" كنترل شپشه برنج " ؛ " Rice weevil control "

" كنترل شپشه برنج " ؛ " Rice weevil control "

گردآوری و تدوين :

اسماعيل پوركاظم ؛ كارشناس ارشد زراعت ،

مدرس دانشگاه جامع علمي كاربردي گيلان

مقدمه :

--- "شپشه برنج" يا "سرخرطومي برنج" (Rice weevil) از جمله آفات انباري با پراكنش جهاني است كه نامش را به جهت ترجيحي كه در تغذيه از بذور برنج بعمل مي آورد، كسب نموده است. اين حشره كه مبدأ در اقاليم گرم دارد، در مناطقي از ايالات متحده آمريكا نظير كاروليناي شمالي فقط به دانه هاي انباري آسيب مي رساند ولي در مناطق جنوبي تر و گرم تر باعث خسارات انباري و مزرعه اي بصورت توأمان مي گردد (5). شپشه برنج از جمله آفات جهان شمول(cosmopolitan) است كه در انبارهاي غلات و توليدات حاصل از آنها فعال مي باشد وليكن از نظر پزشكي هيچگونه ضرري براي سلامتي انسان ها و حيوانات ندارد (1).

"شپشه غلات" (granary weevil) جزو آفات انباری مشابهی است که از قرن ها پيش بعنوان آفت انباري با گسترش جهاني شناخته می شود امّا برخلاف "شپشه برنج" بيشترين فعاليت خود را در اقاليم خنك بروز مي دهد بطوريكه حداکثر پراكنش و خسارات را در بخش هاي شمالي تر ايالات متحده آمريكا ايجاد مي كند (5).

اهميت آفات انباري :

--- بسياري از آفات انبارها و قفسه هاي مواد غذايي (pantry pest) قادر به سرايت در اماكن مسكوني و تجاري هستند. بعنوان مثال : بيد آرد (meal moth) ، سرخرطومي غلات و سرخرطومي آرد بسيار شيوع دارند و از حشرات ناخواسته اي هستند كه در انبارهاي مواد غذايي بوفور يافت مي گردند. در اين ميان، سرخرطومي ها جزو آفات بسيار كوچك هستند و به آساني هلاك مي گردند لذا سيكل زندگي خويش را سريعاً به پايان مي رسانند. ماده هاي بالغ غالباً بسرعت آغاز به تخمگذاري مي كنند و بر شدت معضلات و خسارات مي افزايند بنابراین خواهان توجّه بيشتري به موضوع هستند (2).

«جدول1) برخي از آفاتي كه به قفسه ها و انبارهاي مواد غذايي حمله مي كنند عبارتند از (2):»

1	مورچه (ant)	8	مگس ميوه (fruit fly)
2	سوسك دولاب (black larder beetle)	9	آفات دانه خوار (grain borer)
3	سوسك گنجه (cabinat beetle)	10	سوسك نامرئي (hide beetle)
4	سوسك سيگار (cigarette beetle)	11	بيد آرد هندي (Indian meal moth)
5	سوسك حمام (cockroach)	12	سوسري درشت (large roach)
6	سوسك آرد (confused flour beetle)	13	سوسك قرمز آرد (red flour beetle)
7	سوسك داروخانه (drugstore beetle)	14	سوسك دندان ارّه اي غلات (sawtooth grain beetle)

--- شپشه برنج از جدي ترين آفات دانه هاي انباري در سراسر جهان مي باشد كه بشكل لاروهاي كوچك فاقد پا (grub-like)، خمیده و سفيد رنگ در داخل مغز دانه هاي انباري حضور مي يابد. دانه هاي آلوده بهيچوجه قابل تشخيص نيستند مگر اينكه حشرات بالغ پس از يك ماه و تبديل شدن به حشره كامل با جويدن پوسته دانه و ايجاد سوراخ خارج گردند و دانه های پوک و ضایع شده ای را برجا بگذارند. اين آفت دانۀ غلات از كشور هندوستان منشأ گرفته و از طريق تبادلات تجارتي به تمام دنيا گسترش يافته است. جايگاه اين آفت در برخي مناطق معتدل جهان از جمله ايالت هاي تنسي و كاروليناي شمالي توسط شپشه غلات اشغال مي گردد. لارو و حشره كامل شپشه برنج جملگي از دانه هاي انباري غلات تغذيه مي كنند و موجب خسارات جبران ناپذیر می گردند (4،3).

--- حضور شپشه هاي برنج و غلات در داخل خانه ها و انبارها معمولاً نشاندهنده وجود دانه ها و بذور آلوده اند. شپشه هاي مزبور براي انسان ، البسه، اثاثيه و حيوانات خانگي بي ضرر مي باشند. آنها قادر به گاز گرفتن و يا نيش زدن نيستند و باعث انتقال بيماري ها نمي گردند. شپشه هاي برنج و غلات هيچگاه از اثاثيه منزل تغذيه نمي نمايند بلكه فقط باعث سرايت و تخريب بذوري مي شوند كه بخوبي خشك و انبار نگرديده اند (3).

مشخصات شپشه برنج :

--- حشره بالغ "شپشه برنج" (rice weevil) با نام علمي "Sitophilus oryzae" داراي حدود 1/8 اينچ طول ، به رنگ قهوه اي متمايل به قرمز تا سياه همراه با 4 خال زرد يا قرمز بر روي "پوشش بال ها" يا "قابِ بال" (elytra) است و از ظاهري ستبر و مستحكم برخوردار مي باشد درحاليكه شپشه غلات داراي رنگ يكنواخت و فاقد خال است. شپشه برنج شباهت ظاهري بسياري به شپشه غلات دارد. سر حشره حامل يك خرطوم (snout) باريك به طول 1 ميليمتر است كه حدوداً 1/3 طول حشره را تشكيل مي دهد و سپرچه پُشت سرش (pronotum) داراي سوراخ هاي مدوّر مي باشد. قابِ بال ها داراي خطوط عميق و سوراخ هاي رديفي است. سر و خرطوم بعنوان "پيش سينه" (prothorax) معادل اندازه "قابِ بال" يا "اليترا" می باشد. قابِ بال ها نيز داراي حفره هاي متعددي در داخل شيارهاي طولي است. لاروهاي شپشه برنج فاقد پا ، سفيد رنگ و گوشتالو (rotund) با يك كپسول سر تيره و مشخص هستند (1،4،3).

--- حشرات بالغ "شپشه برنج" بخوبي پرواز مي كنند و به آساني پراكنده مي گردند. آنها به دليل برخورداري از آرواره هاي (mandible) قوي براي جويدن دانه ها مي توانند مغز دانه هاي غلات را از بخش خارجي تهي سازند سپس تخم هاي منفرد خود را در آنها بگذارند و متعاقباً روي تخم ها را با ترشحات حاصل از تخمريز بپوشانند. حشرات ماده روزانه 6-2 تخم انفرادي مي گذارند بطوريكه مي توانند به تعداد 600-300 عدد تخم در هر دوره زندگي بگذارند. لاروها داراي 4 مرحلۀ رشد (instar) در داخل مغز دانه غلات مي باشند كه بطور متوسط 34-18 روز بطول مي انجامد سپس در همانجا تبديل به شفيره (pupate) مي گردند. مرحله شفيرگي 16-3 روز (متوسط 6 روز) بدرازا مي كشد وليكن حشره كامل براي بالغ شدن و سازگاري با شرايط دشوار خارجي (hardens) براي 4-3 روز ديگر همچنان در داخل دانه باقي مي ماند. آنها هر نسل را در شرايط اقليمي گرم طي حدوداً يك ماه تكميل مي سازند. حشرات بالغ شپشه برنج براي 8-3 ماه و گاهاً تا 2 سال زنده مي مانند. شپشه برنج داراي 4 نسل در هر سال است (1،6،5).

«جدول2) رده بندي علمي شپشه برنج (6،4):»

سلسله (kingdom)	حيوانات (animalia)
گروه (phylum)	بندپايان (arthropoda)
رده (class)	حشرات (insect)
راسته (order)	قاب بالان (coleoptera)
خانواده (family)	سرخرطومي (curculionidae)
جنس(genus)	Sitophilus
گونه (species)	Oryzae
اسامي مشابه	Rice weevil

--- حشرات ماده شپشه برنج براي جلب انواع نر بمنظور جفت گيري به ترشح نوعي "فرومون فراخوان" (aggregation pheromone) مبادرت مي ورزند و بدينوسيله نرها و ماده ها همديگر را مي يابند. امروزه انواع مصنوعي چنين فرومون هايي براي جلب شپشه هاي برنج، ذرت و ساير غلات در دسترس قرار دارند. فرومون هايي كه توسط حشرات ماده پخش مي شوند، فقط باعث جلب حشرات نر همان گونه مي گردند (6).

--- قطعات دهاني شپشه برنج از نوع جونده (chewing) محسوب مي شوند. آنها در انبارهاي ذخيره غلاتي نظير : گندم ، ذرت ، يولاف ، جو ، سورگوم ، شاه بلوط (chestnut)، آفتابگردان، ذرت زينتي، حبوبات خشك، چاودار، گندم سياه، بادام هندي (cashew)، ماكاروني و ساير محصولات حاصل از آنان و حتي ميوه هايي نظير سيب ، گلابي و انواع انگورها همچنين دانه هاي گياهان وحشي و اسباب بازي هايي كه با دانه هاي غلات پُرشده اند، حضور يافته و به فعاليت مي پردازند. شپشه هاي برنج حتي ممكن است باعث سرايت دانه هاي غلات در مزارع گردند. لاروهاي اين آفت انباري به پوك كردن مغز دانه هاي غلات مبادرت مي ورزند و معمولاً تمامي مغز آنها را تخليه مي سازند. حفره هاي جانبي دانه های آلوده همواره توسط حشرات بالغ بمنظور تخمريزي و یا توسط حشرات در حال خروج از داخل دانه ها بوجود مي آيند. شپشه برنج مي تواند بسرعت زادوولد (breed) يابد و بر تعداد جمعيت خويش در انبارهاي غلات بيفزايد. حشرات ماده حدوداً سه روز پس از خروج از پيلۀ شفيرگي (pupa cocoon) به تخمگذاري مي پردازند. آنها ضمن دورۀ متوسط زندگي 6-4 ماهه حدود 600-300 عدد تخم مي گذارند امّا فرآیند تخمگذاري بواسطه كاهش فعاليت در اقاليم خنك ضمن ماه هاي زمستان بصورت پراكنده صورت مي پذيرد(1،2،5،4).

--- حشره بالغ ماده ابتدا از بخش خارجي بذور تغذيه مي كند و حفره اي بوجود مي آورد سپس يك عدد تخم در آنجا مي گذارد و روي آنرا با ترشحات (secretion) ژلاتيني حاصل از تخمريز (ovipositor) مي پوشاند. لاروهاي شپشه برنج الزاماً بايد دوره هاي رشد و نمو خود را در داخل مغز بذور و يا توليدات حاصل از آنها نظير ماكاروني بگذرانند. شپشه برنج مي تواند در كيك هاي سفت نيز به رشد و نمو بپردازد. لاروها در اثر تغذيه به پوك شدن بذرها مي انجامند. آنها پس از رشد كامل در همانجا تبديل به شفيره مي گردند (4).

--- سيكل زندگي كامل شپشه برنج از تخم تا تخم (egg to egg) در ضمن ماه هاي گرم تابستان حدوداً 32-26 روز بطول مي انجامد امّا به زمان بيشتري در حدود 36-35 روز در اقاليم خنك نيازمند است. تخم ها طي 3 روز تفريخ (hatch) مي گردند و لاروها براي حدود 18 روز از مغز دانه ها تغذيه مي كنند و پس از رشد كامل تبديل به شفيره مي گردند. شفيره ها از نوع لخت و آشكار هستند و مرحله شفيرگي تقريباً 6 روز به درازا مي انجامد. حشرات بالغ جديد مي توانند براي 4-3 روز در داخل بذور باقي بمانند تا ضمن بلوغ کامل در برابر شرايط دشوار خارجي سازگاري و مقاومت يابند (4).

--- سرخرطومي برنج مي تواند با احساس بوي دانه ها و ميوه ها بسوي آنها پرواز نمايد. شپشه برنج بسوي نور جلب مي گردد. شپشه ها بطور کلی آسيب هاي بيشتري نسبت به ساير آفات انباري بوجود مي آورند زيرا حشرات بالغ آنها نيز به اندازه لاروهایشان از مواد غذايي انباري تغذيه مي كنند و به طيف وسيعي از اين مواد آسيب مي رسانند(2).

--- اپتيمم شرايط محيطي براي فعاليت شپشه برنج عبارتند از :

الف) دماي 86-80 درجه فارنهايت

ب ) رطوبت نسبي 90-75 درصد

پ ) دانه هاي انباري فاقد بسته بندی مناسب با رطوبت 6/17-5/13 درصد (5).

--- شپشه برنج در صورت احساس خطر و بروز هرگونه شرايطي كه برهم زنندۀ وضعيت عادي زندگي آنان گردد، بلافاصله پاهاي خود را به سمت داخل بدن جمع مي كند و بدينطريق براي چندين دقيقه بر روي زمين مي افتد و خود را به مُردن (feigndeath) مي زند سپس با رفع خطر به حركت و فعاليت عادي مي پردازد (2،4).

مشخصات شپشه غلات :

--- حشرات بالغ "شپشه غلات" (granary weevil) با نام علمي "Sitophilus granarius" به طول 1/8 تا 1/4 اينچ و معمولاً به رنگ قهوه اي متمايل به قرمز براق تا سياه ديده مي شوند. بخش "پوشش بال" يا "قابِ بال" موسوم به "اليترا" (elytra) در شپشه غلات فاقد هرگونه علامتي است. حفره هاي روي قفسه صدري (thorax) به حالت بيضوي كشيده هستند. اندازه بال ها در شپشه غلات بشدت كاهش يافته اند لذا اين حشره انباري قادر به پرواز نيست. لاروها به رنگ كرم متمايل به سفيد با سر قهوه اي، نسبتاً صاف، كلفتي بخش مياني بدن ، كوژپُشت (humpback) و فاقد پا مي باشند (5،1).

--- شپشه غلات فاقد توانايي پرواز است لذا اكثراً در اثر فعاليت هاي انسان ها گسترش مي يابد. حشرات بالغ شپشه غلات به سمت نور گرايش ندارند (2).

مشخصات شپشه ذرت :

--- "شپشه ذرت" (corn weevil) با نام علمي "Sitophilus zeamais" اندكي از "شپشه برنج" كوچكتر است امّا تشخيص دقيق آنها فقط توسط كارشناسان متبحّر و با استفاده از ابزارهايي نظير ميكروسكوپ امكانپذير است (5).

«جدول3) شپشه برنج را غالباً با شپشه ذرت اشتباه مي گيرند درحاليكه برخي مشخصات متمايز آنها بشرح زير هستند(6):

رديف	شپشه ذرت (S . zeamais)	شپشه برنج (S . oryzae)
1	حفره هاي مدوّر بر روي "پيش گرُده" (pronotal dorsum)	حفره هاي بيضوي كشيده بر روي پيش گرُده
2	حفره هاي سطح "پيش گرُده" كاملاً نزديك همديگر واقعند و فاقد يك منطقه بينابيني بدون حفره هستند.	حفره هاي سطح "پيش گرُده" توسط يك منطقه هموار بينابيني فاقد حفره از همديگر جدا گرديده اند.
3	بيش از 20 حفره در راستاي خط مياني گردن تا سپرچه (scutellum) واقعند.	كمتر از 20 حفره در راستاي خط مياني گردن تا سپرچه واقعند.
4	سطح سپرچه نسبتاً مجزا از طول بدن است.	سطح سپرچه نسبتاً به طول بدن نزديك تر است.
5	سطح سپرچه از حدود نيمۀ طول آن به سمت پائين متمايل است.	سطح سپرچه بيشتر از نيمه طول آن به سمت پائين متمايل است.
6	لبه هاي بخش عقبي "پيش ران" (coxa) فاقد بريدگي هاي منحني قابل تشخيص است.	لبه هاي بخش عقبي "پيش ران" داراي بريدگي هاي منحني مشخص است.
7	اندام جنسي (aedeagus) داراي دو برآمدگي انتهايي (dorsal) است كه توسط يك شيار طولي مجزا گرديده اند.	انتهاي اندام جنسي حشرات نر نسبتاً صاف و براق است.

شيوه هاي پيشگيري و كنترل شپشه ها:

--- در هنگام خريد دانه هاي غلات و حبوبات مراقب باشيد تا كالاي مورد نيازتان عاري از آلودگي به شپشه ها باشد لذا گوني هاي حاوي آنها را با دقت و وسواس وارسي نمائيد.

--- بهترين شيوه مدیریت عبارت از نگهداري مواد غذايي سالم انباري در ظروف پلاستيكي، شيشه اي يا فلزي مطمئن و داراي دَرب است.

--- بذور و آجيل ها را می توان با افزودن يك اينچ مكعب يخ خشك يا دي اكسيد كربن جامد به ظروفي به حجم حدود يك ليتر (quart) و سپس درب بندي آنها براي مدت ها نگهداري نمود زيرا دي اكسيد كربن از فعاليت تمامي آفات انباري ممانعت بعمل می آورد.

--- بيشترين اهميت در پيشگيري از خسارت شپشه ها مربوط به موقعيت منابع سرايت است لذا مي توان نسبت به استقرار تله هاي چسبنده در اطراف مواد غذايي حساس اقدام نمود.

--- تمامي دانه ها و بذور آلوده را بفوريت شناسايي و پس از بسته بندي مطمئن معدوم سازيد.

--- شپشه هاي موجود در طاقچه ها و قفسه ها را توسط جارو برقي جمع آوري نمائيد و محيط را پاكسازي كنيد.

--- محصولات آلوده را با ذكر دليل به خريدار برگردانيد (5،4).

--- كنترل شپشه ها عمدتاً بستگي به موارد زير دارد :

الف) حذف تمامي منابع غذايي آلوده كننده

ب ) جادادن مواد غذايي مستعد در شرايط مناسب عاري از سرايت آلودگي (6).

--- شپشه ها را در تمامي مراحل رشد و نمو در نمونه هاي قليل بذور آلوده مي توان از طريق :

الف) سرمادهي در صفر درجه فارنهايت (7/17- درجه سانتيگراد) براي يكدوره سه روزه

ب ) گرمادهي در 140 درجه فارنهايت (60 درجه سانتيگراد) براي يكدوره 15 دقيقه اي نابود ساخت (6،3).

--- حفاظت از مقادير بسيار زياد بذور در برابر سرايت شپشه ها نيازمند بكارگيري سموم تدخيني (fumigation) اختصاصي و مؤثر است. همچنين با استفاده از حشره كش هاي "آئروسُل" (aerosol) كه ذرات ريز و سبك آنها از طريق تعليق در هوا منتقل مي شوند و دوام چنداني ندارند، به نابودي حشرات مخفي شده اقدام می کنند. براي اين منظور ابتدا بايد تمامي قفسه ها و طاقچه هاي سرايت يافته را بكلي تخليه نمود و بذور آلوده را از انتفاع خارج گردانيده و منهدم ساخت سپس مكان سابق آنها را از تمامي جهات بويژه شكاف ها، درزها و گوشه ها توسط جاروی برقي بدقت پاكسازي كرد. براي پاكسازي قفسه ها و كابينت ها نيازي به كاربرد حشره كش های مرسوم نيست. قفسه ها را مي توان با مواد پاك كننده، سفيدكننده و يا آمونياك شستشو داد. براي جلوگيري از سرايت مجدد دانه ها به شپشه ها بايد به نگهداري آنها در ظروف درب دار شيشه اي، پلاستيكي يا فلزي اقدام كرد و يا اينكه مواد حساس به سرايت شپشه ها را تا رفع خطرات در داخل يخچال نگهداري نمود (3،5،4).

--- مواد غذايي انباري و آردهايي كه به شپشه هاي غلات و برنج آلوده شده اند را به آساني مي توان از طريق گرمادهي و تيمار "ULV" يعني "مه پاشي" (fog) با استفاده از سم گياهي "پيرتريوم" (pyrethrum) برای نابودي حشرات بالغ ضدعفوني نمود (5).

--- مكان هاي آلودۀ فاقد مواد غذايي و شكاف هاي انبارها را مي توان توسط حشره كش هاي مناسب سمپاشي کرد(4). از سمومي كه براي ضدعفوني انبارها استفاده مي شود، مي توان به انواع ذرات معلّق در هوا يا "آئروسُل هايي" با نام تجارتي "فانتوم" (phantom) و "دفورث" (Dforce) اشاره نمود. اين سموم را در تمامي شكاف ها و درزها اسپري مي كنند تا لاروها و حشرات بالغ را نابود سازند. سم "دفورث" بفوريت عمل مي كند و موجب مرگ حشرات مي شود امّا دارای ویژگی های زیر است :

اولاً ) ايجاد بوي ضعيف مي نمايد.

دوماً ) سموم صيقلي و سخت را مرطوب مي سازد.

درحاليكه سم "فانتوم" فاقد بو است و سطوح اسپري شده را بهمان حالت خشك حفظ مي كند امّا تأثيرگذاري كندتري دارد و ضمن 3-2 روز تأثیر می گذارد (2).

--- گاراژ، رختشويخانه، زيرزمين و ساير مكان هايي كه به دليل نگهداري دانه ها و ساير مواد غذايي امكان حضور و پنهان شدن شپشه ها وجود دارد، تحت تيمار قرار دهيد. سطوح كوچك را با سم "دفورث" ولي براي سطوح بزرگ از سموم "ديفينس" (Defensce sc) يا "پيرمترين" (permethrin) بهره گيريد (2).

--- استفاده از سمپاش هاي داراي پمپ مي تواند روند سمپاشي را تسريع بخشد و پوشش كامل تري را بوجود آورد. نسبت به قاب پنجره ها، شكاف هاي سقف و اطراف ستون ها توجه كافي مبذول داريد تا بر موفقيت تيمارها افزوده شود. طعمه هاي ضد جوندگان (rodenticide) مبتني بر غلات پس از مدتي بدليل تجزیه و فساد سموم مي توانند مورد تغذيه شپشه ها قرار گيرند لذا تمامي طعمه های سمّی سال هاي قبل را از محیط بزدائيد. اتاق زيرشيرواني از جمله مكان هاي محبوب شپشه ها هستند لذا چنين مكان هايي را پس از تخليه و تميزكردن كامل با "پيرمترين" تيمار دهيد تا تمامي حشرات پنهان شده را نابود سازيد. سمپاشي با "پيرمترين" مي تواند پوشش بهتر و مؤثرتري نسبت به سموم "دفورث" و "فانتوم" در محيط هاي بشدت آلوده و وسيع برقرار سازد (2).

--- در نهايت مي توانید از "تله هاي فروموني" (pheromone trap) براي جمع آوري شپشه هايي كه مظنون به مخفي شدن هستند، بهره گيريد. در چنين تله هايي از "فرومون هاي قوي" يا "فراخوان هاي جنسي" براي فريب حشرات بالغ و آماده جفت گیری استفاده مي گردد تا متعاقباً با طعمه هاي سمّي نظير "دفورث" و "فانتوم" كشته شوند. از ديگر تله هاي ايده آل مي توان تله "ايكس ليور" (Xlure trap) را نام برد. معمولاً از اين نوع تله در مكان هاي حساسي كه كودكان و حيوانات اهلي حضور دارند، بهره مي جويند. تله "ايكس ليور" حاوي مواد جلب کنندۀ قوی حشرات است بطوریکه آنرا بعنوان یک انتخاب مطلوب برای کنترل بخش عمده ای از حشرات آفت به کمک فرومون های تخصصی مطرح می سازد. بدینطریق حشرات رونده و پرنده به داخل سینی تله "ایکس لیور" می افتند و در روغن غلیظ داخل آن گیر نموده و می میرند. این نوع تله را می توان در بخش عقبی قفسه ها و کابینت ها تعبیه نمود. آنها گواینکه کاملاً ایمن و پنهان سازی می گردند ولیکن سوسک ها مطمئناً آنها را خواهند یافت. هر کدام از این تله ها برای یک قسمت از قفسه ها کفایت می نماید و برای 2-1 ماه بخوبی مؤثرند. تله ها را بصورت هفتگی وارسی می کنند و در صورتیکه مخزن آنها از حشرات به دام افتاده مملو شوند، نسبت به تعویض تله یا تخلیه محتویات اقدام می گردد (2).

منابع و مآخذ :

1) Drees , B.M & et al – 1999 – Rice weevil – Texas A & M Agrilife Extension ; http://texasextension.tamu.edu

2) Hulett - 2014 – Rice weevil – Hulett Environmental Services ; http://www.bugspray.com

3) ISU – 2005 – Rice weevil and granary weevil – Iowa State University of Science and Technology , Department of Entomology , http://www.ent.iastate.edu

4) Koehler , P.G – 2013 – Rice weevil ; Sitophilus oryzae (Coleoptera : Curculionidae) – University of Florida IFAS Extension ; http://edis.ifas.ufl.edu

5) Rottler – 2014 – Rice weevil – Rottler pest & lawn solutions ; http://www.rottler.com

6) Wikipedia – 2013 – Rice weevil – http://en.wikipedia.org

7) http://www.merriam-webster.com/dictionary

8) http://farsilookup.com

" كنترل شپشه برنج " ؛ " Rice weevil control "

مطالب مشابه :

آفات مزارع گندم:

" كنترل شپشه برنج " ؛ " Rice weevil control "

مدیریت وکنترل آفات مهم برنج

Pintus tectus سوسك عنكبوتي استراليايي

ساس تختخواب

فرومون سوسک حنایی خرما

فنتیون