دربارۀ کتاب «دولت عباسیان»

«تاریخ دولت عباسی» یا در اصل «دولت عباسیان» کتابی است که توسط «پژوهشگاه حوزه و دانشگاه» به زیور طبع آراسته شده و به چاپ مکرر رسیده است. این کتاب را «محمد سهیل طقوش» استاد تاریخ اسلام دانشگاه بیروت نوشته است. طقوش شاگرد «محمد عبدالله عنان» مورخ برجستۀ مصری است. اصل کتاب با نام «تاريخ الدولة العباسية» توسط مؤسسۀ «دارالنفائس للطباعة والنشر و التوزیع» در بیروت (لبنان) به سال 1998 میلادی چاپ و منتشر شده است. این کتاب در ایران توسط آقای حجت الله جودکی رایزن سابق فرهنگی ایران در مصر به زبان فارسی ترجمه شده و توسط پژوهشگاه حوزه و دانشگاه منتشر گردیده است.

بدون شک کتاب «دولت عباسیان» کتاب بدی نیست. آن را یک استاد تاریخ که مسلمان هم هست، نوشته است و لذا مقبول است. این استاد «عرب زبان» هم هست؛ یعنی به راحتی می تواند از منابع اصیل تاریخ اسلام که عموماً به زبان عربی هستند، به راحتی استفاده کند. این، امتیاز دیگری برای این کتاب است.

اما این نویسنده یک مسلمان سنّی است و البته در معتقدات خود کمتر به داشتن روح و خصلت تسامح و تساهل گرایش دارد (این مطلب از سیاق مطالب کتاب بدست می آید و طرفه اینکه این افراد معمولا بر آثار عالمان شیعی بخصوص معاصران این خرده را می گیرند که آثار و تواریخشان با بی طرفی عالمانه نوشته نشده است.) یعنی در اکثر مواقع و مواضع هر آنچه که به دنیای تشیع مربوط است، را نادیده می گیرد و بدتر از آن؛ بد می داند. با اینکه خدمات عظیم شیعیان بخصوص شیعیان امامی به اسلام و علم انکارناپذیر است. و هر آنچه غیر آن را، درست می پندارد. طقوش گرچه یک آدم آکادمیک است، اما تنها به جهت دشمنی عباسیان با تشیع و تشویق اهل حدیث (که امروزه اهل سنت نامیده می شوند) تصمیم گرفته است که عباسیان را محق و شیعیان را ناحق بداند و این طور هم می کند. او بر مظالم و خطاها و فسوق و فسادهای خلفایی همچون هارون و متوکل و معتصم و دیگران چشم می بندد و در هر فرصتی آنها را، بیشتر به این دلیل که دشمن شیعیان آل علی علیه السلام بودند، می ستاید.

هر چند برای بی اثرکردن تأثیر این اقدامات کاملا غیرعلمی، افزوده هایی از کتب جناب آقای حجت الاسلام رسول جعفریان از طرف ناشر به کتاب الحاق شده، اما به هر حال اصل کتاب، همان است.

همانطور که عرض شد این که نویسندۀ کتاب عرب است، به خودی خود امتیاز است. اما چون عرب متعصبی است، به راحتی «خلیـــج فارس» را «خلیج عربی» یا اگر خیلی لطف کند، «خلیج» می داند (ص ۲۰۲). «اروند رود» را «شط العرب» می خواند (ص ۲۰۳). و آل بویه را که سلسله ای اصیل از ایرانیان و شیعه بوده و از شیعیان حمایت می کردند، با همه تسامح و تساهل آنها در امر دین (که واقعا در آن دوران و دوره های بعد بی سابقه بود) و گرامیداشت مقام علم و عالم، تنها به همین دو جرم ایرانی تبار نمی داند! (ص ۲۷۰). از همه اینها بالاتر در آثار دیگر خود، در درستی حرکت و قیام امام حسین علیه السلام و واقعه عاشورا با طرح یک مغلطه مشهور تشکیک می کند.

از این دست مطالب غرض آلود، غیرعلمی، و جانبدارانه در کتاب دولت عباسیان کم نیست. نویسنده در فصل پایانی کتاب همانند بسیاری از مورخان سنی مذهب و با استناد به منابعی که آنان به جای گذاشته اند، می کوشد گناه سقوط بغداد و انقراض خلافت عباسی را به گردن «مؤیدالدین بن العلقمی» وزیر مستعصم عباسی که شیعی امامی بود، بیاندازد، و از دیگرانی همچون «مجاهدالدین ایبک دواتدار صغیر» و فرزند خلیفه ـ ابوالعباس احمد معروف به ابوبکر ـ رد اتهام کند، (رجوع به صص ۲۹۷ تا ۳۰۱) اما استاد محقق جناب آقای حجت الاسلام والمسلمین رسول جعفریان با نگرشی عمیق و دقیق این مسأله را در کتاب ارجمند «تاریخ تشیع در ایران» به بررسی نشسته و با آوردن دلایلی معقول و مستند مغرضانه بودن این موضوع را اثبات نموده است (ص ۳۷۳ تا آخر کتاب مذکور).

خوانندۀ آگاه البته می داند که قضیه چیست و منظور و مقصد نویسنده از این روش نوشتن چیست. اما خوانندۀ عادی که از جزئیات جریانات تاریخی آگاه نیست، چه کند اگر قضایای تاریخ اسلام را بدرستی متوجه شود یا اصلاً وارونه بفهمد؟

خواندن این کتاب به هر حال خالی از مزیت و استفاده نیست، اما اینکه چرا در کشور جمهوری اسلامی ایران که مذهب رسمی آن «شیعۀ اثنی عشری» است، به عنوان منبع درسی برای یک دانشگاه بزرگ دولتی (دانشگاه پیام نور) انتخاب شده، محل بحث و اندکی محل تعجب و سؤال است! یعنی به راستی آیا در این مملکت بزرگ کسی پیدا نمی شود که از زاویۀ نگرش شیعۀ اهل بیت کتابی دربارۀ تاریخ دولت عباسیان بنویسد که در عین جامعیت و علمی بودن، حقانیت مواضع تشیع و مظلومیت این مذهب را نیز اثبات کند. (البته کتاب دکتر سیداحمدرضا خضری هست و با همه کاستی ها الحق کتاب خوبی هم هست، اما به عنوان منبع انتخاب نشده است. چرا؟ شاید به این علت که از عصر تسلط آل بویه بر عباسیان فراتر نرفته است.)

چرا دانشجوی شیعی باید اغراض و احیاناً امراض یک استاد ملیت گرا و قومیت خواه را که عرب بودن را مقدم بر مسلمان می داند، بخواند و بدتر از آن، به هر نحو به حافظه بسپارد و بر اساس مفاد و مندرجات آن امتحان دهد؟

شاگرد «محمد عبدالله عنان» بودن، شاید در ممالک عرب برای «محمد سهیل طقوش» یک افتخار محسوب شود، اما همین مسأله باید خوانندۀ شیعی را به قضیه حساس تر کند؛ چرا که عنان همان کسی است که در کتاب «تاريخ الجمعيات السريه والحركات الهدامه» (که به نام «تاریخ جمعیت های سری و جنبش های تخریبی» در ایران توسط آقای علی هاشمی حائری ترجمه و منتشر شده است.) «تشیع» را نیز در شمار جمعیت های سری و جنبش های تخریبی داخل می کند و بین شیعۀ امامی و قرامطه و فاطمیان و تابعین حسن صباح (باطنیان) و شیعیان زیدی و کیسانی و بدتر از همه؛ غلات - که مطرود شیعه امامی اند - فرقی نمی گذارد. چهره شیعه ستیز عنان را آشکارا می توان در آثار دیگر او نیز مشاهده کرد. به گونه ای که می نماید که کینه عمیقی از ایشان دارد و به همان مرامی معتقد است که سلفیون کنونی مصر بدان معتقدند. اصرار و پافشاری کودکانه او در آثارش بر اینکه نسب دولت فاطمیان مصر به اهل بیت نمی رسد، و خطاب کردن مکرر آنان با عنوان عبیدیان نه دلیلی علمی، که دلیلی دیگر دارد. حالی که به شهادت ابن خلدون و بسیاری دیگر از مورخین متقدم، فاطمیان مصر ـ فارغ از همه مظالم و اشتباهات ایشان ـ صحیح النسب اند.

اینان در آثار خود، با کنار نهادن این آموزه صریح قرآنی که همه انسانها از هر نژاد و رنگی در پیشگاه حضرت رب العزه برابرند و تنها علت برتری شان تقوی و خداترسی است، به طور نمایان عرب را بر عجم مقدم می دارند و عجم را و بخصوص بربر را گاه به طور ضمنی و گاه آشکارا قومی فروتر می دانند، چیزی که از اساس در اسلام موجود نیست.

اسلام این قوم، همان نوع اسلام استحاله شده ای است که با شمشیرهای بنی امیه به سرزمین اندلس گام نهاد و در نهایت، به دلیل ناکارآمدی آن به دست همان قومی که در ابتدا مغلوب شده بود، شکست خورد.

نکته دیگر این است که نگاه مسلمان ایرانی به اعراب ممالک خاورمیانه و مجاور در مساله دین و تاریخ اسلام، نگاهی مثبت است و درست به همین علت است که در مورد کینه ورزی های آنان اغلب به دیده اغماض و گذشت می نگرد، در حالی که متاسفانه این لطف و مهربانی یکجانبه است و به قول باباطاهر: چه خوش بی مهربونی هر دو سر بی، که یک سر مهربونی دردسر بی. و لذا بایستی که برخوردها هشیارانه تر باشد تا دردسر عاید نگردد.

دربارۀ کتاب «دولت عباسیان»

مطالب مشابه :

معرفي و نقد نسخه خطي كتاب عجم بسياق محمد ابن اسماعيل در تاريخ نگاري صفوي نگارنده: علی احمد الیاسی

دانلود کتب فارسی

کتاب اخلاق هنر از نگاه فارابی

کفرنامه کارو

دروغ‌ هایی که به فردوسی نسبت دادند

لیست آثار و کتابهای نویسندگان ایرانی

کتابهایی در مورد خلیج فارس

دربارۀ کتاب «دولت عباسیان»