حوزه علمیه قم و دارالعلوم دیوبند

حوزه علمیه قم و دارالعلوم دیوبند

محمد عیسی رحیمی
خواف

جهان اسلام سرشار از رقابت های تأویلی و کشمکش های مکتب های متنوع است، که در زمانه ها و زمینه های مختلف صف آرایی ها و معرکه گیری های گوناگونی را به نمایش گذاشته و با اساس گذاری سنت ها و منش های فکری در جهت ترویج مکتب های فقهی، مدعیات ایدئولوژیک و ادبیات شان سعی و تلاش به خرج داده اند.

مکتب های قدیم

فعالیت هایی مکتب های معتزله و اشاعره، شیعه و خوارج، اسماعیلیه و اهل حدیث، فلسفی و عرفانی و ده ها جریان دیگر را می توان در تاریخ گذشته مسلمانان به بحث گرفت و نمادها و نمود ها، جاذبه ها و دافعه های آنان را مورد تحلیل قرار داد.

پایه گذاری نظامیه ها و حوزه های علمیه در اقصی نقاط جهان اسلام، به عنوان دژ های دفاع از سنت های فکری همسو با منافع آن ها نقش ایفاء کرده اند؛ بیت الحکمة عباسیان، نظامیه های سلجوقیان، جامع الازهر اسماعیلیان ، غیاثیه های تیموری و غیره از نمونه های برجستة این ادعا در عالم قدیم به شمار می روند.

تسنن و تشیع

همواره دو فرقة اسلامی ( تسنن و تشیع) در زمینة برپایی حوزه های علمیه سرمایه گذاری های قابل توجهی نموده اند؛ در دنیای معاصر نیز"جامعة الازهر" و "جامعه دیوبند" در جهان تسنن جهت تولید و ترویج گفتمان های فقهی- کلامی شان شیوه های مخصوص به خود را در پیش گرفته اند، همچنان که حوزه های "نجف" و "قم" در جهان تشیع دوکانون عمدة تعلیمی و تربیتی اند و همچنان کانون تولید متون و معارف شیعی به شمار می روند.

هدف ما در این نوشتار، تحلیل مفصل از رویکرد های مدرسه های دینی در جهان اسلام نیست بلکه سخن در باره دو حوزه ( قم و دیوبند) است.
مکتب دیوبند

مکتب دیوبند، نوعی بازگشت به گذشته است که از یکطرف مسئولیت دفاع از کیان اسلام در برابر آیین های بدعت گذار را، تبلیغ می کند و از جانب دیگر رهبری فکری و معنوی جهان تسنن را نیز جزء اختیارات خویش می داند.

دارالعلوم دیوبند در شبه قارة هند به منظور حفظ و توسعة تعالیم اسلامی با گرایش های سنتی محافظه کارانه وارد صحنه شده است.

این جریان روش خاص اسلامی خود را دعوت می دهد و رعایت تشریفات و هنجار های ظاهری را مانند ارزش های معنوی و اخلاقی مهم می داند.

از جائی که مکتب دیوبند، مسئولیت دفاع از کیان اسلام در برابر آیین های بدعت گذار را سرلوحه کار خود قرار داده و از جانب دیگر رهبری فکری و معنوی جهان تسنن را جزء اختیارات خود می داند، از اوان تأسیس تا کنون، برای تربیت طلبه های تمامی بلاد اسلامی همت گماشته و از طریق مدارس هم فکر در پاکستان، افغانستان و ایران و جاهای دیگر فعالیت می کند.

دیوبندی ها با توجه به چالش های بالفعل رقیبان قدرتمند در شبه قاره هند و جاهای دیگر، رسالت های مهمی برای خود شان تعریف کرده اند و علاوه بر رسیدگی به امور آموزشی و تربیتی، بر جستار های اجتماعی و سیاسی جهان اسلام نیز عطف توجه نشان داده و با تفسیر های سنتی و قدیمی در برابر تحولات جدید قرار گرفته اند و آرزوی قدرت رسیدن دوباره به گذشتة شکوهمند صدر اسلام جانمایه اصلی آنان را تشکیل می دهد.

رویه های گذشته گرا و سنتی پیروان دیوبند در برابر تحولات پرشتاب دنیای مدرن امروزی، در حیات اجتماعی و فرهنگی جوامع اسلامی، توسعه آنان را تا اندازه ای سد کرده است.

این مکتب برای تداوم فکر و اندیشه و برای بالابردن توانایی خود و برای این که با خیل عظیم پیروان خود بتواند برای جامعه اسلامی عصر حاضر راه گشا باشد و گوشه ای از مشکلات جامعه مسلمان را حل نماید، باید هرچه سریع تر به فکر استفاده بیشتر و بهتر از امکانات مدرن امروزی باشد ، چرا که تا همین اکنون هم از خیلی چیزها محروم مانده است.
مکتب قم

حوزة علمیة قم با طرح شعار صیانت از کیان معارف اهل البیت پا به عرصة وجود گذاشته و نقش سنتی خود را در رابطه با مرجعیت مذهبی، موقعیت پسندیده اجتماعی و اقتدار معنوی در جامعة ایران و برخی از مجامع شیعی غیر ایرانی بازی کرده است، اما در رابطه با نقش دست اول برای رهبری جوامع شیعی با چالش جدی "حوزة نجف" روبرو بوده است.

حوزة علمیة قم، زمانی رویکرد متفاوت از "نجف" را در پیش گرفت که در کنار معارف دیگر، بهره وری از مباحث فلسفی را با وجود موانع استقبال کرد، مباحث فلسفی که پس از ملاصدرا و هادی سبزواری در محاق فراموشی قرار گرفته بود، اما بواسطة حکیم مهاجر افغانستانی «علامه سردار کابلی» در کرمانشاه بار دیگر شکوفا گردید و الهامبخش حوزه های علمیة ایرانی شد.

در حوزة علمیة قم برای برپایی مباحث فلسفی، نقش علامه محمد حسین طباطبایی را می توان برجسته تر از دیگران تلقی نمود، مخصوصا گفتگو و ارتباط ایشان با هانری کربن، زمینه این را بوجود آورد تا عده ای از ناسیونالیست های ایرانی جو نقد بنیادین از تمدن غرب را در دانشگاه های ایران و حوزة علمیة قم بوجود آورند.

این مکتب با استفاده از نظام جمهوری اسلامی از تمام امکانات مدرن برای پیشبرد اهداف خود استفاده می کند.
ابزار تلاش برای توسعه تاثیر گذاری

مکتب های "دیوبند" و "قم" ظاهر معنوی دارند اما هر دو در پی گسترش میدان های قدرت و توسعه دامنة تأثیر گذاری شان می باشند.

مکتب دیوبند "امر به معروف و نهی از منکر" را در پیش گرفته و برای اجرای شریعت تلاش می کند و مصمم برای جلوگیری از نفوذ مکتب های رقیب و محو گرایش های نوگرا و سکولار است، و این را مأموریت الهی خود می داند.

مکتب قم نیز تلاش می کند تا با استفاده از قالب فعالیت های علمی- فرهنگی برای جامعة تشیع، نظریة ولایت فقیه را در برابر رقیبان سلفی، دیوبندی و سکولار، کارا نشان داده و از آن طریق غرب را نیز نشانه بگیرد.

حوزه علمیه قم و دارالعلوم دیوبند

مطالب مشابه :

حوزه علمیه؛ از کوفه تا قم (سیر تاریخی حوزه های علمیه)

● در حوزه علميه قم

حوزه علمیه؛ از کوفه تا قم

حوزه علمیه قم و دارالعلوم دیوبند

سامانه اطلاع رساني معاونت آموزش حوزه علميه قم راه اندازي شد

تعجب‌ آیت‌الله ‌سیستانی ‌از موضوعات ‌دروس ‌خارج ‌قم

مطالعات سیاسی وحوزه علمیه قم ( 1 )