نام و القاب حضرت فاطمه زهرا(س)

نام، گویای یک واقعیت است واقعیتی که یک نوع علاقه و محبت به آن وجود دارد، خواه در آن شخص این واقعیت وجود داشته باشد یا نداشته باشد. انسان وقتی به امام حسین علیه السلام که مظهر ایثارگری و عشق به خدا بوده می نگرد نام فرزند خود را حسین می نهد تا ضمن توجه به آن حضرت و مقام ایشان در پیشگاه خداوند، این ارزش ها را در فرزند خود نیز ایجاد نماید.
اما وضعیت در مورد افراد استثنایی که نامشان توسط خدای متعال یا پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم نام نهاده می شود متفاوت بوده و این نامگذاری نشان از این است که این فرد دارای ویژگیهای خاص و ممتاز است. یکی از این افراد، حضرت زهرا سلام الله علیها است. نام و القاب ایشان حاکی از وجود ارزش ها و مقام بلند معنوی و جایگاه رفیع حضرت دارد که در روایات به آنها اشاره شده است. اینک به گونه اختصار به ذکر نام و القاب ایشان می پردازیم:
نام ایشان فاطمه است. این نامگذاری از آن جهت است که بنابر روایات رسیده: «سمیت فاطمة فاطمة لانها فطمت هی و شیعتها من النار»؛ فاطمه، فاطمه نامگذاری شد زیرا که خداوند، ایشان و شیعیانش را از آتش جهنم دور ساخته است.
در بیانی دیگر از پیامبر گرامی اسلام آمده است: «انی سمیت ابنتی فاطمة لان الله عزوجل فطمها و فطم من احبها من النار»؛ دخترم را فاطمه نام نهادم زیرا خدای متعال ایشان و دوستدارانش را از آتش جهنم دور ساخته است.
با توجه به روایات اسلامی در خواهیم یافت که آن حضرت دارای القاب متعددی می باشند که هر کدام بیانگر زاویه ای از زوایای متعدد وجودی حضرت زهرا سلام الله علیها می باشند. در ذیل به اختصار به برخی از القاب ایشان اشاره می کنیم:

انسیه یعنی منسوب به انس که به معنی خو گرفتن و الفت نمودن است.
از پیامبر گرامی اسلام در این باره نقل شده است که فرمودند: « ففاطمة حوراء انسیة فاذا اشتقت الی الجنة شممت رائحة فاطمة»؛ فاطمه انسیه و فرشته خو است و هرگاه مشتاق بهشت می شوم فاطمه را می بویم.

درباره این کلمه معانی مختلفی نقل شده است. از جمله بتول به کسی گفته می شود که برخلاف زنان دیگر، عادت ماهیانه نمی شود. از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است که فرمودند: «سمیت فاطمة بتولا لانها تبتلت و تقطعت عما هو معتاد العورات فی کل شهر»؛ فاطمه، بتول نامیده شده زیرا از آن چه که در هر ماه بر زنان پیش می آید پاکیزه و مبرا است.
در روایتی دیگر نیز فرمودند: «و انما سمیت فاطمه البتول لانها تبتلت من الحیض و النفاس»؛ فاطمه به بتول نامیده شده زیرا که خون حیض و نفاس نمی بیند.
حضرت علی علیه السلام نیز از پیامبر درباره بتول پرسیدند؟ حضرت فرمودند: «البتول التی لن تر حمرة قط ای لم تحض»؛ بتول یعنی این که خون نمی بیند و حیض نمی شود.
از عایشه نیز نقل شده است که: «کانت لا تحیض قط لانها خلقت من تفاحة الجنة»؛ حضرت زهرا خون حیض نمی دیدند زیرا که ایشان از سیب بهشتی خلق شده اند.
ابن اثیر می نویسد: «و سمیت فاطمة البتول لانقطاعها عن نساء زمانها فضلا و دینا و حسبا و قیل لانقطاعها عن الدنیا الی الله تعالی»؛ فاطمه را بتول نامیدند زیرا از زنان زمان خویش [و زمانهای قبل و بعد خود] از نظر فضیلت و دین و حسب جدا و ممتاز بود. یا آنکه از دنیا منقطع گشته و به خدای تعالی روی آورده بود.

تقیه به معنای پرهیزکار و خداترس است و به زنان پرهیزکار اطلاق می شود. در زیارتنامه حضرت زهرا سلام الله علیها به این مطلب اشاره شده است: «السلام علی البتولة الطاهرة و الصدیقة المعصومة و البرة «التقیة» سلیلة المصطفی و حلیلة المرتضی و ام الائمة النجباء»؛ سلام و درود بر تو ای زن پاکیزه از هر بدی و آلودگی! سلام بر تو ای زن بسیار راستگو، دور از هر گناه، نیکوکار، باتقوا، فرزند پیامبر اکرم، همسر امیرالمومنین و مادر پیشوایان با کرامت.

حانیه لقب زنی است که به شوهر و فرزندانش بسیار مهربان است. در روایات یکی از القاب حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می باشد.

از امیرالمومنین علی علیه السلام نقل شده است که فرمودند: «فلما کانت اللیلة الّتی اراد اللَّه أن یکرمها و یقبضها إلیه أقبلت تقول: و علیکم‏السلام و هی تقول لی: یا إبن‏عمّ قد أتانی جبرئیل مسلّماً و قال لی: السلام یقرأ علیک السلام یا «حبیبة» حبیب اللَّه! و ثمرة فؤاده، الیوم تلحقین بالرفیع الأعلی و جنة المأوی ثم إنصرف عنی»؛ شبی که خداوند می‏خواست جان زهراء علیهاالسلام را بگیرد، زهراء به طرف قبله رو نمودند و گفتند: درود بر شما باد. و به من گفت: ای پسر عمو، جبرئیل در حالی که درود می‏فرستاد بر من وارد شد و گفت: «سلام»، بر تو درود می‏فرستد، ای محبوب پیامبر! و ای ثمره‏ی قلب رسول! امروز به ملکوت اعلی خواهی شتافت و سپس از من دور شد.

این لقب به معنای زن آزاده است. حضرت علی علیه السلام در خطاب به آن بانوی گرامی از این لقب استفاده نموده اند. پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام، خلیفه اول و دوم به درب خانه حضرت علی علیه السلام آمدند. امام علی علیه السلام همسرش را صدا زدند و فرمودند: «أیّتها «الحُرَّة» فلان و فلان بالباب، یریدان ان یسلّما علیک فماترین؟ قالت: البیت بیتک و الحُرَّة زوجتک، إفعل ما تشاء»؛ ای آزاده! آن دو نفر پشت در خانه هستند، می‏خواهند خدمتتان برسند چه می‏گویی؟ فاطمه علیهاالسلام گفت: خانه، خانه‏ی توست و من نیز زن تو هستم، هر چه خواهی انجام ده.

حصان در لغت به زن پارسا و عفیف اطلاق می شود. در روایاتی که در صدد بیان القاب حضرت زهرا سلام الله علیها هستند از این لقب نیز ذکری به میان آمده است.

لقب حوراء یا حورای انسیه به انسانی اطلاق می شود که به مانند حوریان بهشتی است. از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است: «لما عرج بی الی السماء اخذ بیدی جبرئیل فادخلنی الجنة فناولنی من رطبها فاکلته فتحول ذلک نطفة فی صلبی فلما هبطت الی الارض واقعت خدیجه فحملت بفاطمة ففاطمة حوراء انسیة …»؛ در سفر معراج، جبرئیل دست مرا گرفت و به بهشت وارد شدم از خرمای بهشتی خوردم آن نطفه ای در صلب من شد و زمانی که به زمین آمدم فاطمه در رحم خدیجه قرار گرفت. بدین سبب فاطمه، حورای انسیه [انسان فرشته خوی] است.
در روایتی دیگر از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است که: «ابنتی فاطمة حوراء آدمیة»؛ دخترم فاطمه فرشته¬ای در قالب آدمی است.

راضیه صفت کسی است که به تقدیرات الهی راضی و خشنود باشد. در روایاتی که القاب آن حضرت برشمرده شده است به این لقب نیز اشاره شده است.

ریحانه به معنای گل خوشبو می باشد.
پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم مکرر می‏فرمودند: «فاطمه علیهاالسلام ریحانه‏ی من است، که هر گاه مشتاق بهشت می‏شوم او را می‏بویم.»
حضرت علی علیه السلام نیز در معرفی خویش می فرمایند: «أنا زوج البتول، سیّدة نساء العالمین، فاطمة التقیة الزکیة البَرَّة المهدیة، حبیبة، حبیب‏اللَّه و خیر بناته و سلالته و «ریحانة» رسول‏اللَّه»؛ من شوهر بتول، سرور زنان عالم هستم. فاطمه‏ای که اهل پاکدامنی است، نیکوکار است، از طرف خداوند هدایت شده است، دوستِ، دوست خداست، بهترین دختر و فرزند پیامبر خداست، ریحانه‏ی پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله و سلم است.

زهرا و زهره به معنای درخشنده و نورانی می باشد. در روایات آمده است که ایشان زهرا نامیده شده اند زیرا که: «اذا قامت فی محرابها زهر نورها لاهل السماء کما یزهر نور الکواکب لاهل الارض»؛ وقتی به محراب عبادت می ایستادند نور ایشان آسمان را روشن می ساخت همان طور که نور ستارگان، زمین را روشن می سازد.
در روایتی از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است که فرمودند: «… و فاطمة علیهاالسلام و هی «الزُّهْرَةُ» عترتی و أهل‏بیتی هم مع القرآن لایفترقان حتی یردا علیَّ الحوض»؛ فاطمه علیهاالسلام، او «زهره‏ی» اهل‏بیت طهارت علیهم‏السلام است. اینها همه با قرآن همراه هستند و از همدیگر جدا نمی‏شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.
در روایتی دیگر از حضرت نقل شده که: «فاطمة هی الزُّهرة»؛ فاطمه، «زهره» و درخشنده می‏باشد.»

سیدة نساء العالمین به معنای سرور و بزرگ بانوان جهان است.
از پیامبر گرامی اسلام نقل شده: « ابنتی فاطمه سیدة نساء العالمین؛ دخترم فاطمه، سرور همه زنان عالم است.
روایتی از عایشه نقل شده است که پیامبر به حضرت زهرا فرمودند: «یا فاطمة الا ترضین انک سیدة نساء هذه الامة او سیدة نساءالعالمین»؛ آیا راضی نیستی که روز قیامت، سرور زنان با ایمان و سرور زنان این امت باشی؟»
در ذیل آیه شریفه «ان الله اصطفاک و طهرک واصطفاک علی نساء العالمین» نیز روایاتی وجود دارد که بیان می دارد حضرت مریم، سرور زنان زمان خویش بودند ولی حضرت فاطمه سرور زنان همه زمانهاست.

از امام کاظم علیه السلام نقل شده است که فرمودند: «ان فاطمه علیهاالسلام صدیقة شهیدة»؛ همانا فاطمه‏ علیهاالسلام زنى بسیار راستگو و شهیده هستند.

این صفت به جهت مبالغه در راستگویی اطلاق می شود یعنی کسی که بسیار راستگوست. و درباره حضرت زهرا به این معناست که ایشان بسیار به آن چه که خدای متعال بر پدرش نازل کرد با عمل خویش تصدیق داشت. در کتب لغت نیز اشاره شده که: صدیقه کسی است که در راستگویی کامل است. یا آن که هرگز دروغ نگفته است. یا کسی که سخن خود را با عمل خویش تصدیق می کند.
این صفت حضرت به قدری مشهود بوده که در روایتی از عایشه می خوانیم: «ما رایت احدا اصدق من فاطمه(س) غیر ابیها»؛ پس از رسول خدا(ص) هرگز کسی را راستگوتر از فاطمه ندیدم.

در روایتی از امام باقر علیه السلام آمده است: «انما سمیت فاطمه بنت محمد الطاهرة لطهارتها من کل دنس و طهارتها من کل رفث و ما رات قط یوما حمرة و لا نفاسا»؛ همانا فاطمه دختر محمد، طاهره نامیده شده زیرا از هر آلودگى و قُبح و زشتى پاک بود و فاطمه هرگز خون حیض و نفاس مشاهده نکرد.

در روایات آمده است: «سُمِّیت فاطمة محدَّثة لأن الملائکة کانت تهبط من السماء فتنادیها کما کانت تنادی مریم ابنة عمران فتقول: یا فاطمة إن الله اصطفاک وطهرک واصطفاک على نساء العالمین، یا فاطمة اقنتی لربک و اسجدی وارکعی مع الراکعین و تحدثهم ویحدثونها»؛ فاطمه را محدثه نامیده اند زیرا فرشتگان پیوسته بر او از آسمان فرود می آمدند و چنانکه مریم دختر عمران را ندا می کردند او را همسخن خویش قرار می دادند و به وی می گفتند: ای فاطمه، خدای تعالی تو را برگزیده و پاکت گرداند و بر همه زنان عالم برتری بخشید. ای فاطمه، پروردگارت را فرمانبردار باش و سجده کن و با رکوع کنندگان رکوع نما و با ایشان گفتگو می کردند و ایشان هم با آنان گفتگو می کرد.
البته از جستجوی در منابع روایی به مطالب بیشتری می توان دست یافت ولی چون بنابر اختصار است به همین مقدار اکتفا می کنیم. o انسیه o بتول o تقیه o حانیه o حبیبه o حرة o حصان o حورا o راضیه o ریحانه o زهرا و زهره o سیدة نساء العالمین o شهیدة o صدیقه o طاهره o محدثه

بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۲؛ عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۷۸٫
. بحارالانوار، مجلسی، ج ۴۳، ص ۱۲؛ علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۷۸؛ ینابیع الموده، ج ۲، ص ۱۲۱؛ کنزالعمال، ج ۱۲، ص ۱۰۹٫
. به عنوان نمونه در روایتی که در کتاب شریف بحار الأنوار، ج‏۴۳، ص ۱۷ آمده است می خوانیم: «فَاطِمَةُ اَلْبَتُولُ اَلْحَصَانُ اَلْحُرَّةُ اَلسَّیِّدَةُ اَلْعَذْرَاءُ اَلزَّهْرَاءُ اَلْحَوْرَاءُ اَلْمُبَارَکَةُ اَلطَّاهِرَةُ اَلزَّکِیَّةُ اَلرَّاضِیَةُ اَلْمَرْضِیَّةُ اَلْمُحَدَّثَةُ مَرْیَمُ اَلْکُبْرَی اَلصِّدِّیقَةُ اَلْکُبْرَی وَ یُقَالُ لَهَا فِی اَلسَّمَاءِ اَلنُّورِیَّةُ اَلسَّمَاوِیَّةُ اَلْحَانِیَةُ».
. فرهنگ دهخذا، ذیل کلمه.
. علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۸۴٫
. الاسرار الفاطمیة، شیخ محمد فاضل مسعودی، ص ۴۳۰؛ مأساة الزهراء، سید جعفر مرتضی، ج ۱، ص ۹۹٫
. ینابیع المودة، ج ۲، ص ۳۲۱٫
. مجمع البحرین، طریحی، ج ۱، ص ۱۵۲؛ علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۸۱٫
. الاسرار الفاطمیة، شیخ محمد فاضل مسعودی، ص ۳۰٫
. النهایه، ابن کثیر، ج ۱، ص ۹۴٫
. المزار، محمد بن المشهدی، ص ۷۸٫؛ بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۱۹۷٫
.مجمع البحرین طریحی، ج ۱، ص ۵۹۲؛ بیت الاحزان، شیخ عباس قمی، ص ۲۶٫
. مناقب آل ابی طالب، ج ۳، ص ۱۳۳؛ بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۷٫
. بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۲۰۹٫
. همان، ص ۱۹۹٫
. النهایة، ابن اثیر، ج ۱، ص ۳۹۷؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص ۵۲۶٫
. مناقب آل ابی طالب، ج ۳، ص ۱۳۳؛ بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۶٫
. امالی، شیخ صدوق، ص ۵۴۶؛ علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۸۴؛ البته در برخی نقلها از سیب نام برده شده است، ر.ک: تاریخ بغداد، ج ۵، ص ۲۹۳٫
. کنزالعمال، ج ۱۲، ص ۱۰۹؛ ینابیع الموده، قندوزی، ج ۲، ص ۱۲۱٫
. بحار الأنوار، ج‏۴۳، ص ۱۷٫
. بحارالانوار، ج ۳۳، ص ۲۸۳٫
. بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۲؛ معانی الاخبار، ص ۶۴٫
. غایة المرام، سید هاشم بحرانی، ج ۶، ص ۱۵۷؛ بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۷۶٫
. امالی شیخ طوسی، ص ۵۱۷؛ الغدیر، ج ۳، ص ۱۸٫
. بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۲۲؛ در برخی دیگر از روایات اشاره شده که ایشان سرور زنان اهل بهشت هستند، به عنوان نمونه ر.ک: بخاری، ج ۴، ص ۲۰۹؛ مسند احمد بن حنبل، ج ۵، ص ۳۹۱٫
. سنن کبری، نسایی، ج ۴، ص ۲۵۲؛ کنزالعمال، ج ۱۲، ص ۱۱۰٫
. آل عمران (۳) آیه ۴۲٫
. تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۱۷۴٫
. اصول کافى، ج ۱، ص ۴۵۸٫
. شرح اصول کافی، مولی صالح مازندرانی، ج ۷، ص ۲۱۳٫
. لسان العرب و تاج العروس.
. مسند ابی یعلی، ج ۸، ص ۱۵۳؛ مجمع الزوائد، هیثمی، ج ۹، ص ۲۰۱٫
. مستدرک حاکم، ج ۳، ص ۱۵۰؛ حلیة الاولیاء، ابونعیم، ج ۲، ص ۴۱٫
. بحارالانوار، ج۴۳، ص ۱۹؛ مستدرک سفینة البحار، ج ۶، ص ۶۰۸٫

منبع : کتاب : پاسخ به پرسش ها از دیدگاه مذاهب اسلامی تالیف مصطفی کریمی و سیدمحمصادق محمدی وفایی

نام و القاب حضرت فاطمه زهرا(س)

مطالب مشابه :

نام‏ها و القاب حضرت محمد (ص) در قرآن كريم

نام ها و القاب حضرت محمد (ص)

اسامی و القاب حضرت فاطمه

القاب واسامي مبارك حضرت ولي عصر (عج)

نام و القاب حضرت فاطمه زهرا(س)

نام ها و القاب حضرت فاطمه (س)

زندگی نامه حضرت محمد (ص)

اسامی و القاب حضرت مهدی