شکوفایی استعدادها در آموزش و پرورش مطلوب

شکوفایی استعدادها در آموزش و پرورش مطلوب نظام آموزشی سازنده کدام است

در حال حاضر دستگاه آموزش و پرورش به لحاظ فضا، تجهیزات آموزشی و نیروی انسانی متخصص نسبت به گذشته بسیار غنی تر است. وجود کارگاه های تخصصی، هنرستان ها، آموزشکده های فنی، مراکز تربیت معلم، مدارس مجهز به تکنولوژی روز، معلمان و دبیران با تحصیلات عالیه و ... نشانگر توجه جامعه به این نهاد آموزشی است.

آموزش و پرورش ابزاری راهبردی برای ایجاد تحولات و تغییرات بنیادین در زمینه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بوده و قادر است از طریق ایجاد تغییر در دانش، رفتارها و ترویج هنجارها و ارزش های مورد نظر، پاسخگوی درخواست های مربوط به اشتغال، بهره وری و تحرک پذیری اجتماعی به منظور عینیت بخشیدن به آرمان ها و ایده آل های جامعه شود.

در حال حاضر دستگاه آموزش و پرورش به لحاظ فضا، تجهیزات آموزشی و نیروی انسانی متخصص نسبت به گذشته بسیار غنی تر است. وجود کارگاه های تخصصی، هنرستان ها، آموزشکده های فنی، مراکز تربیت معلم، مدارس مجهز به تکنولوژی روز، معلمان و دبیران با تحصیلات عالیه و ... نشانگر توجه جامعه به این نهاد آموزشی است. با وجود چنین امکاناتی اما خدمات آموزشی به لحاظ مادی و معنوی و کیفیت رشد، قابل توجهی نداشته که این مساله را شاید بتوان به نوعی مرتبط با شیوه ها و روش های آموزشی در این نظام گسترده دانست.

● ضرورت تغییر نظام آموزشی

در اهمیت و ضرورت نیاز به تغییر در نظام آموزشی موجود می توان دلایل زیر را بیان نمود:

۱) آموزش و پرورش به عنوان فراگیرترین نظام، پرمخاطب ترین دستگاه و زیربنایی ترین نهاد اجتماعی- فرهنگی، منشا بالقوه و بالفعل تغییرات در ابعاد فردی و اجتماعی است.

۲) دانش آموختگان به عنوان برون دادهای نظام آموزش و پرورش با کسب دانایی ومهارت در افزایش قدرت تولید نقش دارند و افزایش قدرت تولید، در افزایش تولید ملی موثر است و به همین ترتیب، تولید ملی، منافع ملی را تامین می کند.

۳) حساسیت جامعه نسبت به مسایل آموزشی با حساسیت نسبت به سایر سازمان ها و ارگان ها متفاوت است. مردم نسبت به مسایل مدرسه بسیار حساس ترند تا مسایل مربوط به یک کارخانه تولیدی.

۴) شرایط خاص جامعه ایران اسلامی که تحصیل و کسب دانش و علم براساس آموزه های دینی و تمدن دیرینه اسلامی، نوعی ارزش و معنویت محسوب می شود.

۵) طراحی و تدوین برنامه های متنوع در خصوص تغییر نظام آموزشی کشور.

این موارد همگی، ضرورت و اهمیت موضوع تغییر نظام آموزشی کشور را آشکار می کند. تغییراتی واقع بینانه، منطبق با شرایط و مقتضیات شرایط کنونی جامعه اسلامی و سازگار با آرمان های نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران که هدف از آموزش و پرورش را تعلیم وتعلم افراد برای عبد صالح شدن می داند.

● سابقه تغییرات ساختاری در نظام آموزشی

مطابق مطالعات انجام شده طی ۱۲۰ سال گذشته، نظام آموزشی کشور حدود ۱۰ بار تغییر کرده که عبارتند از:

الف) ایجاد دوره ۳ ساله آموزش متوسطه در سال ۱۲۸۷ شمسی.

ب) ایجاد نظام آموزشی ۶-۳-۳ یعنی تغییر دوره ۳ ساله آموزش متوسطه به دوره تعلیمات عمومی ۱۲ ساله شامل شش سال ابتدایی + سه سال دوره اول متوسطه + سه سال دوره دوم متوسطه در سال ۹۳-.۱۳۹۲

ج) تقسیم دوره ۶ ساله آموزش متوسطه به دو دوره اول و دوم بر پایه دستورالعمل مصوب شورای عالی معارف و تقسیم دوره دوم متوسطه به دو رشته ادبی و علمی در سال .۱۳۱۰

د) تقسیم دوره دوم متوسطه به رشته های ادبی، ریاضی، طبیعی، خانه داری، کشاورزی و فنی بر پایه مصوبات شورای عالی فرهنگ طی سال های ۱۳۳۴ و .۱۳۳۵

هـ) افزایش دو رشته فنی و حرفه ای هنرستانی به دوره دوم متوسطه در سال .۱۳۳۷

و) تغییر مجدد نظام آموزشی کشور به سیستم ۵-۳-۴ شامل ۵ سال دوره ابتدایی، ۳ سال دوره راهنمایی و ۴ سال دوره متوسطه طی سال های ۱۳۴۵ و .۱۳۴۶

ز) تغییر طرح آموزشی کشور و دوره آموزش متوسطه به ۳ سال و تعیین سال چهارم دبیرستان به عنوان دوره یکساله آموزش تکمیلی متوسطه به منظور آمادگی جهت تحصیلات دانشگاهی در سال .۱۳۵۰

ح) تقسیم آموزش متوسطه به ۳ شاخه آموزش متوسطه ۴ ساله نظری، جامع و فنی حرفه ای در سال .۱۳۵۳

ط) تقسیم آموزش متوسطه به دو شاخه متوسطه عمومی با ۳ زیر شاخه و متوسطه فنی با ۳ زیرشاخه به مدت ۳ سال و اختصاص یک سال آخر متوسطه به اهداف اختصاصی آمادگی جهت پرداخت به تحصیلات دانشگاهی در سال .۱۳۵۴

ی) تثبیت دوره ۴ ساله آموزش متوسطه در سال .۱۳۵۵

طی سال ۱۳۶۷ نیز در چارچوب طرح کلیات نظام آموزش و پرورش که به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید، حرکتی در جهت تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش آغاز شد.

در حال حاضر ساختار نظام آموزشی کشور ۵-۳-۳-۱ می باشد که شامل:

۱) آموزش ابتدایی:

دوره ۵ ساله ویژه کودکان رده های سنی ۶ تا ۱۱ سال.

۲) آموزش راهنمایی:

دوره آموزشی ۳ ساله ویژه دانش آموزان رده های سنی ۱ تا ۱۴ سال.

۳) آموزش متوسطه:

دوره آموزشی ۳ ساله که به ۳ شاخه نظری، فنی و حرفه ای و مهارتی (کاردانش) تقسیم می شود.

۴) دوره پیش دانشگاهی:

دوره آموزشی یکساله ویژه دانش آموزان دیپلم که قصد ورود به دانشگاه های کشور را دارند.

● آسیب ها و چالش های نظام آموزشی

آموزش و پرورش وسیله ایجاد و حفظ وحدت ملی و گسترش روحیه تعاون و همکاری، تعمیق روحیه امید به آینده ای بهتر و ایجاد تفاهم بیشتر در محیط خانواده ها است و هر آن چه که این مؤلفه اساسی و بنیادین را به عاملی در جهت تشویش و نگرانی، یأس و ناامیدی مبدل کند، آسیب شمرده می شود.

برخی از آن آسیب ها به شرح زیر است:

الف) عدم تناسب میان فارغ التحصیلان نظام آموزشی با نیازهای بازار کار- این آسیب خود به دلایل متعدد ظهور و بروز کرده است که نامناسب بودن ترکیب و محتوای دروس با نیازهای مهارتی بازار کار، مؤثر نبودن یادگیری در مورد آن دسته از دروس منطبق با نیاز بازار کار و ضعف در تقویت جنبه های نگرشی و رفتاری مورد نیاز بازار کار از آن جمله است.

ب) نظام برنامه ریزی درسی مقاوم در قبال نفوذ و تحرک معلم، متمرکز بر انتقال معلومات، موضوع مدار، کتاب محور.

پ) تحمیل فشارهای عصبی و روانی و هزینه های مالی فراوان بر دانش آموزان، معلمان و اولیاء به هنگام برگزاری آزمون ها و امتحانات.

ت) عدم استفاده مناسب و بهینه از اوقات تحصیلی مدارس.

ث) کمبود دانش فنی در زمینه کاربرد تجهیزات و فناوری آموزشی.

ج) گسست مابین فعالیت های پژوهشی و فعالیت های آموزشی و پرورشی.

چ) عدم کاربست نتایج و یافته های پژوهشی توسط معلمان، مدیران و مدرسان با وجود هزینه های قابل توجهی که صرف اجرای پژوهش ها می شود.

ح) عدم تناسب مسئولیت های معلمان با مهارت های مورد نیاز برای رسیدگی به امور آموزشی، ارتقاء دانش تخصصی و ارتباط با والدین.

خ) فقدان نظام مستمر به منظور بهره گیری از نقطه نظرات معلمان و اصلاح شیوه ها و سایر سیاستگذاری های آموزشی.

د) مبدل شدن نظام نظارتی هدایتگر به نظام تنبیه.

ذ) فقدان مدارس الگو و پیشرو برای گسترش فرهنگ تغییر و تحول.

ر) اختلال در برنامه ریزی راهبردی و کلان آموزش و پرورش به دلیل فقدان نظریه توسعه اقتصادی در این دستگاه.

ز) راهبردی نبودن اختصاص منابع به لحاظ نسبت در نظر گرفتن بودجه غیرپرسنلی به مدرسه در مقابل اختصاص بودجه غیرپرسنلی به جاهای دیگر به شکل قانونی یا پنهانی.

ژ) ناچیز بودن اختیارات واحدهای آموزشی در هزینه کردن اعتبارات.

س) جدایی برنامه درسی رسمی از آموزش های غیررسمی که گاه با یکدیگر در تقابل نیز قرار می گیرند.

● راهبردهای اساسی برای نظام آموزشی مطلوب

۱) محوریت اسلام، قرآن و سیره معصومین(ع)- اجزاء و عناصر نظام آموزشی می بایست با استفاده از آموزه های دین اسلام، قرآن، سنت پیامبر اکرم(ص) و سیره معصومین(ع) طراحی شود.

۲) شناسایی همه جانبه فرهنگ مترقی اسلام- انجام مطالعات اسنادی و تجزیه و تحلیل مسائل مربوط به فرهنگ اسلام به منظور کاربست نتایج مطالعات در چگونگی ارائه محتوای برنامه های درسی از الزامات است. همچنین معرفی مداوم، مستمر و همه جانبه معصومین(ع)، اولیاء بزرگان، فلاسفه و مفاخر اسلامی، تاثیر بسزایی در معرفی الگوهای شایسته خواهد داشت.

۳) تقدم بخشی تزکیه بر تعلیم- تمامی اجزاء نظام آموزشی اعم از منابع انسانی، فضاها، تجهیزات، امکانات و... باید در خدمت و در جهت تزکیه فراگیران باشد.

۴) تعمیم و گسترش تربیت دینی- عوامل انسانی (اعم از آموزشی و اداری) خود باید عامل به احکام اسلامی باشند و مجریان و برنامه ریزان در تمامی فعالیت های آموزشی و پرورشی به جنبه های الهی و تقویت بینش دینی فراگیران توجه کنند.

۵) توجه خاص به امر پرورش- محتوای کلیه برنامه های آموزشی و پرورشی در تمامی مقاطع تحصیلی بایستی واجد پیام های تربیتی بوده و متضمن رشد متعادل اخلاقی، دینی، عقلی، اجتماعی، سیاسی دانش آموزان باشد. وجود متولی مستقیم و منابع مالی برای اجرای برنامه های پرورشی بایستی از قبل پیش بینی شود و آخر این که برنامه های پرورشی بایستی مرتبا مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته تا از اهداف اصلی خود منحرف نشوند.

۶) بهره مندی از تجارب و دستاوردهای انسانی سایر ملل و جوامع- جمع آوری اطلاعات، اسناد، مدارک و یافته های مرتبط با نظام های آموزشی دنیا با بهره مندی از فناوری روز و کاربست یافته ها پس از مطابقت با اهداف نظام آموزشی مبتنی بر ارز ش های دینی.

۷) همگانی بودن آموزش و پرورش- توزیع عادلانه نیروی انسانی متخصص و امکانات و تجهیزات در سرتاسر کشور جهت ارائه آموزش ها به افراد لازم التعلیم.

۸) آموزش و پرورش مستمر- نظام آموزشی باید بگونه ای باشد که دانش آموزان در کنار تحصیل، در صورت علاقه و نیاز به کسب معاش نیز بپردازند و با بهره مندی از تسهیلات و امکانات آموزشی کارخانجات و کارگاه های دولتی و خصوصی، باید برای تحقق آموزشی مستمر افراد جامعه اقدام شود.

دیگر عناوین راهبردهای اساسی برای نیل به نظام آموزشی مطلوب چنین است:

۹) انعطاف برنامه های آموزشی در مقابل شرایط محیطی و اقلیمی.

۱۰) توجه ویژه به مراحل رشد و بلوغ دانش آموزان و حساسیت به رشد همه جانبه و هماهنگ آنان.

۱۱) ارزشیابی مستمر از اجزا نظام آموزشی.

۱۲) هماهنگی و انسجام بین سطوح و انواع آموزش ها.

۱۳) انعطاف پذیری رشته های تحصیلی.

۱۴) ارزش گذاری برای فعالیت های یدی.

۱۵) تقویت قدرت تفکر، انتقاد و ابتکار.

۱۶) هدایت تحصیلی مستمر با بهره گیری از دانش، تخصص و تجارب مشاوران زبده.

۱۷) توأم ساختن علم و تجربه به گونه ای که همه آموزش ها مستلزم آزمایش باشند.

۱۸) توجه خاص به آموزش های فنی و حرفه ای متناسب با برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی هر منطقه جغرافیایی.

۱۹) توجه به نقش و جایگاه ارزشمند و اثرگذار معلم.

۲۰) توجه به علایق، استعدادها و خصوصیات فردی دانش آموزان.

۲۱) استحکام بخشی پیوندهای خانه و مدرسه.

۲۲) توجه به آموزش های پیش دبستان و نظارت بر کیفیت مؤسساتی که این امر را برعهده دارند.

۲۳) مدارس مرجع و الگو تاسیس شود تا مدارس، فرآیندهای آموزشی اعم از برنامه، محتوی، نیروی انسانی و... را پیگیری و در مورد آنها تصمیم گیری کنند