خستگی کار در مشاغل دریایی

تجربيات نشان مي دهند كه با وجود فواصل گسترده جغرافيايـي ميان كشورهاي توسعه يافته اروپاي غربي آمريكاي شمالي و استراليا سيستم هاي مطمئن حمل ونقل دريايي و وضع مقررات همنواخت روند تجارت كالا در اين مناطق را تسهيل كرده است و مديران صنايع حمل ونقل در مناطق ياد شده توانسته اند خدمات مطلوب و كارآمدي به بازارهاي داخلي و تا حدودي به كشورهاي تازه صنعتي شده جنوب شرقي آسيا ارايه نمايند.
به عقيده كارشناسان موفقيت هاي راهبردي در زمينه توسعه اقتصادي كشورهاي صنعتي علاوه بر سرمايه گذاري هاي كلان در زيرساخت ها و تجهيزات سخت افزاري به توسعه مهارت هاي نرم افزاري و تسهيل قوانين مرتبط با منابع انساني شاغل در اقتصاد دريا نيز بستگي دارد. آنها معتقدند مسئولين صنايع دريايي در كشورهاي در حال توسعه مي بايست با تقنين قوانيني كه منافع شاغلين اقتصاد دريا را در بر داشته باشد از خروج متخصصين بخش دريا جلوگيري و با تسهيل امور موجبات جذب نيروهاي جديد و نگهداري نيروهاي موجود را فراهم نمايند.
در ميهن اسلامي ما برخورداري از 2700 كيلومتر ساحل دريايي قرارداشتن افزون بر 70 درصد ذخاير انرژي (نفت وگاز) جهان در منطقه خليج فارس با بيشترين حجم تردد كشتي وجود پتانسيل هاي فراوان صيادي در درياي خزر و خليج فارس و در نهايت تمايل كشور به حضور قدرتمند در منطقه لزوم توجه استراتژيك به اقتصاد دريا را روشن مي سازد. منطقه خليج فارس با دارا بودن بيشترين ذخاير نفتي به عنوان مهم ترين منطقه توليد نفت در جهان شناخته مي شود قرار داشتن ذخاير عظيم نفت وگاز در مجاورت خليج فارس و ارتباط آن با آب هاي آزاد اين امكان را فراهم آورده است كه بخش قابل توجهي از محموله هاي نفتي از طريق نفتكش هاي غول پيكر به ساير كشورهاي دنيا صادر شود. در حوزه شيلات نيز مقامات مسئول ضمن هماهنگي با مقررات سازمان فائو حجم برداشت سالانه ايران از سال جاري ) LNG (صيد را با توجه به استعدادهاي بالقوه طبيعي افزايش داده اند . از سوي ديگر با شروع صادرات گاز مايع طبيعي ميلادي حضور فعالي را در اين عرصه تجربه خواهد كرد و نياز گسترده بازار به حمل گاز مايع طبيعي ناوگان هاي تجاري كشور را به تحرك اقتصادي واداشته و براي ورود به اين مبحث ترغيب مي نمايد .
در مجموع جاذبه هاي فراروي حمل ونقل دريايي ناوگان هاي نفتكش و تجاري كشور را با چالش هاي جدي منابع انساني روبرو خواهد ساخت و با عنايت به رويكرد ضرورت ايراني نمودن كاركنان دريايي دريانوردان ايراني بيشتري به اين صنعت خواهند پيوست و مديريت منابع انساني شاغل در اين بخش به مرحله حساسي وارد خواهد شد و تصميمي قاطع در مورد ايجاد جاذبه بيشتر براي مشاغل دريانوردي ديگر بخش هاي اقتصاد دريا را به تكاپو واخواهد داشت .
امروزه رمز اصلي موفقيت موسسات اقتصادي كارآمد بهره مندي صحيح از منابع انساني است و مهمترين سرمايه موسسات اقتصادي كه باعث ايجاد مزيت هاي رقابتي مي شود بالندگي همان منابع انساني است كه در فرآيند مديريت صحيح منابع انساني نقش ويژه خود را در شكوفايي موسسه ايفا مي نمايد.
نگاه ابزاري به نيروي انساني و تنها برخورداري از توان جسمي و رواني كاركنان شاغل بدون توجه به موضوع خروج از خدمت و زندگي پس از دوران فعاليت هاي حرفه اي با ذات توسعه منافات دارد . اگرچه با توجه به موضوع پرداخت 4 درصد سهم دوران بخشودگي كارفرمايان مكلف خواهند بود كه براي خروج از خدمت و پرداخت هزينه بازنشستگي زود هنگام دريانوردان بار مالي قابل توجهي را متحمل شوند اما پر واضح است كه كارفرمايان به همراه بخش هاي ديگري كه در زمينه حمل ونقل دريايي فعاليت دارند از موضوع بازنشستگي زود هنگام دريانوردان در دراز مدت منتفع خواهند شد.
با آنكه رقابت در بازارهاي بين المللي براي كسب سهم بيشتر از بازار روز به روز فشرده تر و پيچيده تر مي شود اما در ميان كشورهاي صاحب صنعت كشتيراني آنهايي توفيق يافته اند كه با به روز نمودن قوانين و مقررات و انطباق آن ها با موازين پذيرفته شده توانسته اند صنعت كشتيراني را به معيارهاي استاندارد نزديك نموده و از منافع آن بهره ببرند. مديريت علمي اقتصاد دريا در كشورهاي پيشرفته و همچنين سابقه مديد حضور در بازارهاي جهاني به كسب سهم بيشتري از تجارت جهاني (تقريبا سه چهارم تجارت جهاني ) منتج شده است از اين رو دستيابي به سهم بالاتر در تجارت و رشد كارآيي تجاري براي فعالان اقتصاد دريا در كشورهاي در حال توسعه اگرچه چندان آسان نيست اما غيرممكن هم نيست . مزيت هاي نسبي اقتصاد اين گونه كشورها كم نيست با بهره گيري بهينه از اين مزيت هادر كنار مجهز شدن به مديريت صحيح اقتصاد دريا و از جمله اداره علمي منابع انساني توان رقابت فعالان اقتصاد دريا در اين كشورها تقويت مي گردد. فراواني نيروي انساني ارزان كه با اندك سرمايه گذاري به منابع انساني ماهر تبديل مي شوند از مزيت هايي است كه مي توان براي افزايش سهم بيشتر در اقتصاد دريا مورد استفاده قرار داد به شرط آنكه قوانين و مقررات حافظ منافع سرمايه انساني باشد و در كنار جاذبه هاي ديگر; جاذبه خروج از خدمت و زندگي پس از دوران فعاليت هاي حرفه اي را به وضوح روشن سازد.
اين يك حقيقت عريان است كه كشورهاي توسعه يافته در زمينه اقتصاد دريا; توجه ويژه اي را به منابع انساني شاغل در بخش دريا معطوف داشته اند لذا با عنايت به تكيه شاكله اصلي كشور به نگاه ارزشمندانه به نيروي كار مديريت حمل ونقل دريايي با واقعيات تاريخي مواجه شده و بار اصلي وضع مقررات را به ارزش هاي انساني جهت داده است در اين راستا كارفرمايان دريايي سعي نموده اند تا با اعمال مكانيزم هاي تشويقي وجلب تمايل حضور بيشتر دريانوردان كشور ضمن آماده نمودن بستر حضور فعال تر دريانوردان ايراني اين صنعت را با اهداف برنامه هاي توسعه اقتصادي اجتماعي و فرهنگي و در چند سال اخير با سند چشم انداز بيست ساله كشور تطابق دهند.
بررسي هانشان مي دهد كه مديريت گردانندگان حمل ونقل دريايي در حال بهبود مستمر است و كارفرمايان دريايي نيازهاي محوري دريانوردان را در كانون توجه قرار داده و شيوه هاي كارآتري را در مديريت منابع انساني تجربه مي نمايند.
با همين رويكرد از آغاز سال 1386 كميته تخصصي بررسي شرايط محيط كار دريايي با همت و مساعدت سازمان بنادر و كشتيراني به عنوان متولي موضوعات دريايي شكل گرفت و با حمايت فعال كارفرمايان دريايي و هماهنگي هاي كانون دريانوردان خبره بررسي حرفه دريانوردي از نظر مشاغل سخت و زيان آور آغاز شد. عليرغم تلاش هاي كميته مذكور و شناخت اعضا آن با ماهيت محيط كار دريا استفاده از جدول موصوف به جدول درجات و عوامل سختي شرايط محيط كار كه اساسا براي بررسي مشاغل غيردريايي تدوين شده است به كسب امتيازات حداقل منجر شد.
اما واقعيت اين است كه كار در كشتي به علت تجميع عوامل غيراستاندارد محيط كار و ذات شغل يكي از سخت ترين مشاغل موجود در سطح جهان است . يك كشتي علاوه بر آنكه مجموعه ويژگي هاي يك محيط كار صنعتي پيچيده همانند يك پالايشگاه را داراست و مجموعه عوامل زيان آور شغلي را در خود جمع كرده است در عين حال شناور و متحرك بوده و عوامل ناشي از شناوري و عدم ثبات را نيز به دريانوردان تحميل مي نمايد. في الواقع اجماع حداكثري عوامل مشابه را در كمتر صنعتي مي توان سراغ گرفت . سختي ناشي از ماهيت خشن حرفه دريانوردي و صعوبت ناشي از عوامل محيطي و شرايط ويژه دريانوردي موجب استهلاك و فرسايش سريع منابع انساني دريايي شده و تعداد بسياري از منابع فعال دريايي به علت عدم وجود افق روشن از چرخه فعاليت و اشتغال در دريا خارج مي شوند. تاريخ دريانوردي نشان مي دهد كه از ديرباز و از هنگامي كه بشر با ابتدايي ترين وسايل شناور حركت بر روي آب را تجربه كرد تا به امروز زندگي طولاني بر روي آب به دليل عدم هماهنگي شرايط جسماني نوع بشر خاكي با شرايط محيطي دريا با مشكل مواجه بوده است . در عصر حاضر نيز با وجود برخورداري شناورها از تجهيزات پيشرفته هر سفر دريايي به علت وجود مخاطرات طبيعي مانند انواع توفان هاو مشكلات غير طبيعي همچون خطر تصادمات و يا حمله دزدان دريايي مي تواند به كابوس دهشتناكي تبديل شود و با وجود فناوري هاي جديد و تجهيزات مدرن ناوبري و كمك ناوبري دريانوردي همچنان تابع قوانين طبيعي است كه دريانوردان در گذشته با آن نيز در مواجهه با ULCC و VLCC مواجه بوده اند . بر اساس گزارش هاي مراكز مطالعات و تحقيقات دريايي حتي كشتي هاي غول پيكر تغييرات جوي همچون شناورهاي چوبي قديمي با چالش هاي جدي روبرو هستند و دريانوردان امروزي در مقابله با امواج با همان مشكلات كهنه دست به گريبانند.
بنا بر تعريف كارهاي سخت و زيان آور كارهايي هستند كه در آنها عوامل فيزيكي شيميايي مكانيكي و بيولوژيكي محيط كار غيراستاندارد بوده و در اثر اشتغال كارگر تنشي به مراتب بالاتر از ظرفيت هاي طبيعي (جسمي و رواني ) در وي ايجاد مي شود كه نتيجه آن بيماري شغلي و عوارض ناشي از آن است . بر اساس گزارش مندرج در كتاب بهداشت شغلي و طب كار دريانوردان شاغل در عرشه و موتورخانه كشتي ها در رده سوم آسيب پذيري ناشي از شغل قرار دارند.
صعوبت دريانوردي در حدي است كه 60 درصد جدول مشاغل سخت و زيان آور را مي توان به دريانوردان تعميم داد : سر و صدا مواد شيميايي و گازهاي سمي كار در محيط غير متعارف وجود ذرات معلق در هوا كار در شرايط جوي نامساعد رطوبت كار در شرايط مكاني با بعد نامناسب كار در ارتفاع ريزش و برخورد اجسام خارجي سطوح شيب دار و لغزنده كار در فضاي مسدود و غيرمتعارف تنهايي غيرمعمول ; درجه حرارت ; لرزش جابجا كردن قطعات سنگين كار در فضاي باز بررسي عوامل 26 گانه جدول شامل سخت و زيان آور و عدم تطابق برخي از آنها با شرايط محيط كار دريايي ; مهجوريت اين حرفه و عدم شناخت لازم نسبت به عوامل اصلي شرايط محيط كار دريايي اين نظريه را تقويت مي نمايد كه لازم است متخصصين عوامل ديگري را تعريف كنند و نتيجتا جدول ويژه اي طرح شود كه بنا بر تعريف ماده يك آئين نامه كارهاي سخت و زيان آور بتواند سختي شرايط محيط كار دريايي را تبيين كرده و با عنايت به جدول جديد عوامل صعوبت كار دريايي به صورت علمي شناسايي و اندازه گيري شود و عواملي كه نمي توان با به كارگيري تسهيلات صفت سخت و زيان آور بودن دريانوردي را كاهش داد يا حذف كرد احصا نمود; برخي از اين عوامل به اين شرح معرفي مي گردند.
1 ـ كار در ساعات غير معمولي ; نگهباني هاي شبانه مخصوصا نگهباني چهار ساعته نيمه شب الي 4 صبح زندگي معمولي دريانوردان مبتلابه را دستخوش نگراني هايي نموده كه بررسي هاي جداگانه اي را براي اين طيف طلب مي كند .
2 ـ دريا زدگي ضعيف تا شديد; عليرغم پيشرفت هاي علمي در زمينه توليد داروهاي شيميائي تاكنون هيچ دارويي براي دريازدگي كشف و يا توليد نشده است اين عامل مشكلات فراواني براي دريانوردان ايجاد نموده موجب مي گردد كه فرد مبتلا نتواند از غذاهاي تامين كننده انرژي استفاده كند .
3 ـ آمادگي دائمي براي انجام كار; اين مولفه دريانورد را ناچار مي سازد كه عملا پس از اتمام ساعات كاري اوقات مربوط به استراحت و زندگي معمولي را در حالت آماده باش دائم به سر برد. عدم استفاده از تعطيلات و آماده باش براي انجام وظايف و پذيرفتن مسئوليت هاحتي در ايام تعطيل براي انجام عملياتي نظير پهلوگيري رفع نقايص غير قابل پيش بيني و امثالهم و همچنين مقابله با وضعيت هاي اضطراري خستگي مفرط بارزي را براي دريانوردان ايجاد كرده و زندگي معمولي آنها را دستخوش نگراني هايي مي نمايد
4 ـ محدوديت فيزيكي كشتي ; با عنايت به اهميت وسعت فضاي كار و زندگي و نقش آن در سلامت روحي و رواني انسان و با توجه به اختصاص حداكثر فضاي موجود در كشتي به انبارهاي حمل بار مساحت اندكي به فضاي اسكان دريانوردان اختصاص يافته و بخش هايي از اين فضا نيز براي رفع و رجوع فعاليت هاي كاري افسران ارشد در نظر گرفته شده است اين موضوع موجب مي شود كه محيط استراحت و زندگي دريانوردان به محيط هاي تنگ و بسته اي بدل شود كه خود مشكلات جداگانه اي را سبب مي شود .
5 ـ محدوديت آب آشاميدني : كليه دريانوردان مجبورند آب آشاميدني نگاهداري شده در مخازني كه به واسطه افزوده شدن كلر و زنگ زدگي سطوح داخلي آلوده مي باشند را مصرف كنند; اين مولفه با تكان هاي معمول شناور تشديد مي شود .
6 ـ مشكلات امنيتي در برخي آب هاي آزاد و بنادر; آمار فزاينده حملات دزدان دريايي هنگام تردد در آب هاي آزاد و وجود سارقان محلي در برخي بنادر بعضا صدمات جسمي رواني و اقتصادي را براي دريانوردان درپي داشته است .
7 ـ فشار هوا : سفر در شرايط اقليمي و آب و هوايي مختلف و قرار گرفتن در معرض تغييرات محسوس جوي و تغيير ناگهاني فشار هوا مخصوصا فشار هواي پائين به شرايط سختي منجر مي گردد كه عارضه فوري آن تحمل سردردهاي ضعيف تا شديد و سرگيجه است .
8 ـ عدم دسترسي به مراكز درماني و امكانات پزشكي ; چنانچه در طول سفر براي هر يك از دريانوردان بيماري مانند التهاب آپانديس شكستگي سكته و يا خونريزي داخلي روي دهد به دليل عدم دسترسي به امكانات پزشكي و مراقبت هاي ويژه هيچ نوع اتفاقي دور از انتظار نيست در واقع اكثر دريانوردان قديمي حداقل مرگ يك همكار دريانورد را در اثر يكي از موارد مشابه به اذهان سپرده اند اتفاقاتي كه در محيط خشكي به واسطه دسترسي به مراكز درماني و امكانات پزشكي قابل پيشگيري مي باشند .
9 ـ بيماري هاي حرفه اي دريانوردان شامل بيماري پوستي مثل سرطان هاي پوستي پيري زودرس بروز بيماري زمينه پوست مانند پسوريازيس كه به دليل نور مستقيم آفتاب و تاثير اشعه فرابنفش به وجود مي آيد و با توجه به رطوبت محيط بسياري از دريانوردان را در مناطق حاره به بيماري هاي قارچي مبتلا مي سازد. حساسيت هاي پوستي نيز از جمله بيماري هاي شايع است بيماري هاي عفوني نيز به دليل امكان سفر به مناطق آلوده و تماس با افراد آلوده و يا استفاده از آب و غذاي آلوده در خارج از كشتي احتمال ابتلا به بيماري نظير مالاريا سل هپاتيت ويروسي آنفلوآنزا تب زرد ايدز و غيره دور از انتظار نيست . از سويي در صورت ابتلا هر يك از دريانوردان به واسطه زندگي جمعي در محيط محدود كشتي ; بيماري هاي عفوني مسري به سرعت فراگير مي شوند .
بيماري هاي گوارشي مثل زخم معده عفونت هاي روده اي و يبوست مزمن از جمله بيماري هاي گوارشي دريانوردان است كه معمولا به هموروييد و كم خوني منجر مي گردد بيماري هاي گوارشي عمدتا تحت تاثير استرس تشديد شده و استرس هاي ناشي از ماهيت كار دريانوردان مانند دوري از خانواده و عوامل بي شمار ديگر; بيماري هاي گوارشي را حاد مي نمايند. كمبود كلسيم و ساير املاح مورد نياز بيماري هاي ناشي از تغذيه را در طول تاريخ دريانوردي با دريانوردان همراه نموده است .
استرس هاي رواني از ماهيت هاي شغل دريانوردي است . دوري از خانواده و اجتماع و همسفري اجباري در جامعه ايزوله كشتي منجر به افسردگي و بيگانگي با جامعه و حس تنهايي در دريانوردان مي شود. كمبودهاي عاطفي ناشي از دوري خانواده نه تنها در اين مقال كه در هيچ مقالي نمي گنجد . همچنين دوري از مراكز قضاوت يكي از مشكلات دريانوردان است . عامل قضا يكي از عوامل احساس امنيت در جامعه دوري از تنش هاي رواني برقراري تعادل رواني فردي و توازن در جامعه شناخته شده است « مازلو » در هرم معروف خود (هرم نيازهاي مازلو) نيازهاي امنيتي را پس از نيازهاي فيزيولوژيك در رده دوم نيازهاي بنيادين قرار داده است . فشارهاي ناشي از دوري از مراكز قضايي عمدتا به تحمل شرايط موجود و انتقال تنش هاي محيطي به افراد جامعه مي شود. در جامعه كشتي عدم وجود امكانات كافي الزام به رعايت مقررات محدود كننده حرفه اي الزام به سازگاري با محيط پيراموني وجود عقايد سلايق خواستگاه شخصيتي و اجتماعي گوناگون و قرار گرفتن در محيط هاي فرهنگي متفاوت و مسائل ناشي از فرهنگ پذيري تفاوت هارا به تضاد تبديل نموده و كشمكش هاي ايجاد شده با توجه به دوري از مراكز قضايي به فرد منتقل و به تنش هاي روحي فرد تبديل مي شوند.
نتيجه اينكه « والدرون » در كتاب بهداشت شغلي و طب كار كه توصيه هايي براي تشخيص پيشگيري و درمان بيماري هاي شغلي است اعتقاد دارد كه يكي از عوامل سلامتي انسان ها روابط موجود بين كار و محيط آن با سلامت انسان هاست دانشجويان پزشكي بايد به شغل بيماران خود توجه داشته و روابط بين شغل و محيط آن را با بيماري ها درنظر بگيرند و از صدمات حاصل از فرآيندهاي خاص صنعتي بر كساني كه در محيط كار هستند پيشگيري نموده و چاره جويي نمايند.
اميد مي رود پس از بررسي عوامل اصلي حرفه دريانوردي و طرح جدول ويژه اي كه موارد كاملا اختصاصي اين حرفه ناشناخته را شامل باشد بتوان با توجه به واقعيات موجود و عوامل و آثار و تبعات ذكر شده تعريف شفافي از سختي شرايط محيط كار دريايي ارائه داد و اين حرفه پرمشقت را از امتيازات معمول مشاغل سخت و زيان آور برخوردار نمود

خستگی کار در مشاغل دریایی

مطالب مشابه :

مشاغل دریایی

خستگی کار در مشاغل دریایی

معرفی رشته مهندسی دریا

مشاغل مرتبط با زیست شناسی دریا

گایدلاین های مرکز سلامت

مدیریت اسكله و سیستم های نظارت و پهلوگیری كشتی ها در پایانه های LNG

شرایط احراز شغل های صنعت نفت ارتقا یافت

مهندس برق و الکترونیک در کشتی