کتاب حفظ الصحه ناصري-2

کتاب حفظ صحت ناصری

کلام استاد

آب در کوزه و...

تاکنون، درباره تاریخ و علم پزشکی در ایران، آن چنان که عمق و وسعت آن اقتضا می‌کند، کاوش و پژوهش ژرف و گسترده‌ای صورت نگرفته است. بسیاری از متون طبّی مورد تصحیح علمی و انتقادی واقع نشده‌ و در خصوص مطالب‌ آنها نیز تحلیل و تحقیق جامع و روشمندی انجام نپذیرفته است. از این رو، هنوز بسیاری از متون و رسائل پزشکی این مرز و بوم، غبارآلوده و غریب، در گوشه کتابخانه‌ها مانده و جفای روزگار آنان را به باد فراموشی داده است.

با گذشت نسل‌ها و گذشت آنان که همچنان این مرده‌ریگ مانده از نیاکان را با مرارت و زحمت پاس می‌دارند، این میراث شریف مهجورتر می‌شود و این خطری است که طب دیرپای ما را تهدید می‌کند.

این همه، در حالی است که طب سنتي ایران را مي‌توان به شکل مدون ارائه داد و دائرةالمعارف و دانشنامه پزشكي ايران را تدوين كرد. البته، به شرط آنکه با برنامه‌ریزی صحیح و فراهم ساختن امکانات مناسب قصد چنین کار مهمی را داشته باشیم. برای نیل به این مقصود نیز، ابتدا لازم است متون و رسائل بیشمار طبّی شناخته شده مورد تصحیح و تحقیق قرار بگیرند.

به طور کلی، می‌توان گفت کتب و رسائل بر جای مانده از پدران حکیم ما در پنج بخش بنیادین تدوین شده‌اند:

- کلیات دانش پزشکی.

- بیماریهای عام.

- بیماریهای خاص.

- داروهای مفرد.

- داروهای ترکیبی.

یکی از بخش‌های مهم اصول پزشکی کهن مسئله بهداشت یا به تعبیر قدما «حفظ الصحّة بالأسباب الستّة» یعنی حفظ تندرستی بدن به کمک اسباب ششگانه است. خوشبختانه، درباره دانش حفظ‌الصحه، که بخش عمده‌‌اي از كليات و مباني طب سنتي را در بر گرفته است، رساله‌های کوچک و بزرگ فراوانی به زبان عربي و فارسی نگاشته شده و از دیرباز، پزشکان بزرگی چون بقراط و جالینوس و رازی و ابوعلی سینا و... رساله‌هایی در این باره تدوین کرده‌اند.FF[1]

دانشمندان ایرانی به بهداشت عمومی، جهت پیشگیری از ابتلا به بیماریهای جسمی و روحی، توجه خاص داشته‌اند و برنامه مدونی برای آن تنظیم کرده‌اند[2]. FFبا ورود اسلام به ایران و تأکید دین اسلام بر بهداشت عمومی و حفظ صحت نیز، این مقوله رواج بیشتری پیدا کرده است. تأکید اسلام بر حفظ سلامتی به حدی است که پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند:

«لاخير فی الحيوة الاّ مع الصحة».

در زندگی خیری نیست مگر با سلامتی.

ابن سينا در آغاز كتاب الارجوزة فی الطّبّ که مورد توجّه دانشمندان شرق و غرب قرار گرفت[3] ـ‌ابن رشد اندلسی آن را با عبارت «المُیَسِّر للحفظ والمُنشِّط للنّفس» توصیف می‌کند‌ـ در تعریف و تقسیم طب می‌نویسد:

الطّبّ حِفْظُ صِحـَّةِ بُـرْءُ مَـرَض		مِـنْ سَبـَبٍ فی بَدَنٍ عَـنْهُ عَـرَض
قِسْمَتـُهُ الأولــیٰ لِعِـلْمٍ وَعَـمَلْ		والعِـلْمُ فـی ثَـلاثَـةٍ قَــدِاکْـتَـمَلْ

یعنی پزشکی عبارت است از نگهداری تندرستی و بهبود بخشیدن بیماری که از سبب و عرضی بر بدن وارد آمده است. تقسیم آغازین آن به دو بخش علمی و عملی است و بخش علمی آن در سه فصل کامل می‌شود.

امروزه، زمانه تغییر کرده و انسان به دستاوردهای جدیدی دست یافته و ابزار و ادوات زیادی برای راحت‌تر زندگی کردن ساخته است. اما، هنوز انسان همان انسان است و بدن آدمی، که موضوع علم طب است، تغییری نکرده است. هنوز برای جلوگیری از بیماری ناگریز به رعایت مسائلی هستیم؛ از جمله، استفاده از هوای سالم، مواظبت در استفاده از انواع نوشیدنیها و خوراکیها، استراحت و ورزش و... . در نتیجه، اگر هزاران سال دیگر نیز بگذرد و انسان آسمان‌ها را نیز فتح کند یا در تکنولوژی به پیشرفتهای محیرالعقول دیگری دست یابد، باز برنامه‌اش در حفظ سلامتی با برنامه‌‌هایی که نیاکان ما بدان سفارش کرده‌اند تفاوت چشمگیری نخواهد داشت. آری، ممکن است تغییراتی در نحوه اجرا و عمل به آن‌ها پیدا شود، اما اصول و مبانی آن هرگز کهنه نخواهد شد و تغییر نخواهد کرد.

متاسفانه، عده‌ای می‌پندارند طب دیرپای ما «دیگر خیلی قدیمی است» و چون گمان می‌کنند «هر چیزی که قدیمی است بد است» از آن روی‌گردانند. اگر چنین پنداری درست باشد، باید بسیاری از موضوعات، از جمله مباحث اخلاقی، را نیز که ریشه در دورانهای بسیار دور دارند دور ریخت و برای هر نسل نو درباره زشت بودن دروغ و دزدی یا قتل و غارت دلیل آورد و آنان را در این باره مجاب کرد. در حالی که برخی موضوعات و گزاره‌ها با گذر زمان کهنه نمی‌شوند و بی‌فایده و نخ‌نما نمی‌گردند. به نظر می‌رسد علم طب و بسیاری از مباحث آن از این دسته گزاره‌ها باشند. بدین لحاظ، ما وارث کهنه‌های جاودانی هستیم که همیشه نو خواهند ماند، هرچند در گذر زمان از نظر شیوه و زبان کهنه شوند یا کهنه باشند.

کتاب حاضر یکی از این دست آثار طبی است که به همت دوست گرامی جناب آقای دكتر چوپانی تصحيح شده است. از ایشان و همه عزیزانی که در احیای این مکتب علمی مجدّانه و مشفقانه کوشش می‌کنند سپاسگزارم و توفیق روزافزونشان را از خدای بزرگ مسئلت می‌کنم.

اسماعیل ناظم

بیستم مردادماه

یکهزار و سیصد و هشتاد و هفت

[1]. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره کتب مربوط به حفظ‌الصحّه به جلد پنجم فهرستواره کتابهای فارسی مجلس (صص 3412 ـ 3422) مراجعه کنید. حدود هفتاد رساله کوتاه و بلند با نامهای حفظ‌الصحّه، حفظ‌البدن و حفظ صحّت در این فهرست ثبت شده است.

[2]. در طب سنتی، برنامه مدوّنی جهت پیشگیری از بیماری وجود داشته و تمامی اطبای گذشته قسمتی از کتاب خود (یا کتاب جداگانه‌ای) را به این موضوع اختصاص داده‌اند. در متون نثر فارسي نيز به اين مهم پرداخته شده است؛ چنانچه يوسفي سروده است:

بشـنو از یوسفی به سمع رضـا		غرض از طب دو چیز آمده است
حفظ صحت یکی از آن باشـد		دیـگری دفــع علـت مــرضـی

[3]. ترجمه لاتین این کتاب شش بار طی سال‌‌های 1522 تا 1649 در شهرهای مهم اروپا و متن عربی آن به سال 1829 در کلکته و به سال 1845 در لکنهو چاپ و منتشر گردید. بهترین چاپ ارجوزه چاپی است که در آن متن عربی با ترجمه لاتین مربوط به قرن سیزدهم و ترجمه به زبان فرانسه همراه است و به سال 1956 در پاریس چاپ شده است. این چاپ به کوشش مرکز ملّی تحقیقات عالی فرانسه C.N.R.S و حکومت الجزایر منتشر گردیده است.

کتاب حفظ الصحه ناصري-2

کتاب حفظ صحت ناصری

کلام استاد

آب در کوزه و...

مطالب مشابه :

کتاب حفظ صحت ناصری

کتاب حفظ الصحه ناصري-2

لیست کتب فارسی

لیست جدید کتب طب سنتی

گـیاهانی کـه سـرتان را پـرمو می کنند

به بهانه تبریک روز پزشک :معرفی کتب مهم طب سنتی