180-سر گذشت لاله زار
سرگذشت لاله زار
لاله زارکه در گذشته زمینی سبز ومحل رویش لاله وچمن بوده است ،امروزه به دو منطقه لاله زار جنوبی ولاله زار شمالی تقسیم شده است
ابن خیابان از جنوب به میدان توپخونه (امام خمینی ) ازشمال به خیایابان انقلاب ،از شرق به چهارراه سید علی واز غرب به خیابان فردوسی متصل است .
نخستین هتل ایران گراند هتل را در لاله زار ساخته اند.توضیح براینکه قبلاچند هتل پیش از این در تهران بود که به خارجی ها تعلق داشت. در در سالن همین هتل ،میرزاده عشقی وعارف قزوینی نمایش نامه خود را در این هتل به نمایش می گذاشتند.برای من جالب است .اسم اینخیابان لاله زار است اما یک برگ سبزی هم در آن دیده نمی شود.!!!!
لاله زار نماد نوگرائی وهنر ایران بود و««شانزه لیزه تهران لقب گرفته بود »».ولی به نظر من هیچگونه شباهتی بین لاله زار وشانزه لیزه نمی بینم .بعنوان مثال در شانزه لیزه هزاران درخت وگل وسنبل کاشته شده است .ولی در لاله زار امان از یک سبزه!!!!!!!!!!و ویا پهنای خیابان شانزه لیزه در حدود یکصد متر می باشد.در حالی که خیابان لاله زار به 20متر هم نمی رسد.ویا طول خیابان شانزه لیزه در حدود 2کیلومتر می باشد.در حالی طول خیابان لاله زار در حد یک کیلومتر می باشد..
لذا یک قطعه عکس خیلی قدیمی از خیابان شانزه لیزه وتعداد عکسهای قدیمی لاله زار را جهت قضاوت مخاطبین عزیزبه نمایش می گذارم
ولی قبول دارم که در زمانی بسیاری از تئاترها،رستوران ها،تجارتخانه ها،پیاله فروش ها،حیاط خانه ها،سینما و فروشگاههای معروف ایران در این خیابان قرار داشته اند.
ناصرالدین شاه پس از بازگشت از سفر اول خارجی خود به خیال احداث خیابان مانند شانزه لیزه در تهران به عنوان «داراخلافه»افتاد ودستور داد که از میان باغ مصفای لاله زارخیابان بکشد،زمینهای اطراف خیابان نیز میان «مقربین »تقسیم شد.
زمانی در لاله زار 15 سینماو چندین تئاتر وتماشاخانه فعالیت داشتند.ولی امروزه فکر کنم 1الی 2سینما در این خیابان فعالیت دارند.اکثر سینماها اکنون از رونق افتاده اند.
در اوایل دوره پهلوی خیابان لاله زاراز سوی میدان توپخانه مغازه ای به نام پیرایش قرار داشت که به جهت داشتن پوشاک مد روز در تهران شهرت داشت .
روبروی این مغازه،کافه قنادی لاله زارواقع بود.امروز بیشتر لاله زار را صنف فروشندگان لوازم برقی در اختیارقرار گرفته اند
با آغاز نهضت مشروطیت لاله زار به عنوان محل سکونت افراد مرفه و روش فکر در آمدواز مهمترین مراکز تجمع ومبارزه علیه استبداد شد.بطوریکه در هرگوشهای از این خیابان عده ای مشغول چاپ روزنامه ها بودند،که با کار آمدن رضا شاه ودسته های مختلف فرهنگی وسیاسی روبروی یکدیگر قرار گرفتند.از سال 1299تا 1320با خراب کردن دیوارهای شهر وپرکردن خندق وایجاد خیابان شاهرضا( انقلاب اسلامی فعلی ) ،محور مرکزی شهر به سمت شمال کشیده شد.چنان که تاپیرات معماری اروپائی به خوبی مشاهده میشود ..ساختمان چهار طبقه توماجیان نشانه شکوفائی هنر معمارانی چون وارطان بود.در این سالها این خیابان خیابان هم مرکز تجاری ،هم تفریحات شبانه ونیز محل شکل گیری سالن گراندهتل و سینماهای خورشید،مایاک ،وایران وهنرستان هنرپیشگی وهمچنین اولین گل فروشی تهران بود.
از سال 1320تا 1332،با آمدن آمریکاییهاو سقوط دیکتاتوری رضا شاه وبه وجود آمدن نسبی ،تئاترو سینما بار دیگر به مثابه خواسته های جامعه عمل کرد.وبه همین دلیل سالن های تئاتروسینماهای بیش تری ساخته شد.
تبدیل منزل علاءالدوله به جامعه باربد واداره دادگستری به تئاتر گیتی وتئاتر صادق بهراام پورازجمله این تغییرات است .فروشگاه لوازم برقی ساسا نیان به عنوان مغازه الکتریکی ،که قبلا درخیابان ناصرخسرو بود ،به لاله زار نقل مکان کرد.پارچه فروشی گیو که بهترین پارچه های آنزمان راعرضه میکردودفتر مجله صبا ،روزنامه باختر وروزنامه کیهان همگی در این خیابان پا گرفتنددراین سالها، که در حقیقت آغاز دوران کسب خیابانی بود وکاسبی از حیطه بازار بیرون آمد،پاساژهای بسیاری به سرعت تاسیس شد،مانند پاساژ لاجوردی ،سینا،ابهری ورزاق منش که امروزههم باقی هستند کلاس موسیقی علیتقی وزیری در انتهای این پاساژ قرار داشته است .نیز اولین بنگاه تولیدی به نام جنرال مد که به سری دوزی لباس مردانه اقدام کرد،همچنان فعال است .از سال1341تا1357،فعالیتهای لاله زار به قسمت های مرفه شهرمنتقل شد.
پارچه فروش ها ودوزندگان کفش های لوکس ومد روز به خیابان انتقلاب اسلامی وبالاتر انتقال یافتند.خیابان منوچهری هم تحت تاثیر این تغییرات به صورت خرده بازار در آمد که رابطه هایی با بافت لاله زار داشت.
کاباره مولن روژنیز به آینه سازی وکارگاه آهنگری تبدیل شد.پس از استقرار واسکان اعیان وخارجیان در این منطقه وجود سفارت خانه ها،عملا فعالیت ها وخدمات لوکس مربوط به آن ها به این منطقه سرازیر شد،چون اروپائیان به اجناس خاص مصرفی ومانوس خود احتیاج داشتند وهم چنین زرق وبرق اجناس فرنگی اعیان را نیز مجذوب کرده بود.به همین دلیل مغازه فروش اجناس لوکس وخارجی در این بخش از شهر در نزدیکی سفارت خانه ها شکل گرفتند.
سفارت خانه ها ومراجعات ایرانی وفرنگی آنها عمده مشتریان این سبک مغازه ها بودند.چهار سفارت خانه ها ومراجعات ایرانی وفرنگی آنها عمده مشتریان این سبک مغازه ها بودند.چهار سفارتخانه مهم یعنی سفارت ترکیه ،بریتانیا،آلمان وروسیه ،در این منطقه مستقر بوده اند.به علاوه ،نیاز به تبدیل ارز نیز باعث استقرار صرافیهادر اطراف سفارت خانه ها شد.به دلیل ارتباط پیشه صرافی با خرید وفروش مصنوعات وزیور آلات ،وهم از آن جهت که به طور معمول مراجعات سفارت خانه ها را افراد متمول .متمکن تشکیل میدادند.بخشی از صرافیها پیشه زرگری را نیز انتخاب کردندوراسته صراف ها در خیابان اسلامبول مسنقر شدند.به دلیل کمبود فضای فعالیت برای این صنف در خیابان اسلامبول ،بعدها زرگریها به خیابان لاله زار کشیده شدند.پدیده های نوین غرب به راحتی در این محل رشد کرد و با سفر اروپائیان به تهرانو نیازبه سکونت موقت به سبک اروپائی ،هتل ها شکل گرفتندکه اولین آن ها گراند هتل بود.کافه هانیز نیاز به تفریحات به سبک اروپائی را برطرف میکردند.تمامی عوامل با عث شد که لاله زار به صورت اروپاعمل کند.وفضائی به وجود آوردکه مردم مجذوب اروپا دسته دسته به آن رو آوردند.از تفریحات مهم اروپاییان در ایران میتوان از نمایش واپرا نام برد .واین اماکن چون مربوط به فرهنگ وهنر اروپائیان بود.باید در کنارمحل استمرار آنان ،یعنی هتل ها جای می گرفت .
بنابراین لاله زار بستری برای ایجاد تئاترها،سالن های اپراوسینماها بود،چنان که بعدها در محلساختمان روزنامه کیهان ،مدرسه هنرپیشگی به وجود آمد.بهترین شیرینی فروشیها (نوشین )؛پارچه فروشیهاکاسیها(مادام لیلیان) خیاط خانه های فرنگی دوز وچاپ خانه ها در این منطقه شکل گرفت .این دوران،دوره پهلوی اول ،اوج خودنمائی و رونق این خیابان بوده است .افول لاله زار در دوره پهلوی دوم اتفاق افتاد.
هرچه جمعیت شهر در این دوره بیش تر می شدطبقه مرفه به سمت شمال شهر هدایت شد،به دنبال آنها واحدهای تجاری لوکس هم به آن مناطق راهی شدند،به طوری که به دلیل حضور افراد کم درآمد در این منطقه بیش تر مغازه های عمده فروشی یا خیاطیها تبدیل به تولیدی وسری دوزی شدند.
البته شایان ذکر است که تولیدی های پوشاک نتوانستند همه عرصه های موجود در لاله زار را اشغال کنند،زیر کالاهای جدید لوازم الکتریکی در این خیابان جایگزین شدو اطراف خیابان چراغ برق (امیر کبیر)را به علت سابقه وجود کارخانه برق مناسب استقراراین فعالیت ها دیدند.به این دلیل الکتریکیها بهخیابان ناصر خسرو وپشت شهرداری روی آوردند تا بتوانند به مشتریان کارخانه برق سرویس دهند.با توسعه شبکه برق ونیاز روز افزون به کالای الکتریکی ورونق نسبی این فعالیت وبه دلیل مشکل کمبود جا واتصال دو خیابان به محل پشت شهرداری (خیابان های لاله زاروفردوسی )این فعالیت به این دو خیابان کشیده شد.
شد.هم زمان با گسترش فعالیت الکتریکیها و محدودیت فضائی در خیابان فردوسی و وجود کاشی فروشیها لاله زارومغازه های لوکس تخلیه وبستر بی دفاعی در قابل هجوم الکتریکیها شد.به تدریج ساختمان های کنار خیابان سر وسامانی گرفتند،اما کارگاه های تولیدی وانبارها خود عاملی برای فرسودگی منطقه شدند،زیر این مکان نیاز به رسیدگی ظاهری نداشت .به واسطه گسترش جمعیت ،سینماها وتئاترهای لاله زار ترفندهایی پیدا کردند.برای جلب مشتریان جدید،که اغلب شهر ستانیها وسربازان بودند.بنابراین تئاتر وسینماهای لاله زار دچار تنزل کیفی شدندو با نمایش برنامه های کمیک ومبتذل ودر نتیجه ارزان قیمت ،مشتریان جدیدی برای خود پیدا کردند.لاله زار دیگر محل اجرای نمایش های عارف وعشقی نبود،بلکه کمدین درجه دو وسه با استفاده از لهجه های شهرستانی سعی در ختداندن مردم میکردند.
وکافه ها که قبلا محل تجمع روشن فکران بود،تبدیل به مکان هایی برای افراد لاابالی شد.عوامل دیگر هم که بر تحول لاله زار موثر بودتشکیل مجلس شورای ملی و وزازت آموزش وپرورش بود که فعالیت های مربوط به خرید وفروش قلم وامور چاپی را به این سمت کشید.به همین دلیل دانش سرای عالی ،دانشکده ادبیات، فضای های آموزشی مجلس ،انواع چاپ خانه ها وکتاب فروشیها در خیابان شاه آباد و سپهسالار از میدان بهارستان تا میدان فخرالدوله به وجودآمد.
مسجد بزرگ لاله زار که تاسیس آن در سال 1402ه ق ،پایان یافته است ،دارای پایه سنگی مرمر تراش داده شده با گل لوتوس و با چراغی است که سرکتیبه گل کاری شده ای دارد از جنس مرمر زرد که در ادامه موزائیک کاری دیواره هابه چشم میخورد.در ورودی اول دو ویترین مربوط به اسامی شهدای مسجد ودیگری نان امام جماعت هایی که در این مسجد چشم میخورد.در ورودی اول دو ویترین مربوط به اسامی شهدای مسجد ودیگری نام امام جماعت هایی که در این مسجد بوده اندوتاریخ حضورشان قرار دارد،که قدیمترین آن ها به سال 1320ه ق ،است صندوق قرض الحسنه مسجد نیز در سال 1358شکل گرفته است .بعد از مسجد،کوچه معروفی به ناماتحادیه هست که سینما مرجان یا سینما مایاک سابق در آن قرار دارد.که در سال 1312ه.شاولین فیلم ناطق تاریخ سینمای ایران را،یعتی دختر لر به نمایش گذاشت .
این سینما بنا به مناسبت روزهای مهم، گاهی سه فیلم با یک بلیت نمایش میدهد. جنب سینما البرز نمونه کاملی از نمای ساختمان‌های دوران قدیم لاله زار به چشم میخورد که تماماً آجر نما است، با ایوان غربی و آجرکاریهایی که نقوش مثبت و منفی دارد. به دلیل آجری بودن بنا قسمت‌هایی که موزائیک کاری آبی رنگ دارد به چشم میآید. مسجد کوچک مرحوم محمد علی خان امین‌السلطنه که درسال 1347 ، ساخته شده است، با کاشی کاری مختصری که دارد،
اثر خاک نگار مقدم است. شایان ذکر است که تمام کاشی کاری و موزائیک کاریهای موجود در این خیابان به نام خاک نگار مقدم ثبت شده است. کوچه‌های مهران و برلن از جمله مراکز خرید قدیمی هستند. در این کوچه‌ها بیشتر مغازه‌ها ویترین ندارند و بر روی طبقاتی که به دیوار مغازه‌های خود نصب کرده‌اند، به عرضه کالای خود میپردازند. از نکات قابل توجه این که، بیشتر فروشنده‌های این دو کوچه خانم هستند. در سمت چپ لاله‌زار، یعنی روبه‌روی مهران، کوچه برلن واقع است که ضلع جنوبی سفارت آلمان است. پاساژهای کفش فروشی خیابان جمهوری اسلامی در این کوچه است. بین خیابان جمهوری اسلامی و خیابان منوچهری، خانه مشیرالدوله پیرنیا قرار داردکه متعلق به حسن پیرنیا بوده است. از خصوصیات این بنا گچ بریهایی به نام فرنگی کاری و کاشیکاری همراه کاشیهای منقوش به تصاویر اساطیری و تاریخی است. بنیاد فرهنگی البرز (ساختمان شماره سه) ،که وابسته به سازمان حج و زیارت و اوقاف است و در 27 اسفند 1342 ، تشکیل شده است ،از دیگر بناهای خیابان است. در تقاطع خیابان تقوی، سفارت دانمارک قرار دارد که محل اقامت سفیر آن و دفتر کنسولی این پادشاهی به خیابان الهیه منتقل شده است. بعد از اولین سالنی که توسط صحاف باشی تأسیس شد، روسیخان ابتدا در خیابان علاء الدوله و بعد خیابان لاله‌زار، عمارت فاروس و سینماهایی را تأسیس کرد، که مطبعه فاروس، یکی از بهترین مراکز فرهنگی، توسط شرکتی به نام علمیه فرهنگ در سال1328ه.ق، با ریاست لئون کوان شروع به کارکرد. در ساختمان این مطبعه علاوه بر چاپ‌خانه، کتاب‌خانه و تالار اجتماعات و کنسرت نیز وجود داشت و یک رستوران مجلل یا به زعم آن دوران آلافرنگ نیز ساخته شده بود. نمایش پانتومیم و کنسرت شاگردان دارالفنون از طریق درج در روزنامه ایران نو ، چاپ فاروس، اعلام میشد. بعد از عمارت فاروس در خیابان ناصری (دارالفنون)، در دروازه قزوین (ابتدای قوام الدوله)؛ سالن هایی تأسیس شد. سپس آقایوف سالن خیابان چراغ گاز و سالنی در خیابان ناصری (مغازه تاجرباشی) را تبدیل به سینما کرد.
در این زمان اردشیر خان (آرتاش پاتماگریان) سینما تجدد را در خیابان علاءالدوله، مقابل بانک ملی ایران و سپس گراند سینما را در مقابل سینما فاروس، در لاله زار احداث کرد. اهالی خیابان امیریه و شاهپور نیز با همت اردشیرخان و روسی خان سینما را نزدیک به خانه هایشان تجربه کردند. پس از فراز و نشیب‌هایی، دو سینمای فاروس و گراند سینما باقی ماندند، و گراند سینما هم به مالکیت علی وکیلی درآمد. تا این زمان، فیلم‌ها معمولاً توسط خود سینما داران تأمین میشدند و زمان نمایش فیلم نیز روال خاصی نداشت. گاهی نمایش از یک شب بیشتر نمیشد و در برخی از موارد به درازا میکشید. نمایش فیلم‌ها را معمولاً یک پیانیست لااقل و یک ویولنیست همراهی میکردند. همواره مترجمی در سالن حضور داشت ونوشته‌های بین فیلم و یا تمامی داستان آن را تعریف میکرد. این رویه بعداً با استفاده وکیلی و معتضدی از ترجمه فارسی به جای اصل متن، به تدریج منسوخ شد. نخستین بار صحاف باشی که سینمای چراغ گاز را به راه انداخت، شهر فرنگی در دالان ورودی سالن قرار داد و مردم پیش از دیدن فیلم، در آن منظره‌هایی میدیدند. بعدها پیانو و ویولن به عنوان امتیازی تازه برای تماشاگر وارد سینما شد و هم چنین مواد خوراکی تا مشتریان بیش‌تری جذب کند.
نتیجه فعل و انفعالات، گسترش حرفه سینما و جذب گروه‌های تازه سرمایه‌داری خصوصاً از مهاجران عرب و روس بود که به منظور تأسیس سالن‌های جدید وارد کار شدند. در شروع دهه سال 1320،سالن‌های فعال در تهران عبارت بودنداز: البرز (ارباب کیخسرو درسال 1309، محل فعلی سینما ایران را در اختیار خود گرفت و تئاتری آن جا بنا کرد، که پس از تعطیلی تئاتر، در 1319 شرکت سهامی سینما ایران سالن را در اختیار گرفت و به جای البرز، نام سینما ایران را بر آن گذاشت)؛ دیده‌بان (مایاک) که توسط مدیر داخلی این سینما رضاکیائی، سینما داریوش را در خیابان امیریه تأسیس کرد، هما، میهن، جهان، تهران، نو (نام سوم سینما سپه است که مدتی با عنوان میترا فعالیت داشت)؛ روشن که بعداً به فلور تغییر نام داد که در سال 1316 افتتاح شد،
بقلم ت- منصوری
مطالب مشابه :
تجلیل نوروز در استان بدخشان
بعد خبر رسانک از ازدحام مردم در نزديک دکان های ماهی فروشی و های گل فروشی باختر معلومات
مراکز مختلف
خاوران-شهرک صنعتی خاوران-سایت آهن کاران-خ هفتم شرقی-پ4906 گل و گیاه فروشی) 2درصد باختر
180-سر گذشت لاله زار
و سینماهای خورشید،مایاک ،وایران وهنرستان هنرپیشگی وهمچنین اولین گل فروشی باختر
برچسب :
گل فروشی گل باختر