نقش دیدگاه مارکسیستی بر برنامه ریزی شهری

در نوشته قبلی در خصوص مارکس و مارکسیسم توضیح داده شد. برخی از کشورها نظیر شوروی، چین، کره شمالی، کوبا و ... دیدگاه مارکسیستی دارند و برخی دیگر از کشورها نظیر فرانسه سوسیالیست(در نوشته بعدی فرق بین سوسیالیت و مارکسیست بیان خواهد شد) می باشند؛ هر یک از این دیدگاه ها نظام برنامه ریزی شهری متفاوتی را به وجود می آورند. اکنون بر آن هستیم تا نقش ایدئولوژی مارکسیستی را بر شهر و برنامه ریزی آن نشان دهیم. شواهد برنامه ریزی شهری بیشتر بر اساس کشور روسیه بیان می گردد.

از زمان انقلاب اکتبر 1917 روسیه، همزمان که در نظام حکومتی، سیاست و اقتصاد آن تغییرات اساسی به وجود آمد، بخش شهرسازی روسیه نیز در معرض این تغییرات قرار گرفت. در واقع این بخش به خاطر جنگ جهانی اول در اروپا نیز تاثیر زیادی گرفته بود (فعالیت های ساختمانی، جاده سازی و ...) ولی در روسیه علاوه بر جنگ، عامل انقلاب نیز بر آن افزوده شد و تاثیرات را مضاعف نمود.

بعد از انقلاب روسیه، زمینها ملی شد و سرمایهگذاری های عمومی رواج یافت. خدمات اشتراکی و عمومی برای مجتمع های مسکونی بسیار مهم شد که در انواع طرح های مطروحه معماران و شهرسازان شوروی قابل مشاهده بود؛ در واقع فعالیت ها به سوی سوسیالیزه کردن بود. بناها به صورت ردیف های متوازی طراحی می شدند و از نظر زیباشناسی و زیستی چندان مناسب نبود. شهرها از طرح های صنعتی الگوبرداری می شد. علاوه بر آن، یک اندیشه که در اذهان معماران و اقتصاد دانان روسی آن زمان موج می زد، شهرستیزی بود. شهرستیزان روسی به دنبال کاهش و از بین بردن تفاوت شهر و روستا بودند. این تفکر بر اساس دو بنیان فکری بود که سبب تغذیه و پراکنش آن می شد. آنها عبارت بود از:

الف. بر اساس بیانیه حزب کمونیست و با استناد به عقاید انگلس که معتقد بود : «شهرهای بزرگ میراثی از گذشته هستند که در آینده بایستی به کنار گذاشته شوند». ب. تکرار جمله «لزوم توزیع متعادل جمعیت در سطح کشور» در سخنان لنین .(واتسلاف اوستروفسکی،1385: 136)

علاوه بر شهرستیزان، گروه طرفداران معتدل و میانه رو نیز با مجتمع های بزرگ مخالف بودند ولی این گروه به دلیل پذیرفتن موجودیت شهر به عنوان یک مکان استقرار یافته، با شهرستیزان تفاوت داشتند.

به هر حال در دهه 1920 و 1930، دهه پر شور خلاقیت معماران و شهرسازان روسیه بود. در این زمان شهرسازان و معماران اروپا نیز به طرحها و برنامه های روسی توجه خاصی داشتند. این توجه در کنگره سیام هم قابل مشاهده بود زیرا بسیاری از شرکت کنندگان از طرح های شهرسازی و معماری روسی تعریف و تمجد می شد. حتی لوکوربورزیه از شهرهای روسیه در آن زمان تاثیر گرفته است. شهرسازان و معماران روسیه در دهههای پرشکوه خود، انواع طرحها و برنامه های مختلفی برای بهبود شرایط اجتماعی در راستای با انقلاب ارائه دادند که به طور نمونه می توان طرح شهر موشکی، طرح طاق های آسمانی و .... را نام برد.

به طور خلاصه می توان اینگونه نتیجه گیری نمود که بعد از انقلاب اکتبر 1917 فعالیت های شهرسازی در راستای با اندیشه مارکسیستی بود که نقش مالکیت خصوصی کمرنگ شده و در مقابل قدرت و نقش دولت و بخش عمومی بسیار زیاد بود. از دیگر موارد که به عنوان نتیجه می توان بیان نمود تفاوت ها و شباهت هایی است که بخش شهرسازی روسیه با اروپا و آمریکا داشت؛ در اروپا و آمریکا فعالیت های شهرسازی برای ایجاد محیط زیستی مناسب برای جامعه دارای اهمیت بود در حالیکه در روسیه خدمات اشتراکی و کمونیزم بیشتر مطرح بود.

البته به عنوان اختتام متن، باید این نکته اضافه گردد که بعد از تغییرات سیاسی در اقتصاد کشورهای روسیه و چین(گرایش به سرمایه گذاری خصوصی) که در 20 یا 30 سال اخیر اتفاق افتاده است، مطمئننا نظام برنامه ریزی شهری این کشورها دستخوش تغییر بوده است. که نیازمند مطالعه آثار نویسندگان جدید این کشورهاست.

نقش دیدگاه مارکسیستی بر برنامه ریزی شهری

مطالب مشابه :

خلاصه مباحث کتاب شهرسازی معاصر از نخستین سرچشمه ها تا منشور آتن

اتحادیه های بین المللی معماری، کنگره های سیام CIAM و UIA

میراث معماری مدرن

کیشو کوروکاوا(بزرگان معماری)

نقش دیدگاه مارکسیستی بر برنامه ریزی شهری

معماری پست مدرن 2

برنامه های توسعه شهری در جهان و ایران (قسمت اول)

کیشو کورو کاوا

لوکوربوزیه

یادمانهای مرمتی ( قطعنامه ها و منشورها )