بخش اول- فصل سوم : تفسير قرآن

نزول قرآن همزمان با مبعث پیامبر مانند آب حیات جهان پر از جهالت را بیدار کرد و دریچه ای از معنویت به روی آنها گشود.

با رشد و بلوغ فکری و همچنین نزول قرآن برکات فراوانی نصیب جامعه اسلامی شد.

بدون شک عشق ورزی به قرآن و بهره مندی از آن وابسته به فهم و درک آن است که این موضوع بجز در پرتو تفسیر روشمند میسر نیست.

واژه تفسیر به معنای روشن نمودن ٫ پرده برداشتن و بیان کردن مطرح شده است.

واژه تفسیر در قرآن تنها یک بار و در همین معنی واژگانی اش به کار رفته است.

دانش تفسیر از دیدگاه دانشمندان دینی ، دانشی است که به کمک آن مفاهیم و معارف قرآن آشکار و دستورها و پندهای آن استخراج میگردد.

بنابر این تفسیر نوعی تلاش فکری به منظور بیان معانی آیات قرآن و کشف مقاصد و مفاهیم آنهاست.

دانش تفسیر با نزول اولین آیات آغاز شده و از نسلی به نسل دیگر انتقال یافت .

نخستین تفسیر مدون را مجاهدبن جبر یکی از شاگردان ابن عباس نوشت.

شیوه های نگارش تفسر قرآن :

1. ترتیبی . در این روش مفسر مجموعه آیات را به ترتیب آیه مورد شرح قرار میدهد.

از مهمترین تفاسیر ترتیبی :

مجمع البیان – ابوعلی فضل بن طبرسی

المیزان – علامه سید محمد حسین طباطبایی

تفسیر نمونه – آیت ا... ناصر مکارم شیرازی

2. تفسیر موضوعی : در این روش مفسر ابتدا به جمع آوری مربوط به یک موضوع معین از بین تمامی آیات پرداخته و پس از دسته بندی به شرح و استخراج مقاصد میپردازد.

مهمترین تفاسیر :

تفسیر موضوعی قرآن کریم – آیت ا... عبدا... جوادی آملی

منشور جاوید – استاد جعفر سبحانی

پیام قرآن – آیت ا... ناصر مکارم شیرازی

اصلی ترین روشهای تفسیر :

1 . روش تفسیر نقلی : در این روش مفسر در تفسیر هر آیه فقط به نقل آیات دیگر ، روایات ، اقوال و آرای صحابه پیامبر و تابعین میپردازد و از اجتهاد و اظهار نظر مگر به صورت محدود اجتناب میکند.

2 . روش تفسیر اجتهادی : در این روش مفسر بر پایه اندیشه ورزی و استدلال روشمند به کار میپردازد. برخی از مفسران صاحبنام مانند ،

ابوعلی فضل بن حسن طبرسی –در تفسیر مجمع البیان

ابوعبدا... بن احمد قرطبی - در تفسیر جامع الاحکام القرآن

که با به کار گیری دو شیوه فوق آثار ارزشمند و ماندگاری از خود بر جای نهاده اند.

دلایل نیازمندی قرآن به تفسیر:

قرآن خود را کتاب روشنگر ، نور ،قرآن گویا و به زبان عربی معرفی میکند.

و با این اوصاف قرآن کتاب روشنی بخش است

و شناخت و تحلیل صحیح مفاهیم و محتوای بلند قرآن بدون برخورداری از ابزارهای لازم شناخت برای همه افراد ممکن نیست.

تفسیر یکی از اصلی ترین ابزارهای شناخت قرآن است.

تا جایی که خداوند به صراحت مسئولیت تبیین وحی را بخ عهده پیامبر فرار داده است.

برخی از مهمترین ویژگیهای قرآن که نیازمندی به تفسیر را آشکار تر میکند عبارتند از:

1 . بیان اصول و کلیات :

قران بسیاری از معارف خود را به صورت قواعد کلی عرضه کرده ،

این موضوع از یک سو قرآن را فراتر از مکان وزمان خاص قرار داده و

از سوی دیگر راهیابی به فروعات را به تفسیر روشمند وانهاده است.

بطور مثال دستور به اقامه نماز صادر شد ولی کیفیت اقامه به عهده خود پیامبر قرار داده شد.

2 . به کار گیری سبک خاص در بیان مطالب :

قران در بیان مطالب سبک ویژه ای دارد.

بدین صورت که مجموعه مطالب مربوط به یک موضوع را در یک آیه یا سوره متمرکز نیاورده بنابر این مطالب مربوط به یک موضوع را بین لابه لای آیات باید جستجو کرد.

3 . معرفی جهانهای فرا طبیعی:

قرآن ذهن کنجکاو بشر را به موجودات جهان فرا طبیعی و ارتباط میان انها هدایت میکند و

تصویری که از جهان و هستی در جلوی دیدگان انسان قرار میدهد بسیار فرا تر از حواس محدود بشر است، بی شک آگاهی از اینگونه آیات در گرو تشریح روشمند میباشد.

4 . ژرفای نامحدود :

قرآن غیر از معارفی که در ظاهر آیات مشاهده میشود پیامهایی را در خود نهفته است که با اندیشه ورزی آشکار میگردد.

پیامبر گرامی اسلام میفرماید: برای قرآن ظاهری است وباطنی ، و برای باطن آن نیز باطنی دیگر است تا هفت بطن.

تاکید قرآن بر ژرف اندیشی و تدبر در آیات در حقیقت آگاهی دادن به ژرفای نامحدود این کتاب آسمانی است

اساسی ترین رمز ماندگاری قرآن در بستر متحول زمان ژرفای نامحدود آن است.

5 . جهان شمولی و ابدیت :

با توجه به جهانی بودن وابدیت قرآن لازم است که قرآن متناسب با نیازهای معرفتی و معیشتی عصرها و نسل ها تفسیری نوین بیابد تا بسیاری از زوایای جدید زندگی بشر از پرتو قرآن محروم نماند.

6 . فصاحت و بلاغت :

اگرچه قران به زبان عربی عرضه شده ولیکن به کونه ای در چینش کلمات دقت شده که بالاترین سطح فصاحت و بلاغت قرار میگیرد.

زبان عرب که انواع اشاره ها ، تشبیه ها ، و رمزها را در خود دارد اگر وسیله انتقال معارف ناب قرار گیرد به اوج فصاحت میرسد.

7 . اشاره ها و نشانه ها :

با آنکه قرآن پیامهای هدایت بخش خود را به صراحت بیان کرده ولی معارف و مفاهیم دیگری را در قالب اشاره هایی ظریف بیان نموده است

از جمله اشاره به سرگذشت امتهای پیشین ، اسرار آفرینش ، سیر تکوین جسم و جان آدمی ، دستیابی به این اشارات در گرو بررسی عالمانه آیات وحی میباشد.

تفسیر روشمند :

شناخت صحیح قرآن در گرو تفسیر روشمند است

چنین تفسیری زمانی میسر است که مفسر شرایط لازم برای تفسیر برخوردار باشد

و منابع تفسیر دارای اصالت واعتبار لازم باشد.

بی توجهی به این موضوع باعث تفسیرهای جاهلانه شده است که از تفسیر خوارج و گروهک فرقان میتوان نام برد.

شرایط مفسر :

از مهمترین شرایط که مفسر باید دارا باشد میتوان به موارد زیرز اشاره کرد :

1 . اشنایی با زبان و ادبیات عربی :

آشنایی با این علم فهم زبان عربی را آسان میکند.

2 . شناخت اسباب نزول :

منظور حوادثی است که در عصر نزول رخ داده و به تناسب آن آیاتی نازل شده است.

3 . آگاهی از سنت و سیره پیامبر :

سنت مرجع اگاهی وشناخت از جزییات و احکام تفصیلی بسیاری از واجبات میباشد.

بسیاری از احکام نماز، روزه ، زکات ، .... از این قبیل هستند.

4 . شناخت علوم :

5 . پرهیز از پیش داوری :

یعنی ذهن مفسر مملو از آرا و نظرات و دیدگاه های دیگر نباشد. چون نظرات قبلی راه را برای رسیدن به معنی واقعی مسدود میسازد.

6 . جامع نگری :

یعنی قران کلام واحدی است که خداوند جهت هدایت آدمیان به تدریج با رعایت مصالح امت در اختیار قرار داده است برای راهیابی صحیح به مقاصد برخی آیات باید از سایر آیات نیز اگاهی و اشراف کامل داشت یعنی نگرش کامل به قرآن .

7 . آگاهی از آثار پیشینیان :

یعنی مفسر از تفاسیر پیشینیان آگاه باشد و با نگرش همه جانبه به تفسیر روی آورد.

و نه اینکه تفسیر پیشینیان را قبول کند.

8 . آگاهی از علم منطق :

از آنجایی که تفسیر ، مبتنی بر اندیشه ورزی در کلام خداوند است مفسر باید به فرا گیری علم منطق و هر علم دیگری که فکر و اندیشه را از خطا در امان نگه میدارد بپردازد. آگاهی از این علوم مفسر را در برداشت صحیح و مبتنی بر قواعد علمی یاری مینماید.

9 . اگاهی از سایر علوم :

آگاهی از دیگر علوم مفسر را در فهم دقیق کمک میکند.

بسیاری از آیات نیز مومنان را به مطالعه طبیعت و موجودات فرا خوانده است.

10 . رعایت دور اندیشی و احتیاط معقول :

باتوجه به وسعت و ژرفای وحی آسمانی دقت و احتیاط معقولی را میطلبد.

تفسیر به رای :

در صورتی که مفسر دارای شرایط نباشد و منابع سه گانه را مرجع قرار ندهد نباید تفسیر او را تفسیر ضابطه مند قبول کرد. و اندیشمندان آنرا به تفسیر به رای خوانده اند.

تفسیر به رای نظر و عقیده شخصی مفسر میباشدکه معیار ها در آن رعایت نشده است.

عمده ترین عوامل تفسیر به رای :

1. تکیه به حدس و گمان

2 . گرایش و حب و بغض های شخصی و فرقه ای مذهبی وکلامی

3 . علم زدگی و تکیه بر فرضیه های علمی بدون توجه به اصول ، شرایط و قوائد تفسیر صحیح قران

نمونه سوالات:

سولات تشریحی :

1. اولین تفسیر مدون نوشته کیست . صفحه57

2. شیوه های نگارش تفسیر قرآن را نام برده و توضیح دهید. صفحه 57

3. اصلي ترين ابزارهاي شناخت قرآن چيست؟

4. شرايط مفسر را نام ببريد؟ صفحه63

5. دلایل نیازمندی قرآن را به تفسیر نام ببرید.صفحه 58

6. نظر علامه طباطبایی در خصوص تفسیر به رای چیست. صفحه 69

7. عمده ترین عوامل تفسیر به رای چیست. صفحه 70

8. آيه(( ان للقران ظهرا و بطنا و لبطنه بطن الی سبعه ابطن)) ، به کدام ویژگی قران اشاره دارد؟ ژرفاي نامحدود. صفحه 60

9. آيه(( و ماهوالذكرللعالمين)) به كدام ويژگي قرآن اشاره دارد؟ جهان شمولي. صفحه 61

10. آيه ((ما آمن بي من فسر برايه كلامي)) به چه معناست؟ صفحه 69

11. تفسير مجمع البيان تاليف آقاي طبرسي جزء كدام يك از تفاسير زير است؟ صفحه 57 در قسمت تفسير ترتيبي و موضوعي تفسي و مؤلفين آنها مهم است.

الف.ترتيبي ب.موضوعي ج.نقلي د.اجتهادي

12. .................. یکی از اصلی ترین ابزارهای شناخت قرآن است. ( تفسیر )

13. اساسی ترین رمز ماندگاری قرآن در بستر متحول زمان ................. است . ( ژرفای ناحمدوی قرآن )

14. آگاهی بر ژرفای نامحدود قرآن در گرو ................. قران است. ( تفسیر روشمند )

15. خداوند فرموده هرکس کلام مرا ( قرآن ) با رای خود تعبیر کند ................. است .( به من ایمان نیاورده )

16. اندیشمندان قرآن تفسیر بی ضابطه قرآن را ................ نام نهاده اند. ( تفسیر به رای )

بخش اول- فصل سوم : تفسير قرآن

مطالب مشابه :

روش تفسیر موضوعی قرآن كريم

تفسیر موضوعی قرآن

بخش اول- فصل سوم : تفسير قرآن

کتاب : تفسیر موضوعی قرآن ، جمعی از نویسندگان ، دفتر نشر معارف

ماهيت تفسير موضوعي

تفسیر موضوعی قران

نمونه سوالات تفسیر موضوعی قران