درآمدی بر مطالعه و نقش خدمات ویژه کتابخانه های عمومی در توسعه فرهنگ مطالعه

کتاب: درامدی بر مطالعه و نقش خدمات ویژه کتابخانه های عمومی در توسعه فرهنگ مطالعه

تالیف: حسن اشرفی ریزی

انتشارات چاپار

مطالعه:

مطالعه از باب مفاعله است و فرد با بهره جستن از آن به روشنی درونی دست می یابد، همانگونه که خورشید طلوع می کند و صبح روشن را مژده می دهد. مطالعه به معنی اطلاع یافتن از چیزی با ادامه نظر در آن، خواندن کتاب یا نوشته دیگر و دقت کردن در آن. مطالعه در فرهنگ انگلیسی – فارسی حییم در برابر واژه ( ) قرار دارد و معانی دیگری آن عبارت است از تحصیل کردن، درس خواندن، مواظب بودن و بررسی کردن. در فرهنگ انگلیسی آکسفورد، واژه ( ) عبارت است از صرف کردن وقت در یادگرفتن چیزی یا مطلبی.

اهمیت و جایگاه مطالعه:

اعراب قبل از ظهور اسلام، قبایلی بدوی بودند که تنها سرمایه غیر مادی آنها، ادبیات شفاهی اعم از اشعار موزون آنها بود. بعد از ظهور اسلام نخستین اثر مکتوب اعراب، کتاب قران بود. نکته قابل توجه در رابطه با قرآن، نخستین آیه نازل شده این کتاب است. آنجا که خداوند به پیامبر فرمان می دهد:" بخوان به نام پروردگار. بخوان که پروردگار تواناترین است...." همانطور که می بینید اولین پیام خداونده به خاتم پیامبرانش خواندن بود. علاوه بر این آیه، احادیث بسیاری از معصومین برجای مانده که صراحتا مومنین را به کسب علم و دانش و مطالعه تشویق می کنند. از آن جمله حدیث معروف پیامبر گرامی اسلام است که مومنین را به علم آموزی از گهواره تا گور سفارش می کند. ضمن اینکه در قرآن 419 بار کلمه کتاب به شکل مفرد و جمع آورده شده است. فهم قرآن کریم اولین بهانه ای بود برای تشکیل نخستین مدارس. علاوه بر آن گسترش فن چاپ باعث توسعه علم و سواد شد. از طرفی روبرو شدن اسلام با ادبیات پارسی و همچنین فلسفه یونان، بستر مناسبی را برای پیشرفت علوم در آن دوران محیا کرد. این ترکیب علم و دین تا آنجا پیش رفت که اولین کتابخانه ها در مساجد تشکیل شد. این کتابخانه های هر کدام دارای بخشهای متعددی از جمله تالارهایی برای مطالعه، اتاقهایی مجزا برای نسخه برداری، گردهمایی های ادبی، اتاقهای سرگرمی و موزیکال و در نهایت اتاقهایی برای بحث و مناظره بودند. از جمله کتابخانه های بزرگ آن دوران، کتابخانه خلفای عباسی در بغداد که به آن دارالحکمه می گفتند و همچنین کتابخانه خلفای فاطمی در قاهره که نام آن دارالعلم بود.

ایرانیان نیز از دیرباز به کتاب و کتابخانه اهمیت فراوانی می دادند. تخت جمشید تا قبل از حمله اسکندر مقدونی صاحب کتابخانه عظیمی بود که بعد از حمله یونانیان،قسم عظیمی از این کتابخانه به آتش کشیده شد و قسمتی از آن هم به اسکندریه منتقل شد. در زمان ساسانیات کتاب و کتابخوانی متعلق به قشر ثروتمند و شاهزادگان آن عصر بود و کتابخانه ها بیشتر جنبه تزیینی داشتند.

بعد از ظهور اسلام کتابخانه های غزنویان، دیلمیان، نوح بن منصور، خواجه نظام الملک و همچنین صاحب بن عباد مشهور بوده اند. خصوصا علت شهرت کتابخانه بزرگ صاحب بن عباد به دلیل همگانی بودن این کتابخانه بوده است. صاحب شرایطی را فراهم آورده بود تا همه افراد بدون توجه به موقعیت اجتماعی شان توانایی استفاده از کتب این کتابخانه را داشته باشند. گرچه سلطان محمود غزنوی در زمان حمله خود، دستور سوزاندن این کتابخانه را صادر کرد. تیمور لنگ هم اگرچه انسانی سفاک و خونخوار بود به کتاب و هنر و خوشنویسی علاقمند بود.

در دوران صفویان کتابخانه های شاه اسماعیل و شاه تهماسب در تبریز، شاه عباس در اصفهان، شیخ بهایی در اصفهان و کتابخانه کلیسای وانگ جلفای اصفهان از جمله کتابخانه های مشهور آن زمان بوده اند.

در دوران قاجار، اکثر کتابخانه ها به درباریان و شاهزادگان و مدارس فیضیه و مدارس قدیمی تعلق داشت.

در دوارن پهلوی، تاسیس دانشگاه تهران و دانشسرای عالی در توسعه کتابخانه های تاثیر به سزایی داشت.

منشور کتاب:

در آوریل 1971 سازمانهای بین الملی شامل نویسندگاه، ناشران، کتابداران کمیته ای تشکیل دادند و.اولین تلاش این مجمع تهیه پیش نویس" منشور کتاب" بود که متن آن در نخستین اجلاس کمیته حمایتی بروکسل به تصویب رسید. از جمله موارد موجود در منشور کتاب عبارت است از:

* هر کس حق دارد مطالعه کند.

* کتاب از لوازم ضروریه حیات انسانهاست.

* جامعه در فراهم کردن شرایطی که آن نویسندگان قادر به ایفای نقش خلاق خود باشند.

* برای توسعه ملی، وجود صنعت سالم چاپ و نشر امری ضروی است.

…..

سال 1970 کنفرانس یونسکو در شانزدهمین اجلاس خود، آن سال را سال کتاب معرفی کرد. این نام گذاری موجب حمایتهای گسترده خیلی از مراجع سیاسی و غیر سیاسی و کشورهای عضور یونسکو و غیر عضو شد. بیش از 30 کشور نمایشگاههای بین الملی برگزار و 40 کشور نیز تمبرهای یادگاری منتشر کردند.

کمال و خود شکوفایی در مطالعه:

اغلب علمای روانشناس درباره نیازها سخن گفته اند، اما نظریه های مازلو درباره نیازهای و سلسسله مراتب آنها در انسان، از اهمیت خاصی برخوردار است. هرم نیازهای مازلو از پایین به بالا به اینگونه است:

نیارهای جسمانی و زیستی(میازهای فیزیولوژیک) / نیازهای ایمنی(امنیت) / نیازهای اجتماعی(دلبستگی) / نیاز به احترام(عزت نفس) / نیازهای خودشکوفایی که بالاترین و والاترین نیاز انسان است.

هر انسانی استعدادی دارد که از طریق آموزش و مطالعه شکوفا می شود. انسان در این مرحله از کلیشه فراتر می رود و دست به نوآوری می زند. برای اینکه کسی به خودشکوفایی که بالاترین نیاز انسان است برسد نیازمند مطالعه است. در واقع کلید خودشکوفایی در مطالعه است. به عقیده راجرز برای اینکه فردی دست به مطالعه بزند، باید عوامل زیر را داشته باشد:

* انگیزه کافی برای مطالعه

* علاقه به مطالعه

* توانایی در تشخیص نقاط ضعف و قدرت مطالب خوانده شده

* داشتن ظرفیت و توانایی استفاده از متمام مطالب ترجمه شده و خوانده شده

….

گری و راجرز پیشنهاد می کنند که این ویژگیها نشانه کمال و پختگی یک خواننده است. اگر خواننده فردی خودبین با اندیشه های بچه گانه باشد و تصور کند که همه مطالب کتاب را می داند نمی تواند به این مراحل برسد.

وضعیت مطالعه در جهان:

70 درصد مردم دنیا به لحاظ مطالعاتی در وضعیت نابسامانی هستند. حدود 30 کشور که تنها 30 درصد از کره زمین را تشکیل می دهند، 81 درصد از عناوین کتب سال 1967 را منتشر کرده اند. چین با داشتن 21 درصد از جمعیت، موفق به انتشار 7 درصد از کتب شد و بقیه جهان با 49 درصد جمعیت، تنها 12 درصد از عناوین را منتشر کردند. بنابراین این نابسامانی در امر انتشار کتاب، تمام آفریقا، تمام کشورهای آمریکای لاتین، همه آسیا به استثنای ژاپن و چین را دربرمی گیرد. تولیدات کتاب از سال 1950 تا 1970 سه برابر شد، این در حالی است که کشورهای در حال توسعه در این 20 سال با 12 درصد کاهش انتشار کتاب مواجه شدند. از جمله دلایل این کمبود چاپ 870 میلیون بیسواد در جهان است. در بین باسوادان نیز 600 میلیون نفرشان با مطالعه سر و کار ندارند که این افراد در واقع محکوم به ایستایی و رکودند. در حال حاضر در تمام دنیا چه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشورهای در حال توسعه 1000 میلیون بیگانه با کتاب وجود دارد.

در کشور ما تنها 30 درصد از دانش آموزان و دانشجویان مطالعه مستمر دارند. در سال 82 بین 400 نفر از دانشجویان تنها 62 درصد در شبانه روز یک ساعت مطالعه می کردند که این آمار به شدت اسفناک، دریچه امیدبخشی را به توسعه ایران فردا باز نمی کند. این افراد لعت کمی مطالعه خود را اینگونه عنوان کردند. 17 درصد کمبود وقت، 15 درصد حجم زیاد تکالیف و 11 درصد گرانی کتاب را علت دانسته اند. کارشناسان از جمله علتهای کمخوانی کتاب در ایران را وضعیت نابسامان کتاب، فرهنگ پول محوری و کمبود کتابخانه عنوان کرده اند. نتیحه این بی توجهی و بی مهری نسبت به مطالعه تنها کشتار روح خلاقیت و ابتکار در مدارس و متعاقبا در دانشگاههاست. با این حساب چه انتظاری می توان از آیند داشت.

انواع مطالعه:

* دستاوردی: مطالعات دروس دانشگاهی و مدرسه از این نوع هستند. زیرا مطالعه می کنیم تا جایگاه اجتماعی خوب، شغل مناسب، پایگاه مقبول در برابر استاد و جامعه کسب کنیم.

* دلخواهانه: مطابعه نوشته هایی که از عمق روح نویسنده نشات گرفته است. مطالعه کتب مقدس از این دست است.

*فرهنگی: مطالعه دانش بخاطر ارزش خود دانش و نه امتیاز و موقعیتی که از قبل آن نسیب فرد می شود. نتیجه این گونه مطالعه گسترش بینش

* جبرانی: مطالعه ای که صرفا برای سرگرمی است.

آسیب شناسی مطالعه دروس:

* بلند خوانی در زمان مطالعه که موجب کاهش سرعت در خواندن می شود. از طرفی صامت خوانی در همه فضاها ممکن است اما بلند خوانی درهمه جا امکان ندارد. همچنین بلند خوانی به تارهای صوتی آسیب می زند و در نهایت ایجاد خستگی می کند.

* راه رفتن در حین مطالعه: راه رفتن در زمان مطالعه باعث ایجاد خستگی در فرد، کاهش تمرکز و کاهش زمان مطالعه خواهد شد.

* مطالعه در کنار وسایل صوتی همه تمرکز فرد را از بین می برد.

* خواندن بیش از حد که این امر بیشتر در دختران مشاهده می شود. خواندن بیش از حد باعث می شود که فرد ابدا نتیجه مطلوب خود را کسب نکند.

* عده ای از دانش آموزان و دانشجویان به هنگام خستگی به سراغ مطالب درسی خود می روند و اغلب از دروس ساده شروع می کنند تا به دروس سخت تر برسند. این کار خطایی است. زیرا در هنگام خستگی بهتر است حد الامکان درسی مطالعه نشود و اگر می خواهیم این کار را انجام بدهیم بهتر است از همان ابتدا به سراغ دروس سخت تر برویم و سپس به سراغ دروس ساده برسیم.

* از طوطی وار خواندن مطالب خودداری کردن. مطالب را باید فهمید نه که حفظ کرد. افرادی که مطالب را حفظ می کنند در پایین ترین سطح شناختی باقی می مانند.طبقات یادگیری به ترتیب مرتبه عبارت اند از: دانش / درک / کاربرد / تجزیه و تحلیل / ترکیب و در نهایت قضاوت و ارزشیابی. در واقع دانش پایین ترین سطح یادگیری است و قضاوت و ارزشیابی بالاترین سطح آن.

* وجود اضطراب باعث کاهش سرعت یادگیری می شوند. هرمونهایی که در حالت اضطراب ترشح می کنند در روند فعالیتهای شناختی آدمی اختلال ایجاد می کنند.

* مطالعه در حین خستگی.

* پیوسته خواندن یک درس یا مطلب که موجب دلزدگی می شود. پس در نتیجه در جریان مطالعه باید به تنوع در موضوعات مورد مطالعه توجه کرد.

آسبیهای دیگر مطالعه عبارت اند از مطالعه بی وقفه/ وسواس در مطالعه/ تحرک بیش از حد(پیش فعالی) / ضعف در یک درس و تاثیر آن در درسهای دیگر.

مکان مناسب مطالعه:

* تعیین اتاق مخصوص مطالعه که سبب تمرکز ذهنی می شود.

* داشتن اتاقی که بتوان همانطور کتب پخش شده در هنگام مطالعه را در آنجا رها کرد. زیرا پخش و جمع کردن دائمی کتاب مورد مطالعه موجب اتلاف وقت است.

* اتاقی که در آن صدای عبور و مرور و سایر موجبات انحراف تمرکز به حداقل برسد.

* درجه حرارت مناسب. درجه حرارت چنانچه حول و حوش 20 درجه باشد مناسب است.

* نور مناسب برای اتاق مطالعه. بهتر است برای اتاق مطالعه لوستر یا چراخی چند شاخه خریداری شود که چند شاخه آن به سمت سقف و چند شاخه دیگر آن به سمت کف اتاق باشد. این امر از خستگی چشمها جلوگیری می کند.

* رنگ اتاق باید ملایم باشد.

* حدالامکان فضای داخل اتاق مطالعه منظم و مرتب باشد.

....

زمان مناسب برای مطالعه:

زمان مناسب، زمانی است که فرد برای مطالعه آمادگی کامل دارد. کتاب "آداب المتعلمین" زمان مناسب برای مطالعه را بعد از نماز صبح عنوان کرده است. همچنین مطالعه بعد از نیمه شب اصلا توصیه نشده است. ایرانیان در قدیم نیز، زمان مناسب برای مطالعه را در زمان سحر و بعد از طلوع آفتاب می دانستند.

فنون موثر در مطالعه:

از جمله فنون موثر در مطالعه بی صدا مطالعه کردن و همچنین از بر خوانی در هنگام مطالعه است. به این شکل که بعد از خواندن یک پاراگراف، یک دور آن را از بر برای خود بگوییم.

مراحل یادگیری کلامی در مطالعه: (یعنی مطالعه از طریق کلام عبارت است از)

1- توجه به مطالب مورد مطالعه

* مشخص کردن هدف مطالعه

* هدف نویسنده از نوشتن مطلب چه بوده است.

* توجه و دقت به مقدمه پاراگراف

* ساختار کلی متن را نگاه کند و اصول و فروع آن را دریابد.

* توجه به ضمائم، جدولها، نقشه و...

* توجه به نتیجه گیری مطلب

2- زبان گردانی مطالب خوانده شده و دقت فراوان به منظور کشف نکات مهم در متن

3- طرح پرسش از متن

4- پیوند دادن مطالب با معلومات قبلی

انواع مطالعه:

1- مطالعه اجمالی: دستیابی به یک شناخت کلی/ مطالعه یکی دو جمله از پاراگرافها / توجه به کلمات بولد شده، نمودارها و جدولها. در این نوع مطالعه از 100 صفحه از کتاب تنها دو صفحه خوانده می شود. فایده این مطالعه در کارامدی بیشتر، درک بهتر، افزایش میزان دقت.

2- مطالعه عبارت خوانی: به جای نگاه به تک تک کلمات به گروه کلمات نگاه شود.

فایده آن سرعت بیشتر، درک بیشتر و تمرکز بیشتر است.

3- سریع خوانی: در این روش سرعت بالاست و هنگامی این روش مفید است که برداشت کلی مورد نظر است. این روش از دقت کم می کند. بهتره پاراگرافها یک بار قبل از سریع خوانی، خوانده شود.

4- دقیق خوانی: درک کامل به اضافه بایگانی منظم و دقیق در حافظه نتیجه این روش است. همچنین باعث احاطه بیشتر خواننده بر مطلب و افزایش توانایی نقد او می شود.

5- مطالعه نوشته های ادبی و هنری: هدف در این روش افزایش آگاهی به همراه لذت بیشتر از کتاب شعر و داستان ا ست.

کتابخانه های آموزشگاهی و خدمات جنبی:

تعریف آموزش و پرورش: آموزش و پرورش یاد دادن دانش و مهارتها و رفتارهای معین به انسان است با این هدف که در شرایط گوناگون بهتر بیندیشد، بهتر زندگی کند و رفتار و کردا مناسب و مفید برای خود و جامعه داشته باشد.....آموزش و پرورش چهار رکن دارد، آنچه یاد داده می شود، آن که یاد می گیرد، آنکه یاد می دهد و روشی که برای یاد دادن به کار می رود.

آموزش و پرورش برای رسیدن به هدفش باید راه مناسب اطلاع رسانی را پیدا کند تا دانش آموزان نوآور و خلاق تربیت کند. کتابخانه هر مدرسه کلید این مسیر است. کتابخانه آموزشگاهی مکانی است دارای کتابهای متعدد و منظم که دارای کتابدار یا معلم کتابدار می باشد و هدف آن هدایت ذوق و اندیشه و استعداد است.

انواع کتابخانه های آموزشگاهی:

1- کتابخانه های کودکستانی (قبل از دبستان) یعنی سنین 3 تا 6 سال

2- کتابخانه های دبستانی یعنی سنین 6،7 تا 11، 12

3- کتابخانه های راهنمایی یعنی سنین 11 تا 15

4- کتابخانه های دبیرستانی یعنی سنین 14 تا 20 سال

عوامل موثر بر یک جامعه متفکر:

1- محیط خانواده: خانواده محیط مناسبی است برای نهادینه کردن علاقه به مطالعه در کودکان. والدین از طریق بهاد دادن به کنجکاوی های کودکان، قصه و لالایی خواندن برای آنها از کودکی و در نهایت کتابخوان بودن خودشان می توانند علاقه به کتاب را در کودکان پرورش دهند.

2- نظام تعلیم و تربیت: استفاده از اینترنت و بهره گیری از کتابخانه و مراکز تحقیقی بالاخص کتابخانه های آموزشگاهی این امر را میسر می کند.

سواد اطلاعاتی: یعنی اینکه بیاموزیم از میان انبود اطلاعات، آنچه را که مد نظرمان است پیدا کنیم. قبل از اختراع خط، حافظه معیار دانایی بود. بعد از اختراع خط، سواد خواندن و نوشتن مترادف دانایی شد. حال توانایی جایابی، پردازش، ارزیابی، استفاده موثر و کارامد از اطلاعات جایگزین حافظه و سوادند.

کتابخانه های آموزشگاهی در مدارس یک ضرورت به حساب می آیند. در این زمینه کارهای زیر حائز اهمیت است:

الف- افزایش مهارتهای ادبی

ب- افزایش مهرتهای کاووش و پژوهش

ج- افزایش مهرتهای اطلاع یابی

یادگیری در عصر ما بر چهار روش استوار است:

1- یادگیری بهتر است بر اساس منابع اطلاعاتی جهان واقعی باشد.

2- یادگیری بهتر است بر اساس فناوری های رسانه ای جدید باشد.

3- یادگیری بهتر است به صورت مشارکتی باشد.

4- یادگیری بهتر است دوسویه و مکمل باشد و نه انفعالی

نقش کتابدار در کتابخانه های آموزشی به شرح زیر است:

1- مدیر کتابخانه: از جمله وظایف مدیر کتابخانه، هدایت کتابخانه، شرح اهمیت استفاده از کتابخانه برای آینده تحصیلی، ارتباط با متخصصان فناوریبرای ایچاد خط مشی ها و در نهایت نظارت و حفظ وقایع روزانه.

2- متخصص اطلاعات: در فراهم آوری و ارزیابی منابع در همه اشکال تلاش می کند.

3- به عنوان معلم با دانش آموزان به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات کار می کند.

4- همکار آموزش: با معلمان ارتباط برقرار می کند تا پیوندهای میان نیازهای اطلاعاتی دانش آموزان با محتویات برنامه های درس و نتایج یادگیری برقرار شود.

5- توسعه حرفهای و روابط اجتماعی: با کنفرانسها، کارگاههای آموزشی، دوره های کارامد و غنی برگزار می کند.

6- بازاریاب: مراجعان را به استفاده از منابع و کتابخانه تشویق می کند.

انواع خدمات جنبی:

1- برگزاری نمایشگاه کتاب

2- برپایی سخنرانی ها

3- معرفی کتاب

4- قصه گویی

5- تئاتر کودکان

6- کتابخوانی

7- کارگاههای آموزشی

8- تهیه روزنامه دیواری

کتابخانه های عمومی:

تعریف کتابخانه عمومی: کتابخانه عمومی پدیده گسترده جهانی است و در انواع مختلف جوامع و فرهنگها دسترسی به دانش و اطلاعات و آثار خیالی را از طریق گروه وسیعی از منابع و خدمات فراهم می کنند و برای همه افراد بدون توجه به نژاد، ملیت،سن، جنس، مذهب، زبان، وضعیت جسمی و معیشتی و ... در دسترس هستند.

اهداف کتابخانه های عمومی:

1- آموزش: حمایت از آموزش از نوع رسمی و غیر رسمی برای کسانیکه نیاز به آن دارند.

2- اطلاعات: فراهم آوردن اطلاعات قابل اطمینان برای افراد.

3- رشد فردی: گستره ای از افکار و تجارب خلاق را پدید می آورد همچنین برای پر کردن اوقات سرگرمی و تفریح مناسب است.

هدف ویژه کتابخانه های عمومی در یک جمله خلاصه می شود و آن تبدیل افراد بیگانه با کتاب و مطالعه به افراد کتابخوان.

انواع خدمات ویژه در کتابخانه های عمومی:

1- خدمات ویژه به نوسوادان:

باسواد کسی است که قادر به تلفیق نوشتن، خواندن، حرف زدن، شنیدن و تفکر انتقادی است.

اثرات بیشوادی در جامعه عبارت است از: محدود ساختن جامعه/ هدر رفتن منابع مالی جامعه/ محدود شدن اشتغال...

هدفهای سواد آموزی عبارت است از: افزایش آگاهی شهروندان . افزایش توانایی برای شرکت در برنامه های اجرایی دولت و جامعه/ افزایش توانایی برای حل مشکلات شخصی / کمک به پروردن استعداد

ویژگی آموزش نوسوادان:

الف- انعطاف در زمان

ب- انعطاف در مکان

ج- انعطاف در سن(برای همه سنین است)

ه – انعطاف در پذیرش فرد

و- توامان آموزش و مسئولیت است

2- خدمات ویژه به کودکان:

برای خانواده های روستایی در برطرف کردن موانع سواد آموزی اولویت بسیار دارد. کتابخانه های عمومی باید فرصت لذت بردن از کتاب را برای کودکان فراهم کند.

3- خدمات ویژه به نوجوانان و جوانان: باید بستری برای استفاده مجانی این گروه سنی ایجاد شود. همچنین بهتر است این خدمات همراه بحث و گفتگو حول محور کتاب و همچنین نمایش فیلم و اردو باشد.

برنامه های مناسب این گروه سنی عبارت است از:

سخنرانی، کارگاههای آموزشی، تبلیغ مطالعه و کتابخوانی،برنامه های تقریبا غیر درسی.

4- خدمات کتابخانه های سیار:

برای مناطقی مناسب است که دسترسی به کتابخانه مشکل است. اولین کتابخانه های سیار در کشورهای هند و چین با گاری بوده است.کتابخانه ملی برای اولین بار در سال 43 اقدام به راه اندازی یک کتابخانه سیار کرد.

جامعه تحت پوشش این کتابخانه ها عبارت اند از: مناطقی که جمعیت در آن بسیار پراکنده است، استفاده از کتابخانه ثابت موفقیت آمیز نبوده است و از نظر فرهنگی اجتماعی در سطح پایینی قرار دارند.

5- خدمات ویژه معلوملین:

هم اکنون4530901371 نفر معلول در سراسر ایران وجود دارند که از این تعداد، 49 درصد در شهرها و 50 درصد در روستاها ساکنند و 7 درصد از این جمعیت غیر ساکن هستند. نقص از یک پا بیشترین تعداد معلولین را تشکیل می دهند.35 درصد از افراد 6 سال به بالا در این قشر باسواد هستند.

5 گروه عمده معلولین وجود دارند که عبارت اند از:

1- معلولیت در شنوایی

2- معلولیت های بینایی

3- معلولیت های کلامی

4- معلولیت های جسمی

5- معلولیت های ذهنی و فکری.

علت تدارک خدمات ویژه برای معلولان از این قرار است:

الف: کمک به معلولین برای زندگی بهتر

ب: پی بردن به استعدادها و توانایی ها

ج: کمک به اشتغال حرفه های مختلف

د: تشویق معلولین برای کسب استقلال فردی

6- خدمات ویژه به سالمندان:

کتابخانه های عمومی موظف به رسیدگی به وضع سالمندان می باشند. این خدمات به چند شق تقسیم می شوند که عبارت اند از:

الف: خدمات ویژه زمینگیران و خانه نشینان: این افراد به علت ناتوان بودن در خانه های خود محبوسند و معمولا به تنهایی زندگی می کنند. کارمندان کتابخانه های عمومی موظفند کتاب را به در خانه این افراد ببرند تا بدین وسیله لذت بیشتری را شامل حال این افراد کنند.

ب: آسایشگاههای سالمندان: مسئولین آسایشگاهها موظفند با حمل کتاب به وسیله چرخ دستی ها به بخشهای مختلف مرکز سالمندان و معرفی کتابهای مورد علاقه این افراد، شوق خواندن را در آنها افزایش دهند.

ج: سایر سالخوردگان: این افراد زمینگیر نیستند و می توانند به راحتی از خانه های خود خارج شوند. کتابداران کتابخانه ها موظفند به هنگام رجوع این افراد به کتابخانه ها به آنها توجه ویژه ای نشان دهند و در یافتن کتاب مورد علاقه شان آنها را یاری کنند.

خدمات ویژه زندانیان:

ماده 40 قوانین استاندارد سازمان ملل به ضرورت وجود کتابخانه ها در زندان اشاره کرده است. همچنین در منشور خوانندگان سازمان یونسکو، حق مطالعه برای زندانیان را حق عمومی عنوان کرده و می گوید:" همانطور که یک زندانی حق آموختن حرفه های گوناگون در زندان و حق ورزش را داراست، همانطور هم او حق مطالعه دارد."

وظایف کتابخانه های زندان:

رشد و تقویت عادت به مطالعه و کتابخوانی

حمایت همه جانبه از مطالعه

ایجاد و رشد خلاقیتهای فکری و بستر سازی جهت دستیابی به آن

امکان دسترسی زندانیان به منابع اطلاعاتی مورد نیاز

ارائه خدمات اطلاع رسانی مناسب و به موقع

8- ارائه خدمات ویژه به بیمارستانها:

این خدمات برای دو گروه عمد صورت می پذیرد:

الف: بیماران بیمارستانها: این بیماران دوره درمان جسمی خود را می گذرانند اما ممکن است که بر اثر محیط بیمارستان از لحاظ روحی تحت فشار باشند. کتاب و کتابخوانی راه حل خوبی برای این مشکل است.

ب: آسایشگاهها و مراکز درمانی معلولات و جانبازان:

کتابخانه های عمومی باید در تهیه و تدارک مواد و خدمات برای این افراد کوشا باشند.

جمع بندی نهایی و نتیجه گیری از

دیدگاه خلاصه کننده کتاب:

کتابی که هم اکنون مشغول مطالعه خلاصه آن بودید، از سه بخش کلی " مطالعه" ،" کتابخانه های آموزشگاهی و خدمات جانبی" و "کتابخانه های عمومی" تشکیل شده که هر بخش خود، به موارد مجزا تقسیم می شود. کتاب دربردارنده ابعاد مختلفی از مطالعه تا به امروز و علی الخصوص موضوع کتابخانه هاست. هر یک از بخشهای کتاب شامل اطلاعات جامع و کاملی است که دید وسیعی نسبت به موضوع سهل الممتنع کتاب در اختیار مخاطب قرار می دهد. اما جدای از اطلاعات کتاب، نکته ای که به عقیده من در کتاب به وضوح به چشم می خورد، دید ایده آل نگر آن است. این دید آیده آل نگرانه اگرچه قابل درک است اما شاید بهتر این بود که نویسنده به جای ترسیم فضای ایده آل برای کتاب و کتابخوانی، به چگونگی رسیدن به این فضا اشاره می کرد. اگرچه جامعه امروز ایران در زمینه مطالعه همچون کودکی افلیج می ماند اما شاید راه حل قابل لمس تری به غیر از ترسیم اصولی که مدینه فاضله را می سازد قابل بیان می بود. مدینه فاضله ای که تصور صعب الوصول بودن آن به مراتب جلوتر از انگیزه برای رسیدن به آن نقطه است. البته از طرفی نمی توان منکر وجود این هدف و این مقصد ایده آل بود. تمام سخن من ساختن پلی برای رسیدن به این نقطه است به جای شرح این مدینه فاضله. شاید گفته شود که اصلا همین شرح مدینه فاضله است که انگیزه ها را برای حرکت افزایش می دهد، نمی دانم اما به گمان من شرایط جامعه ما در کتابخوانی به قدری پیچیده شده که نمی توان آنقدر ساده انگارانه تصور کرد که تنها با توصیف آنچه که باید باشیم یقینا به آن خواهیم رسید. شاید گفته شود که اصلا این کتاب مجالی برای این سخنها نبوده و نیست. شاید اینگونه باشد اما اندرزها و باید و نبایدهای یک خط در میان کتاب چیز دیگری می گوید. این بایدها و نبایدها می گوید که کتاب قصد راهنمایی دارد تا فقط یک اطلاع رسانی صرف. و من با استناد به همین نکته است که معتقدم کاش کتاب به آسیب شناسی جامعه کتاب نخوان ایران می پرداخت.

در بخش اول، نویسنده آمار و ارقامی از میزان مطالعه در میان دانشجویان ارائه می دهد که این آمار و ارقام به شدت اسفبار است. پس از آن به علل این کمی مطالعه اشاره می کند که عواملی از قبیل کمبود وقت دانشجویان، گرانی کتاب و...می باشد. اما به عقیده من هیچکدام از اینها دلایل قانع کننده ای برای کتاب نخواندن نیست. با یک دو دو تا چهارتای ساده هم می شود به این نتیجه رسید که اگر کتاب خواندن علاقه یک نفر باشد، برای رسیدن به این مقصود تمام تلاشش را می کند. این دقیقا دلیل ادعای من برای پیچیده شدن شرایط است. به عقیده من کتاب نخواندن و بی مطالعه زندگی کردن مستقیما به دلیل مواردی که آمارها بیان می کنند نیست. شاید بهتر این باشد که دلایل فرهنگی را مقدم بر این دلایل بدانیم. البته اگر جانب انصاف را رعایت کنیم، در قسمتی از کتاب، نویسنده به راههای فرهنگی که کودکان را کتابخوان بار می آورد اشاره کرده است که در جای خود تامل برانگیز است.

نکته دیگری که قابل ذکر است مربوط به بخش سوم کتاب یعنی بخش کتابخانه های عمومی می باشد. نویسنده کارمندان کتابخانه های عمومی را دارای هدفی والا می داند. گویی آنها پیامبرانی هستند که رسالتشان رشد فرهنگ و علم و معرفت و عشق به آموختن است. وقتی بخش سوم را می خوانیم بیش از پیش بر شرایط کنونی کتابخانه تاسف می خوریم. نویسنده، کتابداران را همچون پرستارانی معرفی می کند که می خواهند دردها را التیام بخشند. و همانطور که پرستاران باید با صبر و حوصله بسیار با بیماران خود رفتار کنند، اینان نیز باید با صبر بسیار با هر قشراز جامعه روبرو گردند. از کودک گرفته تا دانش آموز مدرسه، تا یک پدر کارمند، تا یک پیرزن سالخورده زمین گیر و حتی یک زندانی در زندان. اما ما در جامعه چه می بینیم؟ ما در جامعه امروز واقعیت تلخ کتابدارانی را می بینیم که شغل خطیر خود را همچون حرف گوناگون پنداشته و به این وظایف بزرگ وقعی نمی نهند. علت کجاست؟ نویسنده کتاب مطالعه، کاش بخش چهارمی هم به کتاب خود می افزودید و به آسیب شناسی جامعه امروز در قبال کتاب و کتابخوانی می پرداختید. و در آن بخش می گفت که "مردم" و " توده" متهمان ردیف اول در کتاب نخواندن نیستند. شاید دلایل زنجیروار به همدیگر پیوسته اند و در نهایت به این نتیجه تلخ منجر شده اند. نتیجه تلخی که می گوید: مردم ما، کتاب را شی لوکس و کتابخوان را انسان فرهیخته می دانند و نه کسی که از خودشان است. مثل خودشان است و اصلا چه کسی می گوید کتاب خواندن یعنی فرهیختگی. کتاب خواندن یعنی نفس کشیدن و آیا نفس کشیدن فرهیختگی است؟

حکیمه صنیع فر

درآمدی بر مطالعه و نقش خدمات ویژه کتابخانه های عمومی در توسعه فرهنگ مطالعه

مطالب مشابه :

تعریف کتابخانه عمومی

تعریف کتابخانه

درآمدی بر مطالعه و نقش خدمات ویژه کتابخانه های عمومی در توسعه فرهنگ مطالعه

تعریف کتابخانه

مطالعه (تعریف ، روشها و تاثیرات آن )

تأثیر کتابخانه هاي عمومی وآموزشگاهی درگسترش فرهنگ مطالعه

فرهنگ عمومی چیست؟