چاپ باتیک

مقدمه
استفاده از شكل‌ها و رنگ‌ها از ديرباز يكي از ابزارهاي انسان براي زيبا سازي دنياي اطرافش بود. اين عمل شامل نقش‌‌آفريني بر روي بوم، ديوار، سقف و ظروف مورد استفاده و يا تزئيني و همچنين نقش گذاردن بر روي پارچه و لباس است تا به انسان كمك كند پيرامون خود را زيباتر سازد.
باتيك، اين واژه دور افتاده از اذهان گويي امروزه در جامعه مدرن و صنعتي كمتر جايي مي‌يابد وگويي مسيري تازه را براي عرضه خود مي‌طلبد.
آشتي دوباره انسان امروزي و هنر باتيك را گاه در تابلوها، پرده‌ها، شال‌ها، لباس‌ها، اشارپ‌ها، كراوات‌ها، دستمال‌هاي‌تزئيني، روميزي‌ها، كوسن‌ها و .... ميتوان يافت؛ كه از ميان نقوش آنها هنر و فرهنگ غني و بي‌نظير ايراني متجلي است.
نقش آفرينان اين هنر، هرچند تعداد اندك، ليك سرشار از ذوق و استعداد، طرح‌ هايي زاده خيال را بر لوح سپيد پارچه به رويايي ماندگار تبديل مي‌نمايند و سينه به سينه در حفظ و انتقال آن به فرزندان خود تلاش مي‌كنند.
در دنيايي كه در آن همه چيز رو به مدرنيزم و پست مدرنيزم دارد، اين هنر نيز گاه از گليم خود پا فراتر نهاده، همگام با دنياي اطرافش رنگ و بوي نوگرايي در طرح و تكنيك پيدا مي‌كند و در عين حفظ شالوده اصلي و برخي نقوش سنتي خود، با روش‌هايي نو قد بر مي افرازد.
آري اين هنر فن كهنسال نمي خواهد غبار زمان رنگ فراموشي بر آن بيفكند و به همين دليل مي‌رود تا راه‌ماندگاري خود را در عصر جديد نيز بيابد. اگر چه اين هنر با جاذبه‌ها و انعطاف پذيري خود توانسته است در اقصا نقاط جهان گسترش يابد و گذشته از حفظ سوابق خود در پيوند با مدرنيزم تا قلب اروپا نيز پيش برود به گونه‌اي كه در بسياري از كشورها هنري كاملاً شناخته شده به حساب مي‌آيد، اما باز هم رمز و رازهاي آن تا آنجا است كه نياز به شناساندن دارد.

باتيك و تاريخچه آن
چاپ باتيك يا كلاغه‌اي را به نوعي ميتوان نقش‌گذاردن بر روي انواع پارچه به خصوص ابريشم معني كرد. كلمه باتيك از لغت Ambatik مشتق شده است كه معني آن يك پارچه با نقاط كوچك است. باتيك، اصلش از كلمه جاوه‌اي ( يكي از جزاير كشور اندونزي ) Tirtik است كه به معني فرايند و پايدار كردن بخشي از پارچه در برابر نفوذ رنگ است. يعني محافظت از طرح‌ها پارچه با استفاده از گره زدن يا دوختن قبل از رنگرزي.
باتيك به معناي چاپ مقاوم است. اين لغت با معناي خاص خود در جزاير جنوب شرقي آسيا و ژاپن هم رواج دارد و اين هنر از ابتدا از اين مناطق نشأت گرفته است اما بر طبق اسناد موجود اصالت اين هنر به چين مي‌رسد. پارچه‌هاي ابتدايي كه از غارها و يا قبور فراعنه پيدا شده است و همچنين رواج هنر چاپ باتيك در ميان بوميان جاوه و سوماترا، مويد اين ادعاست. كه هنر چاپ پارچه قبل از رنگرزي به وجود آمده و انسان آن دوره ميتوانسته با وسايل ساده و با استفاده از رنگ‌هاي طبيعي، گل يا عصاره بعضي از درختان پارچه را با نقش و نگار دلخواه بيارايند. پس از شناخته شدن رنگ هاي طبيعي، هنرمندان اين دوره دريافته بودند كه با گره زدن و دوختن، چين دادن و يا لايه و تا كردن نقاط معيني از پارچه ميتوان از نفوذ رنگ به داخل آن نقاط مخصوص و مورد نظر جلوگيري نمايند و در نتيجه يك طرح بسيار ساده و ابتدايي روي پارچه ايجاد مي‌گردد.
در قرن 6 و 7 ميلادي بازرگانان و كاروان‌هايي كه راه جاده ابريشم را مي‌پيمودند اين متاع را به عنوان سوغات و يا براي فروش به همراه خود مي‌آوردند.
بيشتر نقشمايه ها در باتيك داراي معناي نمادين هستندو از طرح هاي سنتي كهن گرفته شده اند. متداول ترين طرح هاي باتيك متشكل از خطوط متقارن در هم بافته و نقش‌هاي ساده گياهي هستند. با وجود اين، تقريباً ميتوان از هر نقش و طرحي براي چاپ يا نقاشي باتيك استفاده نمود.

تاريخچه باتيك :
از 2100 سال پيش از ميلاد مسيح، انسان غارنشين آثاري از خود برجا نمانده است. اين آثار گوياي آن است كه انسان از ابزار مختلف، جهت چاپ بر روي پارچه آگاهي داشته است. مصريان با نقوشي كه بر ديوار غارها بر جا نهاده اند، سكاها با آثار باقي مانده پارچه در قبورشان و قالب‌هاي سنگي متعدد پيدا شده از آنها هر يك به نوعي سخن از قدمت اين هنر دارند.
در ابتدايي ترين شكل چاپ، اين چيني‌ها بودند كه به روايتي آغازگر اين هنر و مبدع آن بودند و سپس در جاوه اندونزي با رنگهاي طبيعي موجود، اين هنر به اوج رونق خود رسيد. در كره جنوبي كشف پارچه‌هاي مدفون شده به همراه مردگان و شواهد موجود در آريزونا و مكزيك، گوياي اينست كه آنها نيز با اندكي تاخير با نقش انداختن بر روي پارچه آشنا شده بوده‌اند.
در قرن هفدهم كشورهاي هلند و فرانسه روش چاپ را از هند و چين اقتباس كرده و دنبال كردند. در سال 1678 ميلادي اولين كارگاه چاپ باتيك در آمستردام شروع به كاركرد و سپس به تدريج كشور سوئيس نيز به جمع آنها پيوست. در اين دوره باتيك كاران با ابداع ظرف مسي با يك لوله يا لوله‌هاي متعدد، واكس را بصورت خطوط متنوع بر روي پارچه ريخته و اسلوب كار خود را كامل‌تر كردند. در آن زمان نقش تك‌رنگ بود. از سده هجدهم در كشور‌آلمان باتيك آغاز شد و كم‌كم طرحهاي چند رنگ متداول شد.
كشورهايي مثل تايلند، اندونزي، سريلانكا، هند و مالزي از پيشكسوتان اين هنر به شمار مي روند. كم كم اين هنر به مرزهاي ايران نيز نفوذ كرده و به شكلي كاملاً ساده به كار كرده است.
شهرهايي كه از قبيل تبريز، اسكو، ديزج، كهنمو، اسكندان، باويل و كهندان در اين كارگوي سبقت از ديگر شهرها‌ گرفتند. از دوره صفويه يعني حدود چهارصد سال پيش آثاري از چاپ پارچه در ايران يافته شده است. اين آثار با نقوش داستانهاي شاهنامه فردوسي و خمسه نظامي آراسته شده بود. در دوره مشروطيت اين هنر در ايران رونق‌يافته و هنوز نيز در شهرهاي مختلف به ويژه در شهرهايي كه نام برده شد، هنرمندان قديمي مشغول به‌‌كار‌هستند.
با وجود اينكه زادگاه اين هنر خاور دور است، اما گسترش آن در حدي بود كه امروزه در كشورهايي مثل آلمان و فرانسه نيز اين هنر به اوج شكوفايي خود رسيده است. بطوري كه به راحتي ميتوان در فروشگاهها انواع طيف‌هاي‌رنگ، انواع پارچه‌هاي ابريشمي با تو ناليته‌هاي مختلف رنگي و انواع وسايل اين كار را تهيه كرد و اين هنر، هنري كاملاً شناخته شده است.
بيشتر نقش مايه‌ها در بالتيك داراي معناي نمادين هستند و از طرحهاي سنتي كهن گرفته شده‌اند.متداول ترين طرحهاي باتيك متشكل از خطوط متقارن در هم بافته و نقش‌هاي ساده گياهي هستند.

باتيك چيست؟
باتيك كلمه‌اي جاوه ايست و جاوه يكي از جزاير كشور اندونزي مي‌باشد. با اين وجود اصالت اين هنر به چين مي‌رسد. باتيك به معناي چاپ مقاوم است. در ايران نيز اين هنر با نام‌هاي باسمه1 و قدك2 آغاز به كاركرد كه البته به نام چاپ كلاقه‌اي ( كلاغه‌اي ) نيز مي شناسند. اين نام به اين دليل بر روي اين هنر گذاشته شد كه روش كار در ابتدا در ايران به صورت تك رنگ و تيره بود و روي نوعي روسري ابريشمي به ابعاد cm160×150 و يا cm170×160 انجام مي‌شد كه به نام كلاغه معروف بود و در ضمن طرح‌هايي كه به وجود مي‌آمد شباهت بسيار به پرهاي كلاغ داشت.
در اين روش ابتدا پارچه را در چند قسمت گره مي‌زدند و سپس با رنگ سياه يا يك رنگ تيره رنگ مي‌كردند. پس از باز كردن پارچه نقوشي مانند پرهاي كلاغ ايجاد مي‌شد رنگهاي مصرفي در اين نوع توليدات رنگ‌هاي راكتيو است كه بسيار مناسب مي‌باشد.
بعدها توسط بوميان بدوي ساكن در اندونزي ماده‌ اي بوجود آمد كه اين هنر را به دنياي نويني بود. آنها از حل‌كردن برگ درخت موز در محلول سود سوزآور ماده چسبناكي بدست آوردند كه وقتي با خاك رس مخلوط مي‌شد، آن را به عنوان ماده مقاوم با قلم روي پارچه استفاده مي‌كردند.
در اين هنر گاهي نقش ها،‌ توسط واكس3 مخصوص بصورت منفي ايجاد ميشوند و زمينه رنگ شده جهت طرح بعدي آماده ميشود و گاهي اين طرح ها مستقيماً روي پارچه پياده ميشوند و به اصطلاح از روشهاي باندا استفاده مي‌شود.
در چاپ منفي طرح، ابتدا با وسيله مخصوص، واكسي بر روي پارچه بصورت طرح موردنظر گذاشته مي‌شود و سپس پارچه را در حمام رنگ فرو مي‌كنند. قسمتهاي آغشته به واكس رنگ را به خود جذب نمي‌كند و طرح موردنظر را ايجاد مي‌كند.

چاپ باتیک

مطالب مشابه :

چاپ ترافارد

چاپ ترافارد

چاپ باتیک