تحقیق در عملیات

تحقیق در عملیات چیست؟

در جنگ جهانی دوم فرماندهی نظامی در انگلستان از گروهی از دانشمندان دعوتی بعمل آورد تا در مسائل سوق الجیشی و تدابیر جنگی مربوط به دفاع زمینی و هوایی این کشور مطالعه نمایند. هدف آنها تعیین موثرترین روش استفاده از منابع محدود نظامی بود. از جمله مسائلی که مورد بررسی قرار گرفت مطالعه کارایی بمب افکنهای نوع جدید و روش استفاده از راداری بود که به تازگی اختراع شده بود. تشکیل این گروه علمی به عنوان اولین فعالیت رسمی تحقیق در عملیات به شمار آمده است.
نام تحقیق در عملیات ظاهراْ بدین مناسبت داده شده بود که این گروه به پژوهش در عملیات(نظامی) پرداخته بود. این رشته جدید تصمیم گیری از آغاز به عنوان رشته ای شناخته شده است که اطلاعات علمی را از طریق تلاش گروهی متخصص در نظامهای مختلف به منظور تعیین بهترین نحوه استفاده از منابع محدود به کار می گیرد.
نتایج امید بخشی که توسط گروههای تحقیق در عملیات در بریتانیا به دست آمده بود فرماندهی نظامی ایالات متحده را بر آن داشت تا فعالیتهای مشابهی را شروع نماید. از فعالیتهای موفقیت آمیز گروههای آمریکایی می توان مطالعه مسائل پیچیده تدارکات نظامی٫ ابداع الگوهای جدید پرواز٫ طرح مین گذاری دریا و استفاده موثر از وسائل الکترونیکی را نام برد.
پس از جنگ موفقیت گروههای نظامی توجه مدیران صنعتی را به خود جلب کرد. اینان در جستجوی راه حلهایی برای مسائل خود بودند که بر اثر وارد شدن تخصص شغلی در تشکیلات تجاری روز به روز حادتر می شدند. زیرا با وجود این واقعیت که اصولا مشاغل تخصصی برای خدمت به هدف کلی یک سازمان به وجود می آیند٫ اهداف فردی این مشاغل ممکن است همواره با مقاصد آن سازمان سازگار نباشند. این وضع منجر به مسائل تصمیم گیری پیچیده ای شده است که نهایتا سازمان تجاری را مجبور نموده تا درصدد استفاده از موثرترین روشهای تحقیق در عملیات برآیند.
اگرچه پیشگامی تحقیق در عملیات به عنوان یک نظام جدید با بریتانیای کبیر بود چیزی نگذشت که رهبری این رشته به سرعت در حال رشد را ایالات متحده به دست گرفت. اولین تکنیک ریاضی در این رشته که مورد قبول همه قرار گرفت و روش سیمپلکس برنامه ریزی خطی نامیده شد در سال ۱۹۴۷ توسط ریاضیدان آمریکایی جورج.ب. دانتسیک به وجود آمد. ار آن به بعد با تلاشها و همکاریهای علاقه مندان در موسسات علمی و صنعتی تکنیکها و کاربردهای جدیدی پدید آمده اند.

تحقیق در عملیات یا پژوهش عملیاتی كه به طور مخفف OR نامیده می‌شود شاخه‌ای بین‌رشته‌ای از ریاضیات است كه از گرایش‌هایی مانند برنامه‌ریزی ریاضی ، آمار و طراحی الگوریتم‌ها استفاده می‌كند تا در مسائل بهینه سازی نقطه بهینه را پیدا كند. یافتن نقطه بهینه براساس نوع مسله مفاهیم مختلف دارد و در تصمیم سازیها استفاده می‌شود. مسائل تحقیق در عملیات بر بیشینه سازی) ماكزیمم سازی) - مانند سود، سرعت خط تولید، تولید زراعی بیشتر، پهنای باند بیشتر و غیره- یا كمینه سازی )می‌نیمم‌سازی) - مانند هزینه كمتر و كاهش ریسك و غیره) با استفاده از یك یا چند قید تمركز دارند. ایده اصلی تحقیق در عملیات یافتن بهترین پاسخ برای مسائل پیچیده‌ای است كه با زبان ریاضی مدل‌سازی شده‌اند كه باعث بهبود یا بهینه‌سازی عملكرد یك سیستم می‌شوند
عبارت تحقیق در عملیات (كه گاهی علم مدیریت یا management science نیز نامیده می‌شود) معمولاً مخفف به صورت OR به كار می‌رود. معمولاً علم مدیریت ارتباط نزدیكی به مسائل مدیریت تجارت دارد. تحقیق در عملیات یكی از زیرشاخه‌های ریاضیات كاربردی است و جنبه‌های كاربردی آن در مهندسی صنایع نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. ریاضیات كاربردی به متخصصان امكان می‌دهد تا جنبه‌های نظری تحقیق در عملیات را بررسی كرده و آن ‌را گسترش دهند و توانایی ایجاد و توسعه تحقیق در عملیات را فراهم كنند. مهندسی صنایع با استفاده از جنبه‌های كاربردی تحقیق در عملیات سعی می‌كند تا آن‌ را در صنعت و تجارت به كار گیرد. ابزارهای اصلی استفاده شده توسط تحقیق در عملیات مدل‌سازی ریاضی ، بهینه‌سازی ، آمار، نظریه گراف ، نظریه بازی‌ها ، نظریه صف ، آنالیز تصمیم‌گیری و شبیه‌سازی است. به دلیل ماهیت محاسباتی این شاخه ، OR با علوم كامپیوتر پیوند دارد و تحلیل‌گر تحقیق در عملیات معمولاً از نرم‌افزارها یا كدهای اختصاصی استفاده می‌كنند كه توسط خودشان یا همكارانشان ایجاد شده‌اند. نرم‌افزارهای تجاری تحقیق در عملیات معمولاً با عنوان ابزارهای حل مساله شناخته می‌شوند و قابلیت استفاده در نرم‌افزارها و كد‌های خودنوشته را دارا هستند. ویژگی بارز تحقیق در عملیات نگاه كلی آن به سیستمها و بهبود آن است و به جای آنكه بر یك یا چند جزء سیستم تمركز كند تمام سیستم را مد نظر قرار می‌دهد. تحلیل‌گران تحقیق در عملیات معمولاً با مسائل جدیدی مواجه می‌شوند و باید تشخیص دهند كه كدام یك از روش‌ها بیشتر با ساختار سیستم ، اهداف بهبود و قیدهای زمانی و توان محاسباتی منطبق است. به همین دلیل (و دلایل دیگر) نقش نیروی انسانی در تحقیق در عملیات حیاتی است. همانند ابزارهای دیگر، تكنیك‌های OR به تنهایی قادر به حل مسائل نیستند.

تاریخچه ی تحقیق در عملیات:
خیلی ها کارلس ببیج را به دلیل مطالعاتی که در سازمان پست انگلیس روی هزینه ی حمل و نقل و طبقه بندی مرسولات پستی انجام داد پدر علم تحقیق در عملیات می دانند.
ولی به صورت عمومی تر گفته می شود تحقیق در عملیات در جریان جنگ جهانی دوم توسط دانشمندان انگلیسی توسعه و گسترش پیدا کرد.در آن زمان انگلیسی ها گروهی از دانشمندان را که با مسائل تاکتیکی و نظامی آشنا بودند مامور کردند در این زمینه تحقیقاتی را انجام دهند و مهمترین دلیل این امر هم محدودیت بودجه ی نظامی انگلستان بود.
و بدین منظور این دانشمندان مجبور شدند چگونگی استفاده ی حداکثر از منابع محدود را مورد بررسی قرار دهند. این دانشمندان مسائل مختلفی را مورد بررسی قرار دادند و با بررسی های کمی شیوه های مختلفی را پیشنهاد دادند.
باید گفت نتایج حاصل از تحقیقات این دانشمندان بسیار ارزشمند بود و به همین دلیل مدیریت نظامی ایالات متحده را به فعالیت هایی در این زمینه ترغیب نمود. آمریکایی ها موفقیت های چشمگیری در این زمینه کسب کردند و توانستند الگو های جدیدی از عملیات نظامی را به کمک این روش ها بهینه نمایند.
جالب اینجاست که این روش ها به قدری موفق بودند که بعد از جنگ توجه مدیران صنعتی را نیز به خود جلب نمود و گروهای تحقیق در عملیات دریافتند که مسائل نظامی تفاوتی با مسائل صنعتی و اقتصادی ندارند و می توان از این علم در صنعت هم استفاده نمود.
و از این رو در اوایل دهه ی 1950 میلادی بود که در بخش های صنعتی آمریکا برای کاهشش ضایعات و افزایش بهره وری واحد های تولیدی و صنعتی کارشناسان ORمشغول به کار شدند. از این پس پیشرفت های چشمگیری که استفاده از روش های ORبرای واحد های صنعتی آمریکایی به وجود آورد باعث رشد روز افزون تحقیق در عملیات گردید و دانشمندان را به پژوهش های بیشتر در این زمینه ترغیب نمود.
ابداع روش سیمپلکس توس جرج دنترینک در سال 1947 از اولین و مهمترین دستاوردهای این پژوهش ها بود. البته شایان ذکر است برخی از روشهای متعارف تحقیق در عملیات مانند برنامه ریزی پویا ، نظریه ی صف و نظریه ی موجودی ها تا قبل از سال 1950تا حدودی گسترش پیدا کرده بود.
از آن به بعد رشد و توسعه ی این علم گسترش یافت و همزمان با آن،پیشرفت در زمینه ی علوم کامپیوتری باعث افزایش به کار گیری از این علم شد. پیشرفت های چشمگیر در تحقیق در عملیات از یک سو و توسعه ی تکنولوژی کامپیوتر از طرف دیگردامنه ی تحقیق در عملیات را به جایی کشاند که سازمانها درصدد تهیه ی سیستم های هوشمند با استفاده از منطق فازی هستند.
امروزه روش های جدید تحقیق درعملیات )که سعی می شود در ادامه ی مقاله به آنها پرداخته شود (طراحان سیستم های مدیریتی را یاری می کنند تا با تهیه ی سیستم های خبره و سیستم های مدیریت تصمیم ، مدیران را در برنامه ریزی و تصمیم گیری هر چه بهتر حمایت کنند.

کدام عبارت؟
چنان چه از ابتدای مقاله اشاره شد نام های متفاوتی برای OR به کار گرفته می شود که ممکن است باعث سردر گمی خوانندگان گردد. در منابع مختلف از عناوینی چون تحقیق عملیات و پژوهش عملیاتی استفاده شده است.
در جامعه علمی و دانشگاهی ایران بیشتر دو عبارت تحقیق در عملیات و پژوهش عملیاتی بكار می‌رود؛ تحقیق در عملیات در رشته‌های مهندسی صنایع و ریاضی با گرایش تحقیق در عملیات و پژوهش عملیاتی در رشته‌های مربوط به مدیریت استفاده می شود.
همانطور كه در قسمت قبل نیز شد در سالهای جنگ جهانی دوم، تحقیق روی عملیات نظامی از اهمیت و اولویت بالایی برخوردار بود. كاربرد این نوع تحقیق در عملیات غیر‌نظامی باعث شكل‌‌ گیری عبارت تحقیق در عملیات شد.
در بریتانیا این نوع تحقیق، تحقیق عملیاتی نامیده می‌شود كه در ایران با عبارت پژوهش عملیاتی ترجمه شده است. دو عبارت تحقیق در عملیات Operational Research و پژوهش عملیاتیOperations Research بصورت مترادف بكار می‌روند با این تفاوت كه پژوهش عملیاتی در بریتانیا و بخش‌هایی از اروپا و تحقیق در عملیات در دیگر جاها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تعریف تحقیق در عملیات :
تحقیق در عملیات یک دانش بین رشته ای است که در هر رشته ای با توجه به کاربران آن رشته به گونه ای متفاوت تعریف می گردد. در حالت کلی مهمترین تعاریفی که می توان از این علم داشت به شرح زیر است:

1) تحقیق در عملیات به مجموعه ی از روش های علمی و فنونی گفته می شود که جهت شناخت مسایل درون سیستم به کار می روند و در صدد جواب بهینه برای مسئله هستند.

2) تحقیق در عملیات عبارتست از کاربرد روش های علمی برای مطالعه و بررسی فعالیت های عملیاتی پیچیده در سازمانها که برای رسیدن به این اهداف متخصصان OR از تکنینک های مختلفی استفاده می نمایند از جمله:

شبیه سازی(Simulation) : که این توانایی را به متخصصان می دهد که شرایط کار را آزمایش کنند و با تست ایده های خود برای بهبود هر چه بهتر بکوشند.

بهینه سازی(Optimization) : که مکان انتخاب بهترین حالت ممکن را از بین تعداد زیاد حالات به متخصص می دهد.

آمار و احتمال(Probability and Statistics) : که این امکان را به متخصص OR می دهد که میزان ریسک را اندازه گیری نماید ، متغیرهای مرتبط با فرآیند را شناسایی نماید و پیش بینی منطقی ای از سیستم را رائه دهد.
این تعریف OR در حالت کلی است ولی آنچه به شکل ملموس تری مفهوم آن را بیان می کند ویژگی های OR است که در ادامه به آن می پردازیم :

ویژگی های تحقیق در عملیات:

از مهمترین ویژگی های تحقیق در عملیات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- بیشترین تمرکز OR بر روی تصمیم گیری برای مدیران است.

2- در OR از روش های علمی استفاده می شود.

3- در OR مسایل و تصمیمات با نگاه سیستمی بررسی می شوند.

4- OR یک دانش بین رشته ای است یعنی در رشته های مختلفی مورد بررسی قرار میگیرد.

5- چنان چه قبلا هم اشاره شد کامپوتر نقش بسیار مهمی در دانش OR دارد.

حال به تشریح هر یک از این ویژگی ها می پردازیم:

تصمیم گیری؛کانون توجه OR:
چنان چه می دانیم یک تصمیم نتیجه ی انتخاب یک گزینه ی بهتر از بین دو یا چند گزینه ی متفاوت است که ما را در جهت رسیدن به مقصود مان یاری می کند که این فرآیند را تصمیم گیری می نامند. در واقع باید اذعان کرد مدیریت چیزی جز تصمیم گیری در مراحل مختلف نیست. و برنامه ریزی برای یک سازمان نیز مجموعه ای از تصمم گیری هاست از جمله اینکه چه کاری باید انجام شود؛ چه وقت؟ چگونه؟ کجا و توسط چه کسی؟
و مهمترین کاربرد ORنیز کمک به مدیر در جهت برنامه ریزی صحیح و سیستماتیک در سازمان است.

روش علمی در OR:
منظور از اینکه در OR از روش علمی استفاده می شود این است که ORتمامی مراحل یک روش علمی از جمله تعریف مسئله، مشاهده ، فرضیه ، آزمایش و تایید یا رد فرضیه را دارا می باشد که در فرآیند های مختلف می توان این مراحل را برای آن در نظر گرفت.

نگاه سیستمی:
سومین ویژگی OR استفاده از تئوری سیستم و تفکر سیستمی است. بدیهی است هر سیستم را می توان به عنوان یک کل به زیر سیستم های کوچکتری تجزیه کرد و در صورت لزوم به این حالت مورد بررسی قرار داد.
در هر سیستم داده ها شامل عناصری هستند که وارد سیستم می شوند مانند مواد خام و .... پردازش گرها شامل عناصری هستند که جهت تبدیل داده ها به ستاده ها ضروری هستند و ستاده ها نیز محصولات ساخته شده و یا نتایج پردازش گرهای سیستم هستند.
اطلاعاتی با بررسی ستاده های سیستم برای تصمیم گیرنده حاصل می شود بازخور نامیده می شود.
مدیران امروزی به خوبی دریافته اند که اتخاذ تصمیم در یک بخش از سازمان نه تنها بر عملکرد آن بخش تاثیر می گذارد بلکه می تواند تاثیر معنا داری بر کل مجموعه داشته باشد و از این رو باید سعی نمود تا جایی که امکان پذیر می باشد بررسی های ORدر کل نظام سازمان در نظر گرفته شود.چنین رویکردی را اصطلاحا رویکرد سیستمی می گویند. در چنین رویکردی است که هر مسئله در ارتباط تنگاتنگ با کل سیستم در نظر گرفته می شود و در تعامل با کلیه ی اجزای سیستم تعریف و فرموله می گردد.

تحقیق در عملیات؛یک دانش بین رشته ای:
بسیاری از مسایل مدیریتی دارای جنبه های اقتصادی ، اجتماعی ،روانشناسی ، اجتماعی ، مهندسی ، ریاضی و ... هستند و در بیشتر مواقع تنها با تشکیل یک گروه از افراد با تخصص های متفاوت است که می توان به راه حل های نو و پیشرفته برای مسایل مختلف سازمانها دست یافت. بر این اساس بسیاری از مسایل موجود در ORتوسط گروه های چند رشته ای و به طور متوسط سه نفره مورد بررسی قرار می گیرند.
البته امروزه وجود رشته هایی مانند مهندسی صنایع که در آن بیشتر مسایل مربوط به مدیریت ، مهندسی ، علوم فنی و علوم ریاضی مورد بررسی قرار می گیرد باعث بر طرف شدن این مشکل شده است.
برای بررسی های بیشتر در این زمینه دو رشته ی دانشگاهی که ارتباط زیادی با تحقیق در عملیات دارند را به طور مختصر بررسی می کنیم.

پژوهش در عملیات چیست ؟
از اواسط دهه پنجاه به بعد ، همراه با گسترش كاربرد پژوهش در عملیات در نتیجه جنگ جهانی دوم ، تعاریف متعددی از پژوهش در عملیات توسط انجمن های تخصصی پژوهش در عملیات و نویسندگان ارائه شده است اما هنوز تعریف واحدی از آن وجود ندارد . در اینجا به بیان برخی تعاریف موجود می پردازیم :

1- تعریف انجمن پژوهش در عملیات بریتانیای كبیر (ویلكس ،۱۹۸۰)
پژوهش در عملیات عبارتست از كاربرد روشهای علمی در مسائل پیچیده پدید آمده برای هدایت و مدیریت سیستم های بزرگ شامل انسان ، ماشین ، مواد و پول ، در صنعت ، تجارت ، دولت و دفاع . رویكرد متمایز پژوهش در عملیات ، توسعه مدلی علمی از سیستم به همراه اندازه گیری عواملی مانند شانس و خطر برای پیشگویی و مقایسه پیامدهای تصمیمات ، استراتژیها یا كنترلهای جانشین می باشد . هدف ، كمك به مدیریت در تعیین سیاست ها و اقدامات به صورت علمی است .

2- تعریف انجمن پژوهش در عملیات آمریكا (پولاك، راسكوپف و بارنت ،۱۹۹۴)
پژوهش در عملیات رویكردی علمی برای تصمیم گیری است .
پژوهش در عملیات عبارتست از تصمیم گیری علمی برای دستیابی به بهترین طراحی و عملیات سیستم ها ، معمولا در شرایطی كه تخصیص منابع محدود نیز مورد نیاز باشد .

3- تعریف دالن باخ و جرج ، ۱۹۷۸
پژوهش در عملیات عبارتست از كاربرد سیستماتیك روشها ، تكنیكها و ابزار مقداری برای تحلیل مسائل عملیات سیستم ها .

4- تعریف دالن باخ و جرج ، ۱۹۷۸
پژوهش در عملیات اساسا عبارتست از مجموعه ای از تكنیكها و ابزارهای ریاضی به همراه نگرشی سیستمی كه برای حل مسائل تصمیم عملی دارای ماهیت اقتصادی یا مهندسی بكار می رود .

5- تعریف ثیراف و كك لمپ ، ۱۹۷۵
پژوهش در عملیات عبارتست از بكارگیری نگرش برنامه ریزی شده (روش علمی روز آمد شده) و تیمی چند تخصصی برای بیان ارتباطات عملكردی پیچیده ، در قالب مدلهای ریاضی با هدف ارائه مبنایی مقداری برای تصمیم گیری و كشف مسائل جدید برای تحلیل مقداری .

6- تعریف حمدی طه ، ۱۹۷۶
این حوزه جدید تصمیم گیری با استفاده دانش علمی از طریق تلاش تیمی چند تخصصی برای تعیین بهترین نحوه بهره برداری از منابع محدود تعریف می شود .

7- تعریف چرچمن ، اكاف و آرنوف ،۱۹۵۷
پژوهش در عملیات در كلی ترین معنی عبارتست از كاربرد روشها ، تكنیكها و ابزار علمی در مسائل شامل عملیات سیستم ها ، به گونه ایكه عملیات چنین سیستمهایی در قالب جوابهای بهینه مسائل كنترل شوند .

8- تعریف لاس و روزن وین ، ۱۹۷۷
پژوهش در عملیات می تواند بعنوان رویكردی علمی برای تصمیم گیری تعریف شود . رسالت پژوهش در عملیات پشتیبانی در حل مسائل واقعی در حوزه های كاربردی متنوع با استفاده از مدلسازی ریاضی و كامپیوتری می باشد .

9- تعریف سوپر ، اوسبورن و زوزیگ ، ۱۹۹۰
پژوهش در عملیات ، نوع خاصی از پژوهش كاربردی است و در بیشتر موارد به عنوان ابزار مدیریت بكار گرفته می شود . پژوهش در عملیات به عنوان كاربرد روش علمی در حل مسائل مدیریت آغاز شد . پژوهش در عملیات با رویكردی مقداری به تحلیل مسائل مدیریت دارد .

10- تعریف كی وود ، ۱۹۷۱
پژوهش در عملیات ، علمی تجربی و كاربردی است كه به مشاهده ، درك و پیشگویی رفتار سیستم های هدفمند متشكل از انسان و ماشین می پردازد .

11- تعریف وارنر ، ۱۹۹۶
پژوهش در عملیات تلاش خود را مختص به درك رفتار سیستم های عملیاتی متشكل از طبیعت ، انسان و ماشینها می كند . ماشینها چیزهایی علاوه بر ساخته های بشری ، مانند قوانین ، عادات معمول ، رفتار بشری و ساختارها و رسوم اجتماعی را شامل می شوند . چنین سیستم هایی در تجارت ، مدیریت و دولت معمول هستند . نوع پژوهش در پژوهش در عملیات هم توسعه تئوریها (كه در پژوهش در عملیات مدل نامیده می شود) و هم كاربرد این دانش در بهبود عملیات سیستم ها را شامل می شود .

12- تعریف ساعتی ، ۱۹۸۸
پژوهش در عملیات عبارت است از كمك به مدیران در تصمیم گیری از طریق ارائه اطلاعات عددی مورد نیاز به آنها بر اساس روش علمی تحلیل .

هدف پژوهش در عملیات چیست ؟
1- حل مسائل عملیاتی
2- حل مسائل عملیات سیستمهای شامل انسان ، ماشین ، مواد ، انرژی ، اطلاعات و پول .
3- حل مسائل تصمیم گیری
عملیات عبارتست از مجموعه ای از چند یا تعداد زیادی عمل یا وظیفه مستقل مربوط به مواد خام ، انسان و ماشینها كه وقتی در كنار هم قرار می گیرند ساختار منسجمی را تشكیل می دهند كه از آن عملی درراستای اهداف بزرگتر و وسیعتر حاصل می شود (ساعتی ، ۱۹۸۸).
موردیك و مانسون (۱۹۸۶) عملیات را چنین تعریف می نمایند :

عملیات عبارتست از مجموعه ای از عناصر كاری كه منجر به تغییر ارادی خصوصیات فیزیكی یا شیمیایی یك شیء ، مونتاژ یا دمونتاژ اجزاء ، تنظیم و آماده سازی عملیات دیگر ، حمل ونقل ، بازرسی ، بایگانی یك شی ء یا ثبت داده ها می گردند ؛ همچنین عملیات زمانی اتفاق می افتد كه تلاش فكری در خصوص اجزاء یك مساله پیچیده یا برای یك مساله ساده بكار رود .

موردیك و مانسون (۱۹۸۶) سیستم را چنین تعریف می نمایند : سیستم عبارتست از مجموعه ای از عناصر سازمان یافته دارای اثر تقابل كه از طریــق انجام عملیات روی داده ها ، اطلاعات ، انرژی ، ماده یا ارگانیسم ها در یك فاصله زمانی برای تولید اطلاعات ، انرژی ، ماده یا ارگانیسم ها به عنوان خروجی ، هدف یا اهداف مشتركی را دنبال می كند .
مسائل عملیاتی و عملیات سیستم ها مسائلی هستند كه در اجرا ، كنترل ، هدایت ، هماهنگی ، تنظیم ، برنامه ریزی ، زمانبندی ، بهینه سازی و بهبود عملیات پیش می آیند . خیلی از نویسند گان بین پاسخهای مسأله و تصمیم ها و همچنین حل مسأله و تصمیم گیری تفاوتی قایل نمی شوند . موردیك و مانسون (۱۹۸۶) مسأله و تصمیم را یكی نمی دانند ؛ مسائل هنگامی بروز می نمایند كه ما ناراضی هستیم ، هنگامی كه چیزی ما را تا آن حد آزار می دهد كه احساس می كنیم باید اقدامی صورت دهیم . فعالیت حل مسأله عبارتست از جستجوی راه حل ها یا خط مشی هایی كه نارضایتی ما را كاهش دهد . معمولا تعداد زیادی راه حل برای یك مسأله وجود دارد كه بعضی از آنها بهتر از بقیه هستند ؛ انتخاب از میان این راه حل ها یا خط مشی ها ، تصمیم گیری است .

انواع پژوهش در پژوهش در عملیات كدامند ؟
در یك دسته بندی عمومی ، اگر پژوهش برای حل مسائل مشخص و موجود انجام شود نوع پژوهش از جهت خروجی ، كاربردی خواهد بود و اگر توسعه تئوریها و روشهای عمومی برای تولید دانش هدف باشد نوع پژوهش ، محض خواهد بود .
با هدف تدوین روش پژوهش برای پژوهش در عملیات ، در اینجا دسته بندی عملی تری از انواع پژوهش در پژوهش در عملیات ارائه می كنیم . در این دسته بندی سه نوع پژوهش قابل تشخیص است

1- حل مسائل واقعی .
2- توسعه مدل یا روش حل برای مسائل كلاسیك .
3- توسعه تئوریها یا فنون عمومی .

در حل مسائل واقعی ، متخصص پژوهش در عملیات با مساله ای مربوط به یك عملیات در حال اجرا روبروست . صرفنظر از اینكه مشكل چه باشد و چگونه توسط سفارش دهنده مطرح شده باشد ممكن است از دیدگاه پژوهش در عملیات ناشناخته بوده و به درستی تعریف نشده باشد یا چیزی به غیر از آنچه باشد كه مدنظر سفارش دهنده است ؛ بنابراین تعریف مساله در این نوع پژوهش از اهمیت بالایی برخوردار است . واقعی بودن مساله ضرورت دقت در تعیین مفروضات ، جمع آوری داده ها ، تعیین پارامترها و روابط و تدوین اهداف عملیات و شاخص های اثربخشی را دوچندان می نماید . عوامل اشاره شده نقش تعیین كننده ای در تعریف مساله و دستیابی به راه حل دارند . راه حل پیشنهادی در حل مسائل واقعی زمانی ارزشمند است كه بتواند در عمل پیاده شود . یعنی تطبیق و تعدیل راه حل پژوهش به شكلی كه به راه حل عملیاتی و واقعی منجر شود بسیار مهم است .

مسائل كلاسیك ، مسائلی هستند كه به دلیل تشابه در بسیاری از عملیات مختلف ، پژوهشهای متعدد برای ارائه راه حل و دارا شدن سابقه علمی در كتابها و مقاله های مربوط به پژوهش در عملیات ، به شكل كلاسیك درآمده اند . مساله فروشنده دوره گرد ، مساله مسیریابی وسایل ترابری ، مسائل برش و چیدمان ، تعادل خط مونتاژ ، مساله زمانبندی خدمه پرواز ، مساله تخصیص مضاعف و زمانبندی كارگاهی از مسائل كلاسیك به شمار می آیند ؛ این مسائل كاملا شناخته شده هستند . اهداف ، شاخص های اثربخشی ، محدودیتها و قیود ، پارامترها و مفروضات هر یك از مسائل كلاسیك مشخص و روشن هستند . خصوصیات راه حل ، مشخص و به صورت مستقیم قابل كاربرد در موارد واقعی هستند . نیازی به جمع آوری داده های واقعی نیست و داده های فرضی كه به شرایط واقعی این نوع مسائل شبیه باشد كفایت می كند ؛ در حل این نوع مسائل ، پژوهشگر با توسعه مدلی از مساله ، روش حل مساله یا هر دو روبروست .
در توسعه تئوریها یا فنون عمومی ، حل مساله واقعی یا كلاسیك مدنظر نیست بلكه پژوهشگر قصد دارد تئوریهای جدیدی را در قالب قضایا و روابط برای مفاهیم ، اصول و فنون موجود بیان دارد یا فن جدیدی را برای استفاده در حل مدلها ابداع نماید . در اینجا هدف كاربرد نتایج پژوهش در حل مسائل نیست (اگر چه ممكن است از آنها استفاده شود) بلكه تولید دانش در حوزه پژوهش در عملیات است . در این نوع پژوهش ، پژوهشگر با تعریف مساله ، جمع آوری داده ها ، مدلسازی و كاربرد نتایج حل مدل روبرو نیست و بنابراین روش پژوهش متفاوت و كمتر قابل مستندسازی خواهد بود .
همانطور كه مشاهده می شود روش پژوهش در هر دسته متفاوت از دیگر دسته ها خواهد بود . دسته اول و دوم براساس تعاریف ، پژوهش كاربردی هستند اما ممكن است پژوهشهای دسته اول منجر به انجام پژوهش های دسته دوم و سوم و پژوهش دسته دوم منجر به پژوهش دسته سوم گردد ؛ پژوهش در دسته سوم ، پژوهش از نوع محض است .

پژوهش در عملیات و مهندسی صنایع ؛ شباهتها و تفاوتها
تا اواخر سالهای ۱۹۴۰ توسعه مهندسی صنایع مبتنی بر روشهای سنتی تیلور ، گانت و گیلبرت بود . بعد از جنگ جهانی دوم و در اواخر سالهای ۱۹۴۰ و اوایل ۱۹۵۰ ، پژوهش در عملیات به واسطه موفقیتهای بدست آمده در جنگ ، جای خود را در فعالیتهای صنعتی ، بخشهای خدماتی و سازمانهای دولتی و خصوصی باز كرد . مفاهیمی كه توسط تیلور ، گانت ، گیلبرت و دیگران توسعه داده شده بودند نیازمند تحلیل مقداری دقیق تر و روشهای سیستم گرا بودند كه تا آن زمان بصورت سنتی به كار گرفته می شدند . ظهور پژوهش در عملیات ، نقطه عطفی در تحول روشهای مهندسی صنایع بود كه نتیجه آن توسعه روشهای مقداری ، الگوریتمهای ریاضی و ... بود كه در بكارگیری موثر مفاهیم توسعه یافته توسط تیلور و دیگران استفاده شد . ممكن است این پرسش مطرح شود كه آیا مهندسی صنایع و پژوهش در عملیات یك نظام واحد هستند یا دو نظام جدا از هم ؟ تاریخ مهندسی صنایع و پژوهش در عملیات جدای از هم است اما فلسفه وجودی هر دو یكی است ؛ یعنی ارائه راه حلهای موثر و كارا برای مسائل مربوط به طراحی ، تحلیل و ارزیابی .
تفاوت اصلی مهندسی صنایع و پژوهش در عملیات حوزه تحلیل ، نوع مدلها و متدولوژی ای است كه هر یك استفاده می كنند . توسعه های اولیه مهندسی صنایع در ارتباط با كارگاههای ساخت بوده و به شدت مبتنی بر استفاده از روشهای سیستماتیك ذهنی به جای استفاده از روشهای ریاضی می باشد . بعضی از این روشها شامل برنامه ریزی فرایند ، بهبود روشها ، استاندارد سازی زمان انجام كار و استفاده از آنها و ارزیابی كار می باشند كه از جمله روشهای سنتی مهندسی صنایع به شمار می آیند . اما در سی سال اخیر بخش اعظم مهندسی صنایع از طریق فنون تحلیل مبتنی بر مفاهیم ریاضی كاربردی صورت گرفته است (میلر و شمید ،۱۹۸۴).
قلمرو تحقیق در عملیات

برخی از نمونه‌های كاربرد تحقیق در عملیات به شرح زیر است:
·مدیریت بهینه حمل و نقل كالا و مواد در شبكه‌های ارتباطی جاده‌ای،دریایی، هوایی و لوله‌های انتقال
· ارزیابی بهره وری، كارایی و اثربخشی
·برنامه‌ریزی زمانی جلسات مختلف در مدارس، دانشگاه‌ها و كنفرانس‌ها با هدف كاستن از زمان‌ های تلف شده و افزایش اثربخشی آموزش
· تخصیص بهینه نیروهای كاری به مشاغل
· بودجه‌ریزی بهینه با هدف استفاده موثر از هزینه‌ها
· طراحی ساختار كارخانه ها با هدف جریان بهینه مواد و كالاها
· ایجاد شبكه‌های ارتباطی با كمترین هزینه و اطمینان از كیفیت خدمات
· مدیریت ترافیك خیابانی و جاده‌ای
· طراحی ساختار چیپ‌های كامپیوتری با هدف كاهش زمان تولید ( و بنابراین كاهش هزینه‌ی تولید)
· مدیریت جریان مواد و كالا در زنجیره تامین
· زمان‌بندی:

o كاركنان
o مراحل تولید
o مدیریت پروژه
o انتقال داده‌ها در شبكه‌ها
o رویدادهای ورزشی و پوشش تلویزیونی

تحقیق در عملیات به طور گسترده در سازمان‌ها و موسسات دولتی و خصوصی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به دلیل ماهیت آن، تحلیل‌گران تحقیق در عملیات می‌توانند با استفاده از دانش خود در حوزه‌های تخصصی دیگر وارد شوند.

تحقیق در عملیات

مطالب مشابه :