حضرت ابوالفضل ( ع )

ای همه صاحبدلان افتاده ات سوختم در آرزوی باده ات

تشنه ام از جان به لعل جام تو تشنه کاما این من و این کام تو

ای خضر جویای آبت در ظلم رحمتی کز تشنگی سوزد دلم

تشنه ام بر غنچه ی عطشان تو خسروا دست من و دامان تو

رشته ی اندوه در پایم مکن زان لب خشکیده رسوایم مکن

و بالاخره :

کام عطشان و لب دریای آب جان بدو مشتاق و دل در التهاب

شوق و شور از دل توان و تاب برد دست ، مشتاقانه سوی آب برد

آب در کف تا نشاند سوز تب دست ها آورد تا در پیش لب

هر که را در آب می افتد نظر عکس خود بیند میانش جلوه گر

لیک آن سرمست صهبای وفا ساقی لب تشنگان کربلا

اندر آن آئینه ی زنگار فام دید عکس شهر یار تشنه کام

کز عطش پژمرده گویی ارغوان یکّه و تنها میان نا کسان

ناگهان جوشید بحر همتش قطع شد از آب تار رغبتش

شد برون دست وفا از آستین بر گرفت از دست «خیرالسالکین»

کای حریم وصل جانان ، جای تو خون دل باید می مینای تو

زینهار ای ماهی بحر وفا دامن این آب از کف کن رها

کوثرت در انتظار مقدم است تشنه کاما سوز جانت یکدم است

ابوالفضل عباس در این میان خویش را باز می یابد و نفس را مغلوب همت خویش کرد :

تا بخود باز آمد از تعییر او کرده باطل نقشه ی تدبیر او

ید در کف آتشی دارد روان کز تفش افتاده سوز اندر نهان

ساکنان نه رواق نیل فام شاهد جانبازی آن تشنه کام

بی محابا از کف خود ریخت آب در جهان افکند شور و انقلاب

از سر خود آب را تا باز کرد خود میان عاشقان ممتاز کرد

البته اگر برخی از ابیات را حذف کردیم ، فقط به دلیل جلوگیری از اطاله کلام است و لاغیر ....

هر کس از کمترین مایه ادبی برخوردار باشد می تواند تشخیص دهد ، جوانی ٢٢ ساله که چنین شعری می سراید ، بی شک نابغه هنری است . البته آن بزرگوار از مایه های افتخار آذربایجان و ایران بوده وهست و همچنین خواهد بود

معرفی و زندگی نامه مرحوم حسینی سعدی زمان و استاد بزرگوار عابد

مطالب مشابه :

معرفی و زندگی نامه مرحوم حسینی سعدی زمان و استاد بزرگوار عابد

معرفی شاعر

جلالت حضرت زهرا(س) - ذهنی زاده(ره)