گچ بری
lهنرهای سنتی ایران ، تجلی نمادین جهانی ابدی و ازلی است که این جهان را محلی گذرا و واسطه‌ای برای رسیدن به مرتبه‌ای والاتر به منظور وصول به آرامش درونی می‌داند lحاصل دسترنج هنرمندانی است که برای اعتلای این هنر با تکیه بر ایمان خویش ،از جانِ خود مایه گذاشته و در این راه از هیچ کوششی دریغ نورزیده‌اند. همراه با اساتید معماری، استادان صنایع دستی نیز با همان تفکر فوق اما تجلی یافته در هنرِ خاص خویش، تکامل بخش و اثرگذار بر معماری سنتی ایرانی بوده‌اند . lتزیین و آرایش ساختمان که جزء لاینفک معماری محسوب می‌شود در آجرکاری، کاشی کاری، گچبری و آینه کاری در کنار قالی بافی، گلیم بافی، قلمکاری ، سفالگری، منّبت کاری، کنده کاری چوب، گره چینی و همچنین سایر دست آوردهای صنایع دستی نمود یافته و پیوندی یگانه ایجاد نموده که فضای معماری ایران را آکنده از زیبایی معنوی می‌سازد و این خود زیبایی ظاهری را نیز به همراه دارد. lمعماری با سایر هنرهای ایرانی ،تارهای به هم تنیدة یکپارچه‌ای است که از یکدیگر تأثیر پذیرفته‌اند ؛ به ویژه صنایع دستی که علاوه بر تزیینی بودن و جنبه‌های زیبایی شناسانه، نقش کاربردی در زندگی روزمره افراد جامعه دارد. صنایع دستی به دلیل عدم نیاز به سرمایه‌گذاری بسیار و وجود مواد اولیة محلی برای تولید و وجود زمینه‌های توسعه در مناطق مختلف و ایجاد ارزش افزودة بالا، بخش عظیمی از نیروی انسانی واقتصادی ایران را به خود مشغول کرده است و این امر در معماری سنتی نقش ِ بارزی دارد. lصنایع دستی و معماری همواره مکمل یکدیگر بوده‌اند و دارای ویژگی‌های مشترک می‌باشند . بناهای ایرانی مانند مسجد، مناره، خانه، باغ، پل، قلعه، آب انبارها و... هر کدام به نوعِ خاصی از صنایع دستی نیاز دارد که برخی از انواع آن کاشی کاری، مشبّک کاری، نقاشی دیواری، منّبت کاری و غیره است. تنوع اقلیم آب و هوایی در ایران موجب گوناگونی بسیار در معماری و تزیین آن گردیده است و در نتیجه انواع و اقسام صنایع دستی در تزیین معماری، نقشِ عمده‌ای دارند. lصنایع دستی در رشته‌های گوناگون همچون: قالی‌بافی ،گلیم‌بافی، سفالگری ،آبگینه سازیِ محصولاتِ فلزی ، سنگ‌تراشی، چوب تراشی ، حصیربافی ، کاشی کاری تا رودوزی‌ها ارتباط مستقیم با معماری دارد به طوری که ساخت شکل آنها بستگی به فضای معماری سنتی ایرانی دارد و همین طور بعضی از اجزاء و فضاهای معماری، متناسب با کالاهای صنایع دستی ساخته می‌شود . معماری سنتی ایران در ایجاد صورت‌های مختلف صنایع دستی نیز نقشِ عمده‌ای را به عهده داشته است ؛ به طور مثال بافنده، اندازه قالی را براساس وسعت اتاق‌ها می‌بافد و سفالگر براساس جایگاه سفال در فضای ساختمان شکل و حجم مورد نظر را می‌سازد . هماهنگی صنایع دستی با معماری نه تنها از نظر فرم و رنگ بلکه از نظر محتوایی نیز هم خوانی دارد و هنرمند سعی نموده، ارتباط خویش با طبیعت و دیدگاه معنوی خویش نسبت به هستی را متجلی سازد .
صنایع دستی به علت تنوع و وسعت در رشته‌های گوناگون، کاربردهای زیادی در تزیین معماری دارد که شامل چهار بخش می‌شود
l۱) تزیین نمای بیرونی ؛ l۲) تزیین فضاهای ورودی ؛ l۳) تزیین درونِ بنا ؛ l۴) تزیین فضای اتصالِ درون و بیرون بنا lتزیینات بیرونی ساختمان باید به نحوی باشد که در برابر تغییرات آب و هوا و نور خورشید مقاوم باشد و کیفیت خود را از دست ندهد. این تزیینات بیشتر شامل کاشی کاری به صورت معرّق یا هفت رنگ می‌باشد که علاوه بر تزیین بنا با نقوش و رنگ‌های گوناگون، عایقی در برابر برف و باران و گرما و سرما است. کاشی کاری در معماری ایران در واقع شناسنامه بنا می‌باشد و تاریخ مشخص و سیرِ تحولی منظمی را دارا است. با آغاز دوره اسلامی، کاشی کاری در اماکنِ مذهبی تجلی خاصی می‌یابد، محراب و گنبدِ مسجد شیخ لطف ـ الله و گنبدِ مزار شاه نعمت اللّه ولی در ماهانِ کرمان، مسجد کبود تبریز و گنبد مسجد چهار باغ اصفهان، نمونه بارز این هنر می‌باشد . lکاشی کاری، مهمترین ویژگی تزیین معماری سنتی ایران است که ادامة همان آجرکاری است. نکته حائز اهمیت در کاشی کاری ایران رنگ لعاب است، رنگ کاشی‌های ایرانی اکثراً فیروزه‌ای و لاجوردی بوده و رنگ‌های سفید و سبز و طلایی نیز در درجه دوم می‌باشد و این رنگ‌ها در بین هنرهای سنتی ایران مشترک می‌باشند lفضاهای ورودی بنا در معماری ایرانی و خصوصاً بناهای مسکونی و مذهبی بخشِ مهمی را به خود اختصاص داده است که با پوششی به صورت سایه‌بان با طاق کمانی همراه بوده است .تزیین این قسمت از بنا عموماً کاشی کاری است، در ضمن نمونه‌های آینه‌کاری و مشبک کاری آجری نیز وجود دارد . آینه کاری از هنرهای ظریفی است که در نماسازی داخلی بناها، در بالای ازاره‌ها ، زیردورها ، طاق‌ها، رواق‌ها ، شبستان‌ها، سرسراها و موارد دیگر به کار می‌رود . مقرنس کاری و گچ بری نیز از تزیینات معماری محسوب می‌گردد. مقرنس کاری که تداوم آجر چینی است توازنی را القا می‌نماید که گویی وظیفه انتقال سقف یا گنبد بر پایه‌ها را داراست و همانند نسبت آسمان به زمین است . lتزیینات داخلی یک بنا نسبت به نوع آن تفاوت‌های گوناگونی دارد و این تفاوت در دوره‌های گوناگون، تنوع بیشتری به خود می‌گیرد ولی در همة آنها وجوه مشترکی نیز وجود دارد و از آن جمله ایجاد فضایی است که انسان‌های استفاده کننده از آن بنا، آمالشان در آن تحقق می‌یابد و آرامش می‌یابند. در تزیین داخلی یک بنا از تنوع هنر صنایع دستی استفاده بیشتری می‌توان نمود. قالی علاوه بر زیرانداز بودن یکی از اجزای مهم در تزیین فضای داخلی بناهای ایرانی می‌باشد. زیرا کف بنا را که انسان‌ها بر آن می‌نشینند و می‌خوابند، می‌پوشاند و گاه نیز به عنوان تزیینی زیبا بر دیوار کوبیده می‌شود و گاهی نیز از قالی‌های دو طرفه به عنوان سطحی جدا کننده بین دو فضا استفاده می‌شود. نزدیکی طرح و نقشِ قالی با نقوشِ کاشی، نزدیکی و انسجامِ هنرهای ایرانی را بیان می‌دارد. lزیراندازهای دیگری چون گلیم ،جاجیم و منسوجات سنتی و پرده‌های قلمکار با کاربردهای گوناگون و وسایل تزیین شده با خاتم و منّبت و معرق چوب، انواع رودوزی‌ها و اشیای فلزی ، همه و همه ،آرایش دهنده محل زندگی ایرانی می‌باشند. صنایع دستی در معماری ایران تنها نقشِ مزّین کنندة فضا را ندارند بلکه هر کدام در جایگاه خود کاربردهای گوناگونی دارد . تزیین بین فضای داخلی و خارجی شامل درها و پنجره‌هاست. «درِ» بناها که در گذشته از چوب ساخته می‌شد مأوایِ سرپنجه هنرمندانِ منّبت کار و فلز کار بود. «در»های کنده کاری شده و منبت کاری همراه با کلون‌های بسیار زیبای فلزی ،جایگاه و اهمیت بنا را روشن می‌ساخت. نقوشِ ایجاد شده بر روی درها هم چون نقوشِ نمادین، در هنرها جلوه‌گاهِ تفکر و فرهنگِ ایرانی است. نقش «خورشید» که مهمترین نقشِ موجود بر روی درها می‌باشد، علامتی برای روشنی، برکت و سلامتی برای صاحبخانه است . پنجره نیز که اشاعه دهنده نور و روشنی به فضای داخلی می‌باشد اکثراً با چوب، گره چینی می‌شود .و گاه با شیشه‌های رنگین ،رنگین کمانی از نور را در فضای داخلی ایجاد مینمایدهنر گچبری
lایرانیان از دیرباز با عنصری به نام "گچ " آشنائی داشته اند. این نکته را کشف آثار گچی در هفت تپه خوزستان که مربوط به تمدن ایلامی است تائید می کند. به یقین اشکانیان و هخامنشیان نیز با این عنصر و تکنولوژی ساخت تزئینات گچی آشنا بوده اند. گچبریهای کوه خواجه در جنوب شرقی ایران مربوط به تمدن اشکانی است. lدر عصر ساسانی تکنیک و روشهای خاص به همراه نقوش مختلف حیوانی، انسانی، گیاهی و هندسی مورد توجه قرار گرفت و با تلفیق روشهای مختلف مناظر جالب توجهی به دست آمد که باعث شد تحولاتی در هنرهای دیگر آن عهد و آغاز اسلام بوجود آید. lبا گسترش اسلام در ایران طرحهای مختلف همچون "اسلیمی " و "ختائی " در تزئین مساجد و مدارس به کار گرفته شد و در گچبری های بدست آمده تا زمان مغول از بهترین طرحها و نقشه ها استفاده می شد. بطوری که تا پیش از رواج کاشیکاری، گچ تنها عامل زیبائی و تزئین بناها و فضاهای مذهبی شد محراب مسجد جامع اصفهان بیانگر رشد و شکوفائی این هنر می باشد. lبا روی کارآمدن صفویان از گچبری تنها در داخل منازل اعیان و اشراف وقت استفاده می شد و تا دوران قاجار نیز استفاده از گچ ادامه داشت. در دوران پهلوی به دلیل رواج گچبریهای پیش ساخته این هنر در سراشیبی سقوط قرار گرفت بطوری که امروز استادان گچبر قدیمی تنها به مرمت آثار باقی مانده از قدیم مشغول هستند و کمتر استادکاری در پی خلق آثار بدیع و جالب است. lامروز برخی از آثار گچبری در ایران از شهرتی عالمگیر برخوردار هستند. از دیگر هنرهائی که در گچبری مورد استفاده قرار می گیرند خطوط اسلامی و به خصوص خط نسخ می باشند.
از محرابهای معروفی که با گچبری تزئین شده اند. محراب مسجد ملک کرمان (مربوط به سال ۴۷۷ هجری قمری)، محراب مسجد زواره (در نزدیکی اردستان با تاریخ ۵۳۰ هجری قمری)، محراب مسجد اولجایتو در مسجد جامع اصفهان (مربوط به سال ۷۱۰ هجری زمان حکومت سلطان محمد خدابنده، معروف به اولجایتو و محراب مسجد آقانور(که در سال ۱۰۳۹ هجری قمری ساخته شده است) می باشد.
از اساتید معروف این هنر در حال حاضر استاد رضا اعظمی و استاد حسن ریاحی هستند. از آثار معروفی که استاد اعظمی ساخته است محراب گچبریهای هارونیه است.
از آثار استاد حسن ریاحی نیز می توان به گچبری هائی که در خانه های قدیمی به جا مانده از دوران صفویه و قاجار همچنین بازسازی گچبریهای خانه معروف امام جمعه و مرمت و قطاربندی ها و آینه کاریهای شهشهان اشاره کرد.
در سالهای پس از پیروزی انقلاب سازمانهای ذیربط و مسئول همچون سازمان میراث فرهنگی و سایر نهادها با استفاده از استادکاران و شاگردان مستعد آنان به مرمت بسیاری از شاهکارهای گچبری بناهای قدیمی پرداخته و در راه احیاء این هنر اصیل ایرانی گام های موثری برداشته اند.
شواهد باستانشناسی نشان می دهند که تاریخ ساخت گچ به پیش از ساختن خشت و پخت آن به صورت آجر می رسد. در قدیمی ترین بنای دنیا، یعنی اهرام ثلاثه مصر که قدمتی چهار هزار و پانصد ساله دارد، از گچ به عنوان ماده چسبنده مقاوم بعد از ازاره در بین سنگ ها و جهت کلاف سازی آنها استفاده شده است. یکی از کاربردهای ویژه گچ، اندود کردن دیوارها و سطوح داخلی ساختمان ها است و هنر گچبری، این آراستگی را به حد کمال و دلنوازی می رساند.
به کار بردن تزئینات گچی در تزیین دیوارها، روش معمول در شهر های ایران و عراق بوده است. اولین مردمی که در ایران به این کار دست زدند هخامنشیان و سپس ساسانیان بودند و اعراب در جریان فتوحات خویش، این هنر را از آنها فرا گرفتند. هنرمندان دوره اموی به طور وسیعی کاخ ها را با گچبری منقوش برجسته تزئین می نمودند. نمونه بسیاری از این گچبری ها در کاخ های «خربة المفجر»، «الحیر الغربی» و «المنیه» به کار برده شده است که گچبری های کاخ المنیه به واسطه در بر داشتن عناصر آدمی و حیوانی در کنار تزئینات هندسی و گیاهی، اهمیت بیشتری دارد.
گچ بری های سامرا - قرن سوم هجری
lروش تزیینات گچی روی دیوارها، پس از به کار گیری خشت در بناها گسترش پیدا کرد و این روش در کاخ های شهر سامرا رواج یافت. پایین دیوارها با ازاره گچی به ارتفاع حدود 100 سانتی متر پوشانده می شد. این گونه تزیینات در دو قصر جوسق و بلکوارا به کار رفته است. مجموعه تزیینات کاخ های سامرا در مرحله اول طبیعی هستند اما در دوره بعد عناصر تزیینی از طبیعت فاصله می گیرند. در سومین مرحله، زمینه تزیینات عمق چشمگیری می یابد که بهترین نمونه های آن در کاخ بلکوارا به چشم می خورد. در این دوره، ابتکار پوشش سطح آن چنان کامل گردید که تقریبا تمام زمینه را می پوشاند و این امر که برای نخستین بار در هنر اسلامی رواج یافت، اوج ترقی روش های تزیینی به شمار می رود و پس از آن در دنیای اسلام منتشر شد و از مهم ترین ارکان هنر اسلامی گردید.روش تزیینات گچی روی دیوارها از طریق حکومت طولونی از عراق به مصر انتقال یافت و نمونه هایی از آن در جامع طولون روی سطح داخلی و اطراف طاق ها و دور پنجره ها به کار برده شد.
هنرمندان دوره فاطمی، همچنان تحت تأثیر تزیینات هنر ساسانی (هنر رایج در دوره عباسی) بودند. تزیینات نقاشی گچی موجود در رواق قبله جامع الازهر از عناصر گیاهی که از روش تزیینات طولونی و عباسی اقتباس گردیده، تشکیل یافته است ولی اختلاف در طریقه استفاده از آنهاست. همچنین نمونه های زیبایی از خط کوفی مشجر در کتیبه موجود زیر سقف یافت می شود. در دوره فاطمی اهمیت تزیینات خطی افزایش یافت و به کار گیری خط کوفی مشجر روی زمینه های برگدار اشکال گیاهی انتشار یافت. قطعه گچ بری - قرن چهارم هجری - نیشابور lدر دوره ایلخانی، هنر گچبری به سرحد کمال مطلوب رسید. به وجود آمدن محراب های گسترده با انواع خطوط به ویژه گونه های مختلف کوفی، به کار گیری انواع گره هندسی با نقوش اسلیمی طوماری و اسلیمی ماری در لا به لای کتیبه و اسپرهای خط با گل و برگ های پهن و نیز گودی و برجستگی نقوش، موجب تحولی عظیم و خلق شاهکارهای عظیم گچ بری در این دوران شد.
بخشی از گچ بری محراب الجایتو - قرن هشتم هجری - اصفهان
lتزیینات گچی معمول در دوره سلجوقی، در عصر ایلخانی به تدریج رو به دگرگونی رفت و پر بودن و شلوغی تزیینات تبدیل به ویژگی گچبری این دوران شد. از زیباترین نمونه این گونه تزیینات شلوغ، نقوش به کار رفته در مسجد حیدریه قزوین، جامع ورامین و محراب مسجد ارومیه را می توان نام برد. روش های متنوع کنده کاری روی گچ و شلوغی عناصر تزیینی مختلف، در قرن هشتم جایگاهی خاص یافت. بهترین نمونه بیانگر این تحول، محراب اولجایتو در مسجد جامع اصفهان است که تاریخ ساخت آن 710 ه.ق است.در دوره ممالیک بحری، روش تزیین دیوار ها با نوار های گچی منقوش به عناصر نوشتنی، روی زمینه تزیینات گیاهی رایج گردید که نمونه آن در بالای پنجره مسجد «الظاهر بیبرس» مشاهده می شود. زیباترین نمونه های گچی مملوکی، در پنجره های گچی مشبک موجود در جامع دیده می شود که با اشکال هندسی همراه با شیشه های رنگین تزیین شده است. این پنجره ها را حاشیه هایی مزین به عناصر برگ و شاخه و نوشته های کوفی در بر گرفته است.
گچ بری مدرسه عطارین -قرن هشتم هجری - فارس
lدوره تیموری، عصر به وجود آمدن رسمی بندی و کار بندی هایی از قالب های گچی مقرنس و قطار بندی های گچی ارزشمند است. به طور کلی، در هنر گچ بری این دوران انواع خطوط کوفی مشجر، مزهر، معقد و مشبک و نیز خط های محقق، نسخ، ثلث، رقاع، تعلیق و نستعلیق و به خصوص از خط معقلی، استفاده فراوان شده است. از آثار فراوان این دوره می توان به مقرنس بندی های گچی ارزشمند سر در مسجد میدان کاشان، قطار بندی های گچی مدرسه خرگرد در خواف و خطوط گچ بری شده در بقعه شیخ احمد جامی در تربت جام را نام برد.جایگاه گچبری در معماری از قدیم تا کنون
شواهد باستانشناسی نشان می دهند که تاریخ ساخت گچ به پیش از ساختن خشت و پخت آن به صورت آجر می رسد. در قدیمی ترین بنای دنیا، یعنی اهرام ثلاثه مصر که قدمتی چهار هزار و پانصد ساله دارد، از گچ به عنوان ماده چسبنده مقاوم بعد از ازاره در بین سنگ ها و جهت کلاف سازی آنها استفاده شده است. یکی از کاربردهای ویژه گچ، اندود کردن دیوارها و سطوح داخلی ساختمان ها است و هنر گچبری، این آراستگی را به حد کمال و دلنوازی می رساند.
به کار بردن تزئینات گچی در تزیین دیوارها، روش معمول در شهر های ایران و عراق بوده است. اولین مردمی که در ایران به این کار دست زدند هخامنشیان و سپس ساسانیان بودند و اعراب در جریان فتوحات خویش، این هنر را از آنها فرا گرفتند. هنرمندان دوره اموی به طور وسیعی کاخ ها را با گچبری منقوش برجسته تزئین می نمودند. نمونه بسیاری از این گچبری ها در کاخ های «خربة المفجر»، «الحیر الغربی» و «المنیه» به کار برده شده است که گچبری های کاخ المنیه به واسطه در بر داشتن عناصر آدمی و حیوانی در کنار تزئینات هندسی و گیاهی، اهمیت بیشتری دارد.
روش تزیینات گچی روی دیوارها، پس از به کار گیری خشت در بناها گسترش پیدا کرد و این روش در کاخ های شهر سامرا رواج یافت. پایین دیوارها با ازاره گچی به ارتفاع حدود ۱۰۰ سانتی متر پوشانده می شد. این گونه تزیینات در دو قصر جوسق و بلکوارا به کار رفته است.
مجموعه تزیینات کاخ های سامرا در مرحله اول طبیعی هستند اما در دوره بعد عناصر تزیینی از طبیعت فاصله می گیرند. در سومین مرحله، زمینه تزیینات عمق چشمگیری می یابد که بهترین نمونه های آن در کاخ بلکوارا به چشم می خورد.
روش تزیینات گچی روی دیوارها از طریق حکومت طولونی از عراق به مصر انتقال یافت و نمونه هایی از آن در جامع طولون روی سطح داخلی و اطراف طاق ها و دور پنجره ها به کار برده شد.
هنرمندان دوره فاطمی، همچنان تحت تأثیر تزیینات هنر ساسانی (هنر رایج در دوره عباسی) بودند. تزیینات نقاشی گچی موجود در رواق قبله جامع الازهر از عناصر گیاهی که از روش تزیینات طولونی و عباسی اقتباس گردیده، تشکیل یافته است ولی اختلاف در طریقه استفاده از آنهاست. همچنین نمونه های زیبایی از خط کوفی مشجر در کتیبه موجود زیر سقف یافت می شود.
در دوره فاطمی اهمیت تزیینات خطی افزایش یافت و به کار گیری خط کوفی مشجر روی زمینه های برگدار اشکال گیاهی انتشار یافت.
در دوره ایلخانی، هنر گچبری به سرحد کمال مطلوب رسید. به وجود آمدن محراب های گسترده با انواع خطوط به ویژه گونه های مختلف کوفی، به کار گیری انواع گره هندسی با نقوش اسلیمی طوماری و اسلیمی ماری در لا به لای کتیبه و اسپرهای خط با گل و برگ های پهن و نیز گودی و برجستگی نقوش، موجب تحولی عظیم و خلق شاهکارهای عظیم گچ بری در این دوران شد.
تزیینات گچی معمول در دوره سلجوقی، در عصر ایلخانی به تدریج رو به دگرگونی رفت و پر بودن و شلوغی تزیینات تبدیل به ویژگی گچبری این دوران شد.
اززیباترین نمونه این گونه تزیینات شلوغ، نقوش به کار رفته در مسجد حیدریه قزوین، جامع ورامین و محراب مسجد ارومیه را می توان نام برد. روش های متنوع کنده کاری روی گچ و شلوغی عناصر تزیینی مختلف، در قرن هشتم جایگاهی خاص یافت. بهترین نمونه بیانگر این تحول، محراب اولجایتو در مسجد جامع اصفهان است که تاریخ ساخت آن ۷۱۰ ه.ق است.
در دوره ممالیک بحری، روش تزیین دیوار ها با نوار های گچی منقوش به عناصر نوشتنی، روی زمینه تزیینات گیاهی رایج گردید که نمونه آن در بالای پنجره مسجد «الظاهر بیبرس» مشاهده می شود. زیباترین نمونه های گچی مملوکی، در پنجره های گچی مشبک موجود در جامع دیده می شود که با اشکال هندسی همراه با شیشه های رنگین تزیین شده است. این پنجره ها را حاشیه هایی مزین به عناصر برگ و شاخه و نوشته های کوفی در بر گرفته است.دوره تیموری، عصر به وجود آمدن رسمی بندی و کار بندی هایی از قالب های گچی مقرنس و قطار بندی های گچی ارزشمند است.
به طور کلی، در هنر گچ بری این دوران انواع خطوط کوفی مشجر، مزهر، معقد و مشبک و نیز خط های محقق، نسخ، ثلث، رقاع، تعلیق و نستعلیق و به خصوص از خط معقلی، استفاده فراوان شده است. از آثار فراوان این دوره می توان به مقرنس بندی های گچی ارزشمند سر در مسجد میدان کاشان، قطار بندی های گچی مدرسه خرگرد در خواف و خطوط گچ بری شده در بقعه شیخ احمد جامی در تربت جام را نام برد.
در دوره صفوی، هنر گچ بری وارد روش های خاصی می شود. به طوری که زیباترین مقرنس بندی های گچی با عناصر گوناگون به خصوص مقرنس های طاس و نیم طاس همراه با نقوش گل و گیاه با انواع تیغه های گچی دالبری، زینت بخش کاخ های شاهی شده است.
در این میان می توان به پدیده های ارزشمند مقرنس قطار و کار بندی ها و یزدی بندی های گچی بسیار شگرف کاخ هشت بهشت، سر در بازار قیصریه اصفهان و به خصوص دالبر های تیغه منقوش از ظروف گوناگون همچون تنگ و سبو و مقرنس بندی های طاسه دار گچی در تالارهای شاه نشین و موسیقی کاخ عالی قاپو و نیز خط گچبری ثلث بسیار ارزشمند در صفه درویش مسجد جامع همین شهر را یاد داشت.
خانه ی جمشیدی در محله ی تاریخی سنبلستان قرار دارد.سنبلستان قبل ازاسلام سنبلان نامیده می شد و از روستاهای مجموعه ی سپاهان بود . در دوران اسلامی با پیوند این مجموعه روستاها به هم و ایجاد شهر اصفهان محله ی سنبلان در شمال غربی قرار گرفت و زمانی که علاالدوله کاکویه ، از حکمرانان آل بویه شهر را محصور کرد محله ی سنبلان در داخل حصار قرار گرفت.
در دوره ی سلجوقیان در محله ی سنبلان عمارتی به نام قصر جمیلان ساخته شد که در میان اهالی محله به قصر چلمون معروف شد. قصرجمیلان در میان باغ بزرگی بنا شده بود. تا کنون از خود بنا اثری شناسایی نشده ، ولی قسمت هایی از ساختمان ورودی باغ و دیوار چینهای آن قابل شناسایی است. بنای قصر جمیلان در دوران صفویه تخریب ، باغ آن تفکیک و عمارت جدیدی در داخل محوطه بنا شده ، از جمله مدرسه ی علمیه که بقایای آن اینک به دکان های تجاری و نظایر آن تبدیل شده است . خانه ی جمشیدی غربی ترین پلاک باغ است
بر اساس مطالعات و بررسی های تاریخی ، خانه ی جمشیدی به دوره ی صفوی تعلق دارد . خانه به سبک خانه های ایوان دار ساخته شده در این گونه خانه ها ایوان نسبتا ً بزرگی در قسمت میانی ساختمان احداث می شد، به طوریکه تالار اصلی در جبهه ی شمالی این ایوان و اتاق های کناری در طرفین شرق و غرب ایوان قرار می گرفتند این گونه فضا های جلو خان مانند ابتدا بدون سقف بودند ولی بعد ها به دلایل مختلفی چون جلوگیری از تابش آفتاب و نزولات آسمانی ، روی آن سقف ایجاد کردند. این نوع سبک معماری در خانه های قدیمی اصفهان و همچنین در خانه های صفوی محله ی جلفا رایج بود. شاید قدیمی ترین نوع آن را بتوان در مرحله ی دوم توسعه ی کاخ چهل ستون در جبهه ی شرقی کاخ شناسایی کرد.
تالار اصلی خانه ی جمشیدی که بر محور شمالی ? جنوبی خانه قرار داشت ابتدا دارای پوشش طاق و تویزه بود.
در نقشه و پلان زیر چگونگی پوشش خانه و تقسیم بندی های متنوع آن مشخص شده است.در این تقسیم بندی ، پنج دهانه به طرف ایوان وجود دارد . دهانه ی مرکزی از بقیه ی دهانه ها بزرگتر و در طرفین آن دو دهانه ی نسبتا ً کوچک واقع بود و در دولبه ی انتهایی دو دهانه دیگر قرار دارد که اندازه دهانه آنها از دهانه ی میانی کوچکتر ولی از دهانه های کناری بزرگتر است . همین تفسیم بندی ها بر دیوار انتهای تالار به صورت دو ردیف طاقچه منعکس بوده که بعد ها تغییراتی در آنها بوجود آمد.نظم معماری اولیه در دیوار شرقی و غربی تالار نیز با وضعیت کنونی آن متفاوت است که نشانه های این تغییرات بر روی دیوار ها مشهود است.
تغیرات ایجاد شده بر دیوار های تالار اصلی ناشی از وضعیت جدیدی بود که در کف آن بوجود آمد و کف تالار را کمی بالاتر برد. علت عمده بالا رفتن کف احداث زیرزمین در داخل ایوان بود . حفر زیرزمین در داخل ایوان و لزوم نورگیری زیر زمین از لبه ی خارجی ایوان باعث شد ضخامت آجری پوشش زیر زمین اندکی از کف قبلی بالاتر رود و برای همتراز سازی کف ایوان با کف تالار ، کف تالار بالاتر قرار گیرد . طبیعتا ً درگاه های ورودی ، هم به طرف ایوان و هم به طرف اتاق های طرفین ، کوتاه و سرگیر شده اند از این رو نعل در گاه های قبلی بریده و درگاه های جدید با ارتفاع های بلند تر ایجاد شده اند . به همین دلیل ، کف تالار با اتاق های طرفین هم تراز نیست .
سقف جدید تالار همزمان با ایجادسقف ایوان طراحی و به صورت طاق تخت یا تیر پوش اجرا شده است. در طرفین ایواندر طبقه ی همکف دو راهرو وجود دارد که در نمای اصلی به صورت قرینه منعکس می شود ، ولی در پلان کلی حالت قرینه کامل وجود ندارد . راهروی شرقی تا انتهای دیوار شمالی ساختمان ادامه دارد و در انتهای آن راه پله ی طبقه ی فوقانی ایجاد است. از این راهرو می توان به تالار اصلی و اتاق های جبهه ی شرقی وارد شد .
راهروی جبهه ی غربی اندکی متفاوت است . طول آن تا حد عمق ایوان بیشتر نفوذ نمی کند و پلکان طبقه ی فوقانی در همان نفطه ی انتهای راهرو ساخته شده است. علت این تفاوت در آن است که به علت پیش بینی بعضی از فضا های خدماتی ، اتاق های جبهه ی غربی به فضای تالار چسبیده اند و راهرو ، آن گونه که در جبهه ی شرقی تالار را از اتاق جدا می کند وجود ندارد.اتاق های جبهه ی شرقی در قسمت تحتانی و همچنین در بخش فوقانی کاملا ً هم ردیف ساخته شده اند ولی در جبهه ی غربی این اتاق ها اندکی جابه جای محور دارند.
در هر دو قسمت سقف اتاق های همکف پوشیده و تیر های باربر موازی با عرض اتاق اجرا شده و فاصله ی آنها به صورت تیغه های خشتی پوشیده شده است . اتاق های طبقه فوقانی ، که دقیقاً روی اتاق های زیری ساخته شده ، پوشش های طاق و تویزه دارند . لنگه طاق های باربر روز جرز هایی قرار دارند که تا طبقه پایین ادامه دارد و سنگینی بار پوشش ها را به پی منتقل می کند . طاقچه های اتاق ها در دو ردیف در حد فاصل جرز ها قرار گرفته اند.
دهانه ی ورودی به راهرو های جانبی در طرفین ایوان ، در طبقه همکف ، و دو ایوانچه با نرده های چوبی در لبه و با تزئینات گچبری و قطار بندی در طبقه ی فوقانی قرار دارند.
در حال حاضر نرده ای وجود ندارد ولی ارتفاع آن را می توان ازنشانه های باقیمانده از قبل تعیین کرد.ساختمان زیر زمین از الحاقات بعدی است و را پله در گوشه ی شمال غربی ایوان قرار دارد .
در ساختمان های سنتی و خانه های قدیمی معمولا ً راه پله به طرف زیر زمین در محل های پیش بینی می شد که مزاحمتی بوجود نیاورد ، ولی در اینجا چون زیر زمین در مراحل بعد احداث شده ، امکان ساخت راه پله در محل های مناسب تر از کف ایوان وجود نداشته است.
دیوار های زیر زمین آجری و ملات آن گچی است.سقف ، آجری با خیز کم ، به صورت خوانچه پوش است.آجر های سقف و اجرای آن چندان با ظرافت کار نشده اند ، به همین دلیل با اندود گچ و ایجان نقوش هندسی تزیین شده اند . در دیوارهای اطراف زیر زمین طاقچه های ساخته اند تا نرمش بیشتری در ساختار آن بوجود آورد. نورگیری از طرف دیوار لبه ی حیاط تامین می شود و رد دیوار انتهای فرو رفتگی مختصری ایجاد شده تا قسمت مرکزی طاق را برای پوشش آجری منظم سازد.ساختار ایوان هماهنگی کاملی با معماری اطراف آن دارد . پوشش ایوان به صورت مسطح و تیر پوش اجرا شده وتابع منطق معماری سنتی است.
در لبه ی ایوان دو ستون چوبی بار بر قرار دارد . در قسمت زیرین این ستون ها پایه های سنگسکه به شگل گلدان تراشیده شده ، بار ستون ها را تحمل و از فرسایش پایه ی ستون های چوبی جلو گیری می کند . مهمتر اینکه زیر ستون های سنگیاز ارتفاع ستون های چوبی می کاهد و مانع تضعیف آن ها به دلیل ضریب لاغری می شود . اتصال ستون های چوبی به پای ه های سنگی به صورت کام و زبانه انجام گرفته است .در قسمت بالای سر ستون های چوبی در چهار ردیف آلت کوبی ساخته شده اند که علاوه بر نقش تزیینی به سطح تکیه گاه شاه تیر حمال سقف می افزاید.
سطح خارجی ستون ها با ورق چوبی در قالب منشور هشت ضلعی در آمده اند . بر سطوح منشور نقاشی روی چوب یا آینه کاری انجام می گرفت ولی اکنون از این گونه تزئینات نشانه ای باقی نیست .
مطالب مشابه :
عکس نمونه کار
گچ کاری و گچ بری با قیمت مناسب و کیفیت - عکس نمونه کار - گچ کاری و گچ بری با مجوز رسمی از وزارت
گچبری.............گچبری ایران
معمار و معماری - گچبری گچبری ایران - مطالب علمی و پژوهشی,عکسها,راندوها,دتایل ها,طرح
گچ بری
به طور کلی، در هنر گچ بری این دوران انواع خطوط کوفی مشجر، مزهر، معقد و مشبک و نیز خط های
در مورد گچبری
گچبری مدرن - در مورد گچبری - سخاوت رحمانی هنر گچبری. یکی از پدیده های هنری در معماری بی
گچ بری
گچبری. هنر گچبری یکی از هنرهای وابسته به معماری است که در هر منطقه و هر دوره زمانی، شکل و
09122028912 حمید رضا پارسا
گچ کاری و گچ بری با قیمت مناسب و کیفیت - 09122028912 حمید رضا پارسا - گچ کاری و گچ بری با مجوز رسمی
برچسب :
گچ بری