داروها و اثرات سمی آن ها بر گوش

با مصرف روزافزون دارو ها و نیز با تنوع ایجاد شده در بازار دارویی جهان همه روزه شاهد عوارض دارویی هستیم که اتوتوکسیسیتی جزء عمده ای از این عوارض را دربرمی گیرد. دامنه ی این عوارض از یک عدم تعادل خفیف تا اختلال کامل تعادل و از یک وزوز گوش ساده تا کری کامل متغیر است. معمولا کاهش شنوایی در فرکانس های بالا روی می دهد و می تواند به سمت عدم درک کامل گفتار پیشرفت نماید. وزوز گوش نیز می تواند وجود داشته باشد و به یک کری کامل بیانجامد.

معمولا بیمار به علت وزوز گوش مراجعه نموده و از افت شنوایی خود بی خبر است. کری موقت در مسمومیت با سالیسیلات ها و کینینها دیده می شود و در استعمال دیورتیک های موثر بر قوس هنله (فورسماید و ادکرین) نیز می تواند موقتی باشد که در صورت قطع سریع دارو آسیب حلزون متوقف می شود. کری در اثر مصرف آمینوگلیکوزید ها اغلب دائمی بوده و به ندرت ممکن است برگشت نماید. این کاهش شنوایی معمولا 4-3 روز پس از درمان بروز می نماید و متعاقب یک دوز مصرفی نادر است.

نوع کری ایجاد شده در اثر آنتی بیوتیک ها و دیورتیک های موثر بر قوس هنله نیز با هم متفاوت است. در آنتی بیوتیک ها ابتدا فرکانس های بالا گرفتار شده و منحنی ادیوگرام دارای شیب تند است که با تشدید ضایعه ی حلزون – در انواع شدید- تدریجا به صورت صاف در می آید و تمام فرکانس ها را درگیر می سازد. حال آنکه در دیورتیک ها اغلب منحنی ادیوگرام صاف و یا با شیب خفیف بوده که با وزوز گوش شدید و ناراحت کننده ی آن هماهنگ است. این اتوتوکسیسیتی تقریبا همواره دو طرفه و قرینه می باشد. لکن علائم یک طرفه اتوتوکسیسیتی را رد نمی کند.

وزوز گوش در مصرف دیورتیک های حلقوی وریدی، بعد از چند دقیقه بارز شده و آزار بیمار را باعث می شود که توام با افت شنوایی در فرکانس های بالاست. اما آسیب های کمتر در اثر این گونه داروها، با کری پیش رونده و منحنی صاف و همراه با وزوز گوش متوسط است که چندان بیمار را آزار نمی دهد. سالیسیلات ها، کینین ها و ماندلامین داروهایی هستند که می توانند وزوز گوش بدون کری قابل کشف بدهند.

به طور کلی می توان گفت اتوتوکسیسیتی از لحاظ بالینی با سه علامت عمده ی وزوز گوش، سرگیجه و کاهش شنوایی بروز میکند.

مکانیسم اتوتوکسیسیتی

استفاده از اثرات مفید داروها، در واقع بهره بردن از سمیت انتخابی دارو می باشدکه طی آن، سلول،ارگانیسم یا اندام ویژه ای دچار ضایعه می شود و هدف از مصرف دارو به دست می آید. این اثرات توسط مکانیسم های زیر بروز می نماید:

الف) تجمع: مثلا ید و یا ید رادیواکتیو در سلول های تیروئیدی هر نقطه از بدن تجمع می یابد.

ب) اختلاف در ساختار های سلولی: باکتری ها دارای دیواره ی سلولی می باشند که سلول های انسانی فاقد آن است و مثلا دارویی مانند پنی سیلین با تاثیر بر این دیواره مانع رشد باکتری می شود.

ج) راه های بیوشیمیایی اختصاصی: دارو با مداخله در مسیر های بیوشیمیایی خاص هر سلول که در بافت های مختلف متفاوت است اثرات خود را ایجاد می کند.

داروهایی که در صورت مصرف آنها وزوز گوش بروز می کند به شرح زیر می باشند:

سالیسیلات ها

تاثیرات سمی آسپرین بر روی گوش معمولا در دوز های بالا ظاهر می شود، لکن این اثرات در دوز های درمانی نیز گزارش شده اند. این اثرات معمولا برگشت پذیر بوده و به ندرت دائمی می شوند. عمده علائمی که در اتوتوکسیسیستی با آسپرین مشاهده می شود وزوز گوش و کاهش شنوایی است، گرچه اثرات وستیبولار نیز می تواند ایجاد کند. کاهش شنوایی به علت آسپرین معمولا خفیف تا متوسط بوده و اغلب هر دو گوش را درگیر می کند و معمولا به صورت کاهش شنوایی صاف(Flat loss) می باشد.

وزوز گوش به علت آسپرین دارای فرکانس بالا KHz9-7 بوده و ماهیت صدادار یا tonal دارد و اولین علامت اتوتوکسیسیتی با سالیسیلات هاست. آسپرین شایع ترین علت وزوز گوش در اطفال استو با وجود مقادیر سمی – که ندرتا در مسمومیت دارویی به وجود می آید- می تواند باعث کری دائمی شود.

در بالغین توکسیسیتی با مصرف 8-6 گرم آسپرین در روز پدید می آید و سطح سرمی mg/dl20 و یا بیشتر می تواند موجب افت شنوایی شود که با افزایش این مقدار افت شنوایی شدید تر خواهد شد. با قطع مصرف دارو مواد سمی مربوطه به سرعت متابولیزه و دفع می شود و طی 72-24 ساعت شنوایی طبیعی می شود. 50٪ دارو طی 24 ساعت و بقیه در 48 بعدی از طریق ادرار دفع می شود. ترکیب هیدروکودون/استامینوفن دارای آثار اتوتوکسیک نیست.

آمینوگلیکوزیدها

1.جنتامایسین: این دارو عمدتا وستیبول را درگیر می کند و کمتر به حلزون آسیب می رساند. این دارو در حال حاضر بیشترین مشکل آنتی بیوتیکی را در مقایسه با سایر آنتی بیوتیک های اتوتوکسیک دارد. در کشور ما به علت مصرف بی رویه ی آن از علل عمده کاهش شنوایی دارویی تلقی می گردد. سطح سرمی 12-10 میکروگرم در سانتی متر مکعب دارو، باعث اتوتوکسیسیتی نمی شود، لکن با غلظت های بالاتر، ابتدا علائم وستیبولار بروز نموده و با تداوم استعمال کاهش شنوایی ظاهر می شود که در ابتدا فرکانس هاس بالا را درگیر می کند.

2. کانامایسین: دارای اتوتوکسیسیتی کمتر از جنتامایسین است ولی بر خلاف آن، در ابتدا حلزون شنوایی را درگیر می کند. این آزردگی – برخلاف جنتامایسین- می تواند به طور ناگهانی و چند دقیقه بعد از تزریق بروز نماید و ممکن است با وجود قطع دارو تداوم یابد و حتی چند ماه پس از قطع دارو پدید آید.

3.نئومایسین: هم اکنون مصرف عمده ی این دارو به صورت موضعی است چرا که دارای اثرات سمی بر روی شنوایی و کلیه می باشد. اثرات منفی این دارو بر روی شنوایی از راه جذب دهانی گزارش شده است. دوز 8-5 گرم از دارو که طی 6-4 روز برای آماده سازی روده ها به کار می رود می تواند باعث وزوز گوش و افت شنوایی پایا بشود.

نئومایسین، کانامایسین از گوش داخلی دیرتر از نسوج دیگر تخلیه می شوند فلذا اتوتوکسیسیتی ناچیزی ایجاد می کنند که مثلا 2-1 هفته پس از قطع دارو می تواند بروز نماید.

4. توبرامایسین: این دارو با طیف ضد باکتری مشابه با جنتامایسین اثرات اتوتوکسیک نظیر کانامایسین ایجاد کرده و علائم وستیبولار آن کمتر شایع است.

5. آمیکاسین: از مشتقات کانامایسین بوده و با طیف اثری مشابه جنتامایسین می باشد. این دارو دارای توکسیسیتی بر روی حلزون بوده ولی میزان بروز آن کمتر از جنتامایسین است. اتوتوکسیسیتی آمیکاسین و جنتامایسین ممکن است یک طرفه باشد.

سایر آنتی بیوتیک های اتوتوکسیک

اریترومایسین: این دارو از خانواده ی ماکرولیدها بوده و دارای طیف مصرف گسترده ای است. اثرات اتوتوکسیک اریترومایسین نادر وشامل وزوز گوش و کاهش شنوایی حسی-عصبی است. این کاهش شنوایی در اکثر موارد برگشت ناپذیر بوده و می تواند برای همیشه باقی بماند. بیماران دارای اختلال عملکرد کلیه و کبد، بیشتر در معرض خطر این عوارض هستند. تزریق سریع و وریدی آن باعث کری جزئی و برگشت پذیر می شود.
کینین ها: این خانواده به عنوان یک داروی ضد پرتوزوا در درمان و پیشگیری مالاریا و نیز در بیماری های دیگر نظیر آرتریت روماتوئید کاربرد دارد. اتوتوکسیسیتی ایجاد شده توسط این گروه مانند سالیسیلات ها می باشد و سندرومی شامل وزوز گوش، کاهش شنوایی حسی- عصبی و سرگیجه را ایجاد می کند.

مشتقات کینین به ندرت به عنوان منبع اختلال شنوایی به تناهیی شناخته می شوند. وزوز گوش در این بیماران برگشت پذیر است. لکن برخی مشتقات کینین که برای پیشگیری مالاریا به کار می روند باعث وزوز گوش طولانی و بارز می شوند. کری دائمی نیز در اثر مصرف دوز های بالا می تواند ایجاد شود. کینین و کلروکین چنانچه در آبستنی به کار روند، نوزاد ممکن است دچار کری مادرزادی ناشی از هیپوپلازی حلزون شود. تحقیقات اخیر نشان داده است، کینین ها بر روی سلول های مژکدار خارجی (outer hair cell) آسیب ایجاد می کنند.

داروهای ضد سرطان

داروهای ضدسرطان متعددی شناخته شده اند که دارای آثار اتوتوکسیک هستند. مهمترین داروی این خانواده که دارای طیف گسترده ی مصرف می باشد، سیسپلاتین می باشد.

این دارو که در موارد شیمی درمانی کانسرها به کار می رود، دارای آثار درمانی خوبی بر روی کانسرهای بیضه، تخمدان، گردن رحم، پستان،پروستات و برخی سرطان های سر و گردن است. اثرات اتوتوکسیک آن کمتر از آمینوگلیکوزید ها می باشد زیرا این دارو به صورت دوز واحد تجویز شده و فواصل بین هر دوز طولانی است. عوارض اتوتوکسیک آن معمولا 2 روز پس از شروع درمان ظاهر می شود ولی می تواند پس از 7 روز بروز نماید.

وزوز گوش اولین علامتی است که ظاهر شده و اغلب گذرا است لکن می تواند پایدار و دائمی بماند. علامت دوم آن کاهش شنوایی است که دارای میزان بروز متغیری می باشد. این کاهش شنوایی اغلب فرکانس های بالا KHz8-6 را درگیر می کند ولی اگر مقدار دوز مصرف کلی دارو افزایش یابد می تواند فرکانس های متوسط و پایین را درگیر کند. مصرف دوز بالای دارو می تواند کاهش شنوایی دوطرفه و پایدار ایجاد نماید. آسیب عمده ی این دارو بر روی حلزون شنوایی است لکن شواهدی نیز وجود دارد که می تواند اثرات سمی بر روی وستیبول ایجاد نماید.

عوامل و داروهایی وجود دارند که می توانند بدون کاهش اثر ضد سرطانی دارو عوارض آن را کاهش دهند. این دارو ها شامل استازولامید، سولفورنوکلئوفیل، اکسیژن دارای رادیکال آزاد و آنتی بیوتیک های اسید فسفونیک می بلشند. این دارو ها بیشتر اثرات نفروتوکسیک دارو را کاهش می دهندو کمتر بر روی اثرات اتوتوکسیک آن تاثیر دارند. لکن به طور کلی عوامل آنتی اکسیدان اثر محافظتی بر روی عوارض گوشی این دارو دارند.

یکی دیگر از اعضا خانواده سیسپلاتین، کربوپلاتین می باشد که آنالوگ سیسپلاتین است. مطالعات فیزیولوژیک و مورفولوژیک دارو نشان می دهد که اثرات توکسیک آن کمتر از سیسپلاتین است. مکانیسم اثر آن مانند آمینوگلیکوزید ها می باشد به طوری که باعث آسیب سلول های مژکدار واضمحلال آنها خواهد شد. این آسیب در ابتدا سلول های مژکدار خارجی را در خم قاعده ای درگیر می کند.

سایر موارد

دی سولفید کربن، مونوکسید کربن، سرب، بنزن و تتراکلرید کربن همگی علائم کوکلئووستیبولار با برتری علائم وستیبولار ایجاد می کنند. ارسنیک باعث کری می شود. پروپرانولول از داروهایی ایت که وزوز گوش گوش و کری مختصر می دهد.

پلی میکسینB، ویومایسین، کلیستین، یدوفرم، کلروفرم، آنتی توکسین کزاز، پیلوکارژین و ... بالقوه اتوتوکسیک هستند. ژلفوم نیز با آزاد ساختن فرم آلدئید می تواند کاهش شنوایی بدهد.

داروها و اثرات سمی آن ها بر گوش

مطالب مشابه :

خط مشی شناسايي صحيح بيماران قبل ازانتقال خون

پیشگیری از عفونت در اتاق عمل

چک لیست ارزیابی بخش دیالیز

مننژیت

داروها و اثرات سمی آن ها بر گوش

آنتی بیوتیکهای تزریقی

پنی سلین