مکتب مونتاژ

روند بوجود آمدن و زادگاه مونتاژ, نگاهی به سینمای شوروی قبل از مکتب مونتاژ, مکتب مونتاژ ( فرمالیسم ) چگونه ظهور کرد؟ فیلم ها و نکات در مورد مکتب مونتاژ

بی شک زادگاه مکتب مونتاژ شوروی است. عمر ساخت فیلم های نمونه ای در این مکتب بیش از شش سال طول نکشید ولی این دوره از آن جهت در تاریخ سینما قابل ذکر است که تلفیق و ترکیب نماها به عنوان مونتاژ اهمیت پیدا می کند و از آن پس با دید دیگری به این بخش از یک پروسه فیلم سازی نگاه می شود. کلمه « فرمالیسم » در سینما به موضوعات زیادی اطلاق شده است ولی این نام اولین بار بر روی همین مکتب مونتاژ گذاشته شد. این که ظهور یک مکتب ریشه در اتفاقات و جریانهای سینمایی سالهای قبل کشور زادگاه دارد دلیل مناسبی برای بررسی سینمای شوروی قبل از 1924 است :

نگاهی به سینمای شوروی قبل از مکتب مونتاژ :

۱_سینمای شوروی در آن سالها سینمای خاص و ویژه ای نبود. یکسری فیلم های ملودرام که دارای ریتم کند و عذاب آور بود در شوروی تولید می شد که برای تماشاگر جذابیتی نداشت.
2_ خیلی از فیلم های آن زمان روس اقتباس ادبی بودند . به عنوان مثال : « تصویر دوریان گری » ( 1915 ) و « پدر سرگئی» ( 1917) دو فیلم معروف اقتباسی شوروی بود .
3_ خیلی از فیلم ها به خاطره نبوغ بازیگران و نوع بازی آنها در آن سالها مورد توجه قرار می گرفت . مشهور ترین بازیگر تئاتر و سینمای آن زمان روسیه « ایوان موژوخین » بود . ( این اسم را به یاد داشته باشید )

نکته مهم : روسیه بازیگران بزرگی از همان سالهای اولیه تاریخ سینما داشت و هیچ کشوری از نظر متد های بازیگری تئاتر و سینما به پای آنها نرسید. بی جهت نیست که مدرسه بازیگری معروف « اکتورز استودیو » که بازیگران بزرگی مثل مارلون براندو ، آنتونی کوئین ، جیمز دین ، پل نیومن و... را تربیت کرد ، تعالیم بازیگری « استانیسلاوسکی » ( استاد بزرگ بازیگری تئاتر روسیه ) را محور آموزش های خود قرار داد .
4_ سال 1917 انقلاب سرخ ( کمونیستی ) پیروز می شود و استقرار حکومت تا 1919 طول می کشد .
5_ با کنار رفتن تزارها و روی کار آمدن کمونیست ها سینمای شوروی بلاتکلیف می ماند ولی « لنین » ( رهبر کمونیست ها ) همان اول با این جمله تکلیف همه را روشن می کند : « سینما در بین همه هنرها و رسانه ها برای ما و بقیه هنر ها برای دیگران . ما از سینما می خواهیم خیلی استفاده کنیم . »
6_ سال 1919 سینما دولتی اعلام می شود و کمیته ای از طرف دولت تشکیل می گردد . این کمیته بر روند تولید و پخش فیلم ها نظارت می کرد تا با اهداف کمونیستی مغایرتی نداشته باشد . جالب است که یکی از اعضای اصلی این کمیته همسر لنین بود .
7_ اولین مدرسه سینمای جهان زیر نظر این کمیته تأسیس شد که از نکات جابت تاریخ سینما است. اسم این مرکز « مدرسه دولتی هنر سینما » بود .
8_ سینما گران روسی مجبور شده بودند که فیلم های کاملا تبلیغاتی برای سرخ ها و کمونیست ها بسازند و یا قواعد آنها را در ساخت و پخش فیلم رعایت کنند . در این میان عده ای پذیرفتند و عده ای هم از روسیه مهاجرت کردند .
9_ کسانی که شروع به فیلم سازی کردند به صورت آشکار گفتند که آنها فعلا جنبه های سرگرم کننده سینما را نمی خواهند و تصمیم دارند از طریق سینما کمونیسم را ترویج کنند . پس در این زمان هدف فعالیت های سینمایی با اعمال نفوذ لنین دو چیز شد : 1 ) استفاده از سینما به عنوان رسانه ای در جهت ترویج کمونیسم 2) آموزش و ترویج سینما در بین جوانان برای پیشبرد اهداف کمونیستی .
10_ تاریخ نویسان سینمایی می گویند که بعد از جنگ جهانی اول و سقوط حکومت تزارها ، جریان عمده ای در سینمای روسیه باقی نمانده بود و شکل های سنتی فیلم سازی این کشور منسوخ شده بود و باید یک اتفاق جدیدی در سینما می افتاد .
11 _ دو گروه در سینمای شوروی بعد از انقلاب سرخ شروع به فعالیت سینمایی کردند : 1) کسانی که به نظریه پردازی در سینما پرداختند 2 ) کسانی که شروع به فیلم سازی کردند .
12- این اتفاق جزء اولین جریانات در تاریخ سینما است که در کنار فعالیت عملی فیلم سازی ، عده ای برای تولید فیلم شروع به نظریه پردازی کردند .
13- نظریه پردازان روسی به نتیجه ای رسیدند که امروزکاملا اغراق آمیز است : « سینما یعنی مونتاژ»

مکتب مونتاژ ( فرمالیسم ) چگونه ظهور کرد؟

برا ی آنکه چگونگی ظهور این مکتب را در شوروی بررسی کنیم ، بهترین روش این است که فعالیت های شخصیت های اصلی این جریان را پیگیری نماییم :

۱) ژیگاورتف : - فیلم بردار و خبر سازی بود که کارهای مستند خبری انجام می داد .
- از طرف کمیته مسئول بررسی فیلم های مستند شد .
- در حین بررسی فیلم های مستند به نتیجه ای رسید : ما از طريق فيلم هاي داستانی نمی توانیم به اهداف کمونیستی خود برسیم بلکه باید از فیلم های مستند خبری استفاده کنیم.
- نظریه ژیگاورتف : فیلم های خبری و مستند هم به تنهایی کافی نیست و باید در آنها دست برد و فیلم های خبر نما و مستند نما تولید کرد . به طوری که برای بیننده واقعی و مستند باشد .
- فیلم های خبری را که مضمون اکثر آنها ترویج کمونیست بود را با استفاده از مونتاژ تزئین کرد .
- تولیدات ژیگاورتف :

سینما – چشم ( مجموعه فیلم )
سینما – حقیقت (مجموعه فیلم )
مردی بایک دوربین فیلمبرداری.

۲) سرگئی آیزنشتاین : - کار هنری را با کارگردانی تئاتر آغاز کرد.

کارهای ( گریفیث ) بررسی کرد و مقالاتی در مورد او نوشت .
نتایج بررسی های آیزنشتاین = طوری از مونتاژ استفاده کنیم که صحنه ها استعاره داشته باشد . گریفیث فقط عینیت را بیان می کرد .
آیزنشتاین می خواست با مونتاژ دلایل پیوند نماها را به تماشاگر بفهماند.

۳) لف کوله شف : - فیلم ساز و تئورسین مدرسه دولتی هنر سینما بود . بیشتر کارهای تجربی و کارگاهی می کرده است .

۴) وسوالد پودوفکین : شاگرد ممتاز کوله شف در مدرسه دولتی هنر سینما بود .

او می گفت تلفیق نماها را به صورت منطق سینمایی انجام دهیم .
نظریه پودوفکین = ترکیب نماها جداگانه با هم یک نما را خلق می کنند که با عث بوجود آمدن یک معنی می شود . این نظریه « تدوین بنیادی » نام گرفت .

آزمایش معروف کوله شف و پودوفکین :
این استاد و شاگرد با هم دست به کار شدند تا نظریه های خود را ثابت کنند روش آزمایش آنها مراحل زیر را شامل شد :
الف – نمای ممتد و close up به مدت چند دقیقه از موژوخین گرفته شد .
ب - سه نمای مختلف گرفته شد که عبارتند از: 1) بشقاب سوپ روی میز 2) تابوت حاوی جنازه ی یک زن . 3) دختر بچه ای که با عروسک بازی می کند .
ج- همه این نماها به همان نمای ممتد موژوخین قطع شد . یعنی نمای موژوخین + نمای بشقاب + نمای موژوخین + نمای تابوت + نمای موژوخین + نمای دختر بچه .
د- این شش پلان که در همه آنها نمای موژوخین ثابت بود برای مردم نمایش داده شد .
نتیجه آزمایش : مرد م با دیدن این فیلم گفتند که موژوخین بازیگر بزرگی است چون در هر پلان حالت مربوط به آن نما را گرفته است . حال اینکه آنها نمی دانستند که همه نماهای موژوخین یکی بوده است .
نتیجه این آزمایش باعث خوشحالی و شعف بیش از حد پودوفکین و کوله شف شد چون توانسته بودند ثابت کنند مونتاژ چقد رتاثیر گذار است و گفتند وقتی فیلم ساخته می شود که کارگردان پشت میز تدوین می نشیند و نماهای مختلف را به هم قطع می کند .
آزمایش آنها به مونتاژ اصالت داد .

اختلاف پودوفکین و آیزنشتاین ( آدم ها ی اصلی این مکتب ) :
پودوفکین:نمای A + نمای B= نمای AB
آیزنشتاین : نمای A + نمای B= نمای C
آیزنشتاین می گفت که با استفاده از مونتاژ ما می توانیم یک معنای جدیدی خلق کنیم . این نظریه آیزنشتاین « مونتاژ دیالکتیک » نام گرفت .

بخشی از مقاله های پودوفکین و آیزنشتاین :
پودوفکین با اشاره به اینکه تکه های فیلم همان نقشی را برای فیلم ساز دارد که نت های موسیقی برای آهنگ ساز گفت : « با در نظر گرفتن کار فیلم ساز متوجه می شویم که ماده خام فعال چیزی جز همان تکه های سلولویید که قسمت های جداگانه رویداد از دیدگاههای مختلف روی آن ضبط شده است ،نیست. شکل هایی که روی پرده می افتد و نمایش سینمایی رویداد فیلم برداری شده را می سازد از همین تکه ها به وجود می آید . از این رو دست مایه فیلم ساز از فرایند های واقعی که در فضای واقعی و زمان واقعی رخ می دهند تشکیل نمی شود . بلکه از آن تکه های سلولویید تشکیل می شود که این فرایند ها بر روی آن ضبط شده است . این سلولویید کاملا تابع اراده کارگردانی است که تدوینش می کند . او می تواند در قالب هر نوع شکلی از فرم سینمایی همه وقفه ها را حذف کند و بدینسان رویداد را تا بالاترین حد دلخواه خود در زمان متمرکز سازد . »
همچنین آیزنشتاین گفت : « دستمایه های سینما از تکه های فیلم تشکیل می شود و روش ترکیت عبارت است از الحاق آنها به ترتیب خاصی که با نیروی خلاقه کشف شده است . هنر فیلم هنگام بازی هنرپیشه و فیلم برداری صحنه های مختلف شروع نمی شود این تازه تدارک دستمایه است . هنر فیلم از لحظه ای شروع می شود که کارگردان شروع می کند به ترکیب و تلفیق تکه های مختلف فیلم ولی با تلفیق آنها به صورت ترکیت مختلفی با چند نوع ترکیب متفاوت نتیجه های گوناگونی بدست می آید »
آیزنشتاین با تدوین دیالکتیک می خواست معنای سومی خلق کند . مثلا می گفت که ما در یک نما چاقو و در یک نما قلب را نشان دهیم و از طریق این دو نما که به هم قطع می شود مفهوم سوگواری را به تما شاگر منتقل کنیم .
آیزنشتاین اعتقاد به استعاره ادبیاتی داشت مثلا فرض کنید کلمه « تیزهوش» از دو کلمه « تیز » و « هوش » تشکیل شده است در حالی که هر دو معنای مجزایی دارد که در ترکیب با یکدیگر معنای جدیدی را ایجاد می کند . او می خواست این موضوع را به سینما بکشاند .

فیلم های نمونه ای این مکتب به ترتیب سال ساخت :

اعتصاب (1925 ) : آیزنشتاین
رزمناو پودمکین ( 1925 ) : آیزنشتاین
مادر( 1926 ) : پودوفکین
اکتبر(1927 ) : آیزنشتاین
زمین ( 1930 ) :الکساندرداوژنکو(فیلمساز مهمی دراین مکتب نیست)

نکاتی در مورد مکتب مونتاژ:

در فیلم های نمونه ای این مکتب یک کارکتر زیاد مطرح نمی شود.معمولا شخصیت های داخل فیلم به صورت دسته جمعی و گروهی هستند.
به همین دلیلی که ذکرشد معمولا دراین فیلم ها از نابازیگر استفاده می شد.
وقتی فیلم « اکتبر» آیزنشتاین ساخته شد آنقدر استعاره های فیلم زیاد بود که مردم از فیلم خوششان نیامد.
وقتی درسال 1930 « استالین » به جای لنین درراس حکومت کمونیست ها قرار گرفت ، گفت که دیگر چنین فیلم های پیچیده ای که پراز استعاره است نمی خواهند و از فیلم سازان خواست که فیلم های عامه پسند و قابل فهم برای عوام ساخته شود .
به این ترتیب بعد از سال 1930 این نوع فیلمسازی فروکش کرد و فقط بعدها کارگردانان از این مکتب تاثیر گرفتند.
بدهی است که امروز نظریه « سینما یعنی مونتاژ » خنده آور و اغراق آمیز است.

منبع: FEXON

دانلود: برای دریافت نسخه PDF مطلب و پرینت آن اینجا کلیک کنید.

مطالب مرتبط داخلی:

تدوین فیلم در نرم افزارها