فضاهای گمشده شهری

فضاهای گمشده . Lost Spaces شناخت فضاهای گم شده ی درون شهری به همراه بررسی تطبیقی آن در شهر قم سال دوم، شماره نوزدهم، آبان 1389 /قم شناسی، مقالات تحلیلی

نوشته شده توسط فاطمه آیت اللهی / دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری

مقدمه

آنچه که بیش از هر معیاری یک شهر را از سایر شهرها متمایز می کند، میزان سرزندگی و حضور شهروندان در فضاهای عمومی آن شهر است. اینکه یک شهر و فضاهای عمومی و در¬دسترس آن ،چگونه به نیازهای شهروندان خود پاسخ گفته و چه تصویری از خود بر ذهن شهروندان اش به یادگار گذاشته است.

سیمای شهری مطلوب (تصویر ذهنی شهروندان از یک شهر) در یک رابطه ی دوسویه، میان میزان ادراک یک شهروند و منظرشهری مطلوب شکل می گیرد. توجه به این رابطه ی دوطرفه می تواند از طریق ایجاد یک منظر شهری مطلوب از یک سو و بالابردن میزان درک زیباشناسی یک شهروند از سوی دیگر صورت گیرد.

کارشناسان طراحی شهری، منظر شهری و معماری، از طریق شناخت نیازهای شهر و شهروندش می توانند فضاهای عمومی رها شده و مرده ی یک شهر را به فضاهای شهری سرزنده ای تبدیل کنند ؛که با داشتن یک منظرشهری مطلوب، به پیروی از آن، سیمای شهری ماندگارتری به وجود آورند.

کلان شهر قم، به عنوان یکی از کلان شهرهای در حال توسعه ی کشور، از نظر داشتن فضاهای شهری سرزنده از فقیرترین شهرهای کشور در این زمینه به شمار می رود. بنابراین شناخت فضاهای عمومی رهاشده که پیاده روها ، پیش فضاها، فضاهای زیرین روگذرها ، زمین های به جا مانده در توسعه های تک عملکردی و... را در برگیرد, می تواند پتانسیل های طراحی مناسبی را در اختیار کارشناسان و طراحان مرتبط قرار دهد.

مبانی

راجر ترانزیک به عنوان نظریه پرداز شهری در دوره کم رنگ شدن رویکردهای مدرن و شکل گیری نظریه های پست مدرن با کتاب Finding Lost Space در سال 1986 توجه طراحان را به سوی فضاهایی از شهر سوق می دهد که در جریان رویکرد مدرنیستی؛ میان ساختمان ها ، بزرگراه ها و برج های بلند مرتبه رها شده و چهره ی شهر را مرده و نازیبا کرده اند. ترانزیک در طرح مسئله و تعریف فضاهای گم شده چنین می نویسد :

The Problem Of Urban Desing & What is lost space ?

مسئله ی طراحی شهری چیست ؟

در شهرهای امروزی ، طراحان با چالش خلق محیط های بیرونی به عنوان فضاهایی روبه رو هستند که چارچوب توسعه های جدید را به صورت یکپارچه و متحد فراهم می سازند. نقش عمده ی طراحان ، طراحی آرایشی یا سطحی فضاهای بی شکل و بی برنامه ای است که برای اولین بار برای استفاده ی عموم طراحی شده اند.

فرایند معمول توسعه های شهری، با ساختمان ها به صورت اشیای مجرد در منظرشهری برخورد می کند و نه به عنوان جزئی از یک کل بزرگ تر مانند خیابان، میدان و یا فضاهای عمومی در دسترس. تصمیمات پیرامون الگوهای توسعه از نقشه های دو بعدی کاربری زمینی تشکیل شده است که رابطه ی سه بعدی میان ساختمانها و فضاهای پیرامون آنها و درک واقعی رفتار انسانی در آنها نادیده گرفته شده است. بنابراین آنچه که در بیشتر فضاهای عمومی نمود پیدا می کند، ضد فضاهای بی شکل هستند.

فضاهای گمشده دقیقا چه چیزی هستند و چه معیارهایی آنها را از فضاهای مثبت شهری، یا پیدا شده متمایز می کند؟

فضاهای گمشده در شهر، مناظرشهری بدون ساختار و رها شده در پیرامون برج های بلندمرتبه یا میدان های شهری هستند که بدون استفاده مانده و از جریان پیاده ،دور نگه داشته شده اند. فضاهای گمشده ،قطعات پارکینگی هستند که چون حلقه ای ،هسته شهری(مرکز شهر) را در بیشتر شهرها در برگرفته اند.

این فضاها، زمین های بدون انسان (No- Man's-Lands)پیرامون لبه ی بزرگراه ها، زیرگذرها و روگذرهایی هستند که طراحان به نگهداری و استفاده از آنها کمتر توجه نشان می دهند. به طور کلی فضاهای گمشده محدوده های ناخوشایند شهری هستند که در فرایند طراحی دوباره ی فضاها هیج ارتباط مثبتی با محیط پیرامون و استفاده کنندگان خود برقرار نکرده اند.از سوی دیگر این فضاها فرصت های بیشماری را جهت بازتوسعه های شهری و خلق فضا جهت بازکشف بسیاری از منابع پنهان در شهرها در اختیار طراحان قرار می دهند.

پس از این تعریف راجر ترانزیک 5 عامل اصلی را از عوامل به وجودآورنده چنین فضاهایی می داند.

1- افزایش روزافزون استفاده از خودروی شخصی

2- جنبش معماران مدرنیست گرا و رویکرد آنها به فضاهای عمومی

3- منطقه بندی و سیاست های کاربری زمین در طرح های نوسازی شهری

4- عدم کنترل نقش سازمان های دولتی و خصوصی در تقبل مسئولیت در مقابل محیط شهری عمومی

5- رهاکردن مناطق صنعتی، نظامی و ایستگاه های حمل و نقل در هسته مرکزی شهرها

با توجه به آنچه که ترانزیک در تعاریف موردی خود از فضاهای رها شده آورده است بسیاری از این نوع فضاها در شهر قابل شناسایی است :

شکل1 : فضای به جا مانده میان ساختمانها و معابر /شهر نیویورک در سال 1984 / منبع : Finding Lost Space

شکل2: فضای به جا مانده میان ساختمان ها و معابر / خیابان زنبیل آباد، قم، 1389/ منبع : نگارنده

شکل3 : میدانچه برج هانکوک / شهر بوستن سال 1984/ منبع : Finding Lost Space

شکل4 : پیش فضای مجتمع های تجاری مروارید و ستاره / خیابان صفاییه، قم، 1389/ منبع : نگارنده

فضاهایی نظیر پیش ورودی مجتمع های تجاری مروارید و ستاره که اکنون به عنوان پارکینگ موتور از آن استفاده می شود نیز قابلیت تبدیل به فضاهای شهری سرزنده را به دلیل مجاورت با لبه فعال تجاری دارا می باشند.

شکل5 : فضای زیر روگذرهای درون شهری / / منبع : Finding Lost Space

شکل6: فضای زیر روگذر پل نیروگاه / خیابان اراک، قم ، 1389/ منبع : نگارنده

از میان فضاهای گم شده نام برده شده بسیاری از فضاها هنوز ناشناخته مانده اند که در نوشتارهای بعدی مورد بررسی قرار می گیرند. در ادامه به بررسی نمونه های موفق داخلی در استفاده از فضای زیرین روگذرها می پردازیم.

1. زیرگذر بزرگراه همت و ستاری

شکل ها ی 8و9و 10 : طرحهای هنری خانم لاله اسکندری در دیواره زیرگذربزرگراه شهید همت و ستاری

طرح های نقاشی دیواری لاله اسکندری در تقاطع بزرگراه همت و ستاری در بین سالهای 88 و 89 اجرا شده است که ترکیبی از نقاشی و کاشیکاری است و موضوع آن به گفته ی خود لاله اسکندری ،طبیعتی است که در فضاهای شهری ما به فراموشی سپرده شده است. این نقاشی دیواری در کنار فضای سبز کناری زیرگذر ،کیفیت زیبایی و سرزندگی را به فضای زیرگذر بخشیده است.

2. زیرگذر آزادراه Glosgow با عنوان خیابان پارک

شکل 11و12 و13. زیرگذر گلاسگو , خیابان پارک

زیرگذر گلاسگو در کشور اسکاتلند یکی از فضاهای گمشده است که طراحان آن را به یک فضای شهری همراه با ترکیبی از گلهای شبدری شکل، که چند عملکردی بوده و به عنوان روشنایی نیز در شب از آنها استفاده می شود، طراحی کرده اند. به وسیله ی این پیاده راه، شمال گلاسگو به مرکز شهر متصل شده است. این پروژه در سال 2009 به پایان رسیده است. فضای پیاده و دوچرخه در نظر گرفته شده به همراه مبلمان زیبای آن ،این فضاهای زیر گذر را به فضایی زیبا و تماشایی در زمان های مختلف روز تبدیل کرده است.

پیشنهاد ضوابط

در پابان چند مورد از ضوابط و نحوه ی ساخت و ساز در زیرگذرها ارائه می شود:

• ورودي هاي زير گذر مي بايست داراي گشايش هايي باشد كه حداكثر نور و هوا تامين شود.

• در زير گذرها مي بايست از کنج های تیز كه مخفي گاه ايجاد مي كنند ،پرهيز شود. کنج های موجود مي بايست به صورت گرد يا پخ اصلاح شوند

• بدنه هاي داخل زير گذر مي بايست داراي رنگ هاي شاد و روشن بوده و حس تنگي و تاريكي را القاء نكند.

• تاسيسات روشنايي مي بايست در برابر تخريب عمومي مقاوم باشد ودر عين حال تعمير و نگهداري آنها به راحتي ميسر باشد.

• سيم كشي ها وتجهيزات روشنايي مي بایست به صورت توكار و یا حتی المقدور پنهان اجرا شوند.

• روشنایی زیرگذر برای عابر پیاده 10 و سواره 15 لوکس باشد.

فضاهای گمشده شهری

فضاهای گمشده . Lost Spaces شناخت فضاهای گم شده ی درون شهری به همراه بررسی تطبیقی آن در شهر قم سال دوم، شماره نوزدهم، آبان 1389 /قم شناسی، مقالات تحلیلی

مطالب مشابه :

فضاهای شهری