علّت محبوبیت شعر ایرج میرزا در میان مردم

علّت محبوبیت شعر ایرج میرزا در میان مردم

(یاسخی دیگر به رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی مشهد، در باره تغییر نام بلوار ایرج میرزای مشهد)

نوشته : محمد مهدی حسنی

شعر و شرع و عرش از هم خواستند

این دو عالم زین سه حرف آراستند(عطار)(1)

چه بگویم ؟ .... انگار شورای اسلامی شهر مشهد و سخنگوی فرهنگی شان، خانم فاطمه غیور، باید هر چند وقت یکبار تن شادروان ایرج میرزا را در گورستان ظهیرالدوله بلرزانند .

ایشان پس از گفتگوی با روزنامه خراسان یکشنبه 16فروردین1388، این بار با روزنامه قدس سه شنبه اول اردیبهشت 1388 (صفحه خراسان امروز) گپ زده است.

وقتی مجامع ادبی و اهل ادب و فرهنگ این مملکت در برابر کار ضّدفرهنگی منتخبین کلان شهر مذهبی مشهد سکوت می کنند، البته بایستی دور سخن به اینجانب و او رسد و ایشان به خود اجازه دهد به عنوان صاحب سمت کشوری، که برعکس بنده، تریبون روزنامه های پر تیراژی چون خراسان و قدس را در دست دارد، بر شاعری پر آوازه و شهیر چون ایرج میرزا بتازد .

بنده در دو یاداشت پیش تر (به سر عشق خراسان دارم و تکمله ایی بر یاداشت: " به سر عشق خراسان دارم " ) به عنوان کسی که پیشه اش وکالت دادگستری، ولی موضوع مورد علاقه اش، ادبیات و تاریخ و کنکاش فرهنگ این مرز و بوم است و خود را وام دار سخنوران برزگی همچون ایرج میرزا می داند به قدر وسع و بضاعت خود از جایگاه و شأن ایرج میرزا دفاع کردم، هرچند معترفم، آنچه از قلم بر سطرها تراویدست، نزد ارباب ادب در حکم حکمت به لقمان آموختن و خزف به بازار گوهریان بردن و پیش آن شادروان، جولان مگسی در عرصه سیمرغ است ، چون ما کجا و بزرگی چون ایرج میرزا کجا؟

به هر حال با خواندن اظهارات غیور و افاضات نو وی، باز ناچار از نوشتن یاد داشت حاضر شده است.

1 – ظاهراً ایشان با عقب نشینی از موضع قبلی، در گفت و گوی تازه، نامی از انجمن های ادبی و نخبگان (مورد تاکید در گفتار روزنامه خراسان) به میان نیاورده است و دلیل اصلی تغییر نام بلوار ایرج میرزا را اصرار ساکنان منطقه در جلسات پرسش و پاسخ ذکر کرده و ادامه داده است که : " هر شاعري به دليل شعرهايش شهرت مي يابد. متأسفانه اغلب اشعار ايرج ميرزا به صورت پرنوگرافي است (خدا را شکر که این بار به جای فورنوگرافی لفظ صحیح پورنوگرافی به کار رفته است.) که از اين جهت نه تنها در متون ادبيات فارسي، بلکه در بين عموم مردم نيز جايگاه ارزشمندي ندارد" و گویا با اشاره به برخي اشکال هاي مبرهن (تعبیر از ایشان یا گزارش گر روزنامه قدس است) در شعر های ایرج بیان داشته است: "کساني که اهل فن هستند نيز موافق اين تغيير نام مي باشند." و نتیجه گیری کرده است که آنان طاقت تحمل اشتباه مدیران قبلی شهرداری را تاب نیاورده و برای روسفید کردن خود و جلوگيري از خسران فرهنگي مشهدی ها که در چندين دهه گذشته متحمل شده اند (لابد تپیدن در بحر گناه و جهنّمیدن آنها) ، مرتکب این تغيير نام شده اند؟!!

2 - در پاسخ وی یه ضرس قاطع می گویم، که جاودانگی و شهرت ایرج میرزا در میان مردم فارسی زبان نه به واسطه هزلیات و هجویات وی که به خاطر اشعار وطنی و حکمی و تربیتی و اخلاقی اوست. اشعاری که منشاء آن طبع پاک و اندیشه یگانه و زبان راستین ایرج است و چون از دل برآمده، لاجرم در دل نشسته و می نشیند. چرا؟

الف - بسیاری ازمردم شریف و آگاه ما این شعرهاب ایرج را از زمان کودکی در مدرسه و یا در کوچه و بازار و خانه از بزرگترها و پیران شنیده اند، سپس به سادگی و بی هیچ زحمت به گنجینه خاطر سپرده و آنها را یاز خوانده و می خوانند:

می باش به عمر خود سحر خیز وز خواب سحرگهان بپرهیز

دریاب سحر کنار جو را پاکیزه بشوی دست و رو را(2)

***

با مادر خویش مهربان باش آماده خدمتش به جان باش

با چشم ادب نگر پدر را از گفته او مپیچ سر را (3)

***

در کوچه چو میروی به مکتب معقول گذر کن و مؤدب

چون با ادب و تمیز باشی نزد همه کس عزیز باشی(4)

***

گویند مرا چو زاد مادر پستان به دهن گرفتن آموخت

شبها بر گا هواره من بیدار نشست و خفتن آموخت

دستم بگرفت و پابه پا برد تا شیوه راه رفتن آموخت

یک حرف و دو حرف بر زبانم الفاظ نهاد و گفتن آموخت .... (5)

***

عید نوروز و اول سال است روز عیش و نشاط اطفال است

همه آن روز رخت نو پوشند چای و شربت به خوش دلی نوشند

پسر خوب روز عید اندر رود اول به خدمت مادر

... بعد آید به دست بوس پدر بوسه بخشد پدر به روی پسر ... (6)

***

حمد بر کردگار یکتا باد که مرا شوق درس خواندن داد

آشنا کرد چشم من به کتاب داده توفیق خیرم از هر باب

در سرمن هوای درس نهاد در دل من محبت استاد ... (7)

***

ما که اطفال این دبستانیم همه از خاک پاک ایرانیم

همه با هم برادر وطنیم مهربان همچو جسم با جانیم

... چون که حب وطن ز ایمان است ما یقیناً ز اهل ایمانیم

گر رسد دشمنی برای وطن جان و دل رایگان بیفشانیم(8)

ب - محبوبیت ایرج مبرزا در نزد مردم، ناشی از سکر پایدار نوشیدن حکایت های طنز و شیرین و پاک و کودکانه ایرج میرزا در جانشان است و یادآوری آهنگ ها و نوا هایی است که میان دو مقطع کودکی و بزرگ سالی شان را پیوند می دهد :

دو نفر دزد خری دزدیدند سر تقسیم به هم جنگیدند

آن دو بودند چو گرم زد و خورد دزد سوم خرشان را زد و برد(9)

***

داشت عباسقلی خان پسری پسر بی ادب و بی هنری

اسم او بود علی مردان خان کلفت خانه زدستش به امان

پشت کالسکه مردم می جَست دل کالسکه نشین را می خست ... (10)

***

بود شیری به بیشه ای خفته موشکی کرد خوابش آشفته

آنقدر دور شیر بازی کرد بر سر دوشش اسب تازی کرد ... (11)

ج - ماندگاری و عظمت ایرج میرزا نزد همگان، به واسطه توصیه های اخلاقی و حکمی اوست که همگی عصاره و مغز حدیثی و یا کلامی آشنا از بزرگان دین و اخلاق است و سادگی و شیوایی بیان آن بر دل می نشیند :

نکوهش ربا:

گفت روزی به جعفر صادق (ع) حیله بازی منافقی فاسق

کز حرام ربا چه مقصودست گفت زان رو که مانع جُود است(12)

بدگویی دنیا:

هرکه آمد در این میان ناچار رود از این جهان چه شه چه گدا

یک جهان دگر خدای آراست که بود نام آن جهان بقا(13)

و یا :

این جهان پیش راد مرد حکیم هست محنت فزای غم آباد

زن و مرد و شه و گدا دارند همه از دست این جهان فریاد

چشم عبرت گشا، ببین که چه سان مسند جم بداد بر کف باد

پیر زالی است نو عروس نمای کرده در زیر خاک بس داماد ... (14)

نکوهش کبر و نخوت ثروتمندان و بیان ارزش کار و منت نکشیدن از خداوندان زر :

شنیدم کارفرمایی نظر کرد زروی کبر و نخوت کارگر را

روان کارگر از وی بیازرد که بس کوتاه دانست آن نظر را

... چرا بر یکدیگر منت گذارند چو محتاجند مردم یکدگر را (15)

ذمّ مسکرات :

ابلیس شبی رفت به بالین جوانی آراسته با شکل مهیبی سر و بر را

گفتا که منم مرگ و اگر خواهی زنهار باید بگزینی تو یکی زین سه خطر را

یا آن پدر پیر خودت را بکشی زار یا بشکنی از خواهر خود سینه و سر را

یا خود زمی ناب کشی یک دو سه ساغر تا آن که بپوشم ز هلاک تو نظر را

... جامی دو بنوشید و چو شد خیره زمستی هم خواهر خود را زد و هم کشت پدر را

ای کاش شود خشک بن تاک و خداوند زین مایه شّر حفظ کند نوع بشر را (16)

گرامی داشت مقام استاد و معلّم :

گفت استاد مبر درس از یاد یاد باد آنچه به من گفت استاد

یاد باد آنکه مرا یاد آموخت آدمی نان خورد از دولت یاد

... هر چه میدانست آموخت مرا غیر یک اصل که ناگفته نهاد

قدر استاد نکو دانستن حیف استاد به من یاد نداد

گر بمردست روانش پر نور ور بود زنده خدا یارش باد (17)

ذکر عظمت مهر مادری در قطعه قلب مادر :

داد معشوقه به عاشق پیغام که کند مادر تو با من جنگ

... دید کز آن دل آغشته به خون آید آهسته برون این آهنگ

آه دست پسرم یافت خراش آخ پای پسرم خورد به سنگ(18)

ذکر رقّت قلب و عاقبت ضعیفی :

قصه شنیدم که بوالعلا به همه عمر لحم نخورد و ذوات لحم نیازرد

در مرض موت با اجازه دستور خادم او جوجه ها به محضر او برد

خواجه چو آن طیر کشته دید برابر اشک تحسّر ز هر دو دیده بیفشرد

گفت چرا ماکیان شدی نشدی شیر تا نتواند کَسَت به خون کشد و خورد

مرگ برای ضعیف امر طبیعی است هر قوی اول ضعیف گشت و سپس مرد(19)

د - دیگر دلیل شهرت ایرج میرزا، وجود شعر های وطنی و میهن پرستانه و ظلم ستیزانه اوست که در خاطره تاریخی ملّت ما خوش ثبت شده است :

در رثای کلنل محمد تقی خان پسیان:

دلم به حال تو ای دوستدار ایران سوخت که چون توشیر نری را در این کنام کنند

تمام خلق خراسان به حیرتند اندر که این مقابله با تو را چه نام کنند

به چشم مردم این مملکت نباشد آب و گرنه گریه برایت علی الدوام کنند ... (20)

انتقاد به قرارداد استعماری 1907 روس و انگلیس:

گویند که انگلیس با روس عهدی کرده ست تازه امسال

... کز صلح میان گربه و موش بر باد رود دکان بقال(21)

یکی پنداشتن احمد شاه و رضا خان:

خوب داند حساب خویش جهان این محاسب بسی ز کی باشد

احمد از تخت چون فرود آمد پهلوی جاش متکی باشد

به حساب جمل هم ار شمری احمد و پهلوی یکی باشد (22)

و اگر خراسانی ها ایرج میرزا را می ستایند هنوز ربع ترکیب بند وطنی او را با شروع زیر، به یاد دارند که :

داش غُلُم مرگ تو حظ کردم از اشعار تو من

متلذّذ شدم از لذت گفتار تو، من

آفرین گفتم بر طبع گهر بار تو، من

بخدا مات شدم در تو و در کار تو، من

وصف مرکز را، کس مثل تو بی پرده نگفت

رفته و دیده و سنجیده و بی پرده نگفت .....

اشعاری را که وی در تائید شعر انتقادی "داش غلم" شیخ احمد بهار مدیر روزنامه بهار به لهجه خراسانی در وضع نابسامان اجتماعی آن زمان گفته است :

داش غلم اینجه نگاه کن مو کجایم تو کجا

ترک ای جور و جفا کن مو کجایم تو کجا

گاهیم روته بما کن مو کجایم تو کجا

از خودت ماره رضا کن مو کجایم تو کجا

کار ماره رو برا کن مو کجایم و تو کجا

داش غلم اینجه نگاه کن مو کجایم تو کجا (23)

ھ - برغم نظر آنها مردم می دانند که شادروان ایرج میرزا با وجود بعضی دیدگاه های اجتماعی خاص، مسلمانی معتقد بوده است چرا که بارها ارادات خود را به اهل بیت (علیهم السلام) ابراز داشته است، مرثیه مشهور و پر شور زیر یکی از زیباترین مراثی فارسی است :

رسم است هر که داغ جوان دید دوستان رافت برند حالت آن داغ دیده را

یک دوست زیر بازوی او گیرد از وفا و آن یک زچهره پاک کند اشک دیده را

آن دیگری بر او بفشاند گلاب و شهد تا تقویت کند دل محنت چشیده را

یک جمع دعوتش به گل و بوستان کنند تا برکنندش از دل خار خلیده را

جمع دگر برای تسلی او دهند شرح سیاه کاری چرخ خمیده را

القصه هرکسی به طریقی ز روی مهر تسکین دهد مصیبت بر وی رسیده را

آیا که داد تسلیت خاطر حسین؟ چون دید نعش اکبر در خون تپیده را

آیا که غم گساری و انده بری نمود لیلای داغدیدۀ زحمت کشیده را

بعد از پسر دل پدر آماج تیر شد آتش زدند لانۀ مرغ پریده را (24)

و همچنین اشعار بسیاری دیگر در منقبت و رثای اهل بیت به زبان آورده است، چنان که قطعه ای دیگر با مطلع زیر در مورد حضرت سیدا الشهدا (ع) سروده است:

سرگشته بانوان وسط آتش خیام چون در میان آب نقوش ستاره ها(25)

و در نعت رسول حق و خاتم پیامبران (ص) گفته است :

کدام زاد نکوتر ، ز حب پیغمبر

که خلق را سوی ایزد، ولای اوست دلیل

نداشت سایه ولی رحمت و عطوفت او

فتادگان را بر سر فکنده ظل ظلیل

بود سراسر، نعتش هر آنچه در فرقان

بود تمامی، وصفش، هر آنچه در انجیل(26)

در باره مولی متقیان (ع) چنین اظهار ارادت کرده است:

خوش آنکه او را در دل بود ولای علی

که هست باعث رحمت به دنیی و عقبی

... چگونه وصف نمایم بزرگواری را

که کرده وصف بزرگی او، خدا و نبی(27)

و همچنین است شعر زیبای دیگر او در وصف مناقب مولا و عید غدیر خم به مطلع :

برآمد بامدادان، مهر انور جهان را کسوت نو کرد در بر(28)

و - ماندگاری ایرج برای ترسیم تابلو مثنوی زیبای " زهره و منوچهر" است که به همان فصاعت و بلاغت و زیبائی تابلوی اصلی : "منظومه ونوس و آدونیس اثر جاودان شکسپیر شاعر بزرگ انگلستان" ترجمه منظوم شده است و نیز قطعه "شاه و جام" که ترجمه قصه ای از شیلز شاعر بزرگ آلمانی است.

و اشعاری همیشه روان و تر و تازه نظیر مثنوی :

عاشقی محنت بسیار کشید تا لب دجله به معشوقه رسید (29)

3 - این جانب نمی داند که چرا دوستان ما در شورای اسلامی شهر مشهد به جای دیدن این همه دیانت و حکمت و زیبائی و اخلاق و ادب و نصیحت در شعر ایرج که دلالت بر آنی داشتن طلعت شعر اوست. تنها و تنها به سراغ اشعاری از آن شادروان رفته اند که واجد موی و میان است

آیا عدل و منصفت و اخلاق اسلامی حکم نمی کند که آنان اشعار آن شادروان را که به ظاهر مغایر با اخلاق حسنه است، طرد کنند و به نیمه پر آوند اقیانوس گونه شعر گران او نظر اندازند.

چه اشکالی دارد که ابیات ناب و روان و زیبای زیر که در مقام ذکر جایگاه زن و بیان محتوی احادیث رسیده به ما از معصومین (ع) است و همچنین بسیاری از دیگر ابیات عارفنامه که از سخن زشت و درشت پاک است، نشر یابد :

چو زن تعلیم دید و دانش آموخت رواق جان به نور دانش افروخت

به هیچ افسون ز عصمت بر نگردد به دریا گر بیفتد تر نگردد

چو خور بر عالمی پرتو فشاند ولی خود از تعرض دور ماند

اگر زن نیست عشق اندر میان نیست جهان بی عشق اگر باشدجهان نیست

تو باید زینت از مردان بپوشی نه بر مردان کنی زینت فروشی(30)

با عرض پوزش ازمردم فهیم و شعرشناس خراسانی، بنده از نمایندگان مرکز استانشان می پرسم چگونه درک موکلین خود را آنقدر کم فرض می کنند که بر خلاف حقیقت می گویند: اغلب اشعار اشعار ایرج میرزا هزل و هجو ست و مردم وی را به اشعار زشتش می شناسند.

4 - اجازه می خواهم سوای آنچه که در دو یاداشت پشین به نقل از بزرگانی همچون: ملک الشعرای بهار، سعید نفیسی، وحید دستگردی، پرویز ناتل خانلری، سید محمد علی جمال زاده، امیر الشعرای نادری، شفیعی کدکنی، یحیی دولت آبادی و یحیی آرین پور گفته ام ، چند اظهارنظر دیگر و دید گاه متعارض با اهل شورا را از ادیبان ایرانی و خارجی در باره شادروان ایرج میرزا بازگو کنم :

الف - پرفسور محمد اسحاق استاد دانشگاه کلکته، اشعار ایرج میرزا را بهترین نمونه ادبیات جدید ایران می شمرد زیرا به نظر وی علاوه بر اینکه روان و دلچسب و شامل مضامین بدیع و شیوا است، استحکام و متانت کلام قدما را نیز داراست.(31)

ب - استاد عباس فرات، رئیس سابق انجمن ادبی تهران، او را نزد عارف و عامی معزز و محترم و درخدمت ابناء نوع از همگنانش پیش قدم تر میداند، و گوید فکرش بلند و بیاناتش دلپسندست و در خوش گویی و لطیف گویی و راستی و درستی سرآمد اقران و امثال و ساغرش از باده عرفان مالا مال است. (32)

ج - استاد رشید یاسمی با یاد آوری اینکه پرفسور ادوارد براون قطعه معروف " گویند مرا چوزاد مادر" او را در صدر کتاب تاریخ ادبیات ایران خود جای داده است . مانند بسیاری از کسان دیگر یاد آوری می کند که ایراد الفاظ هزل آمیز توسط ایرج، با خوی مودب و باوقار او موافق نیست و همواره محفل معاشرتش قرین حیا و ادب بوده است و اگر ایرج گاهی الفاظ مستهجن در پاره ای از اشعار خود آورده است، لابد برای مد و قبول عامه ضروری دانسته است."(33)

د - پرفسور آربری گوید : "... عموم او را یکی از بزرگترین افراد این نسل - ختم شعرای کلاسیک و پیشوای مدرنیست ها – می دانند" (34)

ھ - مرحوم علی اصغر حکمت وی را در زمره معلمین مکتب نوین می داند که به ابتکار طبع غرّا یا در اثر نفوذ اشعار ممالک غرب، باب تازه ای در ادب فارسی گشوده اند (35).

و - نادر نادر پور در کتاب "چشمها ودستها" ایرج مبرزا را در کنار عشقی و نیما یوشیج بعنوان سه شاعر نوپرداز در آغاز دگرگونی شعر فارسی یاد می کند و در باره ایرج گوید : "شیوۀ فرد و تحولی خاص در سخن ایجاد کرد، یعنی فاصله موجود بین کلام عوام و لفظ ادیبانه را از میان برداشت و زبانی در شعر برگزید که از ببان عامه جدا نبود. بعلاوه از ابتذال و مجامله سخن سرایان معاصرش دوری جست و قریحه تابناک خود را بر انتقاد از وضع آن روز ایران در جامۀ هزل و طنز بکار انداخت و با آن ساده گویی دلنشین توانست اداراک خاص خود را بر سنت های اخلاقی و ادبی عصرش تحمیل کند. (36)

ز - مرحوم ملک الشعرای بهار در مستزاد مشهور خود مقام عارف قزوینی و میرزاده عشقی، را در قیاس با ایرج "عوام" توصیف می کند :

سر به سر تصنیف عارف نیک بود

سبک عشقی هم بدان نزدیک بود

شعر ایرج شیک بود

بود ایرج پیرو قائم مقام

کرده از او سبک و لفظ و فکر ، وام

عارف و عشقی، عوام(37)

5 - غیور گفته است: کسانی که اهل فنند، موافق این تغییر نامند. یکی از ویژگی ها، اهل سیاست، وضع لفظ و ساختن معانی مجاز برای واژه هاست. شاید این موضوع نزد آنان مشتبه شود که به این وجه دنیای آنان با دنیای اهل ادب و سخن شباهت دارد. در حالیکه میان این دو گروه کمترین سنخیت فکری و فعلی وجود ندارد و جایگاهشان متفاوت است.

اگر مراد وی از اهل فن، همان "مراکز ادبی و نخبگان" اشاره شده در گفتگوی اول ایشان است، در اینصورت بنده با نظرش موافق نیستم ، زیرا اخبارش صادق نیست ولی اگر منظور از اهل فن خود و هم فکرانشان است، که با دستاویزی نه چندان موجه، با اهل ادب و اندیشه سر ستیز دارند، پاسخ بنده ها و خیلی ها به آنان، "لکم دینکم" به سبک و سیاق شاعرانه ی آقا شمسی قمی (صفیر) است :

رندانه گذشتیم حریفان ز می ناب ما این طرف آب و شما آن طرف آب(38)

6 - اینکه گفته است اغلب اشعار ایرج میرزا بدلیل اینکه متضمن هزل و هجو است، نه تنها در متون ادبیات فارسی بلکه در بین عموم مردم نیز جایگاه ارزشمندی ندارد . نیز اظهار نظری تند و تیز و خارج از تخصص و معلومات ادبی بنده و ایشان و نوعی اجتهاد در مقابل نصّ است .

زیرا یه دلالت آنچه پیش تر گفتیم نه تنها صغرای استدلال وی فاسدست، بلکه اگر کلمه اغلب را در ماوضع له بکار برده است، به قول ما حقوقی ها گزارش خلاف واقع از دیوان ایرج میرزا داده است، زیرا اگر چنین بود، دیوان و گزیده اشعار آن مرحوم کراراً و با مجوز وزارت ارشاد جمهوری اسلامی نشر نمی یافت و بالاخره همانگونه که در یاداشت قبلی به نقل از راوندی و ابوالمعالی نصرالله منشیگفته ایم ، یکی از دلایل که سخنوران و نویسندگان، گاه به ادبیات زشت روی می آورند جذب مخاطب عامه است. وجود هزاران پیامک در بطن گوش های همراه و لطیفه های شفاهی میان عوام مردم که نقل مجالشان است، درستی این ادعا را ثابت می کند و با تجاهل العارفین نسبت به این موضوع چیزی عوض نمی شود .

7 - اجازه می خواهد با آوردن نصیحتی از زبان ایرج به آنان، یاداشت خود را به پایان برم:

به جای این که نشینند و حرف شعر زنند

چه خوش بود که نشینند و فکر کار کنند(39)

(((((((((((((((((((((()))))))))))))))))))))))))))

پانوشت ها :

1 - یه طور حتم خوانندگان عزیز توجه دارند که ترکیب سه حرف آخر واژه های "عرش" و "شرع" و "شعر" اشاره شده در بیت عطار کلمه "شعر" را می سازد.

2 - کتاب دوم ابتدایی وزارت فرهنگ چاپ 1344 ص 32 ، به نقل از افکار و آثار ایرج میرزا ، سید هادی حائری (کورش)، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ اول، تابستان 1364 ص 279 .

3- همان منبع ص 53 به نقل از منبع پبشین .

4 - همان منبع ص 168 به نقل از منبع پبشین.

5 - کتاب تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج میرزا و خاندان و نیاکان او، به اهتمام دکتر محمد جعفر محجوب، تهران، نشر اندیشه، چاپ سوم – 1353 – ص 167.

6 - منبع پبشین - ص154 .

7 - منبع پبشین - ص154 .

8 - منبع پبشین– ص 194 .

9 - منبع پبشین– ص 159.

مطالب مشابه :

علّت محبوبیت شعر ایرج میرزا در میان مردم

ایرج میرزا

مقاله ای درمورد ایرج میرزا

ایرج میرزا - شاعر

ایرج میرزا شاعری جنجالی

همه چیز در مورد ایرج میرزا