برگ برنده اروپا
بخش دریا گستره وسیعی از صنایع مانند کشتیرانی و کشتیسازی صنایع فراساحلی، تولیدکنندگان تجهیزات، ماهیگیری و کشت آبی، بنادر و ترمینالها، شرکتهای حمل و نقل کننده و .. را شامل میشود. اگر تنها صنعت کشتیسازی را در نظر بگیریم، اروپا بعد از ژاپن، کرهجنوبی و اخیراً چین، با داشتن بیش از ۲۵۰۰ کارخانه حدود ۲۰۰ هزار نفر پرسنل دارد. اینها شامل تأمینکنندگان تجهیزات یدکی کشتیها نیز میشود که ارزش تولیدات واگذار شده به بیش از ۱۷ میلیارد یورو میرسد. درزمینه صنایع فراساحل در دریای شمال بیش از ۱۸۰ هزار نفر کارگر مشغول بهکار میباشند که ارزش کار آنها معادل ۵ درصد GDP (معادل ۴۰ میلیارد دلار) انگلیس، نروژ و سایر کشورهای منطقه است.
کشتیرانی و حملونقل دیرائی بیش از ۹۰ درصد حجم کالاهای تجارت خارجی اروپا را تشکیل داده است و ۴۰ درصد حجم تجارت کالا بین کشورها از طریق دریا است. قسمت کشتیرانی اروپا متنوعتر است که شامل ترکیبی از فله خشک و مایع، کانینر، ترمپ، توریست و گردشگری و بالاخره عملیات کشتی و درآوردن لاشههای کشتی است. صنایع دریائی، قطب برنامهریزی و اجراء برای کشورهای مختلف در قرن ۲۱ میلادی است.
اروپا برای پاسخگوئی به فرصتهای کلان اقتصادی در صنایع دریائی، دانش پایه دانشگاهی و انتقال مهارتها در حین آموزش را بهعنوان فاکتور اصلی فعالیتهای دریائی خود برگزیده است و این در حالی است که فقدان تفکر مشترک میان صنعت کشتیرانی، مؤسسههای پژوهشی و دانشگاهها در این قاره هم به چشم میخورد. دانشگاههای اروپائی فعال در فنآوری دریائی از دیرباز سیاستهای ذیل را برگزیدهاند:
▪ جذب دانشجویان فعال و نخبه از سراسر جهان
▪ شرکت دادن این دانشجویان در برنامههای کلان پژوهشی و تحقیقاتی
▪ شرکت دادن دانشجویان و تحقیقات علمی بینالمللی، استانداردسازی و ارگانهای قانونگذار
با این وجود هنوز تشریک مساعی بهتری میان صنایع دریائی و دانشگاهها باید صورت گیرد. در حال حاضر دغدغه اصلی اروپا نتایج بهبود روشها برای ترغیب و تشویق تحقیقات مشترک انجام شده میان صنعتگران و دانشگاهیان است.
دغدغه دیگر و خواست اتحادیه اروپا آن است که تا سال ۲۰۲۰ میلادی قدرت قاطبه صنایع دریائی جهان شود. اینکه چگونه به این امر دسترسی خواهد یافت و بر چه توانمندیهائی متکی خواهد بود سؤالی است که نه در این صنعت که در اغلب صنایع اروپا پاسخی مشترک داشته است.
اما نگاه شرق به چالش میان غرب و جنوب شرق آسیا مانده است. الگوبرداری میکند و طرحهائی ارائه میکند تا مگر از بازار گسترده دریا، سهمی نصیب خود کند.
سیاست غرب کوچک است. کوچکی که بزرگها وابسته آن شدهاند ارزش نیروی انسانی بهعنوان ذخیره ارزشمند و طلائی وی در قرن ۲۱ شده است و باید هر چه بیشتر تعلیم و آموزش دهد، باید از چرخه تأمین نیروهای نخبه و با استعداد مطمئن باشد، لذا آموزش را رکن خود میداند و سرمایهگذاری فراوانی میکند تا دهها برابرش را در تولیدات صنعتی خود نتیجه بگیرد. تحقیق، نوآوری و ابداع کانون توجه است.
در این نوشته به پروژه کارمار اشاره میکنیم و سیاستهای نوین اروپا را برای ارتقاء نظام آموزشی خود براساس خواسته صنعت مطرح میکنیم. سیاستی که مبنای مفاهیمش را تعلیم و آموزش تشکیل میدهد.
● تعلیم و آموزش
توسعه فنوری در صنایع و علوم دریائی همواره بهعنوان یک اصل در کشورهای توسعهیافته مطرح بوده است و اولویت برنامهریزیها و اجراء بر پایه تعلیم و آموزش بوده است. اما فرق میان تعلیم و آموزش چیست؟
با نگرشی ساده میتوان چنین گفت که آنچه در تحصیات دانشگاهی و تا حدی قبل از دانشگاه به دانشجویان ارائه میشود، همان جنبه تعلیم را پیدا میکند. این تعلیم بر پایه دروسی تئوریک و در قسمتهائی همراه با ارائه واحدهای عملی است که نظر به طبقهبندی کشورهای مختلف، شدت و ضعفها و نقاط قوت آنها بهصورت واحدهائی اصولی و پایهای یا واحدهائی که بدون حصول نتیجه واقعی است، صورت مییابد.
از نگاه کلان، وقتی کشورهائی تشکیل اتحادیه دادهاند، قدرت زورآزمائی بهتری مییابند. بنابراین طرح برنامهریزی و اجراء با حفظ منافع مشترک در اغلب نهادها و پایهایترین آنها، نهادهای آموزشی دقیقتر و منطبق با واقعیت است.
آموزش، گام بعدی است که دانشجوی تحصیلکرده در علوم دریائی برای آشنائی با حیطه وظایف خود، چگونگی انجام کار و کسب مقدماتی کاملاً عملی، در دوره مربوطه آموزشهای لازم را نزد مربیان و استادان مجرب طی میکند. تفاوتها هنگامی بیشتر نمایان است که سیر تکاملی دانشجوی غرب - دانشجوی تحصیلکرده در آکادمی کشورهای صنعتی و پیشرفته - را با فرد مشابه خود در کشورهای فقیر صنعتی بررسی میکنیم. فقدان منابع یک عامل است اما عامل مهمتر فقدان آموزشدهندگان مجرب است. اساساً نقش اساتید را در هر رشته از علوم دریائی نادیده گرفتن ضربهای است که به آرامی بر پیکره آن رشته صنعتی وارد میشود و در نتیجه باید ضررهای هنگفتی را در نابسامانی اوضاع اقتصادی و صنعتی آن گرایش خاص متحمل شد.
● اروپائیان چه میکنند؟
اساساً فکر برتری بر جوامع دیگر عاملی برای زمینهسازی رشد افکار و استعدادهای خام دانشجویان در همین راستا است و میدانیم که چه خود را قوی بدانیم یا نه، در هر دو صورت درست فکر کردهایم.
در اروپا طرح توسعه فنآوری در تمام شاخههای تجاری - دریائی به شدت دنبال میشود. هدف آن است که صنایع دریائی اروپا بهعنوان قدرتهای برتر تمام علوم دریائی در شاخههائی نظیر حمل و نقل، طراحی و ساخت ایمن و پربازده کشتیهای با ارزش افزوده قطعات یدکی و تجهیزات جانبی توسعه بنادر، آبراههها، کشتیرانی و در نهایت صنایع فراساحلی مطرح باشند. جالب آن است که در تمام طرحها، سرفصل، متمرکز بر آموزش حرفهای افسران کشتیها، مهندسان کشتیساز و دریائی و در نهایت بازرگانان و تاجران است که سرمایهگذاری این حوزه را در دست دارند.
اروپا در افق سال ۲۰۲۰ میلادی به دنبال چیست؟ تحقیق و نوآوری (R&O) چگونه پیگیری میشود و چگونه باعث شده است تا تعلیم و آموزش همواره به روز باشد؟ چگونه آموزشهای حرفهای ارتقاء مییابد؟ در این نوشتار تا حدتوان به تفاوتهای شرق و غرب اشاره میکنم و سعی دارم تا با محور قرار دادن یک الگو (Targeting)، نکات برجسته را در نگاهی تطبیقی با آن آموزش و تعلیمی که خود زمانی گذراندهام به تصویر بکشم.
● نقش آموزش و تعلیم در ارتقاء علوم و فنآوری صنایع دریائی
۳ بند اصلی طرح توسعه صنایع دریائی اروپا تا سال ۲۰۲۰ میلدی بهشرح ذیل است:
الف) کشتیرانی ایمن، حملونقلی مؤثر، جامع و پسخگو به نیاز بازار
ب) قدرت رقابتی فراگیر در صنایع دریائی
ج) مدیریت و سهولت رفع موانع و تغییرات در اشکال مختلف، تجارت و رونق حجم حملونقل
در بند اول هدف آن است که اروپا قدرت اول جهان در حمل و نقل دریائی شود. تصادف کشتیها باید در آبراهههای اروپا و در مجموع آبهای جهان به صفر برسد. مدیریت ترافیک شناورها برای بهبود ایمنی و کارآئی حمل و نقل و تخلیه و بارگیری مهم است. طراحی اصلی تمام کشتیها در فوق مدرن باید در اروپا متمرکز گردد. از سوئی ایمنی و کاهش خطرات ترمینالهای ساحلی و فراساحلی برای تدارک نفت و گاز مایع یک رکن است در نهایت نهادینه کردن سیستم فراگیر برای کاهش آلودگی آب و هوای ناشی از عملکرد کشتیها مدنظر قرار گرفته است.
در بند دوم اهداف اصلی متمرکز برای یکپارچهسازی کشتیرانی ساحلی و در آبراهههای داخلی ست تا کاهش تفاوت قیمت حمل و نقل دریائی با جادهای قابل ملاحظه باشد.
زمان تحویل کشتیهای مدرن کاهش مییابد و قدرت رقابتی این صنعت در ساخت تجهیزات یدکی نیز در اولویت است. رویکرد ساخت بر مبنای ارائه کشتیهای مدرن مسافربری و با تکنولوژی برتر است. سهم صادرات قطعات یدکی کشتیها از اروپا باید افزایش یابد. طرحهای جامعی برای بهبود ساخت موتورهای دریائی برای کاهش مصرف انرژی و کیفیت سیستم رانش بر مبنای استفاده از سوختهای غیرفسیلی در دست انجام است.
توسعه حمل و نقل دریائی بهعنوان راهکارهای ایمن، مؤثر و پربازده بهصورت فرآیندی با تکنولوژی بالانگر بسته شده است. در بعد رقابتی، توسعه سکوهای فراساحلی، اکتشاف و حصول منابع نفت و گاز در آبهای عمیق با بیش از ۲ هزار متر عمق در دستور کار است و همچنین مناطق قطبی نیز دور از چشم نمانده است. از طرفی توسعه فنآوریها و طراحیها برای ساخت و نصب تأسیسات مربوط به انرژیهای بازیافتشونده، ترمینالهای صادرات و واردات گاز مایع (LNG) و ایجاد سیستم فراگیر و هوشمندانه تخلیه و بارگیری کالاها همچنان مجدانه در حال پیگیری است.
در بند سوم، مدیریت شکل تجارت جهانی و رشد حمل و نقل همراه با بررسی پیگیر و مداوم تغییرات ایجاد شده مدنظر است. آنچه در این مضمون مورد بررسی است آن است که شکل تجارت کالا و رونق تجارت جهانی بهصورت ثانیه به ثانیه ثبت و کنترل میشود. در این قسمت توجه ویژهای به حملونقلی یکپارچه با یکسان کردن ابعاد محمولههای صادراتی است که همراه با توسعه سیستمهای مدیریتی ابزاری برای تبادل سریع کالا خواهد بود.
با توجه به ۳ بند فوق و معرفی اجمالی نوع فعالیتهای صورتگرفته متوجه میشویم که اروپا همواره راه خود را برای غلبه بر اقتصاد جهان، معرفی و بهکارگیری ابزارهای هوشمندانه و نرمافزارهای پیشرفته با فنآوریهای برتر شناخته است. اما تکیه اصلی توسعه و سنگبنای آن در کجاست؟
افق ۲۰۲۰ میلادی اروپا متمرکز بر تعیم و آموزش حرفهای در تمام مقاطع علوم دریائی و شاخههای تجاری این صنعت است. برای آنکه عرصه رقابت همواره به کفه ترازوی اروپا سنگینی کند، معرفی نوآوریها و ابداعات برای سهولت انجام امور طاقتفرسا در صنعت ردیا، به شکل مستمر و پیگیر ادامه خواهد یافت. اروپا نیاز به مغزهای متفکر دارد تا با ورود آنها به تمام عرصههای صنعت دریا و کسب آموزشهای لازم، حاصل فعالیتهای سرسختانه خود را به نظاره بنشیند. اما برای این استراتژی خود میداند که:
۱) نیاز به منابع انسانی مجرب و حرفهای در هر زمان دارد. کشورهای صنعتی باید همزمان که اراده کنند، این نیروها را در اختیار داشته باشند و برای تأمین این منابع همواره سرمایهگذاری کنند. حاصل تعلیم آموزش و سیاستهای جذب نخبگان در این کشورها را میتوان در مدیران حرفهای، مهندسان، دانشمندان، افسران و سای یروهای فعال در صنایع دریائی پیدا کرد. آنچه همواره مهم است اینکه باید همیشه به بقای چرخه تأمین نیروی انسانی و تعلیم و آموزش اندیشمند و سیاستهای مشوقی به کار گرفت. نیروی انسانی همان طلای قیمتی و بسا گرانقیمتتر از نفت و گاز و انرژی این کشورها است. نیروی انسانی با مهارتهائی کسب کرده مدام میانیدشد که چگونه چرخهای صنعتی را روانتر بگرداند، بنابراین نیروی انسانی یک هزینه سربار نیست. در این کشورها، آنچه زیاد یمشود باز هم گرانقیمت است. روال ازدیاد منابع بر منطق است و نتیجه هر ورودی در خروجی سیستم واضح و قابل اندازهگیری است.
۲) کیفیت در تعلیم و آموزش برگ برنده است. ۳ اصل برتر در بهکارگیری نیروها در شرکتهای دریائی را خلاقی، سازگاری و انطباقپذیری و ارزش مؤثر و کیفی فرد پذیرفته شده تشکیل میدهد. یعنی نیروی انسانی باید خلاق و تا انطباق خوبی با محیط و شرایط صنعتی خود داشته باشد و در نتیجه مؤثر باشد. نیروی انسانی باید همواره در آموزش باشد. در واقع همواره یاد بگیرد که به دیگران هم تعلیم دهد. آموزش از راه دور برای به روز نگه داشتن دانش و مهارت انسانی یک اصل است. این مهم به خصوص در حوزههای تخصصیتر نظیر ستاد فعال در پایانههای حمل و نقل گاز مایع و سکوهای فراساحلی نماد مهمتری است. همچنین اکنون چنین طراحی برای ارتقاء سیستم کیفی آموزش افسران فعال در کشتیهای تندرو و بزرگ تجاری ادامه دارد که در نهایت باید منجر به کاهش تصادفات دریائی و راهبری ایمن کالاها گردد.
۳) تبلیغ و اطلاعرسانی از سیاستها و خطمشی توسعه صنایع دریائی همواره باید صورت گیرد و فرآیندی مستمر باشد. اساساً سرمایهگذاران کلان در صنعت دریائی، راه برون رفت خود از مشکلات علمی را اطلاعرسانی روز به روز به شهروندان و عامه مردم دانستهاند. سود این شرکتها و عاملان سرمایهگذار در آگاهیرسانی است و هر چه اطلاعدهی روشن، شفاف و با کیفیت مطرح شود، بقای زنجیره نیروی انسانی تضمین شده است.
▪ اما سیاستهای راهبردی برای رسیدن به اهداف فوق کدامند؟
طرحهائی ارائه شده است ه بر مبنی آن مردان و زنان جوان با تعلیم و آموزش دقیق بهعنوان کاپیتان، مهندس و تحقیقگران عرصههای صنعت دریائی وارد به کار شوند. سیستمهائی که تضمین کیفیت آموزش، تعلیم و انتقال تجارب عملی را سرلوحه قرار داده و بر مبنای آن لوح یا مدارک اعطاء میشود. نظام آموزشی همواره در حال ارتقاء است و ردههای شغلی بهگونهای است که روابط در انها حذف شده است و تنها صلاحیت و دانش علمی و عملی است که کارکنان را برازنده شغل یا سمت برتر میکند.
ابزارها و روشهای یادگیری و ارتباط تنگاتنگی با خطمشی تحقیق و توسعه قرار داد. آنچه بیش از همه اهمیت دارد ان است که این کشورها بر مبنای شناخت ابزارهای خود برای تسلط بر بازار جهانی و پتانسیلهای بومی و منطقهای خود اقدام به اجراء سیاستهای خود میکنند.
چه چیزی و چگونه باید آموزش داده شود؟ نقش تحقیق و توسعه چیست؟ تحقیق و توسعه رکن جدائیناپذیر صنایع دریائی اروپا و بهویژه صنعت حمل و نقل است. دیری نمیگذرد که این کشورها مفاهیم و مضامین آنچه را که در عمل بر روی کشتیها تجربه میکنند، در دروس دانشگاهی تئوریزه کردهاند. این یعنی ایجاد همگامی خوب بین دانشگاه و صنعت. حلقههای ارتباطی بین دانشگاه مؤسسههای تحقیقاتی و کمپانیهای دریائی از طریق معرفی مکانیزمهائی بهطور مدام در حال بازخورد گرفتن میباشند به سهولت جریان دارد. در این راستا میتوان به یک تحقیق انجام شده در صنعت کشتیسازی کره جنوبی و ژاپن اشاره نمود.
چکیده مطلب آن است که در کارخانههای کشتیسازی سالانه بیش از یک و نیم میلیون پیشنهاد و ایده جدید برای ساخت کشتیها از طرف کارگران به مدیران ارسال میشود. به ایده برتر پاداش داده میشود و کارنگر وقتی نتیجه علنی راهکار پیشنهادی خود را نظاره میکند، مصممتر از پیش بهکار خود ادامه میدهد. در واقع میط بسته و خفقان نیست ولی میتوان پیشنهادهائی را مطرح کرد. مدیران همواره با روئی گشاده منتظر پیشنهادات هستند. نتیجه تمام تجربههای عملی در چکیده مطالب دروس دانشگاهی منعکس شده است. فرهنگ سازندگی بومی شده است و سیاستهای کلان نیز بر همین پایه است. آنجا که همگامی صنایع مختلف دریائی زبانزد خاص و عام شده است، نقش نیروی انسانی کارآمد، مؤثرتر از هر گزینه دیگر است. بنابراین وقتی تصمیم بر آن است که کشوری صاحب بهترین و کارمدترین ناوگان دریائی باشد، یعنی باید بشود وقتی خواسته نهادها و طرفداران صنعت دریا با دولتمردان یکی است. پیشرفت کار هم امری مجال است.
● نقدی بر پروژه کارمار (CAREMAR)
کارمار مخفق حرف اول کلمههائی است که در مجموع به معنای تعلیم و پژوهش جهت یافته در دانشگاههای اروپا برای حمایت همه جانبه از صنایع دریائی است. در این پروژه اتحادیه دانشگاههای اروپائی برای فنآوری دریائی و علوم مربوطه به همراه صنایع مربوطه حضور یافتهاند تا تحقیقات دانشگاهی و تعلیم را بر مبنای تأمین پشتیبانی قدرتمندی از نوآوریها در صنایع دریائی جهتدهی نموده و بهصورت مکانیزمی درآورند. هدف از این پروژه تدوین دستورالعملها و راهبردهائی است که متخصصان عرصه صنایع دریائی با کارشناسان و اساتید دانشگاهی در حوزه پژوهش، تعلیم و نیازمندیهای فنآوری همواره مرتبط بمانند. تأکید بر ارائه نوآوریها و خلاقیتها و پژوهشهای علمی بر مبنای علوم دانشگاهی است تا در بازار جهانی متغیر که توانمندی اروپا همواره در رشد و رونق رقابت صنعتی خود بوده است، تولیدات دریائی روز به روز مؤثرتر و کارآمدتر باشند. راهبردهای تسهیل حمل ونقل دریائی اهمیت بهسزائی دارد. در این راستا خوشههای صنعتی (Maritime Duster) کانون توجه اروپا است که بهعنوان حربهای بری مقابله با یکهتازی کشورهای خاور دور بدان مینگرد.
دانشگاههای اروپا سردمدار دانشگاههای جهان در تعلیم و پژوهش هستند که فعالیتهای خود را به رخ تمام نقاط جهان کشیدهاند. برای دانشجویان خارجی بسیار جالب و هیجانانگیز است که در برنامههای گسترده تحقیقاتی آنها شرکت کنند و بدینوسیله راهی برای نفوذ در شرکتها و اتحادیههای بزرگ بینالمللی پیدا کنند. حوزه دریا نیز از این مقوله جدا نیست. بنا بر تحقیقات جدید اتحادیه دانشگاههای دریائی اروپا، شمار محققان (پروفسورها، کارشناسان) فعال در مؤسسات آکادمیک که درگیر با فنآوری دریائی شدهاند به بیش از ۳ هزار نفر بالغ میشود. این پژوهشگران در حوزه گستردهای از صنایع دریائی و کشتیرانی وارد شدهاند. بنابراین با یک سرمایهگذاری دقیق بهراحتی نیازهای صنعتی را برآورده میکنند. اینها مولدان علم نیز خواهد بود و به محض درگیری با کار، چرخه ارتباطی صنعت و دانشگاه نیز حرکت میکند و تبادل اطلاعات و مستندسازی مشاهدات صورت میگیرد. با این وجود هنوز نواقصی در شیوه ارتباطی دانشگاهها با صنایع مشاهده میشود. یکی از فعالیتهای اخیر اروپا، بهبود روشهای تشریک مساعی میان دانشگاه و صنعت بوده است. ترغیب و تشویق دانشجویان برای ادامه رشته تحصیلی خود و تبدیل به بهترینها همواره مدنظر است. مدیران نخبه و صنعتگران و مهندسان در کنفرانسهای دانشگاهی حضور مییابند و در جمع کثیری از دانشجویان مشتاق، تحلیلی از آخرین دستاوردهای خود با شرکت خود را ارائه میکنند.
در حقیقت کارمار اکنون به دستورالعملی کاربردی برای کارشناسان دانشگاهی اروپا و بهکارگیری این متخصصان به نیازهای صنعتی کوتاهمدت و بلندمدت صنعت دریا تبدیل شده است. حمل و نقلی پایدار و رقابتی ماندگار مدنظر است که این با تغییر و تحول به موقع منابع انسانی در دانشگاههای فنآوری دریائی اروپا و براساس اولویتهائی است که نظام بازار و صنعت اروپا دیکته کرده است. کارمار منافع مشترک کشورهای اروپائی را دنبال میکند و تعداد ۳۹ دانشگاه از ۱۷ کشور در آن فعالیت میکنند.
اعتقاد بر آن است که تعلیم، آموزش و تجربه مستمر ۳ حلقه اصلی در دستیابی این کشورها به اهداف خود است. اهدافی که همواره بر بهبود مستمر اوضاع اقتصادی این کشورها بنا شده است و بر محور یک اتحاد گردش میکند.
● نتیجه
غرب کار خود را همواره انجام میدهد و رقابتطلب است. حلقههای مفقوده در شرق زیاد است. حلقه واسطه بین دانشگاه و صنعت تقریباً وجود ندارد و نقش آموزش بهخصوص در رشتههائی که شراکت با ارگانی متولی برای بهکارگیری نیروهای فارغالتحصیل وجود ندارد بسیار کمرنگ است. الگوبرداری از نظامهای مطرح در کشورهای صنعتی بر پایه ایدهآلیسم است و کمتر به نتیجه ملموسی میانجامد. این چیزی است که زمان تعلیم برای من و بسیاری از دانشجویان همواره دغدغه بود و کمتر پاسخی برای آن یافتیم.
کاظم میهن روستا
منابع:
۱)Water bon Technology platform, preparedby mirror groups of the R&D strategic planning, ۲۰۰۰۶.
۲) CAREMAR progect proposal prepared by A.Papanikoluov al, ۲۰۰۴
۳) گروه مشاوران دریائی فنآوران دنیز جنوب: صنعت دریا و دانشگاه دریائی
ماهنامه پیام دریا
مطالب مشابه :
پروفسور سرکار آرانی : “چرا” شروع یادگیری است
آموزش، پژوهش و مدرسه، محور تحول” با و به تدریج به تفاوت و نتیجه این دو
برگ برنده اروپا
تعلیم و آموزش بوده است. اما فرق میان تعلیم و آموزش چیست؟ در تعلیم و پژوهش هستند
مقاله : دانشگاه فرهنگیان و پذیرش دانشجو با کدامین الگو، مدل و رویکرد
4-آموزش و پرورش به نیازمندیم و یکی از تفاوتهای فرق است بین دانشجوی الهیاتی
مطالب وبلاگ قبلی-4
اينکه اصلا تحقيق چیست و چه باز بود و دانشجوی که فرق موضوع، مسئله پژوهش و سؤال
رشته علوم قرآن و حدیث؛ تاریخچه، آسیبها و ضرورت های اصلاح
شد که سوابق آموزش و پژوهش این رشته چیست شده باشد و به عبارتی پژوهش محور
برچسب :
تفاوت فرق دانشجوی آموزش محور و پژوهش محور چیست