آشنایی با خواص گیاهان دارویی در ایران

خواص دارویی گلها

( آ )

آفتاب پرست

این گل زیبا ، تب بر ، صفرابر و مقوّی قلب است و برای سر درد و دفع کرم و دفع سکسکه نافع است که از جوشانده برگ و سرشاخه های گلدار آن یک فنجان صبح و عصر استفاده می کنند .

برگ و دانة آفتاب پرست را اگر بکویند و روی زگیل بگذارند از بین می رود .

آقطی

پوست بوتة آقطی سیاه مسهل و طعم آن اول شیرین ، بعد تلخ و مهوع می شود ، گلهای خوشبوی آن پر از مواد لعابی است ، حبه های میوه اش ملین و برگهایش چون دارای مقدار کمی نیترات دوپتاس است می باشد . قسمتی از آن نیز به نام (S.Ebulus ) وجود دارد که تمام قسمتهای گیاه و حبه های آن برای مسهل استعمال می شود .

آکرکره صورتی

از کلاپرک آکرکره پودر ضد حشره به نام پودر پیرتر قفقاز تهیه می کنند ولی اثرش از پودر پیرترد الماسی ضعیف تر است .

آویز باغی

این گیاه را در بعضی از ممالک مانند ادویه مدر استعمال می کنند ولی ممکن است استعمال زیاده از اندازة آن تولید مسمومیتی شبیه به مسمومیت از گل تاج الملوک نماید .

(ا)

اقحوان

این قسم از گیاه آکرکره خاصیت دارویی ندارد ولی از یک جور آن که در مزارع وسیعی کشت می کنند پس از خشکاندن گلهایش پودر ضد حشره به دست می آید که در کارهای زراعی و باغبانی از آن استفاده می شود .

انگشتی

برگهای گیاه صحرایی انگشتی به مقدار معین مسکن و تنظیم کنندة قلب و ضمناً مدّر قوی است ، مقادیر مورد استعمال آن را پزشک باید تجویز نماید از برگهای این گیاه ماده قلیایی به نام دیژیتالین متبلور می گیرند که آ« هم در طب مورد استعمال دارد . همان طور که گفتیم این گیاه سمی و در صورت استعمال بدون مورد و بیش از اندازه یا مصرف اشتباهی آن ، اثرات مسمومیت به این ترتیب معلوم می شود : درد شدید معده و ستون فقرات ، استفراغ زیاد ، سردرد ، طپش شدید و بعد ضعیف شدن و غیر منظم کار کردن قلب که وهلة آخر آن مرگ است بنابراین به محض مشاهده این حالات تا رسیدن پزشک باید به شرح زیر مواظبتهای اولیه به عمل آید . دادن داروی قی آور (مانند اپیکا ) ، شست و شوی معده با محلول ید و یدوره یا تانیک ، بعد الکل ، اتر ، آمونیاک قهوة تند و گرم ، انداختن ضماد خردل روی ساقهای پا ، پاشویه و تنفس مصنوعی در مدت 2 ساعت بسیار لازم است .

(ب)

باقلای گرگی

در قدیم دانه های باقلای گرگی را برای دفع کرم و زیاد کردن ادرار همچنین مدر طمث به کار می بردند ولی امروز متروک شده است .

بایرگیا

این گیاه ، تلخ ، معطر و قابض می باشد ، سابقاً در اتازونی برای معالجة اسهال و اسهال خونی و تبهای حصبه ای و رعاف به کار می بردند .

برف

تنتور برف در طب برای تقویت قلب مصرف می شود و مقدار بیشتری مسهل است که آن را گاهی گاهی هم به جای دیژیتال به کار می برند .

بس پایک

ریشه قسمتی از بس پایک به نام ( P.VULGARE ) دارای اثر ملین و مدر کبد است که به شکل پودر ، جوشانده و عصاره سیال استعمال می گردد .

بنفشه

برای درمان خشونت سینه ، تنگی نفس ، برونشیت حاد ، سیاه سرفه ، سرطان زبان، ذات الریه ، سرخک ، صرع اطفال ، دفع بی خوابی و دفع صفرا ، مفید است .

جوشانده برگ آن هم نوع سرفه را دفع می کند و همچنین می توان از جوشانده آ« غرغره ای برای رفع گلو درد درست کرد .

بنفشه ایران

به خاصیت دارویی بنفشه غالب افرادی که از ادویة گیاهی با اطلاع هستند ، همچنین بیشتر خانواده های قدیمی آشنایی دارند . گل بنفشه خاصیت ملین و ملطف سینه را داشته و از آن شربت بنفشه درست می کنند . قدیم الایام روغنی به نام بنفشة بادام برای باز کردن بینی و تقویت شامه درست می کردند که از مغز بادامی که مدتها در گل بنفشه خوابانده و جذب عطر آن را کرده بود می کشیدند ، عطر بنفشه خالص که از خود گل گرفته باشند یکی از عطریات گرانبها و ممتاز است . برگهای گل بنفشه شاخه دار ( V.CORNUTA ) را اگر مالش دهند از آن بوی عطری شبیه به بوی سالیسیلات دومتیل متصاعد می شود .

بنفشه فرنگی

بنفشه فرنگی چون حاوی سالیسیلات دومتیل است به همین علت دم کردة آن ( 60 گرم در یک لیتر آب ) ملطف و تصفیه کننده خون و برای اشخاص مبتلا به امراض جلدی مفید می باشد .

بومادران

گیاه بومادران معطر و برای جراحات نافع است ، دارای جوهری به نام (Cineol ) و مادة تلخی به نام (Achilleine) است ، این گیاه در ترکیب چای سوییس و بعضی ادویه دیگر به کار می رود ، دم کردة خوشه های گلش یا تنتور آ«مدر طمث و ضدخونریزی بواسیریهاست .

(پ)

پامچال

گلهایش برای برونشیت و سرفه های مزمن مفید است ، دم کردة آن تب بر و ضد میگرن ( سوداء شقی ) و دل به خوردگی است . پامچال برای سیاه سرفه و سینه پهلو نیز مفید است .

پر طاووس

پر طاووس اثر تخدیر کننده دارد و برای تشنگی و بیماریهای کلیوی و سنگ مثانه نافع

است .

(ت)

تاج الملوک

تنتور تاج الملوک به دستور پزشک در امراض سیاه سرفه ، سرفه ، روماتیسم ، نقرس ، و سیاتیک به عنوان مسکن تجویز می شود چون گیاه آن با برگ کرفس اشتباه می شود اگر کسی آن را بخورد مسموم شده و علایم مسمومیت آن به شرح زیر می باشد :

احساس سوزش در دهان و انقباض در گلو ، حرارت شدید در فم معده ، استفراغ و سرگیجه ، لرزه و سرما روی تمام بدن ، اختلال در بینایی ، که قبل از رسیدن پزشک باید به چنین شخصی دوای قی آور مانند اپیکا داد و با کمی الکل بدن را گرم کرده و تنفس مصنوعی بدهند .

تلگرافی

این گیاه قابض است و برای بیماریهای اسهال ، خونریزیها ، اسقربوط ( فشار خون ) مفید است . تلگرافی برای درمان بیماران مبتلا به دیابت ( مرض قند ) نیز مصرف می شود.

(ج)

جنطینای بی ساقه

ریشه جنطیانا مخصوصاً جنطیانای زرد دارای طعم تلخ بدون آنکه قابض باشد و تب بر است در طب پودر ، خیسانده آن در آب ، شراب ، تنتور و عصاره اش مصرف زیاد دارد ، ریشة جنطیانا برای ساختن اکسیر طول عمر نیز به کار می رود .

(چ)

چای گیا

قسمتی از این گیاه موسوم به ( H.Perforatum ) اثر قابض دارد ضمناً معطر است و سابقاً از آن زیاد جهت التیام سوختگی استفاده می شود . خوشه های گلش را که در سایه خشک کرده باشند در تهیة بلسان مسکن ( Baume treanquille ) مصرف می نمایند .

چشم گاو

جوشانده این گیاه %5/2 در استعمال داخلی و تنتور آن برای استعمال خارجی به دستور پزشک به جهت دفع جراحات والتیام آنها مصرف می شود . اسانس آن دوای مسکن جدی و قوی برای اعصاب است ولی مصرف کمی بیش از اندازه ممکن است تولید خطراتی برای شخص کند ، گلهای آن اگر رطوبت ببیند از آن بوی توتون متصاعد می شود و ساییده آن عطسه آور است .

(خ)

( ختمی )

جوشاندة ختمی برای سرفه و دردهای گلو و زکام و بیماریهای سینه مفید است که به صورت جوشانده مصرف می شود . در بیماریهای چشمی شستن چشم با محلول آن مفید است . برای گلو درد جوشاندة برگ ختمی نافع است . در موقع دندان در آوردن اطفال اگر جوشاندة ختمی را روی لثه ها بمالند ، دندانها آسانتر بیرون می زنند .

خربق

اقسام خربق همه از گیاهان سمی و سه قسم آن در طب مورد استعمال دارد .

1- خربق سفید ( Vratrum album ) ، ساقه های زیر زمینی آن مسهل قوی و شدید و پودر یا تنتوری آن برای این کار و همچنین برای ساختن پماد ضد جرب به دستور پزشک استعمال می شود .

2- خربق سبز ( Veratrum viridi ) که تنتور آن به دستور پزشک برای معالجة فشار خون و بعضی امراض قلبی و تصلب شرایین مصرف می شود . این دو سم گرچه معروف به خربق است ولی از تیرة کلشیک ها هستند .

3- خربق سیاه ( HElloborusniger ) ریشه اش مسهل شدید و مدر طمث است .

خرزهره

گیاه خرزهره هم تازه و هم خشک آن خیلی سمی و پودر برگ آن عطسه شدیدی تولید می کند، عرق خرزهره به عنوان مقوی قلب به دستور پزشک به اندازه ضعیفی در طب استعمال می شود .

خشخاش

به طوری که همه می دانند از میوة خشخاش پس از تیغ زدن مایع زرد رنگی که در مجاورت هوا تیره و به رنگ قهوه ای تبدیل می شود به نام تریاک می گیرند. این شیره در تمام عروق شیره خیز گیاه موجود است از تریاک برای مصارف دارویی مواد شبه قلیایی متنوعی به دست می آید که همة آنها مخدر و منوم و مسموم است از دانة خشخاش سیاه و سفید ، روغنی می گیرند که برای کارهای صنعتی و تصفیه شده آن برای خوراکی به کار می رود . جلد خشخاش که به نام کوکنار معروف است برای غرغره و تهیه شربتهای مسکن و خلط آور مصر می شود . مقدار روغن دانة خشخاش در حدود 45% است . گلهای شقایق اثر ملین دارد .

(د)

درخشنده

قسمتی از درخشنده موسوم به ( S.Arvensis ) در طب مورد استعمال دارد ، این گیاه معرق بوده و برای تصفیه خون در امراض جلدی مفید می باشد . قدما غالباً در معالجة جرب ( Gale ) و سیفیلیس هم آن را به کار می برده اند .

دفلی

گیاه دفلی پونتیک و دفلی درختی ( R.Aroboreum ) سمی است و اگر جایی که این گلها زیاد است کندوی عسل باشد و زنبورها نکتار را از گلهای آن به دست آورند مصرف عسل آن خطرناک می باشد ، ولی برگهای قسمتی از آن موسوم به ( R.Ferrugineum ) را برای معالجة نقرس و روماتیسم و سنگ کلیه و کبد به دستور پزشک استعمال می کنند .

دم زهره

برگ و ساقه دم زهره ( A.Vernalis ) در طب برای تنظیم ضربان قلب و نیز به طور مدر مصرف می شود ، دم کردة آن را به اندازة 20 گرم در یک لیتر آب تهیه کرده هر روز 200 گرم متناوباً می نوشند .

(ر)

راز هندی

دم کردة ریشه راز هندی طبی ( A.Ofifcinale ) که در معالجات طب گیاهی از آن استفاده می شود ( 60 گرم در یک لیتر ) مدر ، معرق ، مسکن خارش بدن و سینه درد و ضد کرم است .

ریشه خشک آن بسیار معطر و بوی گل سوسن یا بنفشه می دهد .

ریحان برگ و گل ریحان برای سردردهای شدید مصرف می شود .

(ز)

زراوند

غیر از دو قسم بالا زراوند دارای اقسام دیگری است که هر کدام خاصیتی دارند چنانچه در انگلستان از ( A.Clematits ) برای معالجة روماتیسم و نقرس استفاده می شود . ریشه طویل ( A.Longa ) و به زراوند گرد ( A.Rotunda ) معروف است که خاصیت مسکن و مدر طمث دارد ، از ریشه . (A ( Serpentaria ) که دارای طعم تلخ و تندی است و بوی آن شبیه بوی کافور و تربانتین و والریان است به مقدار جزیی برای تحریک اعصاب و به مقدار بیشتری مسهل و مقی استفاده می شود ، در آمریکای جنوبی ریشه ( A.Sipho ) و (A.Cymbifera) را به عنوان تریاق ضد زهر به کار می برند .

زعفران

کلاله های زعفران وحشی را که برای معطر ساختن اغذیه به کار می برند دارای خاصیت مقوی و مدر طمث می باشد .

زنبق

ریشه گوشتی زنبق فلورانس سابقاً مصرف طبی داشته و در ایران به نام ریشة اریسا معروف بوده و هنوز بین عده ای که معتقد به استفاده از گیاهان طبی هستند مورد استعمال دارد ، ولی در طب جدید دیگر استعمال نمی شود ، ریشه های تازه آن دارای طعم گس و بوی نامطبوعی است ولی پس از خشک کردن بوی عطر مطبوعی می گیرد، این ریشه حاوی مادة قندی به نام ایری دوزید ( Iridoside ) یا ایریدین (Iridine ) است . ریشة زنبقهای فلورانس و آلمانی دارای نشاسته است ، از ریشة زنبق فلورانس در کارخانجات عطرسازی استفاده زیادی می شود.

(س)

ساعت

میوة بعضی از اقسام ساعت را مانند ساعت آبی ( P.Edulis , P.Laurifolia , P.caerulea ) را می خورند . دانه های ساعت چهار گوشه را ( قسم دوم ) برای دفع کرم کدو تجویز می کنند ، عصارة پاسیفلور برای تقویت اعصاب در ادویه طبی مصرف فراوان دارد .

سرخس

ریشة سرخس نر ( Aspidium – Filix mas ) حاوی ماده ای به نام فیلیسین ، اسید فی لیسیک و روغنی است که برای دفع کرم کدو مفید و مورد استعمال می باشد.

سرخ گل

سرخ گل ( گل سرخ – رز – گل محمدی – نسترن ) در بیماریهای اسهال مزمن و گلو درد و سردرد و بیماریهای اعصاب مورد استفاده قرار می گیرد . در اورام چشم و شست و شوی زخمها از جوشانده آن استفاده می کنند . از سرخ گل مربایی می سازند که به آن گل قندی می گویند که هم مقوی و هم مغزی است .

دوغ مخلوط با گلبرگهای سرخ گل برای تنظیم عملکرد جهاز هاضمه نافع است .

بیماران قلبی از گلاب آن می توانند استفاده کنند . ولی برای تهیه گل ، قند و گلاب معمولاً از نوع بومی ایرانی آن معروف به گل محمدی و « گل گلاب » استفاده می کنند .

سرمدی

شیرة این گیاه را برای معالجة میخچه و سوختگی مفید می دانند .

سنبل خطایی ( آنژلیک )

برای درمان بی اشتهایی به شکل تیزان ( جوشانده ) نیم ساعت پیش از غذا خورده می شود . سنبل خطایی داروی بسیار موثری برای درمان ناراحتیهای معده مخصوصاً درد و تشنج و قولنج ( کولیت ) است .

سنبل خطایی بادشکن نیز هست و در مورد نفخ شکم مصرف دارد .

سوسن دشتی

برای التیام رخمها مفید است که پرهای آن ( گلبرگ ) را در الکل می خیسانند و روی زخمهای جلدی می مالند .

(ش)

شاه ترک

سوخهای کوریدال و کوریدال کاوا را مانند علف شاه تره برای تصفیه خون به کار می برند

شاه پسند

این گیاه برای درمان یوقان ، دیسانتری ( اسهال خونی ) ، امراض چشم و گلو مفید است .

دم کرده گیاه شاه پسند به مقدار 15 درصد برای تسکین وجع اعصاب و بریدن تب مفید است ، عصاره سیال آن به هم به دستور پزشک همین اثر را دارد ، عطر ملایم و مطبوعی از گل شاه پسند می گیرند که در دارو سازی برای خوشبو کردن پمادهای طبی مصرف می شود .

شبدر آب

شبدر آب دارای خاصیت تب بر و مقوی اس ولی مقدار زیادش مقیی می باشد .

شقایق

برای درمان نقرس ، آسم ( ضیق النفس – تنگی نفس ) و صرع ( سرسام ) از جوشانده ای که از گلها ریشه کوبیده آن تهیه می شود استفاده می کنند . شقایق ضمناً معرق و خلط آور و مسکن هم هست و برای دفع بی خوابی مفید است .

شمعدانی

از نظر طبی اسانس برگ شمعدانی ضد عفونی کنده و میکروب کش است و ضمادی که از آن تهیه می شود در سوختگیها مورد استفاده دارد .

شنجرف

ریشه شنجرف تصفیه کننده خون است ولی امروز مورد استعمال ندارد .

(ص)

صد تومانی

سابقاً صد تومانی دارویی را مخصوص معالجه صرعم می دانستند ولی امروز تنتور آ« در تسکین تشنجات سیاه سرفه به اندازة 5 تا 15 قطره تجویز می شود .

(ط)

طاووسی

گلهای قسمی از شجرة النحل موسوم به ( C.Scoparius ) را که در خرداد و تیر باز می شود چیده و در سایه آن را می خشکانند . از آن ماده شیمیایی به نام آسپارتئین می گیرند که برای تقویت قلب و اعصاب مفید است و ضمناً به عنوان مدر و مسهل نیز به کار می رود ، عصاره ای که از این گل گرفته اند دارای خاصیت مساوی با عصارة بافتهای غدد سورنال و 5 برابر قویتر از آنچه است که از ( Egrot ) به دست می آید ، دانه های تمام اقسام شجره النحل دارای ماده ای به نام سیتیزین ( Cytisine ) و سمی است .

(غ)

غار گیلاسی

از برگهای غارگیلاسی با آب عرقی می گیرند که در طب به نام آب لوریه سریز مشهور و در ساختن شربتهای طبی به دستور پزشک تجویز می شود ، و دارای مقداری سیانور است که بسته به محل رویش این درخت آن مقدار متفاوت می باشد ، جوری از غارگیلاسی به نام ( C.L.Schipkaensis ) وجود دارد که آب مقطر حاصل از برگهایش تا 5/1 گرم در هر لیتر سیانور دارد .

(ک)

کرپه

ریشه کرپه تصفیه کننده خون است ولی امروز مورد استعمال ندارد .

(گ)

گاوزبان

گاوزبان کوهی یا گیلانی از قدیم در ایران مورد استعمال دارویی داشته این گیاه دارای نیترات دوپتاس زیاد می باشد و به همین جهت دم کرده آن به اندازة 5 تا 10 گرم در یک لیتر آب دارای خاصیت مدر و معرق و مبرد است .

گل گلاب

« گل گلاب » یا گل محمدی که از آن گلاب می گیرند مقوی معده و اعصاب است . با خوردن یک استکان گلاب نیم گرم با نبات دل درد رفع می شود . برای رفع بدبویی دهان غرغرة گلاب مخلوط با سرکه مفید است . خوردن گلاب رفع سر درد و تقویت اعصاب و قلب می کند .

گل قند با مربای سرخ گل را از « گل گلاب » ( گل محمدی ) تهیه می کنند .

گل گندم

در بیماریهای کبدی ، سرماخوردگی ، استسقاء و ناراحتیهای چشمی و زخمهای دهان و لثه قابل استفاده است که به صورت دم کرده مصرف می شود .

گیاسنگ

این گیاه مقدار زیادی جوهر سولفوره دارد ، دم کرده یا شربت آن را برای معالجة گرفتگی صدا و سینه و خشکی گلو و تورم حنجره به کار می بردند .

گیاه نوروزی

نوعی از گیاه به نام ( L.Vulgaris ) دارای خاصیت مسهلی و مدر است زیرا دارای ماده قندی به نام رینانتین ( Rhinanthine ) می باشد .

( ل )

لادن

لادن که معروف به تره تیزک هند یا مکزیک است دم کرده برگ آن مدر و ملطف سینه است 30 گرم شیره یا الکلاتور آن ( 2 تا 3 قاشق قهوه خوری ) همین اثر را دارد برگ تازه و بذر لادن را اگر در الکل خیس کنند و پس از چندین روز صاف کرده به بن مو بمالند از ریزش مو جلوگیری کرده و آن را تقویت می نماید . بعضیها برگ جوان آن را مانند تره تیزک می خورند .

لاله

خواص آن مفرح و مسکن و خواب آور مشهّی و هاضم و محرک است .

(م)

مروارید

مروارید برای التیام جراحات و رفع سفتی و کوفتگی عضلات مصرف دارد .

مریم

مریم گلی قسمتی از گیاه مریم گلی معروف به سلوی طبی ( S.Officinalis ) که رنگ گلهای آن آبی مایل به بنفش است خوشه گل آن مقوی و مسکن و تنتورش برای رفع عرق مسلولین و روماتیسمیها با تقویت مریضهایی که در حال نقاهت می باشند مصرف می شود. عصارة سیال آن هم همین اثر را دارد .

مورد

برگها و دانه های مورد دارای جوهر قابض و معطری است که در معالجه اخلاط سینه و ترشحات رحمی مورد استعمال دارد قدیم دانه های آن را برای تقویت باه به کار می برده و ساییده برگش را با زرده تخم مرغ برای تقویت مغز و کمر روی بدن می بستند .

مهر گیاه ( مرا فراموش نکن )

جوشاندة مهرگیاه در درمان بیماریهای کبد ، طحال ، مثانه ، استسقاء و سنگ مثانه مؤثر است و می توان در التهابات حلق جوشاندة آن را غرغره کرد .

(ن)

نسترن

نسترن بیماریهای سنگ کلیه و درد معده و اسهال را معالجه می کند و در این مورد یک استکان عرق آن را در یک لیوان آب مورد مصرف قرار می دهند .

نیلوفر

نیلوفر از قدیم در طب گیاهی مورد مصرف داشته و آن را به عنوان تب بر و دفع اخلاط و صفرای معده و صاف کردن خون به کار می برده اند .

گلهای نیلوفر و ریشة آن برای معالجه نزله های رسوبی ، اسهال خونی ، تورم کلیه و مثانه و سوزش ادرار مصرف می شود . خاصیت دیگر آن تخفیف تحریکات عصبی است.

(هـ)

هزار چشم

برای درمان نزله های مزمن آسم ( ضیق النفس ) و عفونتهای ریوی مفید است و نیز قابض و کرم کش ، محرک هاضمه ، تب بر و مدر است. برای جلوگیری از ترش کردن غذا یا انسداد کیسه صفرا یک فنجان از دمکردة هزار چشم بعد از صرف غذا مصرف می شود .

همیشه بهار

همیشه بهار اثر مدر طمث و معرق دارد و آن در طب به صورت تنتور یا عصاره یا دم کرده به اندازة معین که پزشک دستور دهد استعمال می کنند ، تنتور آن را که با آب رقیق کرده باشند مانند مرهم برای التیام سوختگیها و زخمها و اورام نیز به کار می برند، قدما برگ همیشه بهار را کوبیده روی نقاط سودایی بدن یا زخمها و سوختگیها گذاشته می بستند .

طرز تهیة داروهای گیاهی

برای تهیه داروهای گیاهی آنچه که معمولی است : خیس کردن – دم کردن – جوشاندن مرسوم است.

برای خیس کردن ، گیاه را در آب جوشیدة سرد می ریزند و بعد از 12 ساعت صاف می کنند برای دم کردن مدت 20 تا 30 دقیقه گیاه در آب جوش قرار می دهند .

برای جوشاندن قسمتهای مورد نظر گیاه را در آب سرد می ریزند آن را روی آتش می گذارند و حرارت می دهند تا جوش بیاید و حرارت را 10 تا 20 دقیقه ادامه می دهند تا شیرة گیاه کشیده شود ؛ بقیة آن را صاف می کنند . در مواردی عملکرد هر سه طریقه توأم است که گیاه را مدتی خیس می کنند بعد آن ا حرارت می دهند و سپس می جوشانند . آنگاه مدتی در آب گرم باقی می گذارند تا دم بکشد !

روش شناسی برای استخراج ، تصفیه و تعیین مقادیر مواد رشد گیاهی

مواد رشد گیاهی در تمام جنبه های چرخه حیاتی گیاه به کار گرفته می شوند که این بدان معنی است که مواد مذکور می توانند اثر عمیقی بر روی واکنشهای گیاهی داشته باشند . اما به دلایل متعدد شناسایی مادة رشد گیاهی در میان گیاهان مشکل است . در زمان کنونی ، هنوز مشخص نیست ، که آیا مواد رشد گیاهی در یک میزان خالص و در روشی وابسته به دز مصرفی عمل می کنند ، یا اینکه مقدار آنها ثابت باقی مانده و در حساسیت بافتها تغییراتی حاصل می شود ( گیرنده ها ) به صورت نزدیکی با پاسخ ارائه شده مرتبط است . دانش ما در مورد مواد رشد گیاهی هنوز محدود است ، چونکه روشهای آنالیز این مواد هنوز خیلی مشکل هستند . روشهای متعددی برای استخراج ، تصفیه و تعیین مقادیر کمی مواد رشد گیاهی وجود دارد اما ، این روشها در این بخش به صورت تفصیلی مورد بحث واقع می شوند و خلاصه ای کلی دربارة این روشها در این کتاب ارائه خواهد شد . این فصل دیدگاهی کلی را در مورد تمام مراحل استخراج مواد رشد گیاهی از آماده سازی بافت تا شناسایی نهایی و تعیین مقادیر کمی این مواد در دسترس قرار خواهد داد . اما جزئیات بیشتر را می توان در منابع ارائه شده توسط ریویر و کروزیر ( 1987 ) و هدن ( 1993 ) ملاحظه نمود .

روشهای استخراج

روش انتشار

این روش فقط در مورد بافتهای تازه گیاهی سالم و یا اندامهای گیاهی می تواند استفاده شود . هنگام استفاده از این روش ، ابتدا بافت گیاهی را در یک محلول ژلاتین گرم شده در ، فرو می بریم تا از نقصان رطوبت ، جلوگیری شود . به منظور ممانعت از غیر فعال شدن مادة رشد گیاهی در سطوح برش یافته ، هیدروکسی تولوئن بوتیله شدة (BHT ) (%2-1) با آگار آغشته می شود و در زمان فرو بردن قطعات ، همانند یک آنتن اکسیدانت عمل می کنند . بافتی که بر روی آگار قرار گرفته است ، سپس به مدت چند دقیقه ، تا چندین ساعت در یک محیط اتمسفری مرطوب قرار می گیرد ، که این مدت زمان بستگی به نوع بافت گیاهی مورد استفاده دارد .

بعد از زمان خاصی ، قطعة آگار می تواند جهت زیست سنجی مورد نظر استفاده واقع شود . این یک روش بسیار خوب برای ارزیابی سطوح مواد رشد گیاهی در قسمتهای مختلف گیاهی می باشد ، اما باید توجه داشت که این روش فقط یک شناسایی نسبی از هر آنچه که موجود هست . ارائه خواهد داد . زیرا مواد تسریع کننده و باز دارندة رشد دیگری که در این سطح برش یافته وجود دارند . می توانند با روش زیست سنجی مورد استفاده ، تداخل عمل ایجاد نمایند . زمانی که یک ترکیب برای آنالیز شیمیایی مورد توجه واقع شود ، این روش ، بسیار ضعیف می باشد زیرا مواد رشد گیاهی به طور کمی در غلظتهای پایین یافته شده و جداسازی و تعیین مقادیر کمی آنها در مراحل بعد مشکل خواهد بود .

استخراج حلال

آماده سازی بافت : روشهای کار با بافت برداشت شده بعد از نمونه گیری بسیار مهم است تا اینکه نقضانهای موجود در ماده رشد گیاهی قابل استخراج به حداقل برسد. این را باید در نظر داشت که این مواد در بافتهای گیاهی در مقادیر بسیار پایینی یافت می شوند . بنابراین هرگونه تجزیه توسط آنزیمها به تبایلات درونی می تواند منجر به کسب نتایج نادرستی گردد . مؤثرترین روش برای دست ورزی در مورد بافتها بعد از برداشت این است که آنها را در نیتروژن مایع ، و تحت شرایط خشکی منجمد سازند و در درجه حرارت یا پایین تر تحت شرایط بی هوازی ، نگهداری کنند ، تا مسائل موجود را به حداقل برساند . اگر چنین شرایطی مهیا نگشت ، تغییراتی در بافتها می تواند ایجاد شود و همچنین هر نوع تغییری کارایی انبار داری را به حداقل رساند .

عصاره گیری

در منابع روشهای متعددی برای گفتن عصاره مواد رشد گیاهی ذکر شده اند . بعضی از این روشها ، جهت استخراج ترکیب خاصی از یک بافت ویژه بهتر از شیوه های دیگر عمل می کنند . بنابراین روش کلی این است که روشهای مختلف قابل دسترسی ارزیابی شوند و بهترین روش قابل دسترسی که برای شرایط شما سازگار است ، انتخاب شود . در این بخش بخری از عمومی ترین روشهای مورد استفاده در اصطلاحات کلی خلاصه شده اند . برای کسب جزئیات بیشتر ، به منابع ریویر و کروزیر ( 1987 ) و هدن ، ( 1993 ) مراجعه کنید .

دامنة وسیعی از حلالها که می توانند برای استخراج مواد رشد گیاهی مورد استفاده واقع شوند ، شامل متانول ، اتانول ، برای استخراج IAA ، ABA ، GA ، BR ، سیتو کنین ها ، اسید سالیسیلک ، جازمونات و همچنین استون عصاره گیری از IAA ، ABA ، GA و ایزوپروپانل برای استخراج BR و نیز بیداسکی می باشد که مخلوطی از متانول / کلروفرم / اسید فرمیک 90 درصد / آب ( 2/1/5 : 12 ) یا اسید پرکلریک ( لالویی و همکاران ، 1974 ) که برای عصاره گیری سیتوکینین ها می تواند استفاده شود .

عمومی ترین روش بارز برای تمام مواد رشد گیاهی استفاده از متانول 80% به اضافة یک آنتی اکسیدانت مانند هیدروکسی تولوئن لوتیله شده می باشد. یک مخلوط کنندة بلندر یا پلی ترون به صورت اعم برای خیس کردن بافتها در یک حلال خنک استفاده می شود . نمونه تحت یک شرایط اساندارد درونی گرفته می شود تا کاهش حاصل شده در طی زمان عصاره گیری تصحیح شود و سپس تصفیه و استخراج شده از بافت برای اطمینان کافی از حداکثر بازیافت مورد سنجش قرار می گیرد . باید به خاطر داشت که تعدادی از روشهای عصاره گیری در بین بافتهای گیاهی و عوامل دیگر بین بافتها متغیر است . بنابراین تعدادی از روشهای برای برداشتن حداکثر میزان مادة رشد گیاهی از بافت ، مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفته اند ، که این کار به صورت آزمایشی انجام شده است . مواد تصفیه شده سپس با هم مخلوط شده و تحت شرایط خلأ یا با استفاده از خشک کردن یا محلولهای آبی قبل از تقسیم کردن توسط روشهای ذکر شده در قسمت بعدی احیا می شوند . بعد از برداشتن حلال آبی از عصاره ، مقدار قابل توجهی از مواد زاید جامد ، اغلب در فاز آلی یافت می شوند و بعد از اضافه کردن و تقسیم اسید، این ضایعات می توانند در فاز آلی حل شوند و در پی آنان این مخلوط با ترکیبات ناخواسته آلوده خواهند شد . با اضافه کردن یک مرحله ساده تصفیه یا سانتریفوژ ، به منظور حذف ضایعات ، ممکن است که وزن خشک تا بیشتر از 80% کاهش داده شود . باید به خاطر داشت که در مرحلة بعد عصاره گیری محصول شامل برخی از تسریع کننده ها و همچنین برخی از بازدارنده ها و مواد آلوده کننده می باشد .در بعضی موارد، مادة استخراج شده دارای هیچ دامنة فعالیت زیست سنجی نمی باشد ، زیرا فعالیت مواد رشد گیاهی به وسیلة ترکیبهای دخیل دیگر کاملاً متوقف می شود .

خالص سازی عصاره ها

اولین مرحله تصفیه بعد از عصاره گیری ، به صورت معمول تقسیم ( تقسیط ) حلال می باشد که این شامل تقسیم محلول آبی و حلال آلی مخلوط نشدنی می باشد ( مادة حلال ویژه مورد استفاده می تواند به وسیلة مادة رشد گیاهی استخراج شده ، به وسیلة بافت مورد استفاده و عوامل دیگری تعیین شود ) ( ریویر و کروزیر ، 1987 ) . روشهای متعددی در منابع جهت تقسیط حلالها بر روی مواد رشد گیاهی ذکر شده اند . به منظور تشریح اینروش به صورت تفصیل مثالی در مورد مواد رشد گیاهی اسیدی ذکر خواهد شد ( ریویر و کروزیر ، 1987 را برای جزئیات بیشتر ببینید ). برای مواد رشد گیاهی دارای شرایط اسیدی ، اسیدیته فاز آبی در عصارة اولیه باید در حدود 5/2 قرار داده شود و محلول در یک محفظة جدا کننده با مقدار یکسان ازدی اتیل اتر و مایع جدا کننده قرار گیرد . محفظه را پس از تکان دادن باید به مدت چند دقیقه به حالت ثابت نگه داشت تا فازهای مخلوط قابل جدا شدن باشند . در صورتی که محلول به صورت نیست . نیترات پتاسیم برای سالیان متمادی است که در آزمایشگاههای سنجش بذر استفاده می شود اما عمل آن هنوز ناشناخته است ( هارتمن و همکاران ، 1990 ). تیوره قابلیت به حداکثر رساندن جوانه زنی و غلبه بر انواع خاصی از خواب از قبیل پوشش بذر و باز دارندگی درجه حرارت بالا را دارد ( توماس ، 1977 ؛ مایر و پالجاکوف – میبر ، 1989 ) تصور می شود که این اثرات تسریع کنندگی بیشتر به علت عمل سیتوکنین می باشد فوزی کاسین و کوتیلنین ( خان ، 1977 ) هر دو گزارش شده که اثرات تحریک کنندگی خود را به علت ترکیب کردن جیبرلین به اضافة سیتوکینین تسریع می کنند . مشاهده شده است که برازینولوئیدها اثر تسریع کنندگی خود را در جوانه زنی بذور Striga astiatica به وسیلة کاهش شرایط زمانی مورد نیاز به عمل می آورند . در یک مطالعه مداوم نشان داده شده است که اثرات باز دارندگی IAA و نور بروی جوانه زنی بذر Striga astiatica برداشته شده است ( تاکوچی ، 1991 ) . همچنین مشاهده شده است استریگول که یک ماده محرک به دست آمده از سورگوم می باشد نقش تحریک کنندگی در جوانه زنی بذور Striga داشته است (کاتسومی ، 1987 ) در حال حاضر مکانیسم عمل هر یک از ترکیبات ذکر شدة پیشین، ناشناخته باقیمانده است تا زمانی که تحقیقات بعدی نیز در این زمینه انجام شود .

عواملی محیطی که بر روی جوانه زنی بذر تأثیر می گذارند

آب

آب مهمترین عامل در شروع جوانه زنی بذر و بقای دانهال تا هنگام ظهور آن می باشد. پتانسیل اسمزی در محلول خاک به وجود املاح در خاک بستگی دارد . در شرایط شوری زیاد خاک ، نمکها به میزان سمی تجمع می یابد و پتانسیل اسمزی خاک را بسیار منفی می سازد و در نتیجه سبب کاهش در مقدار آب جذب شده و مانع جوانی زنی می شوند و نهایتاً تعداد گیاهچه ها کاهش می یابد ( آیر 1952 ). این نمکها از خاک و یا دیگر محیطهای کشت مورد استفاده منشأ می گیرند . آنها می توانند از طریق آب آبیاری و همچنین از طریق کودها اضافه شوند .

کمبود در آب در طی جوانی زنی بذر به علت ایجاد تنش آبی می تواند سبب کاهش جوانه زنی شود ( دونن و مک گلیواری ، 1943 ، هانک و تروپ ، 1956 ). بذور در دامنة وسیعی از رطوبت خاک از ظرفیت مزرعه تا نقطة پژمردگی دائم جوانه می زنند اما این اصل کلی است ولی هنگامی که میزان رطوبت به مقدار نیمی از فاصلة بین ظرفیت مزرعه و نقطة پژمردگی دائم برسد ، در مقدار جوانه زنی بذر کاهش حاصل می گردد . بعضی از موارد در بذوری مانند چغندر ، اندیو ، کاهو یا کرفس هنگامی که مقدار رطوبت کاهش پیدا کند درصد جوانه زنی کاهش می یابد ، چونکه نیاز به شستن و برداشتن بازدارنده های جوانه زنی دارند . اما در بعضی گونه ها ( برای مثال اسفناج ) دسترسی به آب مازاد باعث تولید موادی می شود که مقدار اکسیژن فراهم شده برای جنین را کاهش داده و مواد بازدارنده را در بذر بالا می برند که این باعث کاهش جوانه زنی می شود ( اتواتر ، 1980 ؛ هیدکر ، 1977 ).

درجه حرارت

درجه حرارت محدوده جوانه زنی ، درصد جوانی زنی و رشد بعدی دانهال را تنظیم می کند . به طور کلی میزان جوانه زنی در درجه حرارتهای پایین کم می شود اما وقتی که به بالاتر از سطح اپتیمم برسد به علت صدمه رساندن به بذر باعث کاهش جوانه زنی می شود . به عبارت دیگر هنگامی که درجه حرارت به بیشتر از نصف دما برسد درصد جوانی زنی ثابت همچنان ثابت می ماند حتی اگر زمان مناسب جوانه زنی فراهم باشد . تمام بذور یک درجه حرارت کمینه ، پایین ترین دمایی است که جوانه زنی مؤثر در آن اتفاق می افتد در صورتی که درجه حرارت بیشینه ، بالاترین درجه حرارتی است که جوانه زنی در آن صورت می گیرد . درجه حرارت بهینه ، برای جوانه زنی زمانی است که بالاترین درصد از دانهالها در بالاترین میزان تولید می گردند . این نکته باید یادآوری شود که درجه حرارت بهینه برای جوانه زنی و رشد دانهال همیشه یکسان نیست . بذور گونه های مختلف براساس درجه حرارت مورد نیاز برای جوانه زنی ممکن است به گروههای متعددی تقسیم شوند :

1- بذور مقاوم به درجه حرارت خنک که در درجه حرارت پایین همانند جوانه خواهند زد اما همچنین در درجه حرارتهای بالاتر نیز جوانه خواند زد . برای مثال بروکلی ( کلم بروکلی ) ، هویچ ، کلم پیچ و آلیسوم .

2- بذور نیازمند به درجه حرارت خنک از قبیل حسن یوسف ، پامچال ، زبان در قفا ، که در درجه حرارت بالاتر از جوانه نخواهند زد .

3- بذور نبازمند به درجه حرارت گرم . بذوری که در درجه حرارت بین جوانه زنی آنها پایین خواهد بود و یا به سرمازدگی حساس هستند ، برای مثال گوجه فرنگی ، لوبیا ، سورگوم ، بادمجان و کدوئیان .

4- بذوری که برای جوانه زنی احتیاج به درجه حرارتهای متناوب دارند . نوسان درجه حرارت شب و روز ( به طور کلی با تفاوت برای جوانه زنی بهینه و رشد مورد نیاز است .

تهویه

به منظور جوانه زنی سریع و یکنواخت ، تبادل گازی در محیط جوانه زنی ضروری است. اکسیژن برای انجام فرایند تنفس طبیعی در بذور در حال جوانه زنی ضروری است و در حد امکان باید در نزدیک به 21% ثابت نگهداشته شود دی اکسید کربن یک فرآوردة تنفسی است و در شرایط ضعیف تبادل و تهویه می تواند در خاک تجمع یابد و در نتیجه سبب ممانعت از جوانه زنی می شود . بذور گونه های مختلف از لحاظ اکسیژن مورد نیاز برای جوانه زنی متغیر می باشند و بعضی 21% نیاز دارند و دیگر بذور قادر به تحمل میزان اکسیژن خیلی پایین و رشد کم می باشند .

نور

از اواسط قرن نوزدهم مشخص شده است که نور یک عامل ضروری برای کنترل جوانه زنی است ( کروکر ، 1930 ). رنگیزه های فتو شیمیایی واکنشگر که به طور وسیعی در گیاهان توزیع شده است ، نشان داده شده که در مکانیسم حساسیت به نور در بذور به کار گرفته خواهد شد ( بیولی و بلک ، 1985 ؛ تیلورسون و هندریک ، 1977 ) . هنگامی که یک بذر آبگیری کرده در معرض نور قرمز ( 760 – 660 نانومتر ) قرار گیرد ، فیتوکروم (P) به PFR تغییر می یابد که جوانه زنی را تسریع خواهد کرد . در صورتی که در معرض نور مادون قرمز ( 800 – 760 نانومتر ) قرار گیرد باعث تسریع یک برگشت از PFR می شود که از جوانه زنی جلوگیری می کند . این تغییرات خیلی سریع اتفاق می افتد و می تواند توسط تیمارهای قبلی مؤثر به دفعات تکرار شود ( بورتویک و همکاران ، 1954 ) .

غشای پوشش بذر یا آندوسپرم به عنوان گیرنده های نور عمل می کنند و هنگامی که نور برداشته شود از کنترل خارج می شوند . مشاهده شده است که سیتوکینینها در واکنس فیتوکروم به کارگرفته می شوند و دارای توانایی غلبه بر اثر بازدارندگی نور مادون قرمز در بذور کاهو خواهند بود ( میلر ، 1956 ) . اسید آبسیزیک در نور و تاریکی هر دو از جوانه زنی جلوگیری خواهد کرد و اسید جیبرلیک اثر غالبیت بر روی بازدارندگی تاریکی ندارد اما در نور جوانه زنی را تسریع خواهد کرد .

قبل از اینکه نمو کرده و ریشه کند باید آنها را کند ، زیرا علفهای هرزه دانه های ریزه گل را از بین می برد .

قلمه زدن

مقدمه- قلمه زدن در اصطلاح باغبانی یعنی قسمتی از شاخة گل یا گیاهی را که از بوته قطع کرده اند وادار به ریشه کردن کنند تا از آن بوتة جداگانه به دست آید . به وسیله قلمه زدن عین هام جور گلی که قلمه را از آن گرفته اند به دست می آید در حالی که ازدیاد گل به وسیلة بذر ممکن است جور تازه را حاصل نماید ، بین طرف ازدیاد گلها به وسیله مصنوعی ، قلمه زدن از همه مرسومتر بوده و زودتر باغبان را به نتیجه می رساند، زیرا به محض اینکه قلمه ریشه کرد و شروع به تغذیه نمود . بزودی رشد کرده و گل می دهد ، قلمه زدن گذشته از آنکه وسیلة ازدیاد گل است از تضییع شاخه گلهایی که در عرض سال زیادی از اندازه بلند شده و برای شکل کردن آن بوته را هرس می نمایند جلوگیری می کند .

اقسام قلمه

معمولاً قلمه گل را از انتهای شاخة گلها که هنوز مغز آن سخت نشده می گیرند ، به این طریق که قسمتی از انتهای شاخه را به اندازه ای که دو تا چهار برگ داشته یا دارای یک تا دو گروه باشد چیده برگهای آن را با قیچی قطع و در خاک فرو می کنند ولی باید در نظر داشت شاخه ای را که برای قلمه انتخاب می کنند از شاخه های گلدار یا غنچه دار نباشد بلکه از شاخه هایی باشد که انتهای آن بدو گل است . قلمه بعضی از نباتات گوشتی مانند گل ساق عروس ( Echeveria metallica ) را اگر از ساقة گلدار بگیرند ضرری ندارد ولی در سایر گلها مانند میخک ، گل آویز و شمعدانی بهترین قلمه از شاخه های فرعی که اطراف ساقه های گلدار می روید گرفته می شود. قلمة بعضی گلها مانند قلمة کوکب یا تنباکوی گل علاوه بر شاخة فرعی ممکن است قطعه ای هم از شاخه ای که شاخه روی او روییده به آن چسبیده باشد . قلمه بعضی از گلهای چوبی¹ مانند سرخ گل یا بوتة انجیر لاستیک را می توان از وسط شاخه ها انتخاب کرد . برای قلمة بعضی از گیاهان از ساقه های زیر زمینی آن استفاده می شود. آن ساقه ها را در خزانة گرم یا گلخانه می کارند که خیلی زودتر از سایر انواع قلمه ها ریشه کرده و سبز می کرده و سبز می کند ، قلمه از ریشه هم در بعضی از گلها مثل گل صد تومانی ( Paeonia ) ، گل دانیه سوداء ( Clematis ) گل پیچ اناری (Bignonia) و غیره عملی است که قطعاتی از ریشة آنها را بریده و به طور عمود در گلدان می گذارند تا سبز شود .

¹ در اصطلاح گیاه شناسی بوته هایی را که مغز ساقه آنها سخت و مانند شاخه درختان چوب می شود و LIGNEUK می گویند و فرهنگستان ایران آن را چوبی نامیده است .

برگ بعضی از گیاهان مانند گل ساق عروس ، بگنیا ،کلوکزینیا و غیره قابل قلمه زدن می باشد و فقط کافی است که برگ این گونه گلها را روی خاک گذارده دمبرگ را در خاک گلدان که مرکب از خاک برگ و ماسه باشد فرو کنند . پس از مدتی از همان دمبرگ جوانة سبز شده تشکیل بوته می دهد .

فصل قلمه زدن

با داشتن وسایل مساعد همه وقت می توان قلمه زد ولی معمولاً در نیمة آخر زمستان در گلخانه یا شاسی و اواخر تابستان در هوای آزاد یا زیر شاسی می توان با موفقیت قلمه زد .

تقسیم ریشة گیاه

ریشه بعضی از گیاهان اطراف ساقه گیاه زیر خاک منبسط شده و روی آنها غدد کوچکی پیدا می شود مانند گل آویز بافی ( Ancolis) ، مینای ماندنی (Aster Vivace ) ، پامچال ( Primula acualis )، فلوکس ماندنی ( Phlox vivace ) و غیره که می توان موقع استراحت گیاه ، ریشه را از زمین بیرون آورده به کمک چاقو یا شفره آن را تقسیم کرد ، که از هر قسمت آن بوته ای جداگنه درست می شود. همین عمل را برای ازدیاد عده ای از گیاهان سوخدار یا تکمه دار یا با ساقه های زیرزمینی (Rihizome) انجام می دهند ، مانند گل کوکب ، اختر ، زنبق و بگونیای تکمه دار و غیره. ریشه ها یا سوخها و تکمه ها را باید طوری تقسیم کرد که هر قسمت دارای یک غدة حامل جوانه و به اندازه کافی نرمه ریشه باشد قسمت بریده شده سوخ یا تکمه را برای جلوگیری از پوسیدگی به خاک ذغال چوب نرم آغشته می سازند . ریشه گیاهان ماندنی روستایی را که بهار گل می دهند قبل از زمستان یا بهتر است 6 تا 8 هفته پس از اتمام گل و آنها را که پاییز گل می دهند و اوایل بهار باید تقسیم و زیاد کرد .

پاجوش

تعدادی از گیاهان مانند داودی هندی (Chrysenthemum indicum ) یا درختچه ها مانند یاس خوشه (Syringa) را ممکن است با گرفتن پاجوش آنها زیاد کرد این گیاهان حالت خاصی دارند که غالباً از اوایل بهار تا اواخر تابستانه از پای آنها روی زمین جوانه هایی بیرون آمده تشکیل شاخه های بلندی می دهند که اگر حذف نشود درخت را به صورت بوته های جنگلی پرپشت در می آورد و سبب ضعف بوتة گیاه می شود و این جوانه ها که از روی ریشه گیاه بیرون می آید پس از چندی مستقلاً دارای ریشه می شود ک همان هنگام اگر آن را با بیل از پای گیاه جدا کرده بکارند بوتة جداگانه به وجود می آید . البته گرفتن پاجوش و کاشتن آن خیلی زودتر از قلمه زدن باغبان را به نتیجه می رساند ولی عیب این کار همانا پاجوش زیاد این گونه گیاهان است که اگر مواظبت نشود و پاجوشها را حذف ننمایند گذشته از آنکه شکل بوته را خراب می کند اصولاً گیاه را ضعیف و ناتوان می سازد .

شاخه های زیرزمینی

گیاهان دیگر مانند ( Dracaena Bruanti ) یا ( Corfyline ) و غیره این عادت را دارند که از قسمت تحتانی آنها نزدیک به ریشه شاخه های نیمه چوبی که بعد چوبی می شود بیرون آمده به طور افقی یا مورب مقداری زیر زمین جلو رفته پس از اینکه به اندازه کافی از بوتة اصلی فاصله گرفت سر از خاک بیرون آورده شروع به نمو و برگ دادن می کند این شاخه ها را مانند شاخه های هوایی درختان با گیاهان می توان قلمه زد ، باید آنها را از زمین بیرون آورد به قطعاتی که هر قطعه شامل دو تا سه بند باشد قسمت کرد زیر شاسی یا در خزانة گلخانه ها قلمه بزنند تا ریشه کرده سبز شود.

پیوند

پیوند عبارت از عمل قرار دادن قطعه ای از بوته ( ساقه – چشمه ) بر روی شاخة بوته دیگری است به صورتی که پس از مدتی پیوند که با آن شاخه چسبیده و شروع به نمو نماید . پیوند به صورتهای مختلف اجرا می شود ولی در گلکاری سه نوع آن معمول و متداول است :

1- پیوند شکمی ( در انواع سرخ گل و گل چای )

2- پیوند اسکنه ( برای گل صد تومانی )

3- پیوند پهلو به پهلوی چسبی ( برای انواع انجیر هندی و سرخ گل )

منظور از پیوند تغییر دادن گیاهی بدون وحشی به صورت عالی تر و بهتر ، یا به دست آوردن بوتة قوی و پر حاصلتر ( مثل انواع گل چای روی بوتة نسترنهای کوهی¹ – پیوند یاس خوشه روی بوته ترون و غیره ) یا ساختن بوته هایی با اشکال مختلف ( مثل پیوند سرخ گل رونده روی یک ساقة دو متری نسترن کوهی برای به دست آمدن سرخ گل مجنون ) با تزیید انواع گیاهان عالی بدون احتیاج به کاشتن بذر ( که مدت درازی وقت لازم دارد تا بتوان از آن بوتة مورد نیاز را به دست آورد ) یا قلمه زدن یا داشتن شاسی و گلخانه و حصول نتایج سریع و خوب در ازدیاد جورها و نژادهای جدید است ، چنانچه

¹ نسترنها نیز از انواع سرخ گلها (ROSES) هستند!

با داشتن مثلاً یکصد بوتة نسترن کوهی در ظرف مدت 15 تا 20 روز آنها را تبدیل به

یکصد بوته از عالی ترین سرخ و گل و چای کرد و پس از مدت کوتاهی تقریباً یک ماه به بعد از گل آنها استفاده برد .

پیوند زدن مانند عمل قلمه احتیاج به رطوبت و حرارت لازم دارد تا بزودی پیوند که به پایه جوش خورده و نمو نماید ، برای اینکه پیوند مطمئن تر و دقیق تر صورت گیرد و هوای خارج زیر پیوندک نفوذ نکند تا آن را سیاه و خراب سازد ، باید پس از بستن پیوند که به پایه روی شکاف شاخه را کاملاً با چسب پیوند پوشاند . پیوند زدن در تمام مواقعی که شیرة نباتی در گیاه جریان دارد و پوست به آسانی از مغز شاخه جدا می شود انجام پذیر است .

خواباندن شاخه

گیاهانی هستند که زیاد کردن آنها به وسیلة قلمه یا پیوند به آسانی میسر نیست زیرا قلمة آنها یا خیلی بد و به سختی ریشه کرده یا اصولاً ریشه نمی کند و یا آنکه شاخه های آن قابل پیوند زدن نیست . برای ازدیاد این گونه گیاهان شاخه های بلند و نرمتر را که از بوته چه از نزدیک زمین یا از تنه آن بیرون می آید از کمر خم کرده و خم آن را در زمین مجاور یا در گلدان زیر خاک می کنند تا پس از چندی که ریشه کرد آن را از بوتة اصلی جدا کرده و گیاه تازه به دست آورند . چون خواباندن شاخة کار بی زحمت و بدون دردسری است می توان آن را دربارة بیشتر گیاهان که شاخة قابل خواباندن داشته باشند انجام داد منتها حصول نتیجه مدت زیادی وقت می خواهد .

خواباندن شاخه به صورت ساده به طوری است که گفته شد با این تفاوت که برای تسریع و نمود ریشه باید آن قسمت از خم شاخه را که در خاک می گذارند از چند نقطه پوست کند تا زخمی شده از همان بریدگیها ریشه کند ، مواردی پیش می آید که شاخه را نمی توان خم کرده در خاک فرو برد مثل آنکه شاخه با زمین فاصله داشته یا آنفدر قابل ارتجاع و بلند نیست که به زمین برسد در این موارد ممکن است روی انتهای شاخه نزدیک به تنه گیاه چند شکاف عمودی داده اطراف آن را با خزه زیاد پیچید و مواظبت نمایند که خزه همیشه مرطوب باشد ، یا آنکه گلدانی را از میان ، دو نیمه کرده هر نیمة آن را از یک شاخه آورده به هم متصل کرده با نوار محکمی ببندند بعد گلدان را مملو از خاک کرده مرتباً آن را مرطوب سازند تا ریشه دهد ، بعد از آنکه ریشه ها به اندازه ای شد که شاخه بتواند تغذیه کند آن را جدا کرده بکارند . بعضی از گیاهان پاجوش زیادی می زند که نمی توان آنها را جدا کرده یا به طریق بالا خواباند برای ازدیاد آنها پای بوته را باید خاک داد تا قسمتی از پاجوشها زیر خاک رفته و ریشه کند .

سوخ ( Bulbe )¹

گیا

آشنایی با خواص گیاهان دارویی در ایران

مطالب مشابه :

کروکودیل جدیدترین ماده مخدر

عوارض دخانیات

آشنایی با خواص گیاهان دارویی در ایران

راهنماي تغذيه و فعاليت بدني در پيشگيري سرطان