پیشنهاد تبدیل ساختمان کارخانه گرمسار پنبه به موزه کشاورزی ایران

پیشنهاد تبدیل ساختمان کارخانه پنبه گرمسار به موزه کشاورزی ایران

راهکاری به منظور توسعه گردشگری شهرستان گرمسار

یونس شاه حسینی[1]

شهرستان گرمسار که تا سال 1319 خوار نامیده می شد،در 100کیلومتری شرق تهران واقع شده است. اراضی کشاورزی این شهرستان با وسعت بیش از 55 هزار هکتار وسعت عمدتا بر روی مخروط افکنه رودخانه حبله رود قرار دارد. منطقه خوار (گرمسارکنونی) از قدیم الایام بخشی از ملک ری و یکی از مراکز مهم تولید غله ایران به شمار می رفت،که علاوه بر تولید غله، تا حدود سال 1306 کشت شلتوک(برنج) نیز در زمین های کشاورزی این شهرستان در سطح وسیع مرسوم بود. در آن سال به دلیل شیوع بیماری مالاریا از کشت برنج جلوگیری و به جای آن کاشت پنبه ترویج گردید.

اراضی کشاورزی گرمسار زمین های آبرفتی جنوب رشته کوه های البرز و اراضی کوهستانی در دره رودخانه های حبله رود، رامه و نمارک(ایوانکی) را شامل می شود و انواع محصولات زراعی و باغی از پسته و زیتون تا انگور و انجیر و از گردو و زردآلو تا گوجه سبز و گلابی و از گندم و جو تا خربزه و هندوانه و انواع حبوبات و دانه های روغنی در این شهرستان تولید می شود.

بیشتر جغرافیدانان دوره اسلامی از خوار به عنوان یکی از بلاد ری نام برده اند ولی قزوینی جغرافیدان اواخر قرن هفتم هجری، خوار را بلده ای از بلاد قهستان ذکر کرده که پنبه آن به سایر بلاد صادر می شد. همچنین در باره محصولات کشاورزی خوار چنین آورده است: غله و پنبه در او (خوار) نیک باشد و گندم و شلتوک آن معروف است".

میزرا ابراهیم در سفرنامه خود به سال 1277 هجری قمری در باره وضعیت کشاورزی خوار آورده است: در خوار سالی یک هزار و چهارصد خروار شلتوک و دو هزار تومان نقد از بابت صیفی به دیوان می دهند.

با توجه به اینکه در آن زمان بر اساس عرف و قوانین موجود حدود نیمی از محصول تولیدی معمولا به عنوان سهم خالصه (دولت) پرداخت می شد، میزان تولید شلتوک خوار دو برابر این مقدار بوده است. صنیع الدوله در کتاب مطلع الشمس در باره وضعیت کشاورزی گرمسار در سال 1297 هجری قمری چنین می نویسد:

"امروز همه جور زراعت در خوار دیده شد، از جو ، گندم و شلتوک و کرچک و پنبه."

تا اوایل قرن حاضر که کشاورزی در این منطقه به صورت سنتی کشت و برداشت می شد، کشاورزان با استفاده از ابزار و وسایل سنتی و با تکیه بر دانش بومی و نظام های سنتی زراعی همچون "بنه"، نواع محصولات زراعی همچون شلتوک، گندم، جو ،کرچک، حبوبات ،خشخاش ، پنبه و باغی را تولید و فرآوری می کردند که بخشی از آن به تهران صادر می شد. کارخانه های سنتی برنجکوبی و تصفیه پنبه نیز در برخی از روستاها فعال بود.

به خاطر وضعیت کشاورزی دشت گرمسار، در حدود سال های 34-1333 دانش آموزان دوره ابتدایی در روستاهای گرمسار در سال های پنجم و ششم دبستان در رشته کشاورزی ادامه تحصیل می دادند. همچنین ساختمانی با سقف مخروطی و مشابه آب انبار در شرق قلعه یاتری (روستای یاتری علیا گرمسار) وجود دارد که در دوره پهلوی از آن به عنوان موزه کشاورزی استفاده می شد. این ساختمان را می توان اولین موزه کشاورزی ایران دانست. در این بنا انواع محصولات زراعی گرمسار و وسایل و ابزار آلات کشاورزی برای آشنایی دانش آموزان و بازدید کنندگان نگهداری می شد. این بنا به شماره 20158 تحت عنوان موزه قلعه یاتری در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است.

ساختمان موزه قلعه یاتری

پس از توقف کشت شلتوک ، بتدریج کاشت پنبه در این منطقه توسعه یافت و به منظور تصفیه و حلاجی آن کارخانه پنبه گرمسار در سال 1315 وابسته به شرکت سهامی پشم و پوست و پنبه تاسیس شد ولی پس از چند سال به وزارت کشاورزی وقت محول شد. این کارخانه در طول فعالیت خود ، وش تولیدی زارعین را خریداری و پس از تصفیه و بسته بندی به کارخانجات نساجی ارسال می کرد.

کارخانه پنبه گرمسار

مجموعه کارخانه و انبار پنبه گرمسار در تاریخ 25/3/1381 به شماره 860 در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است. این کارخانه عظیم و انبار های جانبی آن که در بخش شرقی شهرگرمسار و ضلع شمال شرقی میدان معلم واقع شده است، در حال حاضر در اختیار جهاد کشاورزی شهرستان گرمسار می باشد و چند سالی است به دلیل فرسودگی ماشین آلات کارخانه بلا استفاده رها شده است و هیچگونه بهره برداری از آن به عمل نمی آید.

به دلیل پیشینه دیرین کشاورزی در این شهرستان، برخی از ابزار ، وسایل، ساختمان ها و تاسیسات آن دوره از جمله تعدادی از آب انبار ها ، حوض ها ، یخچال ها و انبار های ذخیره غله و بذر و کارخانجات قدیمی در سطح این شهرستان باقی مانده است که از بین آنها مجموعه کارخانه و انبارپنبه گرمسار به لحاظ موقعیت جغرافیایی ، وسعت بنا و شیوه معماری آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

همچنین اسناد و مدارک فراوانی در باره کشاورزی این شهرستان در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و همچنین در اختیار افراد و سازمان های مختلف وجود دارد که ضرورت نگهداری و حفاظت از آنها به عنوان بخشی از تاریخ اجتماعی منطقه حائز اهمیت می باشد. لذا با توجه به پیشینه کشاورزی منطقه گرمسار و موقعیت ویژه جغرافیایی آن ، از جمله نزدیکی به تهران و واقع شدن در مسیر تهران – مشهد ، پیشنهاد می شود این بنای تاریخی مرمت و تبدیل به موزه کشاورزی شود.

سابقه کاربری این فضا ، مساحت قابل توجه انبارها و فضای باز این مجموعه، قابلیت نگهداری و نمایش انواع ماشین آلات قدیمی، ابزار، وسایل و ادوات کشاورزی را دارد.همچنین فضای باز اطراف این مجموعه قابلیت کشت انواع محصولات کشاورزی گرمسیری را داراست.

انبارهای جانبی کارخانه پنبه گرمسار

لذا به منظور حفظ و حراست از این بنای تاریخی و استفاده بهینه از آن و رونق فعالیت های گردشگری در شهرستان گرمسار، پیشنهاد می شود مسئولین محلی ، نسبت به آماده سازی و تهیه مقدمات تبدیل این مجموعه کم نظیر به موزه کشاورزی ایران اقدامات لازم معمول نمایند.

باشد تا با تاسیس موزه در، اولا از تخریب این مجموعه تاریخی جلوگیری شود و هم وسایل و ابزار آلات سنتی کشاورزی منطقه جمع آوری و نگهداری و حفاظت شود و از سوی دیگر باعث توسعه فعالیت های گردشگری در این شهرستان گردد.

منابع

1- قزوینی. آثارالبلاد و اخبارالعباد. چاپ بیروت . 1960 م . ص 363 .

2- میرزا ابراهیم . سفرنامه استرآباد، مازندران و گیلان. ص 7.

3- محمد حسن خان اعتمادالسلطنه( صنیع الدوله). مطلع الشمس .ج 3 . تهران: پیشگام. 1362 . ص 346 .

4- نوش آذر اسدی. نگاهی به گرمسار ، سرزمین خورشید درخشان. ج2 . تهران: پازینه. 1378 . ص 929.

- کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای 1

پیشنهاد تبدیل ساختمان کارخانه گرمسار پنبه به موزه کشاورزی ایران

1- قزوینی. آثارالبلاد و اخبارالعباد. چاپ بیروت . 1960 م . ص 363 .

2- میرزا ابراهیم . سفرنامه استرآباد، مازندران و گیلان. ص 7.

3- محمد حسن خان اعتمادالسلطنه( صنیع الدوله). مطلع الشمس .ج 3 . تهران: پیشگام. 1362 . ص 346 .

4- نوش آذر اسدی. نگاهی به گرمسار ، سرزمین خورشید درخشان. ج2 . تهران: پازینه. 1378 . ص 929.

مطالب مشابه :

پیشنهاد تبدیل ساختمان کارخانه گرمسار پنبه به موزه کشاورزی ایران

شهرستان گرمسار

کارخانه پنبه

مگس سفید یا عسلک پنبه Bemisia tabaci

مگس سفید ؛ سفید بالک یا عسلک گلخانه

آفات گیاه پنبه و نحوه مقابله با آنها

آزمایشگاه

معرفی شهرستان گرمسار - سرزمين خورشيد درخشان

میزگرد پنبه و نساجی