قلمرو بیابانهای استان قم از جنبه خاکشناسی(4)

3-11-5- تجزيه و تحليل خاكهاي منطقه از حنبه بياباني بودن:<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

با توجه به وضعيت استان و وجود منابع نسبتاً مختلف اراضي شامل كوهها، تپه ها، فلاتها و تراسهاي فوقاني، دشتهاي دامنه اي و ... انتظار مي رود كه وضعيت خاكهاي منطقه نيز اختلاف نسبتاً زيادي به هم داشته باشد و از خاكهاي شور و قليايي دروني تا خاكهاي جوان دامنه ارتفاعات كه داراي عمقهاي نسبتاً مختلفي هستند مشاهده مي شود.در اين قسمت سعي شده كه گروههاي بزرگ خاك موجود در منطقه با روش امريكايي (USDA Soil taxonomy 1990) مقايسه شده و نيز توضيحات آن عنوان گردد و سپس به تجزيه و تحليل دقيق تر خاكهاي مناطق بياباني پرداخته شود. قابل ذكر است كه اطلاعات بدست آمده از منابع مختلف و در سطوح متفاوت مطالعاتي از مقياسهاي بسيار كوچك (حالت اجمالي) تا مقياسهاي بزرگ (حالت نيمه تفصيلي) بدست آمده است. بنابراين در تدوين و تناسب اطلاعات مذكور اختلافاتي در كار مشاهده مي گردد كه سعي گشته اين اختلافات با در نظر گرفتن سطح مطالعات و بررسيها حذف گردد و بهترين و صحيح ترين گويه ها معين گشته و بررسي و تجزيه و تحليل بر روي آنها انجام شود. ذيلاً گروههاي بزرگ خاك منطقه عنوان مي گردد و توضيحات آن نيز آورده مي شود.

3-11-6- طبقه بندي خاكها

گروه بندي خاكها بر اساس خواص و مشخصات متفاوتي بوده و مي توان به شرايط اقليمي، وضعيت پستي و بلندي، مسائل بيولوژيك و حتي اثر انسان نيز اشاره كرد. مشخصات كمي در طبقه بنديهاي جديد از ارزش زيادي برخوردار است. به همين جهت در مطالعه و بررسي خاكهاي منطقه تا حد امكان سعي گشته كه نتايج بر اساس مشخصات كمي عنوان گردد و در صورت عدم دسترسي به بعضي از اين اطلاعات از فرمولهاي تجربي و شرايط حاكم بر منطقه نتايج تجزيه و تحليل ارائه گشته است.

3-11-6-1- خاكهاي Lithosols.. (main group lithosols)

اين خاكها در كليه اقليم ها يافت شده و محتوي سنگ يا قلوه سنگي در سطح خاك و يا مخلوط با خاك مي باشد. اين خاكها بدون تكامل پروفيلي و داراي نيمرخ ناقص مي باشند و اغلب در اراضي پرشيب واقع شده اند. حاصلخيزي خاكهاي مذكور بدليل كمبود مواد كلوئيدي بسيار كم و عمدتاً لم يزرع و قابل استفاده براي مرتع مي باشند.

معادل خاكهاي فوق به روش USAD Soil taxonomy Xerothents

معادل خاكهاي فوق به روش ايراني IR Lithosols

3-11-6-2- خاكهاي (main group leptosols)

خاكهايي كه در عمق 30 سانتيمتري از سطح زمين به وسيله يك طبقه سنگي سخت و مقدار زيادي آهك و يا مواد ديگر سخت شور، محدود مي گردند و يا اينكه از سطح زمين تا عمق 75 سانتي متري كمتر از 20 درصد خاك ريز Line sorth داشته باشند. گفته مي شود در اين نوع خاكها هيچگونه افق مشخص بجز افق Umberic mollic و يا xhric وجود ندارد كه البته ممكن است داراي افق cumbic باشد كه در بعضي از قسمتهاي استان بخصوص مناطق با بارندگي زياد مشاهده مي شود.

معادل خاكهاي فوق در روش USDA Soil taxonomy Xrorthenls

خاكهاي Regosols (main group Regosols)

به خاكهايي كه از مواد ناپيوسته و ذرات درشت بوجود آمده گفته مي شود. اين خاكها بجز طبقه Umberic و يا Ochric طبقه مشخصه ديگري ندارند. در اين خاكها از سطح زمين تا عمق 50 سانتيمتري خواص هيدرومورفيك وجود ندارد و فاقد مشخصات خاكهاي Andosols, Vertisols بوده و خواص Solic در آن ديده نمي شود.

معادل خاكهاي فوق در روش USDA Soil taxonomy Xerothents

Torriorthents

3-11-6-3- خاكهاي Cambisols(main group combisols)

به خاكهايي كه داراي افق Horizon Combic B باشند اطلاق مي شود. در اين خاكها هيچگونه طبقه مشخص ديگري بجز افق epipedon ochric A، epipedon umbric A يا epipedon mollic A كه روي طبقه combic با درصد اشباع بازي كمتر از 50 درصد باشد، طبقه ديگري وجود ندارد اين خاكها فاقد شوري و خواص شناسايي خاكهاي Vertisols، Andosols هستند و در عمق 50 سانتيمتري از سطح خاك خواص هيدرومورفيك وجود ندارد.

معادل خاكهاي فوق در روش USDA Soil taxonomy Camborthids

3-11-6-4- خاكهاي (main group fluvisols) Fluvisols

به خاكهاي جوان لايه لايه و مطبق كه از مواد آبرفتي جديد تشكيل شده و تكامل پروفيلي نداشته باشند، اطلاق مي گردد. اين خاكها ممكن است داراي افقهاي A: Ochric, Umbric, Mollic افق سولفوريك باشند و يا از رسوبات دريائي، يخچال و يا واريزه اي تشكيل شوند. در اكثر مناطق مطالعه شده طبق اطلاعات بدست آمده افق سطحي Ochric و نوع رسوبات نيز واريزه اي است.

خاكهاي (main group solonchak) , Solonchak

بحث اصلي و تجزيه و تحليل بر روي خاكهاي مذكور انجام شده و خاكهاي فوق و گروههاي مشابه آن در اين قسمت بررسي مي شود.

خاكهاي داراي خواص Solic هستند كه هيچگونه افق مشخصه اي بجز افق Combic-B و افق Calcic و افق Gypsic در اين خاكها ديده نمي شود.

با توجه به اينكه خاكهاي عنوان شده اكثراً در تشكيلات غير تبخيري مشاهده شده در اين قسمت تحت گروههاي خاكهاي موجود در تشكيلات شور و گچي، نمكي و كفه هاي رسي به صورت سودا عنوان مي شود.

3-11-6-5- تحت گروه Calcoric Regosols: (Sub group colcoric Regosols)

خاكهاي نيمه عميق تا عميق سنگريزه دار بدون تكامل پروفيلي با خواص آهكي داراي سنگريزه عمقي كه از گسترش نسبتاً زيادي در منطقه برخوردار است. در بعضي از قسمتها، خاكهاي مذكور با خاكهاي ديگري از جمله Lithic Leptosols به صورت مخلوط مشاهده مي شوند (واحد 8.1). خاكهاي ريگوسل از مواد ناپيوسته درشت بوجود آمده و اين خاكها از سطح زمين تا عمق 50 سانتي متري فاقد خواص هيدرومورفيك است.

معادل خاكهاي فوق در طبقه بندي امريكايي Typic Xerothents

معادل خاكهاي فوق در طبقه بندي ايراني Colluvial Soils

3-11-6-6- تحت گروه Gypsic Regosols (Sub group Gypsic regosols)

خاكهاي كم عمق بر روي مارنهاي گچي، نمكي و آهكي داراي افق Gypsic Horizon در فاصله 20 تا 30 سانتي متري از سطح خاك قرار دارند. (واحد 2.4) از مهمترين خصوصيات آنها پايين بودن حاصلخيزي، وجود سنگريزه و درصد اشباع بازي بالاي 50 درصد است.

معادل خاكهاي مذكور به روش امريكايي Lithic Torriorthents.

معادل خاكهاي مذكور به روش ايراني Glluvial soils.

3-11-6-7- تحت گروه ( Sub group hoplic Gypsi sols) . Hoplic Gypsisols

خاكهاي سنگريزه دار بر روي طبقات گچي و بعضاً آهكي و گچي، عمق نسبتاً كم و شوري زياد و خاكهاي فوق فاقد افق Calcic و Argilic هستند.

معادل خاكهاي فوق در روش امريكايي Gypci cambiothids

معادل خاكهاي فوق در روش ايراني Gypci soils

3-11-6-8- تحت گروه (Sub group hoplic solonchak) Hoplic solonchak

خاكهاي عميق با بافت سنگين و شور در قسمت هاي نسبتاً زيادي از مناطق شور واقع شده اند. داراي يك افق Ochric سطحي و فاقد خصوصيات خيلي عميق تا عمق 100 سانتي متري و فاقد افق يخزدگي تا عمق 200 سانتي متري از سطح مي باشند.

معادل خاكهاي مذكور در روش آمريكايي Hoplic camborthids

معادل خاكهاي فوق در روش ايراني Calcoric brown soils

3-11-7- تفكيك خاكهاي مناطق بياباني از غير بياباني:

براي تفكيك خاكهاي مناطق بياباني از غير بياباني استان قم پارامترهاي مختلفي مد نظر قرار گرفته كه به نحو مطلوب مي توان اين خاكها را از خاكهاي مناطق ديگر جدا كرد. بنظر نگارنده پارامترهاي مد نظر به شرح ذيل مي باشد.

3-11-7- 1- ميزان شوري:

شوري بايد در كل پروفيل خاك مد نظر قرار گيرد. بر اساس پروفيل هاي تشريح شده و با توجه به شرايط كليماتولوژي منطقه خاكهايي با EC>4 ميكروموس بر سانتي متر با دسي زيمنس بر متر مرز بين خاكهاي شور از غير شور است براي اندازه گيري دقيق EC در پروفيل خاك بر اساس Soiltaxonomy ضرايب در نظر گرفته شده براي كل پروفيل چنين مي باشند.

عمق ضريب

0-30 2

30-60 10

60-90 10

90-120 10

120-150 10

بر همين اساس كليه پارامترهاي ديگر نيز در كل پروفيل خاك محاسبه شده و متوسط آن به عنوان يك شاخص تعيين شده است.

3-11-7- 2- ميزان قليائيت خاك:

دومين پارامتري كه مد نظر قرار گرفته براي تفكيك خاكهاي بياباني از غير بياباني ميزان S.A.R در خاك است كه اين ميزان در منطقه S.A.R> است.

3-11-7- 3- عمق خاك:

خاكهاي كمتر از 10cm جزو خاكهاي بياباني محسوب مي شوند.

3-11-7- 4- تكامل خاك:

خاكهاي آبرفتي بدون افق پدولوژيكي و ژنتيكي نيز جزو اين خاكها محسوب مي شود.

3-11-7- 5- مقدار سنگريزه و قلوه سنگ موجود در خاك:

در صورتيكه بيش از 35 درصد از خاكهاي (سبك) و همچنين 50 درصد خاكهاي سنگين را اشغال كند جزو مناطق بياباني محسوب مي شود.

3-11-7-6- خاكهاي شني و تپه هاي ماسه اي با بافت Sand نيز خاكهاي بياباني محسوب مي شوند.

3-11-7-7- خاكهاي بدون ساختمان رس و رس سيلتي

3-11-7-8- عمق آب زيرزميني بالاتر از cm50 (متوسط سالانه) جزو خاكهاي بياباني محسوب مي شوند.

3-11-7-9- خاكهايي با درصد گچ بالاي 35% نيز جزء خاكهاي بياباني تقسيم گشته اند.

بر اين اساس پارامترهاي در نظر گرفته شده كه محدوديتهاي مختلف را فقط از جهت خاك عنوان مي كنند. خاكهاي منطقه به دو دسته خاكهاي بياباني و غيربياباني تقسيم شده اند.

بنابراين براي اين منظور 8 نقشه در نظر گرفته شده است كه خاكهاي منطقه را از جهات مختلف بررسي كرده است و در نهايت نقشه هاي بيابان از نظر خاك ارائه شده است.

نقشه هاي مذكور با توجه به سامانه GIS محاسبه و تفكيك گرديده اند.

3-11-8- خاكهاي شور و قليائي:

خاكهاي شور و قليايي و همچنين شور و قليا در استان قم شامل:

- Gypsic Regosols

- Hoplic Gypsisols

- Hoplic solonchak

- Sodic and glegic solonchak

- Calcoric and Gypsic Rgosols

مرز خاكهاي مذكور با خاكهاي غير شور در نقشه مشخص شده است. نكته قابل اهميت اين است كه اكثر خاكهاي شور پهنه هاي قليايي و شور در جنوب استان واقع شده است و قسمتي نيز در شرق و مركز استان گسترده شده است. قسمتهايي كه كاملاً در واحد پلايا واقع شده اند در جنوب شهرستان ورامين گسترش قابل ملاحظه اي دارند و شامل تيپهاي جلگه رسي، كوير و غيره هستند كه خاكهاي اين قسمت اكثراً از نوع خاكهاي سولونچاك با سطح آب زيرزميني بالا و لايه هاي گلي و وجود سديم و SAR خيلي بالاست. به طوريكه pH اكثر اين خاكها در حدود 7-8/6 است كه نشان از كاتيونها و آنيونهاي بسيار محلول در خاك است. آنيون Cl-و كاتيونNa+از مهمترين آنها هستند.

3-11-9- تعيين قلمرو بيابانها از نظر خاكشناسي:

تعيين پارامترهايي جهت تفكيك اراضي بياباني از غير بياباني داراي ابعاد مختلفي است كه در اينجا بدليل وجود اطلاعات و همچنين بر اساس مطالعات و بررسيهاي انجام شده شامل پارامترهاي ذيل است.

4-6-1- مناطقي كه مواد مادري آنها گچي، نمكي و مارني هستند و خاك در آنها يا تشكيل نشده و يا بسيار كم عمق است.

4-6-2- خاكهاي شور كه EC آنها بيش از 4 مي باشند.

4-6-3- خاكهاي قليايي كه SAR آنها بزرگتر از 12 مي باشند.

4-6-4- خاكهايي با درصد بالاي سنگريزه كه معمولاً از باروري كمي برخوردارند (30% سنگريزه در خاك).

با توجه به پارامترهاي مذكور خاكهاي موجود در استان قم كه در قلمرو بيابان واقع شده اند شامل گروههاي بزرگ زير هستند و به شرح نقشه پيوستي مي باشند.

قلمرو بیابانهای استان قم از جنبه خاکشناسی(4)

مطالب مشابه :

قلمرو بیابانهای ژئومرفولوژی استان قم

قلمرو بیابانهای ژئومرفولوژی استان قم (2)

بيابانهاي ژئومرفولوژی استان قم(3)

قلمرو بیابانهای استان قم از جنبه خاکشناسی(4)

جغرافیای طبیعی استان قم

پیگیری ثبت 4 تالاب استان قم در کنوانسیون بین المللی رامسر (خبر)

سیل قم: احمقانه‌ترین سیل در جهان!