لیدوما
لیدوما در شهرستان ممسنی]] لیدوما نام یکی از شهرهایی است که در نوشتههای هخامنشی از آن نام برده شده است و در راه شاهی بین تخت جمشید و شوش قرار داشته است. در گلنوشتههای تخت جمشید از ۲۶ شهر میان تخت جمشید تا شوش نام برده شده است.
این اثر تاریخی احتمالاً مربوط به ۵۵۰ سال پیش از میلاداست. مساحت این محوطه باستانی در حدود یکهزار متر در ۵۰۰ متر مربع است که در بیشتر نقاط آن آثار باستانی یافت میشود و حتی شواهد به دست آمده درآن نشان از وجود تمدن تا پنج هزار سال پیش را نیز دارد. همچنین در غرب کاخ لیدوما و در ۳۵۰ متری آن تپه ای باستانی واقع شده که بر روی آن کتیبهای سنگی وجود دارد.
بر اساس کاوشهای باستانشناسی که در سال ۱۳۸۵ توسط یک گروه باستان شناسی به سرپرستی علیرضا عسگری از ایران و پروفسور دانیل پاتس از دانشگاه سیدنی انجام شد محل شهر لیدوما در منطقهی فهلیانفارس در شهرستان نورآباد ممسنی در مجاورت روستای سروان ( سورون )، در زیر تپهای که در گفتار محلی از آن به قلعه کلی یاد میکنند، کشف شد.
هیأت مشترک باستان شناسیپژوهشکده باستان شناسی و دانشگاه سیدنی نخستین مرحله از پژوهشهای مشترک را در سالهای ۱۳۸۱- ۱۳۸۳ در منطقه نور آباد ممسنیفارس انجام داد. حاصل مرحله یکم، شناسایی ۵۱ محوطه باستانی در دو دشت رستم یک و دو، لایه نگاری ۲۵ متر نهشتههای باستانی در تل نورآباد و نیز ۱۶ متر در تل اسپید بود. عمده یافتهها علاوه بر تاریخگذاری نسبی، با آزمایش رادیو آکتیو ( ۳۳ نمونه از تل اسپید و ۱۹ مورد تل نورآباد) تاریخگذاری مطلق شد. در نتیجه توالی استقراری مناسبی از سکونتهای هزاره ششم پیش از میلاد تا ۵۰ میلادی از مرحله یکم در آن منطقه حاصل شد.
در همین راستا، دومین مرحله از پژوهشهای مشترک با دیدگاهی وسیعتر و نگرشی عمیقتر در زمستان ۱۳۸۵ در منطقه نور آباد ممسنی انجام شد. بخشی از اهداف در تداوم همان برنامهی فصل یکم طرحریزی شد و بخش دیگر در روند نتایج مطالعات حاصل از آن مرحله، در این فصل انجام شد.
در این مرحله عمده پژوهشها بر شناخت یکی از محوطههای هخامنشی تمرکز یافت. این محوطه با نامهای محلی نظیر قلعه کَلی و یا سُروان، جین جان شناخته شده است. محوطه قلعه کَلی سُروان در کوه پایه بخش غربی دشت رستم یک ( فهلیان) واقع شده است. با کاوش این محوطه چشمانداز وسیع و دیدگاهی نوین در ارتباط با مطالعات هخامنشیجنوب و جنوب غرب ایران طرح شد.
این بنا از نظر ابعاد ساختمانی چهارمین بنای بزرگ هخامنشی پس از بناهای شوش، پاسارگاد و تخت جمشید (پارسه) است. این شهر که در کتیبههای تخت جمشید (پارسه) با عنوان لیدوما از آن نام برده شده یکی از بناهای مهم حکومتی زمان هخامنشیان به شمار میرود.
در لیدوما بقایای یک کاخ کوچک هخامنشی یافت شده که کاخ سروان( سورون ) نام گرفته است.
لیدوما در نوشتههای تاریخی
در منابع نوشتاری دوره هخامنشی، به وجود جشنهای بسیار و برگزاری آنها در مکانهای مختلف اشاره شده و وجود چنین مکانهایی در فارس در گلنوشته های تخت جمشید تایید شده است؛ مانند آنچه هالوک درباره گوبریاس، از سرشناسانی که داریوش را در رسیدن به قدرت یاری کرد، که جیره غذایی خود را در دو مکان بسیتمه و لیدوما دریافت میکرد، مطرح کرده است.
هرتسفلد نخستین بار این محوطه را در سال ۱۹۲۴ بررسی و این محوطه را به نام جین جان به ثبت رساند.
در سال ۱۹۳۵، اورل اشتاینازروستاهای این قسمت به نام جن جان نام برده و اشاره به وجود دو پایه ستون در ویرانههای یک قلعه قدیمی دارد.
در سال ۱۹۵۹، هیات باستانشناسیایرانی و ژاپنی چند گمانه آزمایشی در طی پنج روز در این محوطه حفر کردند که بعداً نتایج آن را دانشگاه توکیو به نام سُروان منتشر کرد. در این زمان که این هیات محوطه را کاوش کردند تمام آثار ویرانههای قلعهای که در سطح آن وجود داشت و هرتسفلد از آنها عکسبرداری کرده بود، از بین رفته بود.
مطرح شدن نام لیدوما برای اولین بار
در سال ۱۳۱۲ و ۱۳۱۶ در صفحه شمالی تخت جمشید حدود ۳۰هزار لوحه گلی پیدا شد که برای انجام تحقیقات به دانشگاه شیکاگویآمریکا فرستاده شد و قسمتی از این الواح را پروفسور جورج کامرون و پروفسور هیکس مطالعه کردند که طبق مطالعات انجام شده بر این لوح سیزده شهر از شهرهای هخامنشی در منطقه ممسنی واقع شده بودند که یکی از این شهرها شهر لیدوما میباشد و بعداً هیأت باستانشناسی ژاپنی به ریاست کیکیو آتارشی و دکتر هاوارجی در سال ۱۳۳۸ موردکاوشهای باستانشناسی قرار دادند و بنای ساختمان هخامنشی را در این قسمت کشف نمودند و بعداً معماری این بناها را با کاخهای داریوش، خشایار شاه و اردشیر هخامنشی در شوش و تخت جمشید مقایسه کردند و با این قیاسها و مطالعات دریافتند که اینها آثار به جا مانده از دوران هخامنشی می باشد، پس لیدوما یکی از شهرهای بین راهی دوران هخامنشی بوده که بر سر راه شاهیپاسارگاد و تخت جمشید به شوش قرار داشته و شاهان و فرمانروایانی که در این فاصله رفت و آمد می کردند در این شهرها و کاخهای بین راهی استراحت نموده و بعد به راه خود ادامه می دادند .
از دیگر کاخهای به جا مانده از دوران هخامنشی در منطقه ممسنی، یکی در گچگران واقع شده که اکنون به اسم تُل کاخداداد مشهور است، دومی همین لیدوما بوده و دیگری در روستای کرم آباد رستم است که اگر توجه کنیم به علت عبور حدود ۹۰ الی ۱۰۰ کیلو متر از راه شاهیهخامنشیان در منطقه ممسنی، این شهر بر سر این راه ارتباطی واقع شده و از اهمیت ویژه ای برخوردار بود و هنوز قسمتی از راه سنگفرشی هخامنشیها در منطقه گل سرخی عالیوند بجای مانده است که پروفسور پاتس از دانشگاه سیدنیاسترالیا احتمال داده است که این جاده ساخته دست اسیران رومی زمان شاپور اول ساسانی باشد .
نخستین اکتشافات
لیدوما در شهرستان ممسنی]] نخستین اثر مشهود در کاوشهای مربوط به این اثر یک پایه ستون به رنگ خاکستری با نقش شیارهای هندسی نخلی شکل و مشبّک و گلهای هشت پر که دور تا دور بخش بالای پایه ستون را مزّین کرده، است. ارتفاع پایه ستون ۰۸/ ۷۵سانتی متر قطر بخش پایین ۰۴/ ۱۲۵سانتی متر قطر بخش بالا ۰۴/ ۷۹ سانتی متر است. این پایه ستون در بخش مرکزی گمانه در عمق ۲۰ سانتی متری از سطح نمایان شد.
دومین پایه ستون خاکستری رنگ مزّین به نقوش هندسی گیاهی به ویژه شیارهای برگ نخلی و گلهای هشت پر به هم پیوسته در بخش بالای پایه ستون است. ارتفاع آن ۸۰/ ۷۵ سانتی متر قطر بخش پایین ۴/۱۲۵ سانتی متر و قطر بخش بالا ۰۶/۹۲ سانتی متر است. این پایه ستون در بخش غربی گمانه واقع است. پیشتر هیات ژاپنی هر دو اینها را گزارش کرده بود.
هر دو پایه ستون مزین به نقوش هندسی و گیاهی است. جنس و رنگ سنگ خاکستری مایل به سیاه و سطح آن به خوبی پرداخت شده است.
در نخستین مرحله سکونتی بنایی با ستونهای رفیع وجود داشته که ضخامت پایه ستونهای آن بیش از یک متر است. سبک پایه ستونها برابر سبک هنری به کار رفته در تخت جمشید است. از نظر ابعاد، این پایه ستونها با پایه ستونهای تالار صد ستون تخت جمشید قابل مقایسه است. پایه ستون مزیّن به گلهای هشت پر ( لوتوس) و شیارهای برگ نخلی شکل است. رنگ پایه ستونها مشابه تخت جمشید به رنگ خاکستری است. در سه گمانه کاوش در این محوطه، ساختارهای معماری هم سطح با سطح سنگفرش پایه ستونها در گمانه شماره ۱ بدست آمد. به همین دلیل، با توجه به محدوده کاوش و یافتههای به دست آمده به نظر میرسد در این محل بنایی ستوندار وجود داشته است. اما، وجود ظرفهای ارزشمند سنگی در این محوطه که با بهترین ظروف خزانه تخت جمشید و مورد استفاده عالی رتبهگان درباری برابری میکند، پرسشهایی برای کارکرد این محوطه مطرح میکند. آیا واقعا بنابه گفته هردوت راه شاهی در این مسیر وجود داشته است؟ یا به نظر باستانشناسان نظیری هرتسفلد و اشتاین این محوطه یکی از پایگاههای راه شاهی در مسیر تخت جمشید به شوش بوده است؟|نقوش برجسته گلهای هشت پر" لوتوس" در كاخ لیدوما واقع در شهرستان ممسنی]] بنای هخامنشی به دست آمده در فهلیان، ایوانی به طول ۴۰ متر دارد و به نظر می رسد که ۸ ستون در این ایوان جای می گرفته است. از این میان ۳ ستون در جای خود قرار گرفته و یک ستون نیز در بخش بالایی ایوان افتاده است. دو ستون دیگر نیز جابجا شده و در تپههای اطراف این بنا پیدا شده است. جالبی این بنا در آن است که سه راه پله داشته که دو راه پله در گوشهها و یک راه پله در وسط قرار گرفته است. سنگهای افتاده در کنار این راه پلهها به ایوان تعلق دارد. روی این سنگها کنگرههای به سبک تخت جمشید قرار گرفته بوده که در هر یک متر یک کنگره قرار داشته است. با این حساب ۱۵ کنگره در این ایوان سوار بوده است. بخشی از شمالی ستونها در فصل پیش به دست آمده است و قطر این پایه ستونها بیش از یک متر است. به این ترتیب ستونی که روی این پایه ستونها قرار می گرفته بین ۱۲ تا ۱۴ متر بوده است. «بر اساس سبک معماری هخامنشی زمانی که شما از بخش مرکزی وارد می شدید به تالار می رسیدید. در حال حاضر بخش شمالی بنا دیوار قطوری کشف شده که احتمالا گوشه ای از این تالار است. اما در این میان دیوار دیگری نیز دیده میشود که حدود ۳ متر ضخامت دارد. دیوار کاخ آپادانا بدلیل ارتفاع ۲۰ متری ستونها ۵ متر ضخامت دارد. به این ترتیب وقتی ما در این جا احتمالا ستونهای ۱۲ تا ۱۴ متری داشتیم، منطقی است که از دیواری با ضخامت ۳ متر استفاده شده باشد. نکته جالب دیگر آنکه دیوارها اندود گچ داشته است. یعنی از خشت خام برای ساخت دیوار استفاده شده و سپس با اندود گچ آن را تزئین کرده اند.»
هرآنچه در تخت جمشید به عنوان سبک هنری پارسی دیده ایم در این جا هم می بینیم و سبک کار کاملا به بناهای تخت جمشید شباهت دارد. احتمال میدهیم این بنا همزمان با تخت جمشید ساخته شده باشد و بین این بنا با تخت جمشید و شوش ارتباطی وجود داشته است. امامشخص نیست جنس سنگی که برای پایه ستونها استفاده شده از کجا آورده شده است.» در الواح تخت جمشید از دو شهر "لیدوما" و "بسیتمه" یاد شده است.احتمالی وجود دارد که شهر نورآباد کنونی همان شهر لیدوما باشد و ریچارد هلک نیز احتمال میدهد که برازجان باید شهر بسیتمه باشد.
از دیگر بخشهای به دست آمده از این کاخ قوسها و طاقهای درگاهها است که با بستهای فلزی چفت و بست می شدند. اما یکی از نکات مهم ساخت این بنای هخامنشی سه پلکانی بودن آن است که تا کنون در هیچ یک از بناهای تخت جمشید نمونه آن دیده نشده است. سبک گلهای لوتوس و نوع تکنیکی که در پایه ستونها به کار رفته به پایه ستونهای برزن جنوبی تخت جمشید شباهت دارد. اما ابعاد و اندازهها با ابعاد پایه ستونهای صد ستون تخت جمشید برابری میکند. نکته جالب آن که این سبک شاید شبیه پایه ستونهای تخت جمشید باشد اما در نهایت تفاوت هایی نیز دارد که آن را به لحاظ سبکی مختص به خود میکند.
زمان ساخت بنا
نمی توان به درستی تشخیص داد که این بنا در زمان کدام پادشاه هخامنشی ساخته شده است، با توجه به یافتههای باستان شناسی به نظر می رسد در زمان شاهان اول هخامنشی یعنی داریوش و یا خشایارشاه این بنا ساخته شده است. از آن جا که این دو پادشاه بلافاصله و پس از هم به قدرت رسیدند، احتمال دارد که در اواخر دوره داریوش و اوایل دوره خشایارشاه این بنا ساخته شده باشد. با توجه به آوار سطحی بنا به نظر می رسد که کمی ناگهانی این مکان ترک شده است. کنگرهها در زیر ایوان فرو ریخته بعضی از آنها شکسته شده و روی سطح سنگفرش ریخته شده است. اما به هر حال یک مرحله پس از دوره هخامنشی از این جا استفاده شده است. ما در این جا یک لایه سکونتی داریم که نشان می دهد از بخشی از سنگهای این بنا دوباره مورد استفاده قرار گرفته است و احتمالا این اتفاق در قرن دوم پیش از میلاد رخ داده است.» حدود ۲۰۰ یا ۳۰۰ سال پیش و در زمان قاجار بار دیگر قلعه ای روی این بنای هخامنشی ایجاد میشود که مدارک دوره دوم ما را از بین برده است. این قلعه قاجاری به قلعه "کَلی" یا قلعه کهنه شهرت داشته است.» نکته جالب آن که ۷۰ سال پیش و زمانی که هرتسفلد از این جا دیدن میکند این قلعه وجود داشته است. ساخت این قلعه روی محوطه باعث تخریب بیشتر آن شده است. هرآنچه در تخت جمشید به عنوان سبک هنری پارسی دیده ایم در این جا هم می بینیم و سبک کار کاملا به بناهای تخت جمشید شباهت دارد. احتمال می دهیم این بنا همزمان با تخت جمشید ساخته شده باشد و بین این بنا با تخت جمشید و شوش ارتباطی وجود داشته است. امامشخص نیست جنس سنگی که برای پایه ستونها استفاده شده از کجا آورده شده است.»
منابع:
- دشت فهلیان راز هخامنشیان را در کاخ جنجان فاش کرد. خبرگزاری میراث فرهنگی (در تاریخ ۱۳۸۶/۱۲/۲۱). بازدید در تاریخ ۲۶ اکتبر ۲۰۰۸.
- کشفيات بناي بزرگ حکومتي هخامنشيان در فارس. خبرگزاری میراث آریا (در تاریخ ۱۳۸۷/۱۰/۱۳). بازدید در تاریخ ۲۶ اکتبر ۲۰۰۸.
- لیدوما؛ رویش زنبق های هخامنشی در ممسنی (فارسي). فصلنامه فرهنگی اجتماعی فراسو (در تاریخ بهار 1387). بازدید در تاریخ 15 جولاي 2010.
- پایان دور سوم کاوش در کاخ هخامنشی/ لیدوما دوباره زیر خاک رفت (فارسي). خبرگزاري مهر (در تاریخ ۱۳۸۹/۰۱/۳۰). بازدید در تاریخ 15 جولاي 2010.
- عظيم صاحبكرم (در تاریخ 1388/08/23). فهليان گذرگاه تاريخ (فارسي). سايت آفتاب. بازدید در تاریخ 15 جولاي 2010.
- کاخ هخامنشی سروان(لیدوما) (فارسي). سايت شهرستان ممسني (در تاریخ 1388/07/11). بازدید در تاریخ 15 جولاي 2010.
مطالب مشابه :
سایت دانشگاههای پیام نور وسایر دانشگاهها
راهنمای سیستم گلستان دانشجویان پیام نور دانشگاه جامع پیام نورسیستان و بلوچستان .
لیست آثار تاریخی خوزستان
سیستم گلستان پیام نور شوش) گورستان خرمشهرپل قدیم خرمشهرمسجد جامع خرمشهرموزه و یادمان
عکس هایی از سربازان هخامنشی
سیستم جامع گلستان. انجمن وبلاگ نویسان جوان رشته ی تاریخ پیام نور شوش. دانلود کتاب.نرم افزار.
تاريخچه آموزش و ترويج كشاورزي در ايران!!!
مهندسی کشاورزی دانشگاه پیام نور سنندج, سایت گلستان پیام نور سیستم جامع دانشگاهی گلستان
زیگورات چغازنبیل
این وبلاگ هیچ گونه وابستگی به دانشگاه پیام نور قم و وب سایت های آن ***سیستم جامع گلستان***
لیدوما
مدیریت جهانگردی دانشگاه پیام نور سیستم جامع گلستان . بنا با تخت جمشید و شوش
برچسب :
سیستم جامع گلستان پیام نور شوش