نمادهای اسطوره ای و باستانی نرینگی و مادینگی

مجموعه گورستان و زیارتگاه خالد نبی

هدف از تهیه و تنظیم و ارائه این گزارش ، معرفی مجموعه تاریخی و فرهنگی گورستان و زیارتگاه خالد نبی و معطوف کردن توجه به سنگ مزارهای ایستاده و منحصر بفردی می باشد ، که در یک منطقه کوهستانی و در نزدیکی کوه گوگجه داغ مراوه تپه در شمال شرق ایران واقع شده است .

در این گزارش تلاش گردیده که مجموعه تاریخی – فرهنگی خالد نبی از دیدگاه های تاریخی و با ستان شناسی و مردم شناسی بررسی و معرفی شود .

موقعیت جغرافیایی گورستان و زیارتگاه خالد نبی :

مجموعه گورستان و زیاتگاه خالد نبی در یک منطقه کوهستانی و در فاصله ۹۰ کیلو متری شمال شرق شهرستان گنبد کاووس و ۵۵ کیلو متری شمال شرق شهرستان کلاله و ۶ کیلومتری روستای گچی سو – نزدیک آی تمر از توابع بخش مراوه تپه و بر فراز قله کوه گوگجه داغ واقع شده است .

قله کوه گوگجه داغ که در بین مردم به قله « قدرت » نیز معروف است ، حدود ۷۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد . رشته کوه گوگجه داغ از مشرق به کوه های بابا شملک و از شمال و غرب و جنوب به هزار دره اطراف پیوسته است .

راه ارتباطی زیارتگاه خالد نبی کوهستانی بوده ، ولی از طریق کلاله و تمرقره قوزی تا آن محل راه دشواری نیست . بدلیل دوری راه و فقدان وسیله نقلیه و کمبود تسهیلات رفاهی در محل و همچنین گرمای شدید تابستان و سرمای زمستان ، بهترین زمان برای انجام دینی و زیارت ماه های فروردین و اردیبهشت است .

در نزدیکی و پایین تر از بقعه خالد نبی ، بقعه های عالم بابا و چوپان عطا و دره ای بنام پنج شیر و همچنین چشمه خضر دندان قرار دارند . طبق روایات رایج بین اهالی ، عالم بابا پدر همسر خالد نبی و چوپان عطا ، شبان خالد نبی یا یکی از اولیای گمنام و یا یکی از همرا هان وی بوده است ، که همگی آنها مورد توجه واحترام ترکمن ها می باشند .

در قسمت شرق بقعه چوپان عطا و پیوسته به آن و بر روی یک رشته تپه ماهورهای خاکی که ارتفاع آنها به مراتب کمتر از ارتفاع محل مرقد خالد نبی است ، گورستان عظیمی دیده می شود که حدود ۶۰۰ سنگ مزارهای استوانه ای تا ارتفاع حداکثر ۲ متر در آن دیده می شود .

معرفی خالد نبی و شرح زندگی ایشان :

یکی از پیغمبران عرب بعد از حضرت عیسی خالد نبی غیث بن سنان عبسی بود ، که در گفتگوی محاوره ای ترکمنان ، ایشان را « حالت نبی » می گویند .

به نقل از کتاب ناسخ التواریخ ، خالد بن سنان (ع) شش هزار و یکصد و بیست و سه سال بعد از به دنیا آمدن حضرت آدم (ع) و در سال ۵۳۰ میلادی بر تخت نبوت نشته و مردم زمان خود را به شریعت حضرت «اسماعیل ذبیح اله (ع) » می رسد . او در سرزمین عدن که در یمن می باشد ، می زیسته است . و از قبیله « بنی عبس بغیض » می باشد. از آنجایکه ایشان در زمره پیامبران تبلیغی بدون کتاب و آخرین مبلغ زین مسیح بوده و وظیفه اش ایجاب می کرد که بعنوان مبلغ دینی به همه جا سفر کند و مردم را به پذیرش دین مسیح دعوت کند . در آن زمان در ایران ، خسرو انوشیروان پادشاهی می کرد و آیین زرتشت مذهب رسمی اکثر ایرانیان بود .

فاصله زمانی بین ضهور خالدنبی و ولادت خاتم الانبیاء چهل سال است . به عبارت دیگر خالد بن سنان چهل سال پیش از ولادت خاتم الانبیاء به ظهور می رسد . به طوریکه دختر خالد نبی در دوران پیری به خدمت رسول الله ( ص) می رسد ، و در حضور مبارک پیامبر ایمان می آورد . و پیامبر می فرمایند : « انبه بنی ضیعه اهله » و در حدیت آمده است که پیغمبر به او فرمود : « مرحبا به انبه اخی » ( از اعلام زرکلی ج ۱ – ص ۲۸۴ ) حضرت محمد در مورد دفن و مزار خالد نبی فرموده اند : « ویقال ان قبره بناحیه جرجان علی قله جبل یقال له خدا … » قبر حضرت خالد نبی در ناحیه جرجان بر روی قله کوهی که به آن « قدرت » یا « خدا » ( در زبان محلی ) قرار دارد و …

در کتاب تفسیر روح البیان قسمت اول صفحه ۵۵۱ روایتی از قول کلبی نقش شده که طبق آن روایت ، مابین پیامبری حضرت عیسی ( ع) و حضرت محمد (ص) چهار نبی تبلیغی بوده که ۳ تن از آن انبیاء از بنی اسرائیل و یکی از آنان عرب بوده است که همان خالد بن سنان (ع) می باشد . و نقل از کتاب تفسیر روح المعانی قسمت ششم صحفه ۱۰۴ از نظر تاریخ پیامبری حضرت خالد بن سنان به تحقیق به ثبوت رسیده است و از نظر شهاب همچنین روایت کرده است . عین روایت نقل می شود ( و صحح الشهاب انه من الانبیاء ) ترجمه : شهاب ثابت کرده است که : خالد بن سنان از ردیف انبیاء می باشد. پیامبری وی از نظر شریعت ثابت شده است و همچنین کتاب تفسیر صاوی علی الجلالین قسمت اول سوره مائده صحفه ۲۷۵ و نیز در حاشیه تفسیر الجلالین کلان در سوره مائده صفحه ۹۷ چنیین می گوید مابین پیامبری عیسی و حضرت محمد چهار نبی بوده است ، که سه تن از آنان از بنی اسرائیل و چهارمی خالد بن سنان بوده است ، که از طایفه عرب عبسی می باشد. در مورد او حضرت محمد (ص) فرموده است : « نبی ضیعه قومه » و به نقل از تفسیر روح البیان قسمت سوم صفحه ۲۴۱ سوره یاسین خالد بن سنان (ع) عرب و از طایفه بنی عبسی و از جانب خداوند برای هدایت قومش فرستاده می شود . و مابین پیامبری حضرت عیسی و حضرت محمد (ص) بوده و قبر آن حضرت در ناحیه جرجان ( جرجان زمین ) در قله کوهی می باشد. عین متن روح البیان چنین است : « علی قله جبل فی ناحیه جرجان » .

مولف تایخ گزیده آورده است : خالد بن سنان العبسی معاصر انوشیروان عادل بوده و دعوت دین مسیح می کرد ، و در زمین بنی غطغان ، در آن وقت آنجا آتشی از زمین برآمدی ، هر که در آن نزدیک بگذشتی او را بسوختی . بعضی از اعراب آن آتش را به خدایی می ÷رستیدند. خالد باده آن را منع کرد ، و ایشان را به دین عیسی خواند . او را گفتند : تو آن آتش را دفع کن تا ما دین عیسی قبول کنیم. خالد باده رفیق روی به آتش نهاد . آتش آهنگ ایشان کرد. خالد دره ای داشت ، بر آن آتش می زد . رفیقان را گفت تا نعلین بر آن می زدند ، بعد از ضرب بسیار آتش بگریخت و به چاهی فرو رفت . خالد از عقب آتش به چاه فرو رفت. بعد از زمانی بیرون آمد ، جامه ها از عرق تر شده ، اما نسوخته بود. و دیگر آن آتش کس ندید. خالد هر وقت که خواستی باران ببارد ، سر به جیب فرو بردی و تا سر بر نیاوردی ، باز نیستاد. به وقت وفات وصیت کرد که مرا بر فلان پشته دفن کنید ، و بعد از سه روز که شتر دم بریده بر سرگور آید ، مرا از گور برآرید تا شما را هر چه تا قیامت خواهد بود حکایت کنم . چون وفات کرد قومش خواستند وصیت او به جای آوردن ، اقربای او مانع شدند و گفتند این ننگ بر خود نپسندیم که مرده ما را از گور بر آورند. ( تاریخ گزیده صص ۶۸ – ۶۷ )

مرحوم حاج عبدالجلیل آخوند جعفربای از علمای ترکمن صحرا و گنبد کاووس در جزوه ای تحت عنوان « فضیلت نامه خالد نبی » که به زبان ترکمنی نوشته می گویند : « حضرت خالد نبی که مردم مسلمان ترکمن نسل اندر نسل به زیارت بقعه ایشان مبادرت کرده اند ، به شهادت کتب تاریخی ، تفاسیر و به خصوص نوشته های ابن شهاب وی یکی از پیامبران الهی بوده است. به اعتقاد مردم مسلمان ترکمن ، خالدنبی در بلندترین نقطه کوهی در شرق به خاک سپرده شده و شعرا در اشعارشان از ایشان یاد کرده اند »

ملا مسکین قلیچ شاعر ترکمن ( ۱۲۲۶ – ۱۲۸۳ ه.ش ) در یکی از اشعارش می گوید : « بلند نیره خالد بن تیاندور » یعنی بر فرازش خالد نبی آرامیده است. در پایان قابل ذکر است که ترکمنان ساکن ترکمن صحرا و گنبد کاووس عمده ترین زائران زیارتگاه خالد نبی بوده و کرامات و معجزات بسیاری را به خالد نبی نسبت می دهند ، و در این باره داستان دارند.

سابقه مطالعات و پژوهش های انجام شد. در خصوص مجموعه تاریخی – فرهنگی خالدنبی :

مجموعه تاریخی – فرهنگی خالد نبی بعلت کوهستانی بودن و دشواری مسیر دسترسی و دوری راه کمتر مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است . ظاهراٌ برای نخستین بار در کتاب « یک مسافرت زمستانی از کان استنپتول به تهران » اثر « جیمز فارسر James Farser » از آن گفتگو می شود . این کتاب در سال ۱۸۳۸ منتشرو چاپ شده است .

فارسر در جریان شرح مراسم تدفین ترکمنستان به قبرستان قدیمی گوکلان Goklan که بر بالای رودخانه اترک قرار گرفته است ، اشاره می کند . او در این کتاب ، تصمیم مردم را به انتقال و دفن مردگان خود از سرزمین خویش به مکان خالد نبی که جایگاه تدفین اجداد ایشان است ، توضیح می دهد . بنابراین قبرستان خالد نبی همان مکانی می باشد که بوسیله فارسر ذکر شده است .

دیوید استروناخ David stronach دومین پژوهشگر خارجی است که این اثر را مورد بررسی و مطالعه قرار می دهد . و گزارش از گورستان خالد نبی در مقاله ای بنام « سنگهای ایستاده در ناحیه اترک » در مجله انگلیسی ایران IRAN ( شماره xix سال ۱۹۸۱ میلادی ) به چاپ می رساند .

بعدها این مکان توسط پژوهشگران ایرانی نظیر آقایان منوچهر ستوده ( کتاب از آستارا تا استرآباد ، جلد ۵) ، رجبعلی لباف خانیکی ( مقاله سنگ افراشته مزارات با خزر ، مجله اثر شماره ۱۸ و ۱۹ سال ۶۸ ) و شهریار عدل مورد مطاله قرار می گیرد . تا اینکه در سال ۸۰ گورستان خالد نبی و مجموعه های وابسطه به آن توسط کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان در فهرست آثار ملی کشور ثبت رسانیده می شود این گزارش حاصل بررسی و تحقیق در گزارش های پژوهشگران یاد شده و مطالعه و پژوهش دقیق ( کتابخانه ای ومیدانی ) نگارنده از دیدگاه های باستان شناسی ، تاریخی و مردم شناسی است .

زیارتگاه خالد نبی :

زیارتگاه خالد نبی بصورت بنایی مسقف با پلان چهار ضلعی و تعدادی پنجره و در ورودی است ، که در ورودی بقعه دارای طاق هلالی می باشد . پنجره ها و در ورودی فلزی ( آهنی ) ساده است. و بر هیچکدام از آنها کتیبه تزیین دیده نمی شود .

سقف آرامگاه خالد نبی از بیرون گنبدی مدور سبز رنگ و شلجمی شکل است که کمربند و گنبد داخل هم رفته است.

در داخل بقعه خالد نبی فقط صورت قبری ساده به شکل قبرهای پشته ای به ارتفاع حدود ۵/۱ متر دیده می شود . این قبر فاقد کتیبه تاریخی می باشد. سقف بقعه بر روی دو ستون فلزی استوار شده است. بر روی یکی از تاقچه های پنجره تعدادی سنگ های کوچک طبیعی از جنس سنگ های رودخانه ای گذاشته شده است. این سنگ ها توسط هیات امنای زیارتگاه و زائرین از محوطه بیرونی زیارتگاه و نیز از فضاهای گورستان قدیمی خالد نبی جمع آوری شده است ، که نسبت به آنها باورها و اعتقاداتی وجود دارد که در جای خود اشاره می شود.

در اطراف بقعه خالد نبی تعدادی اتاق یا زائرسرا برای اقامت و استراحت زائرین و یک باب مسجد و چندین سرویس بهداشتی و تعدادی آب انبار ساخته شده است. ترکمن ها به این آب انبارها اصطلاحاٌ لاری می گویند. آب لاریها توسط باران تامین و بوسیله شیروانی ها و لوله های آب باران داخل منزل هدایت می شوند.در حیاط امامزاده خالد نبی با تعداد قبرهای مزارهلایی به شکل سر قوچ مستند روبرو می شویم.

بقعه چوپان عطا :

کمی دورتر از زیارتگاه خالد نبی و بر سر قلعه مسلط هزاره دره شمالی ، بقعه چوپان عطا وجود دارد. این بقعه بصورت بنایی ساده ، مسقف با پلان چهار ضلعی است. که در هر ضلع آن یک پنجره با طاق هلالی می باشد.

پنجره شمالی تبدیل به مدخل شده است . گنبد بقعه فلزی و بصورت نوک تیز شش ضلعی در مرکز سقف ساخته شده است. که دارای کمربندی می باشد. نمای خارجی بنا ساده و سیمان کاری شده است ، و نمای داخل بقعه نیز ساده ، فاقد تزیین و کتیبه است. در داخل بقعه صورت قبری ساده بدون سنگ قبر دیده می شود.

بقعه عالم بابا :

بقعه عالم بابا همانند بقعه چوپان عطا از حیث شکل و پلان ساخته شده است . این بقعه بصورت بنایی ساده چهار ضلعی که در هر ضلع آن یک پنجره وجود دارد . پنجره ضلع جنوبی آن تبدیل به مدخل و در ورودی با طاق هلالی شده است. سقف و گنبد این بقعه نیز مشابه گنبد بقعه چوپان عطا است. در داخل بقعه فقط صورت قبری ساده بدون کتیبه دیده می شود. ساختهای مرقد عالم بابا و چوپان عطا از سنگ های لونه محلی بوده است.

در برابر در ورودی بقعه درخت کوچک نذر کرده وجود دارد که زائرین برای برآورده شدن حاجات خود به ان دخیل می شوند.

گورستان خالد نبی :

در شرق بقعه عالم بابا و بر روی یک رشته تپه های خاکی که ارتفاع آن به مراتب کمتر از ارتفاع محل زیارتگاه خالد نبی است ، گورستان وسیع با منظره خیره کننده و عجیبی می باشد که سنگ قبر های آن به شکل استوانه هایی به ارتفاع ۲ متر و بیشتر دیده می شود . به نظر می رسد بیش از ۶۰۰ سنگ مزار در گورستان خالد نبی یافت می شود . پراکندگی این سنگ ها در دامنه کوه مرکزی ، دامنه شرقی کوه است و برخی دیگر از مجموعه سنگ مزار ها بصورت های منفرد در پته های اطراف که مسلط به هزار دره می باشد ، قرار گرفته اند .

این گورستان که بی شک یکی از قدیمی ترین گورستان های کشور با سنگ مزار های بسیار منحصر به فرد و بی نظیر به شمار می آید . و به تنهایی میدان کار پژوهشی بزرگی برای پژوهشگران تاریخ ، باستان شناسی ، مردم شناسی ، مرمت آثار و اشیاء ، زمین شناسی ، جغرافی ، زیست ، جانور شناسی ، گیاه شناسی و … است . که متاسفانه به مرور زمان در حال خرابی و ویرانی می باشد .

سنگ مزار های این گورستان که از سنگ های یک پارچه تراشیده شده به سه دسته کلی تقسیم می شوند :

۱) سنگ مزارهای استوانه ای بلند ، مستقیم و عمود که به شکل احلیل مردان ساخته اند ، که احتمالاٌ مخصوص گور مردان بوده است . بدنه و مقطع آنها مدور که گاهی با شکلی شبیه شمع کوچک حجاری شده است برخی از آنها در انتهای به شکل شبکلاه یا کلا ه خود تراشیده اند . ارتفاع آنها ار حداقل یک متر تا حداکثر پنج متر و ارتفاعی مرئی آنها از سطح زمین در این گروه از سنگ مزارها از حداقل ۶۰ سانتی متر تا حداقل ۴ متر می باشد . این نوع سنگ مزارها اغلب یک خط افقی را نمایش می دهد .

۲) سنگ مزارهایی صلیبی شکل و یا بصورت نیم کره و شبیه دو پستان بزرگ ساخته شده اند ، که احتمالاٌ مخصوص گور زنان بوده است . اندازه آنها کوتاهتر از سنگ مزارهای گروه اول و مقطع آنها مستطیل شکل می باشد . و در قسمت پهن و گرد که از بالا به پایین آویخته شده است . در بیشتر نمونه های کوچک مربع در نوع خود بی نظبر است . نمونه هایی از آنها انسان هایی را در ذهن تداعی می کنند که ایستاده و دست به کمر زده اند .

3) سنگ مزار هایی که به شکل شاخ قوچ ساخته شده اند . در فرهنگ قدیمی ترکمن ها قوچ مظهر قدرت و فرمانروایی است. و نقش شاخ قوچ متداول ترین نماد قدم ترکمن است . که این نقش را در سنگ مزارها ، سر ستون خانه ها ، در بافته ها و گلیم و مخصوصاٌ در نقش نمد ها ، به اشکال مختلف و بسیار زیبا طراحی کرده اند . از حیث تعداد سنگ مزارهای دسته سوم کمتر از دو دسته دیگر یافت می شود .

سنگ مزار های خالد نبی که طول متوسط آنها ۲ متر ( حداقل ۵/۰ و کداکثر ۵ متر ) و با قطری بیش از ۵۰ سانتی متر و وزنی بالغ بر ۲ تن بصورت ایستاده و در شکل هایی که گفته شد از سنگ یک پارچه حجاری شده و تراشیده شده است .

عموم سنگ مزار های خالد نبی بدون کتیبه و نوشتار هستند ، و تمامی آنها به شکل های مختلف انسانی و تجریدی تراش خوده اند . و اگر سنگ مزاری دارای کتیبه باشد غیر ماهرانه و تقلیدی ناشیانه از سنگ مزار های قدیمی و کتیبه آن بسیار مختصر و در حد معرفی فرد متوفی است .

تحلیل و تفسیر سنگ مزارهای خالد نبی :

سخت و دشوار است که بتوانم این آثار تاریخی را تعبیر و تفسیر کنم ، اما سعی آن دارم که برداشت و نظر خود را که در نتیجه پژوهشهای میدانی و مطالعه در کتاب ها و گزارشات کسب کرده ام ، بازگو نمایم. هدف من از پژوهش پیرامون سنگ مزارهای خالد نبی نه چگونگی مراسم تدفین است و نه روش آن ، بلکه در وهله نخست شناسایی و معرفی ارزشمند آنها از منظر تاریخی ، باستان شناسی و مردم شناسی و سپس تلاش شناخت در چگونگی رابطه بین سنگ مزارها ، نوشته ها و نقوش روی آن با فرهنگ و پیشینه تاریخی منطقه می باشد.

اساس ساخت و نصب سنگ مزارها بر گور ، اندیشه جاودانگی بوده است . بشر می خواهد که حضور و رد پای خاکی محو نشود ، لذا با ایجاد سنگ مزار ، اندکی او را از فراموشی و افتراق او از دنیا ترمیم می کند . و او را در اذهان آیندگان و بر جاماندگان حاضر و زنده نگه می دارد. بر اساس نظر هوتن مردم شناس انگلیسی ، سنگ قبر به ابزار حفاظت زندگی از گزند مرگ مبدل شده است.

از سوی دیگر یکی از جلوه های بارز اعتقادات آیینی و باورهای سنتی هر قوم ، شکل ظاهری سنگ مزارهای ایشان است. در منطقه ترکمن صحرا با اشکال و فرم های متنوعی از سنگ مزارها روبرو هستیم ، که به گروههایی تقسیم می شوند که هر گروه ویژگی خاصی دارند. و وجه مشترک آنها این است که کمتر از نوشتار و کتیبه برخوردار هستند ، و تمامی آنها به شکل های مختلف انسانی و انتزاعی و الهام گرفته از دیدگاه های اعتقادی حجاری شده و تراش خورده اند.

بعلت موقعیت ممتاز این منطقه در طول تاریخ و مسیر تلاقی و ارتباطی آسیای مرکزی ، شبه قاره هند و نیز عبور و مرور طوائف مختلف مغولان از این منطقه فقط نقوش و فرم های آسیای مرکزی ، هندی و مغولی و تبتی دیده می شود.

چنانچه که اشاره گردید سنگ مزارهای خالد نبی در سه گروه زیر ساخته شده اند :

۱_ سنگ مزارهای با ارتفاع نزدیک به ۵ متر که بصورت عمودی بر گور نصب می شوند و به شکل احلیل مردان ساخته شده اند که احتمالا گور مخصوص مردان است . این گروه از سنگ مزارها از دیدگاههای اعتقادی آسیایی مرکزی و هند الهام گرفته و بیانگر مذهب فالیک است. ( در خصوص این مذهب از صفحات بعدی و در بخش معرفی آیین فالیک توضیح کافی داده شده است. ) ضروری است به این مطلب اشاره نمود که این دسته از سنگ مزارها نمادها و نشان هایی از اعتقادات و مذهب فالیک در آسیای مرکزی و هند است که بواسطه مراورات و برخوردها وارد سرزمین ایران شده اند ولی اصل اعتقاد به مذهب فالیک هرگز وارد این مرز و بوم نشده است. و ایرانی نخواسته که معتقد به آیین فالیک شود. هر زمان که ایرانی می خواسته از الات تناسلی نام برد از واژه « شرمگاه » استفاده می نموده است.

۲ _ سنگ مزارهای تقریبا صلیبی شکل و یا به شکل نیم کره و شبیه دو پستان که احتمالا مخصوص گور زنان است ( در خصوص این دسته از سنگ مزارها نیز در بخش معرفی آیین فالیک اشارات کافی شده است )

۳_ سنگ مزارهای به شکل سر قوچ : قوچ در فرهنگ و باورهای سنتی قوم ترکمن جایگاه خاصی دارد. از حیوانات منسوب به خورشید و مظهر باروری بوده و در نظر مردم محترم است . و متداول ترین نماد قوم ترکمن است. و نشانه قدرت ، فرمانروایی و برکت و احترام می باشد.

قدمت و تاریخ مجموعه تاریخی – فرهنگی خالد نبی :

زیارتگاه ها و گورستان :

تعیین قدمت ارائه یک تارخ برای زیارتگاه ها بخصوص گورستان بسیار دشوار و سخت است . هرگونه اظهار نظر در این خصوص تا پیش از انجام یک برنامه علمی و روشمند نظیر گمانه زنی و کاوش باستان شناسی بایستی با احتیاط بیان شود .

در این محل سه زیارتگاه و بقعه وجود دارد ، که هر یک در گوشه ای از کوه آرام گرفته اند . قرار گرفتن آنها در ارتفاعات بلند و در مسیر صلب العبور ، دلیل بر قدامت آنها در بین ترکمنستان است .

این زیارتگاه های ساده برای تعیین تاریخ و قدمت هیچ مساعدت زمانی مشخص را ارائه نمی دهند . شیوه معماری ، فنون و مصالح بکار رفته در ساخت آن به سبک معاصر است . بر اساس مطالبی که به زبان فارسی نوشته شده و در داخل زیارتگاه موجود می باشد ، قبر اصلی ، قبری ساده ، فاقد کتیبه و امروزی متعلق به خالد نبی است . وی به شهادت منابع مکتوب و تفاسیر از پیامبران تبلیغی دین مسیح می باشد ، که ۴۰ سال پیش از ولادت حضرت محمد می زیسته است . دعای علیه السلام که به احترام اسم خالد نبی می باشد ، دعایی مرسوم و شایسته رسول اکرم و پیامبران پیشین همانند حضرت موسی (ع) است.

قدمت و تاریخ سنگ مزارها در گورستان خالد نبی نا مشخص و مبهم است . اکثر سنگ مزارها ساده و فاقد کتیبه می باشند . چنانچه نوشتاری هم بر روی آنها حجاری شده بود ، به مرورزمان فرسوده و تخریب شده است . در یک نمونه از سنگ مزار کوچک که کتیبه دارد ، قدمت آن را به هفتاد سال پیش می رساند .

به نظر می رسد یک نمونه از سنگ قبر کوچک که در پشت آن نقش و تزیین بصورت استخوان جناقی دیده می شود متعلق به دوره قاجاریه می باشد . مقیاس زمانی سنگ قبر های افقی که قدری از آن در خاک مدفون است ، نوع بسیار متفاوتی می باشد . سنگ مزارهای افقی ، سنگ مزار هایی را در اذهان تداعی می کند که تا چند سال قبل معمولاٌ در گورستانهای دوره سلجوقیان و حتی قبل از آن در مجاورت همدان قابل رویت بود .

با توجه به یافته ها . مواد فرهنگی که آقای دکتر ستوده و آقای نوکنده جمع آوری نموده اند و قدمت آنها به دوره اسلامی سده های ۶ تا۸ هجری می رسد ، و نظر به مطالب فوق درخصوص سنگ مزار ها ، احتمالاٌ گورستان خالد نبی متعلق به دوره اسلانی ( دوره میانی تا دوره متاخر اسلامی ) می باشد .

بررسی اعتقادات و باور های مردم پیرامون زیارتگاه و گورستان خالد نبی :

قبر خالد نبی :

در داخل زارتگاه خالد نبی و بر روی قبر وی پارچه سفیدی کشیده اند ، که بر روی آن نوار ها و تکه های پارچه های رنگی بصورت افقی دوخته و آویزان شده است . که علت این اقدام بر نگارنده مشخص نگردید . ولی در نزد ترکمنان ، سنتی وجود دارد ، آنگاه که فرد جوانی که تازه ازدواج کرده ، فوت نماید و اصطلاحاٌ جوانمرگ شود، برای وی علاوه بر سنگ مزار ، نماد خاصی از جنس پارچه های سفیدی که بر روی آن نوار های رنگی دوخته شده قرار می دهند .

سنگ شدن هندوانه ها :

در داخل زیارتگاه خالد نبی و بر روی تاقچه یکی از پنجره ها ، تعدادی سنگ های کروی و گرد نگهداری می شوند ، این سنگ ها از محوطه بیرونی امامزاده و از پای سنگ مزارها جمع آوری شده است . ترکمن ها عقیده دارند ، که این مکان پالیز هندانه ها بوده که بر اثر نفرین خالد نبی تبدیل به سنگ شده اند .

درخت نظر کرده :

در برابر در ورودی بقعه عالم بابا ، درختچه کوچکی وجود دارد که اصطلاحاٌ از آن به عنوان درخت نذر کرده یاد می کنند . زائرین ترکمن برای بر آورده شدن حاجات خود مانند فراوانی غلات ، بهبودی زراعت ، افزایش گله و رمه بخصوص برای زایش زنان سترون و عقیم به آن دخیل می شوند و توسل می جویند و در جهت قبله به آن نخ گره می زنند .

در خصوص درختان نذر کرده اضافه می شود که این درختان در کنار زیارتگاه ها و بقاع متبرکه روئیده می شوند ، که نظیر آنها در استان گلستان علاوه بر خالد نبی در زیارتگاه های آق امام شهرستان آزادشهر و تکیه بابای روستای پاسنگ شهرستان مینودشت نیز دیده می شود .

زائرین و متوسلین به آنها معتقدند ، که این درختان توسط امامزادگان مورد لطف و عنایت قرار گرفته شده و هر یک از آنها دارای قوه و روحی بزرگ هستند ، و توسل و دعا در برابر آنها به منظور التجاه به درگاه قوه نمو کننده آنها است و از آنها برآورده شدن حاجات خود را طلب می کنند .

سنگ مزارهای گورستان خالد نبی به شکل انسان :

درباره این سنگ قبرها روایات متعدد و متفاوتی وجود دارد . بعضی آنان را پیکره سنگ شده دشمنان خالد نبی می دانند ، که گرفتار خشم خداوند شده و به شکل سنگ در آمده اند و گروهی دیگر آنان را یاران پیر ( خالد نبی ) می پندارند که به امر خداوند برای مصون ماندن از آسیب دشمنان به سنگ تبدیل شده اند .

طبق روایات خالد بن سنان که یکی از انبیاء الهی است در حین فرار از دست قوم خورشید به قله کوه گوگجه داغ پناه می آورد و با یارانش به خواست خداوند به شکل سنگ در می آیند تا اسیر دشمنان نشوند .

سنگ مزارهای گورستان خالد نبی به شکل کله قوچ :

در گورستان خالد نبی سنگ مزار هایی دیده می شود که به شکل کله قوچ حجاری و تراشیده شده اند . قوچ و شاخ قوچ در میان همه ترکمن ها و در قسمت های وسیعی از آسیای میانه بعنوان قدرت شناخته شده است .

قوچ در نظرها یک حیوان بسیار پر قدرت و اسطوره ای است و چون مظهر باروری بوده و در گله زایش بوجود می آورد . بنابراین در نظر مردم محترم بوده است . قوچ نیز بعنوان یکی از حیوانات شاخدار ، از حیوانات منسوب به خورشید محسوب می گردد.

متداولترین نمادی که تا کنون قوم ترکمن آن را نگهداشته نقش شاخ قوچ است : مظهر برکت و اقتدار و سمبل روح نیاکان .

نقشی که همه جا دیده می شود : از شکل سنگ مزار های سنگی ، چوبی و حتی قرار دادن خود شاخ بر روی قبور و نقش آن در نمد های ترکمنی و گلیم ها و قال ها و در بافته ها و سر ستون خانه ها و مساجد .

تیرک ( دیرک ) :

در مجاورت و محوطه بیرونی زیارتگاه خالد نبی تیر چوبی دیده می شود که به چوب درمان یا چوب سرگرمی نیز معروف است . جنس چوب از جنس درختان روسی و بنام درخت سوور است ، که مجاورت چشمه خضر دندان می روئیده است . ترکمن ها اعتقاد دارند ، که هر کس دندان درد دارد و یا تمایل دارد که به دندان درد مبتلا نشود ، بایستی از تیر چوبی یاد شده بالا برود و نوک آن را گاز بگیرد . بر اثر استفاده زیاد از این تیر چوبی ، سطح خارجی آن بسیار صاف و صیقلی شده است به نحوی که بالا رفتن از آن به دشواری ممکن است .

چشمه خضر دندان :

در مجاورت زیارتگاه خالد نبی ، چشمه آبی وجود دارد ، که عموماٌ در فصل بهار جریان دارد . به اعتقاد زائرین ترکمن آب این چشمه شفا بخش است و برای رفع مریضی دام ها و گله ها از آن استفاده می کنند . برخی از زائرین هم برای تبرک و شفا آب چشمه را با خود به همراه می برند .

پی نوشت :

این نمادهای باستانی مهر تایید دوباره ای بر نظریات روانشناس شهیر ، کارل گوستاو یونگ می باشد. بخصوص نظریه ناخودآگاه جمعی یونگ را اثبات می کند. این نمادها نشان از آشتی مردمان دوران باستان با ویژگی های جنسی خود می باشد. اینکه این مسائل برای انها تابو نبوده و به راحتی به آن می پرداختند.

به طور اخص این نمادها به مبحث آنیما و آنیموس می پردازد. اینکه هم زنانگی در مردان وجود دارد و هم مردانگی در زنان. و اینکه هر دوی اینها در وجود یک انسان است و می بایست به آنها توجه کرد.

mehr-aghajani.com ›

نمادهای اسطوره ای و باستانی نرینگی و مادینگی

مطالب مشابه :

جدول دریافت کارت ورود به جلسه و زمان برگزاری کنکور ،سراسری دولتی و آزاد پزشکی ،غیرپزشکی،کاردانی و کا

شرایط ثبت نام برای کنکور فنی و حرفه ای دولتی سال 91

نمادهای اسطوره ای و باستانی نرینگی و مادینگی