تحلیل محتوا

مقدمه

در سال 1379 برای اولین بار در تاریخ آموزش و پرورش ایران اهداف دوره های تحصیلی به تفصیل تدوین و در اختیار مدارس قرار گرفت[1] . اینکه از بعد از انقلاب تا سال 79 (22سال) کتابهای درسی بر اساس چه اهدافی تدوین و به دانش آموزان آموزش داده شده و نیز آموزش و پرورش در راستای چه اهدافی حرکت کرده است، پرسشی است که باید در جای خود بدان پرداخته شود از سوی دیگر میزان دستیابی نظام آموزشی به اهداف تعریف شده برای هر کدام از کتابهای درسی، خود می تواند موضوع مستقلی برای کنکاش و پژوهش باشد که از حوصله این مقال خارج است. از اینرو بر همین مبناست که از رهگذر تدوین اهداف مزبور،‌ محتوای کتابهای درسی دچار تغییرات شده و نقطه آغازی بر این امر به حساب می آید.

در این میان از جمله اهداف تعریف شده برای تدوین کتابهای درسی نظیر تعلیمات اجتماعی، مدنی، مهارتهای اجتماعی، جامعه‌شناسی و ... «آموزش مهارتهای اجتماعی» و «آماده کردن دانش آموزان برای زندگی اجتماعی» است. این نوشتار بر آن است تا با استفاده از روش تحلیل محتوا[1] ( تحلیل محتوای توصیفی) به بررسی محتوای کتاب تعلیمات اجتماعی سوم ابتدایی بپردازد.

جامعه آماری این پژوهش، کتاب تعلیمات اجتماعی سوم ابتدایی نوشته غلامعلی حداد عادل می باشد اما در اینجا نویسنده مذکور مورد نظر نیست زیرا این کتاب از سوی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش و نیز با مسئولیت این نهاد به چاپ رسیده و در مدارس کشور آموزش داده می شود. متون درسی و تصاویر این کتاب به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفته است.

بیان مساله

آموزش هنجارها و ارزشها در سیستم آموزشی هر کشوری از پایین ترین سطح آموزش آن کشور آغاز می شود. این هنجارها در قالب متون آموزشی، اشعار، مثل ها و ... ارائه می گردد.(مسلمی پور ‌لالمی1384). با تغییر نظام‌ها و رژیم‌های سیاسی ــ اجتماعی کشورها، محسوس ترین تغییرات نیز بر روی نظام آموزشی و به تبع آن کتابهای درسی اعمال می شود. کتاب های درسی آیینه تمام نمای سیاست های ایدئولوژیک، فرهنگی، دینی، سیاسی اجتماعی است.(شیخاوندی، 1382). با توجه به کارکرد‌های مهم کتابهای درسی اجتماعی نگر در تاسیس ساختارها و بنیادهای تربیتی و اجتماعی جامعه، لازم است با لحاظ نمودن تغییرات مداوم و شتابان دنیای کنونی، هر از چند‌گاهی نسبت به بررسی و تحلیل محتوای این کتابها و کنجکاوی در همخوانی درونمایه آنها نسبت به انطباق و عدم عقب افتادگی آن با روند تغییرات جهانی اقدام به عمل آید. چنین اقدامی در کشور ما به آسانی اتفاق نمی‌افتد، خاصه اگر نویسنده کتاب، یک مقام حکومتی نیز باشد!

کتاب تعلیمات اجتماعی سوم ابتدایی، کتابی است که برای دختران و پسران 9 ساله ایرانی نوشته شده که شیوه نگارش آن، به شکل داستان به تحریر درآمده است؛ داستانی که در آن خانواده یک کارمند شرکت پست، در پی یک ماموریت اداری از یکی از شهرهای جنوب کشور(کازرون) به شهری دیگر در شمال شرقی (نیشابور) مهاجرت می کنند. نویسنده کتاب با طرح این سفر می خواهد مخاطب خویش را با اجتماع بزرگتری (کشور) آشنا کند و در واقع او را از شهر و دیار خود بیرون کشیده تا محیط و پیرامون خویش را بشناسد.

هدف از این نوشته این است که با مطالعه نوشته ها و بررسی تصاویر کتاب، پاسخی برای پرسشهای زیر بیابیم. این پرسش ها عبارتند از:

- اقوام ایرانی در کتاب درسی تعلیمات اجتماعی سوم ابتدایی چگونه معرفی شده آیا وجوه مشخصی برای معرفی آنها در نظر گرفته شده است؟

- تا چه اندازه رویکرد کتاب صبغه اجتماعی دارد؟

- در کتاب تعلیمات اجتماعی سوم ابتدایی چه رابطه ای بین تصاویر با آموزش مهارتهای اجتماعی برقرار است؟

- نحوه نگرش کتاب تعلیمات اجتماعی سوم ابتدایی به مفاهیم و آموزه های سیاسی چگونه است؟

گفتار در پرسش اول

اقوام ایرانی در کتاب درسی تعلیمات اجتماعی سوم ابتدایی چگونه معرفی شده آیا وجوه مشخصی برای معرفی آنها در نظر گرفته شده است؟

تعدد و تنوع اقوام تشکیل دهنده جامعه ایران به نحوی است که اطلاق واژه های کثیر القوم[2] و جامعه چند قومی[3] بر ترکیب جمعیتی آن، از واقعیتی غیر قابل انکار خبر می دهد. حضور و زندگی قومیت‌های مختلف چون ؛ فارس ها، آذری ها، کردها، بلوچ ها، ترکمن ها، عرب ها و لرها در جوار یکدیگر و در چارچوب جغرافیای سیاسی واحد، بیانگر تنوع فرهنگی ـ قومی جامعه ایران است.(مقصودی،1380 : 15).

ما در ایران با گروههای قومی و مناطق مختلف جغرافیایی ـ فرهنگی روبرو هستیم که دارای سنت های فرهنگی و احساسات هویتی خاصی بر پایه مجموعه مشترکاتی هستند که آنها را از لحاظ ویژگی های خاص فرهنگی از سایر اعضای جامعه متمایز می‌کند.(شیخاوندی، 1382). در حال حاضر به استناد آمارهای مختلف، بین 40 تا 50 درصد جمعیت ایران را اقوام غیر فارس تشکیل می دهند.(مقصودی، 1380 :16). در اینجا برای درک بیشتر مفهوم اقوام، بهتر است تعریف اصطلاح «گروه قومی» آورده شود تا خلط مبحث نشود و درک منطقی و معقولی از موضوع به میان آید. «یک گروه قومی، اجتماع کوچکی از انسانها در درون جامعه بزرگتر است که به صورت «واقعی» یا «احساسی و ادراکی» دارای اصل و نسب مشترک، خاطرات مشترک و گذشته تاریخی ـ فرهنگی مشترک است». (مقصودی، 1380: 21).

با استناد به توضیحات پیش گفته، شکی نیست که کشور ایران دارای گوناگونی فرهنگی و هویتی خاصی است که این گوناگونی و کثرت اجتماعی کار مدیریت کشوری را غالباً با دشواری‌هایی مواجه می سازد. از جمله‌ی حوزه‌های مدیریتی حساس و سرنوشت ساز میتوان به راهبری و هدایت نظام آموزشی کشور اشاره کرد. در این میان بخش مهمی از نظام آموزشی با منابع و مواد آموزشی ( تدوین کتابهای درسی و مواد آموزشی نرم افزاری) مرتبط است. در چنین جامعه‌ا‌ی اگر در تدوین کتابها، ملاحظات و دوراندیشی های منطقی معمول نگردد و این کار بدون توجه به خصوصیات فرهنگی و اقلیمی جامعه چند قومی به انجام برسد، در دراز مدت، خواسته یا ناخواسته مسیر آسیب پذیری کشور را هموار خواهد نمود. در این راستا کتابهای مربوط به حوزه علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی با گرایش مردم‌شناسی، از این گونه به شمار می آیند. آنچه که دغدغه این نوشتار است تحلیل محتوای یکی از این کتابها‌ست که پیشتر ذکر آن از نظر گذشت.

با بررسی، مطالعه و دقت در نوشته ها و تصاویر کتاب مشخص شد که در هیچ جای کتاب از واژگان «قوم» یا «اقوام» ایرانی سخنی به میان نیامده است. از اینرو مولف با انتخاب شهرهای کازرون و نیشابور به دنبال آنست تا زبان شخصیت های اصلی داستان که موجب همذات پنداری دانش‌‌آموز با آنها خواهد شد، به لهجه یا گویشی از نواحی مرکزی ایران نزدیک نماید تا به لحاظ ماهوی جایی برای طرح مساله تفاوت فرهنگی و زبانی باقی نگذارد. با این حال در این کتاب ابتدا در صفحه 12 با آوردن عبارت «چادر نشین‌ها»، به عنوان یک درس، به گونه ای تلویحی ذهن پژوهشگر را به سمت اقوام سوق می دهد. زیرا بیشترین فراوانی زندگی ایلی و عشیره ای در میان اقوام ایرانی دیده شده است. در این درس «ایل» و «عشایر» به طور مترادف معنی شده است. در صفحه 13 آمده است: « در بسیاری از جاهای ایران زندگی ایلی هست. عشایر مردمی دلیر و مهربان‌اند. آنها از راه دامداری به کشور خدمت می کنند و اگر خدای ناکرده دشمن به ما حمله کند، این مردم از مرزهای میهنمان دفاع می کنند». در اینجا ذکر عبارت «دفاع از مرزهای میهن»، ما را به این نتیجه نزدیک میکند که:

با نگاهی به مرزهای ایران معلوم می شود که تقریباً تمام مرزهای ایران محل زندگی اقوام ایرانی است. یعنی در شمال غرب و غرب، آذری ها و کردها؛ در جنوب غرب، عربها و لرها؛ جنوب شرق و شرق، بلوچها و در شمال نیز، گیلکی ها و ترکمن ها ساکن هستند. بنابر این چون آنها در مرزها ساکن اند و مردمی دلیر (بخوانید جنگاور) دارند، پس اینها همان اقوامی هستند که وظایف مهمی برعهده دارند اما به طور رسمی از آنان صحبتی به میان نمی آید. در این میان از مجموع 54 تصویر واقعی که در این کتاب آمده است، 13 تصویر به زندگی ایلی و روستایی اختصاص یافته است. از این 13 تصویر نیز 2 تصویر بیانگر چادر‌نشینی و کوچ عشایر( بدون ذکر نام) و یک تصویر نیز از یک دختر کرد در حال بافتن قالی(بدون ذکر هویت) را نشان می دهد.نوشین یاوری نیز در پژوهش مشابهی چنین نتیجه گرفته است:

در متون درسی ابتدایی و متوسطه، اقوام مختلف همواره همچون گروههای مردمی شبان یا ایلیاتی معرفی شده‌اند و ندرتاً به عنوان دهقان از آنان یاد کرده‌اند. از شهر‌نشینان هیچ وقت در ارتباط با مشخصه های قومی شان صحبت نمی‌شود... نوع زندگی چادر نشینی و نیمه چادر نشینی و نوع مسکن و کوچ‌ها از طریق الزامات فعالیت اقتصادی توضیح داده می شود. (یاوری: 1373 ).

یکی از اهداف مهم کتاب تعلیمات اجتماعی سوم دبستان، «ایجاد نگرش مطلوب و مثبت به محیط زندگی و ارزشهای جامعه» است. در این راستا نزدیک به 50 درصد دانش آموزان ایرانی دارای تعلق خاطری غیر از تعلقات خاطر فارس زبانان می باشند و به تبع آن ممکن است ارزشهای جامعه قومی آذری یا کرد و ... با ارزشهای فرهنگ قومی فارسی متفاوت باشد. در تعریف ارزش گفته شده است: خصیصه یا خصایصی در هر چیز که برای فرد یا گروه لازم یا مطلوب باشد و یا محترم داشتن چیزی بر اساس ارزیابی شخص از آن مانند مقولات نمادین، ایده ها، مفاهیم و احساسات ابراز شده.(فرمیهنی فراهانی 137 :622). اکنون جای تامل است که وقتی در کتاب درسی دانش آموزان وابسته به گروههای قومی ایرانی، کمترین توجه به جغرافیای فرهنگی، اجتماعی و قومی و نیز ارزشهای آنها به میان نمی‌آید، آیا می توان گفت که این کتاب بر دل آنها خواهد نشست؟

در اینجا می توان چنین نتیجه گیری کرد که کتاب تعلیمات اجتماعی پایه سوم ابتدایی، دارای سوگیری معنی دار در جهت به حاشیه راندن موضوع تفاوتهای فرهنگی و خصوصیتهای قومی جامعه چند قومی ایران است. از اینرو در پاسخ به پرسش نخست می توان گفت که این کتاب نه تنها دربردارنده وجوه مشخصی برای معرفی اقوام به دانش آموز ایرانی نیست، بلکه عامدانه یا غیر عامدانه در صدد پاک کردن صورت مساله و القای وفاق و عدم تخالف فرهنگی است به گونه ای که تصور یک جامعه تک صدا را به ذهن متبادر کند.

گفتار در پرسش دوم

شکی نیست که تدوین کتاب بدون توجه به اهداف تعریف شده برای آن، کاری غیر حرفه ای و کم اهمیت تلقی خواهد شد. برای یافتن پاسخ این پرسش که آیا کتاب تعلیمات اجتماعی سوم دبستان دارای رویکرد اجتماعی است یا غیر آن، به بررسی مقایسه ای و تطبیق اهداف نوشته شده در حوزه اجتماعی دوره ابتدایی که درششصدوچهل‌ وهفتمين‌ جلسه‌ شوراي‌ عالي‌ آموزش‌ وپرورش‌ مورخ ‌29/2/79 به تصویب رسیده و از آن پس، علی القائده، مبنای تدوین کتابهای درسی قرار گرفته است می پردازیم. این اهداف که شامل 16 هدف می باشد به شرح ذیل است:

1ـ وظايف‌ خود را در مقابل‌ خانواده‌، دوستان‌ و همسايگان‌ مي‌داند. 2ـ اعضاي‌ خانواده‌ خود را دوست‌ مي‌دارد و در انجام‌ كار‌ها به‌آنهاكمك‌ مي‌كند. 3- به‌ معلمين‌ واولياي‌ مدرسه‌ احترام‌ مي‌گذارد. 4ـ به‌ حق‌ خود قانع‌ است‌ و حقوق‌ ديگران‌ را رعايت‌ مي‌كند. 5ـ براي‌ بدست‌آوردن‌ حق‌ خود از راه‌هاي‌ درست‌ تلاش‌ مي‌كند. 6- همكلاسي‌هاي‌ خود را دوست‌ دارد و به‌ آنها كمك‌ مي‌كند. 7ـ همكاري‌ با ديگران‌ را دوست‌ دارد. 8- دربازي‌ها و فعاليت‌هاي‌ گروهي‌شركت‌ مي‌كند. 9ـ مقررات‌ مدرسه‌ را مي‌داند و به‌ آنها عمل‌ مي‌كند. 10ـ به‌ رعايت‌ مقررات‌ اجتماعي‌ علاقه‌ نشان‌ مي‌دهد. 11ـ به‌ انجام‌ وظايف‌ و مسئوليت‌هايي‌ كه‌ برعهده‌ او مي‌گذارند، پاي‌بند است‌. 12ـ نظرات‌ اصلاحي‌ ديگران‌ را در مورد خود مي‌پذيرد. -13 اشتباهات‌ ديگران‌ رابارعايت‌ احترام‌ به‌ آنها تذكر مي‌دهد. 14ـ در برابر خدمت‌ ديگران‌ قدرشناس‌ است‌ و از آنها تشكر مي‌كند. -15 آداب‌ سخن‌ گفتن‌ رارعايت‌ مي‌كند. -16 خدمت‌ كردن‌ به‌ ميهن‌ ومردم‌ خودرادوست‌ دارد.[4]

با نگاهی به کتاب و جستجوی اهداف فوق در آن، می توان گفت که در صفحات آغازین کتاب، آنجا که به معرفی خانواده هاشمی می پردازد، برخی از این اهداف مورد توجه قرار گرفته استکه می توان به هدفهای شماره 1 و 2 اشاره کرد. سپس در صفحات 24 الی 28 ، (در درس اطاعت از قانون) هدف شماره 10 مورد توجه قرار گرفته است.

از آن پس یعنی از آغاز سفر (به سوی شیراز) اهداف اجتماعی مصوب شورای عالی، از نظر محو گشته، به ترتیب، اهداف جغرافیایی، دینی‌ـ مذهبی، تاریخی و سیاسی جای آن را می گیرد. در این میان تقریباً در تمام درسها، آنجا که از زبان راوی داستان نقل می شود، مسیر حرکت اتوبوس و یا قطار مطابق نقشه گفته شده تا اهداف جغرافیایی (اعم از جغرافیای انسانی، طبیعی، اقتصادی) ایران محقق شود. درسهای «سحرگاه در قم، بهشت زهرا، نماز جمعه تهران، در راه مشهد و درس پایانی به طور اخص و در سایر درسها به طور متناوب، اهداف دینی ـ مذهبی مورد نظر بوده است؛ به طوریکه در طول کتاب 44 بار از الفاظ و مضامین دینی و آدرس های مذهبی استفاده شده است.

با بررسی فوق روشن می شود که کتاب تعلیمات اجتماعی سوم دبستان، بیش از آنکه دارای اهداف اجتماعی و با صبغه اجتماعی تدوین شده باشد، دارای رویکرد جغرافیایی، دینی ـ‌ مذهبی و تاریخی ـ سیاسی می باشد و آموزش مهارتهای اجتماعی در آن در حد خیلی کم و به ندرت به چشم می آید.

گفتار در پرسش سوم

برای یافتن پاسخ این پرسش که: چه رابطه ای بین تصاویر کتاب و آموزش مهارتهای اجتماعی برقرار است، به بررسی تعداد تصاویر موجود و تفکیک موضوعی آن پرداخته شده که نتایج آن در جدول ذیل معرف آن است. البته ذکر این نکته لازم است که با توجه به سن دانش آموزان سوم ابتدایی و علاقه آنان به کتابهای تصویری، کتاب دارای تصاویر متعدد است به گونه ای که تقریباً در هر صفحه یک تصویر (واقعی یا نقاشی ـ کارتونی) وجود دارد. که این خود در جذب مخاطب به سوی خود موثر خواهد بود.

رتبه بندی شاخص	فراوانی	درصد	رتبه
اجتماعی	16	21.6	سوم
جغرافیایی(طبیعی، اقتصادی، انسانی)	32	43	اول
دینی ـ مذهبی	17	22.9	دوم
تاریخی ـ سیاسی	9	12	چهارم
جمع	74	100	................

جدول رتبه بندی موضوعی تصاویر کتاب

با نگاهی به جدول فوق و بررسی فراوانی تصاویر در موضوع های ذکر شده، مشخص می شود که اگر چه نام کتاب، تعلیمات اجتماعی و یا به عبارت دیگر «مهارتهای اجتماعی» است لیکن تصاویر اختصاص یافته به این موضوع، پس از موضوعات جغرافیایی،دینی و مذهبی، در درجه سوم اهمیت قرار گرفته است. از این رو می توان نتیجه گرفت که رابطه بین تصاویر کتاب و آموزش مهارتهای اجتماعی، رابطه ای در حد متوسط به پایین است و نمی توان از دانش آموز انتظار داشت که در وارسی تصاویر کتاب و ربط منطقی آنها با مهارتهای مورد نیاز زندگی اجتماعی، بهره کافی ببرد.

نمودار درصدی توزیع تصاویر کتاب تعلیمات اجتماعی سوم دبستان بر حسب موضوع

گفتار در پرسش چهارم

در بررسیاین پرسش که نحوه نگرش کتاب تعلیمات اجتماعی سوم ابتدایی به مفاهیم و آموزه های سیاسی چگونه است؟ ذکر این نکته لازم است که در کشور ایران به دلیل نظام حکومتی خاصی که دارد، که آنهم تلفیق دو عنصر دین و سیاست است، مفاهیم و آموزه های سیاسی با مفاهیم و آموزه های دینی، گاه به جای هم و یا در پوشش همدیگر ظاهر می شوند. بدین معنا که گاهی ممکن است یک امر کاملاً سیاسی با یک پدیده مذهبی آن چنان آمیخته و ممزوج باشد که تفکیک آنها به آسانی امکان پذیر نباشد. به عنوان مثال می توان از درس «نماز جمعه» سخن گفت که در آن ضمن روی دادن یک اتفاق و هم‌گرایی دینی، از مسایل سیاسی روز نیز سخن به میان می آید به گونه‌ای که گاهی اوقات از آن با عنوان تریبون رسمی مواضع کشور نام برده می شود.

در رابطه با نحوه‌ی نگرش کتاب تعلیمات اجتماعی سوم دبستان به مسایل سیاسی، به نظر می رسد که در القاء و آموزش این آموزه ها برای دانش آموزان 9 ساله، تعجیل شده باشد. تا جایی که در درس آخر، نامه دانش‌آموزان کلاس پنجم به امام آورده شده که از این نظر سطح توانایی و اندیشگی دانش آموزان سوم با دانش آموزان پنجم یکسان پنداشته شده است. از سوی دیگر طرز نگارش آن نامه نیز به گونه‌ای است که برای دانش‌آموزان پنجم نیز سنگینی می کند؛ این کودکان، کسانی هستند که از یک طرف توانایی تشخیص دست راست و چپ خود را ندارند ولی از طرف دیگر قدرت های شرق و غرب و قدرتهای شیطانی را می شناسند. به نظر می رسد که مشغول کردن ذهن بچه ها به مسایل و آموزه های سیاسی و ابرام بر انتقال غیر هنری آنها به ایشان در این دوره سنی، کاری عجولانه و نیز کم بهره باشد.

بحث در نتایج

در ابتدای کتاب آنجا که به شرح اهداف تعلیمات اجتماعی سوم دبستان پرداخته است، مهمترین هدف کتاب را پرورش مهارتهای اجتماعی، تقویت اعتماد به نفس در کودکان و آماده کردن آنها برای زندگی اجتماعی برشمرده است. مهارتهای اجتماعی عبارتست از بدست آوردن قابلیت اجتماعی مانند استقلال، بهداشت شخصی و تحرک. (فرمیهنی فراهانی: ) با بررسی محتوای کتاب از رهگذر پرسشهای این مقاله، می توان نتیجه گرفت که کنکاش در یافتن پاسخ پرسشهای مورد نظر، تنها می تواند بخشی از یک فعالیت علمی باشد که در صدد روشن شدن ابهامات و نقاط ناروشن محتوای کتاب است. اکنون با نگاهی به گفتارهای مربوط به هر کدام از پرسشها و یا فرضیه های مور نظر، می توان گفت که کتاب تعلیمات اجتماعی سوم دبستان، کتابی است که کمتر در راستای اهداف تعریف شده در حوزه اجتماعی سیر می کند و بلکه برای خود اهداف دیگری دارد که گاهی اوقات در این راستا هم دچار تشتت و عدم انسجام است.

در پایان ذکر این نکته را لازم می داند که این نوشتار صرفاً با هدف بازخوانی گذشته به منظور اصلاح و ساختن آینده روشن به رشته تحریر درآمده و لاغیر. بنابراین امید واسع دارد که مطالب و محتوای آن به خدمت رشد و پرورش جریان شناختی و فرایند متعالی یادگیری درآید تا از این طریق فرزندان این مملکت مسیر ترقی و سعادت را بپیمایند. والسلام، به امید آن روز.

احمد شبانی

خرداد 87

منابع:

.........................................................................................

1- دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش/ آیین نامه اجرایی مدارس.- تهران: انتشارات مدرسه، تابستان 79.

2- مسلمی پور لالمی/ پری.- تحلیل محتوای کتابهای بخوانیم از بعد سرمایه اجتماعی: www.aftab.ir.com

3- شیخاوندی، داور/ بازتاب هویت اقوام ایرانی در کتابهای درسی دوره های ابتدایی و راهنمایی: اینترنت، پایگاه اطلاع رسانی دکتر ناصر فکوهی.

4- مقصودی، مجتبی/ تحولات قومی در ایران(علل و زمینه ها) تهران: موسسه مطالعات ملی، 1380.

5- یاوری، نوشین/ اقوام و قومیت در کتابهای درسی.ـ فصلنامه گفتگو، فروردین 73.

6- فرمیهنی فراهانی، محسن/ فرهنگ توصیفی اصطلاحات علوم تربیتی.ـ تهران:

7- حداد عادل، غلامعلی/ تعلیمات اجتماعی سوم دبستان.ـ تهران: دفتر برنامه ریزی و تالیف کتابهای درسی،‌1385.

8- پایگاه اطلاع رسانی شورای عالی آموزش و پرورش.www.sce.ir

2-content analysis

1- دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش/ آیین نامه اجرایی مدارس.- تهران: انتشارات مدرسه، تابستان 79.

2-content analysis

[2] - plural ethnic

4- multi-ethnic society

5- یاوری، نوشین/ اقوام و قومیت در کتابهای درسی.ـ فصلنامه گفتگو، فروردین 73.

6- پایگاه اطلاع رسانی شورای عالی آموزش و پرورش.

تحلیل محتوا

مطالب مشابه :

تحلیل محتوا و اهداف کتاب تعلیمات اجتماعی کلاس پنجم

تحلیل محتوای تعلیمات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی

تحلیل محتوای تعلیمات مدنی چهارم ابتدایی

تحلیل محتوا

طراحی آموزشی در تعلیمات اجتماعی چهارم ابتدایی درس 1

نقد وتحلیل محتوای کتب ابتدایی

تحلیل محتوای کتاب هدیه های آسمان سوم ابتدایی

روش تدریس تعلیمات اجتماعی - قسمت اول