محرم در شهرستان دشتی

ماه محرم با مراسم و آداب خاص خود دارای جایگاه ویژه ای در زندگی مردم می باشد.آغاز این ماه،جلوه های آشکار و مشخصی دارد که اهالی دشتی،آن را به صورت بسیار با شکوهی برگزار می کنند.قبل از فرارسیدن ماه محرم بانیان مساجد،تکیه ها و حسینیه ها اقدام به نصب پرچم و سیاه پوش کردن در و دیوارهای مکان های مذکور می کنند.

اهالی به مدت ده روز و گاهی پانزده روز،به روش هایی گوناگون به عزاذاری می پردازند که در اینجا به جهت عدم تطویل به ذکر برخی از آنها بسنده می کنیم:

1-ذکر:ذکر در روزها وشب های عزاداری ائمه برای زنده نگه داشتن یاد ونام آنها و همچنین برای مطلع ساختن و حضور دوستان و محبان امام حسین(ع) در مجلس روضه خوانی و عزاداری توسط ذاکراهل بیت خوانده می شود.ذاکر قبل از آنکه به خواندن ذکر بپردازد،بر یزید و متابعانش لعن می فرستند وچنین می گوید:«بر یزید ومتابعان یزید لعنت تا صبح قیامت،مدام المدام،لعنت باد،بیش باد وکم مباد».

اینک به اشعاری که هنگام ذکر خوانده می شود توجه نمائید:

حسینـم وا،حسینـم وا،حسینــا تعالــی للــعزا نبکــی حسینــــا

زهر جا می شود ذکر حسین جناب مادرش زهرا در آنجاست

بنال ای بلبل شیدای زینــب خبرداری گر از سودای زینـب

ای تشنه کام،بی کس حسین ای ســـرجدا بــی کـس حسیــــن

یا امام، یا امام، یا امام یا امام به فریادرس روزی که هیچکس نیودفریادرس

2-نوحه پامنبری:نوحه پامنبری قبل از شروع روضه خوانی توسط ذاکرین خوانده می شود.ذاکرین به صورت دایره ای و در محل نزدیکی منبر می نشینند.یک یا دو نفر که صدایی نیکو دارند،ابیاتی را می خوانند.

3-اشعار قبل از منبر:بعد از خواندن نوحه ی پامنبری فردی که صدای نیکویی دارد،با آهنگی دلنشین جهت آمادگی بیشتر واعظ و روضه خوان،اشعاری را می خواند که به قرار زیراست :

1-بر خوان غم چو عالمیان صلا زدند اول صلا به سلسلـــــه انبیاء زدند

2-نوبت بر اولیاء چو رسید،آسمان تپید زان ضربتی که بر سر شیر خدا زدند

4-تعزیه:یکی دیگر از مراسم های مذهبی مردم منطقه برپایی تعزیه شهادت حضرت امام حسین(ع)- که در سال61هجری قمری در صحرای کربلا به وقوع پیوست- می باشد.دست اندرکاران تعزیه چند روزی قبل از اجرای مراسم تعزیه،زمین ومیدانی را تدارک می بینند ومقدمات برپایی تعزیه را فراهم می سازند.میدان ومکانی که تعزیه در آن اجرا می شود به شکل چهارضلعی ومربع می باشد که زن ها ومردها در اطراف آن به تماشای تعزیه می ایستند.چند نفر از دست اندرکاران تعزیه مسئولیت نظم وامنیت میدان را بر عهده می گیرند.پس بازیگرها به میدان می آیند ویکی از حوادث و وقایع کربلا را به صورت هنر نمایش به اجرا در می آورند.

5-لای لای:یکی دیگر از شیوه و روش های همدردی با اهلبیت پیامبر(ص) خواندن«لای لای»است.که معمولا در شب عاشورا وچند ساعتی قبل از شروع مراسم صبحدم خوانده می شود که جهت اطلاع وآشنایی بیشتر خوانندگان محترم به ذکر دو بیت پرداخته می شود:

روزگار بی مروت مردم ناسازگار گه زدست چرخ نالم گه زدست روزگار

مانده تنها یک حسینی،در زمین کربلا جای آب تیرش دادند کوفیان بی حیا

6-مراسم صبحدم:مراسم صبحدم از پرشورترین و پرجاذبه ترین مراسم سنتی مذهبی این شهرستان است که در شب عاشورا وقبل از سپیده دم ونزدیکی اذان صبح عاشورا می باشد وهمزمان با اذان خاتمه می یابد.مراسم توسط عده ای از عزاداران با چرخیدن چند دور آهسته به دور علم وبا خواندن اشعاری حزین اجرا می گردد که به قرار زیر است:

ای صبحدم یکدم مدم=یک امشبی بهرخدا

تا حسین کشته نگردد=در زمین کربلا

7-عَلم گردانی:دسته علم گردان در دهه نخست محرم با همراه داشتن علم وگهواره نمادین حضرت علی اصغر(ع)- که بومیان دشتی به آن مهتکلی(گهواره حضرت علی اصغر(ع))گویند- به سمت خانه های مردم برای اجرای برنامه ومراسم به راه می افتند.قبل از آن که وارد خانه ها شوند،برای آمادگی بیشتر صاحب خانه ها این اشعار را می خوانند:

«واویلا صد واویلا واویلا در کربلا». «در کربلا گذر کن تا کشته ها را بینی».

صاحب خانه ها به حرمت واحترام علم فرشی را وسط حیاط پهن می کنند تا پایه علم روی آن گذاشته شود واین گونه مراتب احترام خود را نشان می دهند.همچنین مقداری آب برای ریختن روی پنجه ی علم جهت تبرک آماده می کنند.اجرای مراسم این چنین است:گروه علم گردان با به دوش داشتن گهواره نمادین حضرت علی اصغر(ع) به صورت آهسته به دور علم(که تشکیل شده از پنجه ی آهنی یا برنجی،بر سر چوب چهار یا پنج متری که دور چوب بوسیله ی پارچه ها ودستمال های ابریشمی ورنگارنگ تزئین شده،به طوری که پارچه ها ودستمال ها به دور تا دور چوب بسته وآویزان شده است) می چرخند وبه یاد سرور وسالارشهیدان (امام حسین(ع)) ودیگر شهیدان دشت کربلا نوحه های حزین وغمگینی می خوانند که در زیر نمونه ای از آن آورده می شود:

همراهان گر این زمین کربلاست قتلگاه ما در این دشت بلاست

بار بگشایید بار

بس به یاران کرد رو سلطان دین کای هواداران مقام ماست این

بار بگشایید بار

بار بگشایید خوش منزلگهی است تا به جنّت زین مکان اندک رهی است

بار بگشایید بار

گفت اینجا از جفای اشقیا دست عباسم شود از تن جدا

بار بگشایید بار

در پایان مراسم،مقدار آبی را که قبلا آماده شده بود،روی پنجه ی علم ریخته وبه همراه قسمتی از پارچه هایی که به دور تا دور چوب علم بسته شده،برای تبرک وشفا به صاحب خانه داده می شود.هرکس که طفل مریض یا مریضه ای داشته باشد،برای شفا وبهبود یافتن او را زیر گهواره نمادین حضرت علی اصغر(ع) می برند.

8-شام غریبان:به مراسم سوگواری شبانه در شب یازدهم محرم،شام غریبان گفته می شود که به صورت کاروانی می باشد.در این مراسم عده ای که اجراکننده هستند جلو وپیشاپیش کاروان وسپس دسته های زنجیرزنی وطبل زنی به عنوان مشایعت وهمراه کننده در عقب آنها به طرف مساجد یا حسینیه ها حرکت می کنند وبا خواندن نوحه هایی غمگین یاد اسرای اهلبیت پیامبر(ع) را گرامی می دارند که به قرار زیر است:

امشب به صحرا بی کفن جسم شهیدان است شام غریبان است

امشب نوای کودکان بر بام کیوان است شام غریبان است

امشب به دشت کربلا نالان یتیمانند تا صبح گریانند

امشب بر روی کشته ها در ناله مرغانند چون نی در افغانند

9-سینه زنی:بعد از مراسم سنج ودمّام وروضه خوانی وبه سبک محلی در حالت ایستاده ودایره ای شکل ودست به کمر با حرکات موزون وریتمی خاص وجذّاب برگزار می شود ونوحه خوان در بین دایره انسانی قرار می گیرد وبا صوتی زیبا ودلنشین اشعاری را می خواند.ناگفته نماند این مراسم با استقبال گرم وپرشور شرکت کنندگان وعزاداران مواجه می شود.

10-زنجیرزنی:از دیگر شیوه های عزاداری برای سید الشهدا علیه السلام ویاران با وفایش است.در بیشتر نقاط دشتی دسته های زنجیرزنی در دهه اول محرم واربعین حسینی اینگونه ارادت خود را به خاندان عصمت وطهارت علیهم السلام نشان می دهند و به عزاداری می پردازند.از میان دسته های زنجیرزنی افرادی که کارزدن طبل وسنج را به عهده دارند،دسته های زنجیرزنی را همراهی می کنند تا عزاداری با شکوه تر برگزار شود.

11-کتابخوانی:یکی از کتاب های مورد استفاده در مراسم روضه خوانی ایام محرم وصفر،کتاب«روضه الشهداء»مرحوم ملاحسین کاشفی متوفای910هجری است.کتابخوانی جدا از روضه خوانی وقبل از نوحه ی پامنبری هرروز وهرشب خوانده می شود که در اصطلاح بومی به آن«کتابخونی» می گویند.خواننده کتاب روضه پس از خواندن شعر مکث می کند وچند نفر که در کنارش نشسته اند با آهنگی خاص ودلنشین،با گفتن هیهات او را همراهی می کنند.