نت کمانچه و داستان قدم خیر

« قدم خیر زنی از طایفه قلاوند گرمسیر و پرورش یافته در کوهستان های خشک جنوب لرستان و نمونه ای از یک نسل شجاع و در عین حال زیباست که در دوران آشفتگی های لرستان مدت دراز با قوای دولتی در نبرد بود و بعدا نیز خصیصه قهرمان دوستی و حماسه های پهلوانی الوار نام او را ابدی ساخت. شاعر در این ابیات خاطرات گذشته دو دختر شجاع علی مردان خان والی را در جنگ های با افاغنه زنده می کند .... قدم خیر نماینده یک ایل سرکش و طاغی است که به خاطر رعایت سنت های دیرین ، تحسین همه را بدرقه راه پر خطر خود کرده است . آنان که این شیرزن را دیده اند ، وی را لایق توصیف فراوان دانسته و معتقدند کمتر زیباروئی تا این حد دیده اند. وقتی که گوینده لر شجاعت های قدم خیر را با آن همه برازندگی و زیبائی و دلاوری می ستاید ، شنونده به یاد حماسه گردآفرید شاهنامه حکیم طوسی می افتد».
جغرافیای تاریخی ایران ، علی محمد ساکی ، ۱۳۴۳ ص ۵۲-۵۳تجزیه و تحلیلریتم آهنگ قدم خیر را می توان در میزان بندی های ریتم های ساده تعریف کرد . همان طور که از نت نویسی این آهنگ مشاهده می شود ، جملات این آهنگ و آکسان های ملودی آن از چپ به راست در توالی میزان های « ۴/ ۴ ،۴/۳ ،۴/۴ ، ۴/۲ ، ۴/۴ ، ۴/۳۳ ،۴/۴» قرار گرفته اند. البته در موقع اجرا ااگر نوازنده برای هر ضرب یک پا بزند ، نیازی نیست میزان های فوق را حساب کند . زیرا که در این شکل جملات ، ملودی ها و آکسون هادر جای خود قرار خواهند گرفت .
فاصله مهم در این ملودی ، سوم ، چهارم و به ندرت پنجم درست می باشد . فاصله سوم آن بزرگ و قابل قیاس با دستگاه ماهور Re است.
جملات A۱ – B۱ – B۲ – A۲- B۳-B۴ ساختار این آهنگ را تشکیل می دهند ، به طوری که ملاحظه می شود کل آهنگ از دو جمله B و A ساخته شده که تکرار آن ها برای پایان دادن شعر انجام گرفته است .
آهنگ قدم خیر در بین یک فاصله چهارم درست و اشاره به فاصله پنجم درست اجرا می شود.هجاهای تکمیل کننده شعر و موسیقی در این ترانه « اری ، باوانم ، نازارم و شیرینم » می باشد ، که خواننده می تواند بنا بر احساس خود ، از آن ها استفاده کنداربوئی و او ارمنی هه هام د قولت مردمه سی چتراکه مین تولت

(اگر تو ارمنی هم شوی من بر سر قول و قرار خود هستم . من برای موهای ریخته بر پیشانیت جان می دهم)

نوونم تو قدمی یا گو طلائی و خمار سیلم نکو تش دم نیائی

(نمی دانم تو قدم خیری یا گوی طلا هستی. با خماری نگاهم نکن که اتش در دلم افکنده ای)

کولای سیت بونم دو بلگ پینه چیشات د نازکی افتو نینه

(سایبانی از برگهای پونه برات درست کنم. تا چشمان نازکت را افتاب اذیت نکند)

قدم خیر قدم زنه د مین میشو کلک و پشم بر میکنه و قوم و خیشو

(قدم خیر در بین میش ها قدم میزند. پشم و کرک بین قوم و فامیل تقسیم میکند)

نه دسم وت می رسه نه چو گلاکم چی انارکه گل دار مه سیت هلاکم

(نه دستم بهت می رسد و نه چوب دستی ام . مانند انار روی درخت من هلاک تو هستم )

قدم خیر دو هار میا میلش و جنگه آلمانی دو پیچ سوهش پر د شنگه

(قدم خیر از پایین امده و میل به جنگ دارد. در پیچ گلبند سر ندش پر از فشنگ های آلمانی است)

قدم خیر کش مخمل چتر حنایی مرمه سی سوه کت تش دم نیائی

(قدم خیر کفش مخملی که چتر موهایت را حنا گرفته ای. من برای سربند زیبایت آتش گرفتم و مردم)

قدم خیر قدم زنه دمین گلالو سر زینش برف گرت سوه اش د بارو

(قدم خیر در میان رودخانه قدم میزند. سرزینش را برف و جلوس سربندش را باران فراوان گرفته است)

قدم خیر قسم حرده افتوه نینه د مردنکه بوه خون چل گیس برینه

(قدم خیر قسم خورده افتاب را نبیند و در مرگ بابا خان چهل گیس ببرد)

چل گیس بریدن: در ایام قدیم زنان عشایر رسم داشتند که در مرگ عزیزان خود گیسوانشان را می بریدند . مراسم گیس بریدن در لرستان به پل برو معروف است و زنان مصیبت دیده گیس بریده را پل بروسه (گیس بریده ) هم می گویند .درمقام دشنام و نفرین نیز این لقب را به زنان می دهند***********قدم خير مقامی حماسی از موسيقی لری است که چهار ضربی و از جمله حماسی های قبيله ای است. زيرا قهرمان اصلی آن شير زنی بنام قدم خير از طايقه قلاوند يا قلاون(Qelawan) است . نوازندگان بومی بالاگریوه که آهنگ و شعر قدم خیر را در توصیف دلاوری های او سروده اند ، نام این مقام موسیقی لری را نیز بنام او قدم خیر نهاده اند. اصولا آهنگ های مقامی که بوسیله هنرمندان و نوازندگان بومی منطقه میان کوه و بالاگریوه ساخته شده اند ،مانند اشعار هجایی یک نواخت نیستند، بلکه دارای ضربی آرام و کشش های کوتاه و بلند آوایی و موسیقیایی با بار احساسی قوی هستند که بعلت جاذبه های متغییرش ، شنونده را تحت تاثیر قرار می دهند بی آنکه نیازی به توجیه و توصیف باشند. این حالت از ویژگی های موسیقی میان کوه است زیرا مقام های حماسی دیگر نقاط لرستان دارای طنینی خشمگین و تند است (دایه دایه و مرشد خان). لذا آهنگ و ترانه قدم خیر هم دارای جاذبه های حسی موسیقیایی است و هم موضوعی و توصیفی ترانه ای. از این جهت گاه از قدم خیر در موسیقی لرستان بعنوان اسطوره ای از ایل و تبار لر نام برده اند.

طايفه قلاوند یا قلاون که قدم خیر نیز از این طایفه است ، يکی از طوايف مهم ديرکوند در جنوب خاوری لرستان در بخش الوار گرمسيری و بالاگريوه اند. حدود يک سده قبل ، يکی از غيور مردان قلاوند بنام «بزرگ» صاحب فرزندی بنام «قني» (Qani) شد که پس از بزرگ شدن و رشد کردن مبدل به مردی بسيار لايق و شجاع گردید و با صفاتی چون پردلی و بخشش بويژه مهمان نوازی زبانزد طايفه های ديگر شده و در ميان ايل و تبار خود نیز مردی سرشناس و برجسته گردید.

شادروان قنی (قندی) قلاوند، فرزند «بزرگ» که خانواده سرشناس «بزرگی ها» در لرستان و مناطق الوار گرمسيری منسوب به او هستند ، دارای چندين فرزند پسر و دختر گردید. از پسران ،بابا خان و عباس خان و از دختران «قدم خير» و« گوطلا» بيش از همه به دليل شجاعت و جنگاوری و دلاوری مشهور بودند.

قدم خير ، دختری زيبا و رشيد و دلاور و در جنگ های قبيله ای پشتيبان بی بديل برادران و طايفه خويش بود. چنانچه اگر گاهی برادران يا افراد قبيله اش در جنگی به محاصره در می آمدند ، اين قدم خير بود که به شهادت دوست و غريبه ، بدون ترس از آتش تفنگ و گلوله دشمن به سنگرنشينان قبيله خود نان و آب و فشنگ و سلاح می رسانيد. گاهی رفتار شجاعانه اين شير زن قلاوندی سبب می گرديد تا همه وظايف و ويژگی های زن بودن را فراموش کند .

در ابتدای دوره پهلوی زمانی که تازه نيروهای نظامی و ارتش به لرستان و منطقه الوار گرمسيری آمده بودند، ميان سربازان و برادران قدم خير مبارزه و جنگ در گرفت . قلاوندی ها مانع ورود نظاميان به منطقه خود شدند و قدم خير با برادران خود در اين جنگ همراه و هم رزم بود. يکبار نيز که برادرانش در محاصره نظاميان پهلوی بدون آب و فشنگ قرار گرفته بودند، اين قدم خير بود که سوار بر اسب و بدن هيچ ترسی مشک آب و قطار فشنگ را به سنگر برادران خود رسانده وآنان را نجات داد. سرانجام نيروهای دولتی بدليل کثرت عده و عده برنده جنگ شدند و بعد از چندی عباس خان کشته شد .

قدم خير با پسر عموی پدرش ازدواج کرد و حاصل اين ازدواج پسری بود بنام «محمد خان» که ظاهرا هنوز در قيد حيات است. داستان جنگ قدم خير و طايفه اش با نيروهای دولتی حدود سال های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۰ خورشيدی( حدود ۷۵ سال پيش) اتفاق افتاده است . پس از درگذشت باباخان و عباس خان ، قدم خير نيز در غم و اندوه برادرانش بيمار و نهايتا دارفانی را وداع گفت ، اما شرح دلاوری های اين شير زن قلاوندی در قالب موسيقی بسيار زيبای حماسی لری نه تنها بر اذهان تک تک مردم لرستان و مناطق همجوار بلکه در جای جای فرهنگ غنی لرستان و ايران باقی مانده و خواهد ماند.متن ترانه لری «قدم خير»:قدم خير زنه د مينه ميشو

پشم ها بهر کنه و قم و خيشو

قدم خير دو هار ميا ميلش و جنگه

هفت تيری در پيچ سووش پر د شنگه

قدم خير دو هار ميا ميلش و قيه

تفنگچی در ميدونش خوشی نه ييه

کولائی سيت بونم د شاخ پينه

چشياکت و نازکی افتو نه وينه

قدم خير يا جون خوت يا جون بووت

واکنی هفت تيرته و پيچ سووت

قدم خير قدم ميزنه در بين گله ميشان

شير وپشم تقسيم می کنه به قوم و خويشان

قدم خير از اون پايين مياد ميلش به جنگه

هفت تيری در پيچ سربندش پر از فشنگه

قدم خير از اون پايين مياد ميلش به جنگه

تفنگچی تو ميدونش روی خوش نبينه

سايبانی برات ببندم از شاخه های پونه

تا چشمات از نازکی آفتاب نبينه

قدم خير به جون خودت و به جون بابات

باز کن هفت تيرت رو از پيچ سر بندات

نت کمانچه و داستان قدم خیر

مطالب مشابه :

نت کمانچه و ترانه های لری

نت کمانچه و متن ترانه لری حالوی گنم خره

رقص دوپا لُری(ویژگی ، نحوه اجرا و نُت کمانچه)

نت کمانچه و متن ترانه لری کُش طِلا (کفش طلا)

نت کمانچه و داستان قدم خیر

نت کمانچه و متن ترانه لری کُش طِلا (کفش طلا)

نت کمانچه سیت بیارم، تجزیه و تحلیل و اجراهای مختلف آن

کمانچه

سازهای زهی و کمانچه

نت کمانچه کِشکله شیرازی خرم آبادی