فصل چهارم :شهر و شهرنشینی در دوره معاصر

فصل چهارم :شهر و شهرنشینی در دوره معاصر

مجموعه نا به سامانیها و هرج و مرج ها در دوران قاجار زمینه ضداستعماری مردم ایران و انقلاب مشروطیت را فراهم آورد که رهبری آن را گروهی از روشنفکران و روحانیون و بازرگانان بر عهده داشتند .

انحطاط حکومت ایلی و نظام دیوانی سنتی ،ریشه های قدرت و حکومت را در شهرها مستقر ساخت ،چون در نظام دیوانی سنتی مرکز حکومت خود را در شهرها ولی مزکر قدرت را در خارج از شهر و در درون قبایل مستقر ساخته بود .

در دوران مشروطه جامعه شهری و شهرنشینی و بورژوازی شهری به عنوان عوامل حکومتی و قدرت در صحنه سیاسی ظاهر می شوند.

تحولات سیاسی و اقتصادی داخلی و گسترش روابط اقتصادی ،اجتماعی با نظام سرمایه داری نقش شهر را به عنوان جایگاه تحقق روابط رمایه داری افزایش داده و نقش برتری شهر را به عنوان در حیات جامعه باز کرد.

در دوران مشروطه شهرنشینی در شهرهایی رونق یافت که از دیرباز نقش بازرگانی و تجاری بر عهده داشتند .

در دوران مشروطه عوامل تاثیرگذار در عدم پیشرفت شهرها عبارتند از :

الف)عوامل توسعه فضایی مانند تاسیس کارخانجات بزرگ

ب)توسعه راهها و محورهای ارتباط شهری مهاجرت و سایر عوامل رشد فضایی

تغییرات در نظام فرهنگی – اجتماعی- اقتصادی شهرها ،بنیان اقتصاد شهری را که همواره متکی بر مازاد اقتصاد روستایی به شیوه تولید در بخش کشاورزی و انتقال مرکز بخش اعظم این تولیدات به صورت بهره مالکانه در شهرها بود.

با انقلاب مشروطه ،زندگی و معیشت شهری که مفاهیم تازه ای را از آغاز سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به خصوص در شهرهای بزرگ پیدا کرده بود تثبیت کرد.

سرمنشاء کلیه تحولات حاضر اقتصادی –اجتماعی و پیدایش غالب نهادهای نوین مربوط به حکومت پهلوی است. دوران حلقه اتصال سیر تکامل شهر در ایران در ذشته و حال مربوط به حکومت پهلوی است.

شروع تحولات شهرسزی و شهرنشینی به مفهوم جدید آن مربوط به کدام دوره است ؟

دوره پهلوی

از دوران 1340 به بعد شهر و شهرنشینی ابعاد تازه ای یافته است که به آن دوران شهر نشینی بطئی گویند .

شهرنشینی بطئی به سه دوره تقسیم شده است :

الف) 1300 تا 1320 که همان اغاز نوسازی و رشد شتابان

ب)1320 تا 1332 که به دوره وقفه مشهور است . ، ج)1332 تا اصلاحات ارضی که ادامه می یابد.

گسترش راههای مواصلاتی بین شهرها ،استفاده از وسایل نقلیه موتوری ،ایجاد راه آهن و بهبود راههای داخلی شهرها در دوره رضاخان د برنامه دولت قرار می گیرد.

در سال 1302 موسسه ای به نام اداره طرق و شوارع در وزارت فوائد عامه برای احداث راهها تاسیس شد.

روند نوسازی از نظر اقتصادی مستلزم تغییر در الگوی مصرف جامعه است .شهر به عنوان کانون مهم در سرزمین ملی ظاهر گشته و نقش سرزمینی قلمروهای مختلف جغرافیایی کاهش می بابد.

در دوره رضاخان توجه روزافزون به شهرنشینی و شهرگرایی شهر را در نظام سیاسی – اداری کشور برجسته و نمایان جلوه داد.

در شرایط فزونی سرمایه در دورهرضاخان نوعی از حرکت از بالا به پایین انجام می گیرد که قسمت اعظم شهر تهران وسایر شهرهای بزرگ مستقر می شود .

در دوره پهلوی شهر قوه محرکه تازه ای گرفته و به تدریج قوه محرکه ای را که قبلا از روستا می گرفت کاهش داده و به نوبه خود به قوه محرکه روستا بدل می شود .

جلوه گاه مدرنیزاسیون در دوره رضاخان هر جلوه و رنگ دیگری می یابد .

هدف نهایی گسترش شهری فروپاشی نظام نتی زندگی و معیشت شهری است.

عواملی که محدودیتهای فضایی شهر را از بین برد عبارتند از :

تثبیت سیاسی حکومت فپیدایش حکومت مرکزی ، ایجاد امنیت و توسعه راهها .

اساسا دگرگونی در ساختار فیزیکی شهرهای ایران در دوره پهلوی یه طور محتوایی صورت می گرفت.

تصویب قوانین شهری و اصطلاحا بلدیه زمینه های دگرگونی در بافت فیزیکی شهرها را فراهم کرد.

بعد از قانون بلیده کدام عنصر حتی شهرهای کوچک را هم دچار دگرگونی کرد؟

مجموعه شهرها ((مهرپهلوی)):که عبارت از دو خیابان متقاطع با یک میدان در وسط آن بود به چهره خود یافتند ، ایجاد میدان و چهاراه هم به عنوان بخش حکومتی در مقابل میادین سنتی شهر ضروری بود.

اکثر شهرهای ذوره رضاخان آثار و علائمی از عناصر و میراث شهری دوره های گذشته تا عصر صفوی را بر عهده داشتند .

بافت فیزیکی شهرهای ایران تا نیم قرن اخیر در حقیقت ادامه وصله کاریهای دوره صفوی بود.

دلایل موثر در دگرگونی و رشد بطئی شهرنشینی در دوره رضاخان :

الف)نوپایی سرمایه داری ، ب)عدم نفوذ سرمایه داری در ساخت قتصادی روشستا

رشد جمعیت ایران از سال 1300 تا 1340 چند درصد بوده است ؟ 2.65 درصد

میزان جمعیت شهرنشین در سال 1300 = 28 درصد

در سال 1340 = 34.5 درصد

بازتاب فضایی دگرگونیهای اجتماعی اقتصادی در درجه اول تغییر در ترکیب عناصر شهری است و محتوای شهرها دچار دگرگونی میشود.

اولین طذح شهری در ایران مربو به کدام شهر بود؟ همدان

بق قانون تقسیمات کشوری ایران در سال 1316 دارای 10 استان و 49 شهر بوده است .

طبق سرشماری سال 1318 تا 1320 3، 35 شهر در ایران سرشماری شدند و جمعیت آن 2.278.361 نفر بوده است و بقیه شهرها به علت آغاز جنگ جهانی و اشال ایران سرشماری نشدند.

طبق اولین سرشماری عمومی و رسمی سال 1335 تعداد 186 شهر بود که غالبا نقاط بیش از 5000 نفر شهر بودند.

بر اساس اظهار نظر بای بر آهنگ سریع رشد شهرنشینی ایران از سال 1325 آغاز شده است.

فقدان سازمانهای آماری ایران در گذشته موجب گردید که آمار دقیقی از جمعیت ایران و پراکندگی آن به دست نیاید.

در دوره صفویه چه عاملی باعث توجه برای شناخت کشور و جمعیت و ایالات مختلف شد ؟

توسعه روابط ایران با کشورهای اروپایی

در قرن 17 شاردن سیاح فرانسوی جمعیت ایران را 10 میلیون نفر برآورد کرد.

قرن هفدهم به چه علت یکی از ادوار مهم رشد و افزایش جمعیت محسوب می شود ؟

به علت اینکه از صلح و آرامش و توسعه تجارت برخوردار بوده است.

علیرغم کوتاهی دوره های صلح و ثبات ،جمعیت ایران در اواخر قرن نوزده به رقم پایین تری رسید و تا نیمه دوم قرن نوزدهم به همان حال باقی ماند.

ژنرال میندلر در سال 1884 میزان جمعیت ایران را 8 میلیون نفر ذکر کرد که میزان جمعیت شهرنشین و روستا نشین بر حسب درصد به صورت زیر بوده است :

شهرنشین=25.5 درصد ،روستا نشین :49.4درصد

در سال 1890 لردکزرن جمعیت ایران را 8.055.500 نفر و نسبت جمعیت شهرنشن و روستانشین را بر حسب درصد به صورت زیر بیان کرد :

شهرنشین :25.6 درصد ، روستا نشین : 46.4 درصد

تا ال 1304 هیچ موسسه ای وظیفه جمع آوری امار جمعتی را بر عهده نداشت و اداره احصائیه کل مملکتی فعالیت خود را از سال 1304 آغاز نمود.

در چه سالی قانون سرشماری عمومی به تصویب رشید ؟ 318 خرداد ماه

در سرشماری سال 1320 پرجمعت ترین شهر تهران و کم جمعیترین فیروزکوه بوده است .

طبق سرشماری سال 1320 حدود 74 درصد جمعیت شهری که نزدیک به 26 درصد جمعیت کل کشور بوده است تحت پوشش نخستین تلاش کسترده سرشماری سالهای 1318 -1320 بوده است.

رکرود اقتصادی سالهای 1330 منجر به نوعی حرکت اصلاحی و اجتماعی در صحنه ملی به نام انقلاب سفید یا کودتای 28 مرداد 1332 و همچنین اصلاحات ارضی نام برد.

اهداف اصلاحات ارضی عبارتند از :الف )زمینه سازی لازم برای ورود سرمایه گذاران

ب)تخصیص هر چه بیشتر منابع و امکانات در بخش صنعت

ج)تضعیف تولید موتد غذلیی حیاتی و واردات آن

اصلاحات ارضی به خاطر جلوگیری از جنبشهای دهقانی ، توسعه خرده مالکی ، تضعیف قدرت ارابابان و غیره به تصویب رسیدو اجرا شد.

در پی اصلاحات ارشی مهاجرتهای روستایی شروع شد که دو دگرگونی در پی د اشت :

الف )جریان سرمایه منجر به دگرگونی سریع عملکردهای شهری شد ، ب)موج عظیم مهاجران منجر به حاشیه نشینی و زاغه نشینی شد.

شهرنشینی سریع به صورت مشکلزا نمایان می شود و نه بخش خصوصی می تواند ابتکار عملی به خرج دهد و نه بودجه های عمرانی .

در اواخر قرن سیزده شمسی حدود 25 درصد جمعیت کل کشور شهری بوده است با اینکه طبق براورد مرکز آمار ایران در سال 1300 این رقم 28 درصد را نشان میدهد.

افزایش جمعیت شهری همچنین به صورت طبیهی نیز وجود داشت به علل :توسعه بهداشت ، کم شدن تعداد مرگ و میر ، عوامل رفاهی و غیره ...

طبق برآورد مرکز آمار ایران رقم جمعیت شهری در سال 1320 نسبت به 1300 فقط 0.7 درصد افزایش داشته است.

مفایسه جمعیت شهری سالهای 1320 و 1335 نشان می دهد که از 28 درصد در سال 1320 رشد چندانی در سال 1335 با 31.4 درصد نداشته است.

تا سال 1335 به جز شهرهای تهران و تبریز شهرهای دیگر کشور ه افزایش جمعیت دست نزده اند .

تحول ناگهانی در رشد جمعیت شهرنشین کشور از سال 1340 آغاز شد و طبق سرشماری سال 1345 رقم مطلق جمعیت شهری کشور به 39 درصد افزایش یافت.

رشد انفجاری جمعیت شهرنشین بعد از سال 1345 آغاز می گردد که بازتاب واقعی اصلاحات ارضی و سرمایه گذاری ملی و رشد سریع سرمایه گذاریها در شهرها می باشد.

به علت اسقاط بخش کشاورزی متابولیسم اقتصادی تک محصولی وابسته به نفت آغاز شد و مرحله دوم سرمایه گذاریها با الگوی جایگزینی واردات را در نظر داشت.

طبق سرشماری سال 1355 میزان جمعیت شهرنشین کشور 47 درصد بوده است که میزان آن را برای سال 2000 68 درصد تخمین زده اند.

در فاصله دو سرشماری سالهای 1345 و 1355 رشد متوسط سالانه جمعیت شهرنشین 4.42 درصد بوده است که نزدیک به دو برابر رشد طبیعی جمعیت است.

بنابراین به طور کلی پدیده شهرنشینی سریع نتیجه الف )تمرکز سرمایه گذاریها

ب)توسعه شهرهای بزرگ ، ج)رشد زیرساختهای اقتصادی و رفاهی در شهرهای بزرگ .

شهرهای بزرگتر به ضرر شهرهای متوسط و کوچک و روستا شهر عمده ترین توسع رشد و افزایش جمعیت را به خود اختصاص می دهند.

یکی از بارزترین نمونه های افزایش جمعیت توسعه فضایی – فیزیکی شهرهای بزرگ است که در اکثر آنها به صورت حاشیه نشینی و زاغه نشینی ظاهر گردید.

+ نوشته شده توسط حسین خالدی در پنجشنبه سیزدهم مهر 1391 و ساعت 17:44 | آرشیو نظرات نکات فصل سوم کتاب جغرافیای شهری ایران :شهر و شهرنشینی پس از پیروزی اسلام تا عصر معاصر فصل سوم :شهر و شهرنشینی پس از پیروزی اسلام تا عصر معاصر

اقتصاد شهری در قرنهای اول و دوم هجری دچار انحطاط شد .

در قرن سوم هجری به چه علت دوران شکوفایی شهرگرایی و شهرنشینی بعد از اسلام آغاز می گردد ؟پیدایش حکومت محلی منجر به سسب بهبودی وضع اقتصادی کشور می شود .

شهر سازی به معنای اخص از چه قرنی عملی می شود ؟قرن سوم هجری

فرو ریختن شارستان باعث اباد گردیدن ربض یا حومه می شود .

در کدام قرن بقایای آثار پیش از اسلام ((شارستان )) به کلی از میان برداشته می شود ؟

قرن چهار هجری

در قرن چهر هجری در اثر گسترش بازارهای داخلی و خارجی شهرنشینی از توسعه سریعی برخوردار گردید و اکثر شهرهای ایران ارای 100 هزار نفر جمعیت شدند .

در آغاز تشکیل حکومت سلجوقی در اوایل قرن پنجم شهرها به رشد متعارف خود ادامه می دهند ولی به تدریج با دگرگونیهای اجتماعی –سیاسی دگرگونی های عمده در ساختار فیزیکی و اجتماعی به وجود می آید.

شکل گیری زمین داری بزرگ و تشدید و تحکیم نظام تیولداری در چه دوره ای بوده است ؟

دوره سلجوقیان

سوال مهم 86 ارشد )وحدت جدایی ناپذیر کشاورزی و تجارت و صنعت کدام نظام همبسته یی ره به وجود می اورد ؟

الف)قدرت مرکزی در شهرها ، ب)سیاست و مذهب ، ج)محلات داخلی شهر ، د)شهر رو روستا //// گزینه د صحیح است .

کالبد شهر مجموعه ای از محلاتی است که هر یک در اطراف خود بارویی دارند و هر محله با دروازه هایی است که از لحاظ فرقه ای ،مذهبی و قومی با ان نزدیکی دارند .

مجموعه تغیرات در نظام و کالبد شهری در قرن چهارم و پس از پیروزی اسلام حاصل چه عواملی بوده است ؟ تغییرات در نظام سیاسی ،اجتماعی و اقتصادی کشور

مجموعه تغییرات در نظام و کالبد شهرها پس از پیروزی اسلام با حمله مغول تشدید شده و تا صفویه ادامه می یابد .

در آغاز قرن هفتم هجری چه پدیده ای بنیادهای شهرنشنین و زندگی شهری از هم گسست ؟

حمله مغول

یورش مغول چه چیزی را هدف اصلی حملات خود قرار داد؟نهاد اصلی تمدن برتر یعنی شهر را

در یورش مغول چه عاملی مانع از درک اهمیت شهری و شهرنشینی در بین آنان شد ؟

نظام تولید عشیره یی حاکم بر آنها

عوامل رکود شهرنشینی در یورش مغول عبارتند از :

الف)از هم پاشیده شدن نظامهای آبیاری ، ب)دگرگون در روشهای تیولداری

ج)غارت ثروت و دارایی اعیان و اشراف ، د)قتل و به اسارت گرفتن صنعتگران ماهر و رواج ربا خواری وسیاستهای غلط اقتصادی

در اثر قتل عام و کشتار توسط مغولها نخستین اثار مخرب حمله مغول چه بود؟

کاهش شدید وناگهانی جمعیت شهری

نخستین فعالیت موثر و شهرسازی در دوره ایلخانیان در عهد غازان خان بود .

در عهد ازان خان چه عاملی باعث رونق بازرگانی و رونق محدود شهرنشینی گشت ؟

به علت یکجانشینی مغولان

در دروه ایلخانیان سلطانیه به دستور سلطان محمد خدابنده شهر به شکل شطرنجی ساخته شد و به صورت خودسرانه ساخته شد.

به طور کلی در دوره ایلخانیان اصول شهرسازی متکی بر چه عاملی بود ؟

بر تصمیمات فوری و خودسرانه اماری مغول

یورش تیمور لنگ در دوره ایلخانیان نقطه اوج شورشها و نابودی شهرها بود که سراسر قرنهای هشتم و نهم هجری را شامل می شد. نمونه بارز آن در دوران تیمور شهر سمرقند بود .تیمورلنگ برای اینکه به شهر سمرقند و نواحی پیرامون آن عظمت بخشد چه اقدامی انجام داد؟

ایجاد روستاهایی در اطراف شهر سمرقند

در دوره حکومت شاهرخ خان فرزند تیمور چه اقدامی سبب کردید که شهر نشینی و شهرگرایی رشدی آرام پیدا کند ؟ ایجاد حکومتهای مستقل محلی به خصوص در نواحی مرکزی و جنوبی ایران

قرن نهم هجری مصادف با قدرت مجدد علماو روحانیون در شهرهاست .

پیشرفتهای صنعتی در شهرهای ماوراءالنهر در پناه کدام عامل صورت گرفته است ؟

الف ) قرار گرفتن شهرها بر سر راه تجارت ، ب)توجه حکام محلی به صنعت

ج)کوچاندن صنعتگران به منطقه ، د)رونق شهر و شهرنشینی در ان

در دوران صفویه ایجاد حکومت مستقل و قدرت مرکزی عواما و شرایط گسترش بازرگانی و پیشرفت صنایع کشاورزی رافراهم آورد.در دوران صفویه ملوک الطوایفی از میان برداشته شد و نطام تیولداری فردی جای خود را به تیولداری متمکز دولتی بخشید .

در دوران صفویه پایتخت از اردبیل به تبریز و از انجا به قزوین انتقال یافت و سرانجام به اصفهان منتقل شد.

حکومت صفوی با توجه به توسعه تجارت و احداث راهها و کاروانسراها سیاست شهرنشینی فالی را دنبال کرد.

در دوران صفوی بهتبع رونق اقتصادی در تهمیدات لازم امنیتی شهرنشینی و شهرسازی به نقطه اوج خود به خصوص در زمان شاه عباس رسید .

میراث فرهنگی شهری امروزی شهرهای ایران در اکثر موارد یادگاری از کد ام دوره در چهره و کالبد خود دارند ؟

الف)سلجوقیان ب)ایلخانیان ج)صفویه د)هخامنشی /// جواب ج درست است .

در دوران صفویه کدام عامل سبب تقویت عملکردهای شهری شد ؟

الف)شبکه شهری به هم پیوسته اصلی همراه با توسعه فیزیکی

ب)بهبود کالبدی شهرها ، ج)حکومت قدرتمند مرکزی ، د)بازار به عنوان عامل مهم اقتصادی

عوامل که باعث رکود شهرنشینی در قرن دوازدهم شدند عبارتند از :

بروز هرج و مرج ، حمله افاغنه ،انتقال قدرت از درون شهرها به مناطق خاننشین و بینالطوایفی

در دروان نادرشاه اصفهان و نواحی آن را نیمه ویران یافت و بدین جهت در نواحی شرقی که آسیب کمتری دیده بودند اقامت گزید و پایتخت خود را به مشهد منتقل کرد.

در دروه کریم خان زند دوره اعتلای جامعه ایران بود و اقدامات او عبارتند از :

الف )احیاءشبکه آبیاری ، ب)کاهش مالیاتها ، ج)امنیت و آرامش نسبی بر کشور حاکم می شود . دوره حکومت قاجاریان اغاز وابسگی ایران به کشورهای بیگانه بوده است.

از نظر روسها ایران تنها کشور مطلوب برای دت یافتن به ابهای آزاد است.

دوران قاجاریه همزمان با انقلاب صنعتی اروپا و نفوذ سرمایه داران اروپایی در بازارهای ایرانی است .

در دوران قاجاریه فعالیتهای صنعتی در هرهای اصفهان و کاشان و تبریز و کرمان و مشهد رو به زوال می گذارد و این شهرها به لنبار کالای خارجی تبدیل می گردد.

در دوران قاجاریه شهر تهران به عنوان پایتخت انتخاب می شود . در دوره قاجار قشر جدیدی از اقشار شهری به نام تجار که فعالیت عمده انها روابط تجاری با کشورهای خارجی است .

به طور کلی عدم حمایت دولت از بازرگانان در برابر خارجیان و خصوصت منفی تجار ایرانی و عدم فعالیت در یک رشته یا زمینه خاص موجبات عدم پیشرفت کار بازرگانان و سرمایه داران شهری است .

عصر حکومت ناصرالدین شاه نقطه عطفی در دگرگونی اجتماعی – اقتصادی کشور و بنیانهای اقتصادی – اجتماعی شهرها می شد .

در دوره قااریه چه اقدامی امکان دگرگونی بنیادی اقتصادی – اجتماعی شهر تهران را فراهم آورد ؟ یک حرکت از بالا به پایین در توزیع در آمد و ساماندهی فضای محلی

سیاست اروپا درباره ایران صدور هر چه بیشتر کالا به ایران برای فلج نمدن صنایع دستی و یشه وری بومی جلوگیری از صنعتی شدن کشور و صدور مواد خام از ایران و تبدیل این کشور به نیمه مستعمره بود .

ورود کالاهای خارجی به ایران در دوره فاجار که موجب اضحملال فعالیتهای تولیدی داخلی به جز دو شهر تهران و تبریز شد .

در دوره قاجاریه شهرها در نتیجه بسط مناسبات نوین سرمایه داری رکود همه جانبه ای را بر چهره خود دیدند .

شهر کاشان در اواخر قرن نوزده به علت کسادی بازار خریر بافی دو سوم جمعیت خود را از دست داد.

سوال مهم ارشد 86 ))زوال شهر نشینی در قرن دوزاده هجری مولود کدام عامل بود ؟

الف )از بین رتن تیولداری فردی ، ب)تضاد اجتماعی محلات شهری ج)تهاجم افغانها

فصل چهارم :شهر و شهرنشینی در دوره معاصر

مطالب مشابه :

فصل چهارم :شهر و شهرنشینی در دوره معاصر

خلاصه مباحث کتاب از شار تا شهر

فصل چهارم :شهر و شهرنشینی در دوره معاصر ((جغرافیای شهری ایران منبع ارشد))

تغییر فونکسیونالیستی مدارس دوره قاجاریه تهران ومردم شناسی نهادهای.آموزشی آن - پژوهش ، دکتر محمد خا

شهرنشینی در ایران اسلامی

اجزاء و عناصر شهرهای ایران بعد از اسلام .:اختصاصی وبلاگ:.

نظام آموزشی در دوره ی قاجار و پهلوی

زندگی شهرنشینی و موقعیت استان کهگیلویه وبویراحمد