كتاب علوم تجربی پایه اول دبستان (پنج فصل دوم)

فصل ششم: حركت

درس در یك نگاه:

دانش آموزان با انجام فعالیت های مختلف ، اجسام ساكن و متحرك را شناسایی كرده و به عواملی كه در حركت اجسام موثرند مانند سطح حركت و یا چرخ پی می برند.

هدف های این درس:

دانستنی ها و مهارت ها:

1- از طریق مشاهده، اجسام ساكن و متحرك اطراف خود را شناسایی كرده و حاصل مشاهدات خود را بیان كند(مهارت مشاهده و برقرار ارتباط)

2- حركت یك جسم را روی سطوح مختلف مقایسه كرده و نتیجه ی مشاهدات خود را بیان كند. (مهارت مشاهده و برقراری ارتباط)

3- حركت یك جسم توسط وسیله ی چرخ دار یا بدون چرخ را مقایسه كند و چند نمونه از كاربردهای چرخ را مثال بزند. (مشاهده، برقراری ارتباط)

نگرش ها:

1- نسبت به آن چه در محیط اطراف خود مشاهده می كند، كنجكاوی نشان دهد.

2- در فعالیت های گروهی فعالانه و با احساس مسئولیت شركت كند.

جهان پر از چیرهایی است كه در حال حركت اند: از حركت ذره های گرد و غبار تا حركت كهكشان ها. وقتی صدایی می شنوید حركتی را مشاهده می كنید یا نور كه با سرعت 300000كیلومتر در ثانیه حركت می كند. در مواد حركت هایی وجود دارند كه دیده نمی شود. تمام ذره های سازنده ی مواد در حركت اند. همه ی تغییرات و همه ی پدیده ها حاصل حركت است. برای انجام هر كاری حركت انجام می شود. ما بعضی اجسام را ساكن می بینیم ،‌مثل صندلی های كلاس و یا تابلوی كلاس، و بعضی را متحرك می بینیم ، مثلا حركت اتومبیل ها در خیابان .

حركت یك جسم یك امر نسبی است ، یعنی یك جسم ممكن است از نطر یك ناظر ساكن و از نظر ناظر دیگر متحرك باشد. مثلاً افراد در اتوبوسی كه در حال حركت است، نسبت به هم ساكن اند اما از نظر كسی كه كنار خیابان ایستاده است در حال حركت اند.

اجسام و افراد در روی زمین نسبت به یكدیگر ساكن و متحرك اند ولی چون زمین به دور خورشید می گردد همه اجسا موجود روی زمین نسبت به خورشید حركت می كنند. در واقع زمانی كه مكان یك جسم نسبت به یك نقطه تغییر می كند می گوییم آن جسم نسبت به آن نقطه در حال حركت است.

اصطكاك

وقتی سطح جسمی روی یك سطح دیگر می لغزد ،‌هر كدام از آن ها بر دیگری نیرویی به نام اصطكاك وارد می كند. نیروی اصطكاكی كه به هر جسمی وارد می شود در جهت مخالف جهت حركت آن است. نیروی اصطكاك (مالش) تقریباً به اندازه سطح تماس دو جسم بستگی ندارد. این نیرو متناسب با نیروی فشارنده ی عمود بر دو سطح است و بستگی به جنس سطوح دارد.

فصل هفتم: آهن ربا درس در یك نگاه:

در این درس دانش آموزان با انجام فعالیت های مختلف با آهن ربا و خواص و كاربردهای ساده ی آن آشنا می شوند و اجسام را براساس این كه جذب آهن ربا می شوند یا نمی شوند به دو دسته طبقه بندی می كنند.

هدف های این درس:

دانستنی ها و مهارت ها:

1- اجسام مختلف را به كمك آهن ربا به دو دسته طبقه بندی كند(مشاهده)

2- حاصل مشاهدات خود را از طریق نقاشی و یا بیان شفاهی برای دیگران شرح دهد.

3- دو آهن ربا را از نظر قدرت جذب مقایسه كند .(مشاهده)

نگرش ها:

1- در موردتهیه ی ابزار و وسایل مورد نیاز برای آزمایش احساس مسئولیت كند. (مسئولیت پذیری)

2- در مقایسه و كشف پدیده های جدید (خاصیت آهن ربا) كنجكاوی نشان دهد.

3- ضوابط كار گروهی را رعایت كند (نوبت را رعایت كند)

قدرت اسرار آمیز برخی سنگ های كه عموماً در ناحیه ی ماگنزیا در آسیای صغیر یافت می شدند، به خاطر جذب تكههای كوچك آهن، از دوران های پیش از تاریخ شناخته شده بود.

1000 سال پیش از میلاد چینی ها پی بردند كه اگر این سنگ ها را از ریسمانی باریك بیاویزند، سنگ ها گرایش دارند تا در جهتی خاص قرار گیرند و بالاخره درقرن های دهم و یازدهم با استفاده از این خاصیت ، قطب نماهای ساده ی مغناطیسی را ساختند و از آن ها برای جهت یابی در كشتی ها استفاده كردند. آهن رباها در شكل های مختلف و در اندازه های گوناگون و با قدرت های متفاوت ساخته می شوند. بیش ترین قدرت یك آهن ربا در قطب های آن واقع شده است. آهن ربا در قطب های آن واقع شده است. آهن ربای نعلی همان آهن ربای تخت است كه خم شده است و قطب های آن در دو سر آهن ربا هستند.

در آهن ربای حلقوی گاهی دو قطب یكی شعاع داخلی حلقه و دیگری شعاع خارجی آن و گاهی یك قطب یك طرف حلقه و دیگری طرف دیگر حلقه است. یك نوع آهن ربای دیگر هم وجود دارد كه قابل انعطاف بوده و به راحتی خم می شوند و می توان به كمك قیچی آن را به چند قسمت كرد. این آهن ربا را از مخلوط كردن تركیبات آهن با مواد دیگر به دست می آورند. از این نوع آهن ربا دور در یخچال ها استفاده می شود و باعث می شود هنگامی كه در یخچال را می بندیم واشر پلاستیكی بهتر به آهن بچسبد و تمامی منافذ بسته شوند. این نوع آهن ربا ، آهن ربایی است كه می توانید در مواقع لزوم آن را به قطعات كوچك تقسیم كرده در اختیار دانش آموزان قرار دهید.

مواد مختلف در هنگامی كه در نزدیكی آهن ربا قرار می گیرند به دو صورت عمل می كنند ، گروهی جذب آهن ربا می شوند (مثل آهن، كبالت، نیكل) كه در صورت چسبیدن به آهن ربا خود موقتاً آهن ربا می شوند. گروه دیگر كه جذب نمی شوند (مثل چوب، شیشه) كه خاصیت آهن ربایی را از خود عبور می دهند. بعضی مواقع ممكن است به دلایلی مثل ضعف قدرت آهن ربا و یا ضخامت زیاد چوب و یا اجسام مشابه خاصیت آهن ربایی از آن ها نگذرند.

آهن ربا بر دو نوع است: آهن ربای دایمی و آهن ربای الكتریكی. آهن ربای دایمی اغلب از آلیاژ آهن و فولاد ساخته می شود. در كارخانه ی آهن رباسازی این قطعات را به دفعات داخل سیم پیچی كه از آن جریان برق می گذرد قرار می دهند. این كار آنقدر ادامه پیدا می كند تا قطعه ی آهن به آهن ربا تبدیل شود.

ساختن آهن ربای الكتریكی بسیار ساده است. اگر یك قطعه سیم مسی روكش دار را به دور یك میخ آهن بپیچیم و دو سر سیم را به جریان برق مستقیم (باتری) وصل كنیم میخ به آهن ربا تبدیل می شود. چنانچه جریان برق قطع شود، خاصیت آهن ربایی میخ هم از بین می شود. جرثقیل های آهن ربایی را كه از آن ها در این كتاب صحبت شده است به همین طریق می سازند . یك قطعه آهن تقریباً خالص را در داخل سیم پیچ قرار می دهند و بعد دو سر سیم پیچ را به برق مستقیم وصل می كنند. هر چه تعداد دور سیم پیچ بیش تر و جریان برق قوی تری باشد، قدرت آهن ربا بیش تر خواهد بود. با قطع برق خاصیت آهن ربایی جرثقیل از بین می رود و آهن ربا موادی را كه جذب كرده بود رها می كند.

درس هشتم: آب در روی زمین

درس در یك نگاه:

دانش آموزان با صورت های مختلف آب در طبیعت آشنا می شوند و از طریق مشاهده ی تصاویر و گفت و گو درباره ی آن ها، چرخه ی آب و مراحل مختلف آن را می شناسند.

آن چه دانش آموزان در مورد «جانوران» می دانند:

سال اول: قسمتی از سطح زمین را آب پوشانیده است؛ از آب باید به طور صحیح استفاده كرد، گیاه به آب مناسب نیاز دارد تا رشد كند.

سال دوم: آب سطح زمین را تغییر می دهد.

سال سوم: آب در طبیعت به سه حالت جامد، مایع و گاز وجود دارد و می تواند در شرایط مناسب از حالتی به حالت دیگر درآید.

هدف ها: انتظار می رود در فرآیند آموزش این درس هر دانش آموز به هدف های زیر برسد:

مهارت ها ، دانستنی ها

1- برای حالت های مختلف آب در محیط اطراف مثال بزند.

2- با مشاهده ی طرح چرخه ی آب، این چرخه و مراحل آن را توضیح دهد.

3- در مورد تبخیر آب های جاری در سطح زمین و نقش آن در چرخه ی آب مثال بزند.

4- تشكیل ابر را به عنوان یك مرحله در چرخه ی آب بداند و توضیح دهد.

5- با مشاهده ی تصاویر مرتبط و محیط اطراف طرز تشكیل رود را شرح دهد.

6- با مشاهده ی محیط اطراف ، اطلاعاتی در مورد آب های زیر زمینی جمع آوری كند و منابع آن ها را نام ببرد.

7- از طریق ساختن مدل از یك چاه در باره ی تشكیل آب های زیر زمینی و جمع شدن آن ها در چاه ها، اطلاعات جمع آوری كند.

8- با توجه به اطلاعاتی كه در مورد آب منابع جمع آوری می كند به لزوم تصفیه ی آب پی ببرد.

9- مدلی از یك دستگاه تصفیه آب بسازد و به كمك آن مقداری آب گل آلود را صاف كند.

10- در باره ی راه های صرفه جویی در مصرف آب تحقیق نماید و در یك جدول گزارش كند.

نگرش ها

1- در انجام فعالیت ها با افراد گروه همكاری كند.

2- در تهیه ی وسایل لازم احساس مسئولیت كند.

3- در تمیز نگه داشتن آب حساس شود.

4- در مصرف آب صرفه جویی كند.

دانستنی های برای معلم

آب فعال ترین ماده ی موجود در روی زمین به حساب می آید كه به صورت مایع قسمت اعظم سطح زمین را می پوشاند. مقداری از آن به صورت یخ در قطب ها و نقاط مرتفع زمین متمركز است و مقداری هم به صورت بخار جذب اتمسفر است. بر اثر تغییر دما، همیشه بین سه حالت فوق مبادله صورت می گیرد. به طور كلی به مجموعه آب های موجود در كره ی زمین «هیدروسفر» (آب كره) گویند.

آب به طور مداوم در اتمسفر و روی خشكی ها در حركت است . یعنی انرژی تابشی خورشید سبب تبخیر آب دریا می شود، باد بخار آب را به مسافت های دوردست می برد و این بخار آب بالاخره به صورت باران دوباره به سطح زمین باز می گردد. آب حاصل از بارندگی هم به صورت های مختلف در روی زمین جاری می شود و باز به دریا می رود. پس آب به طور دائم در چرخه ای دور می زند، در جایی انرژی را جذب می كند و در جای دیگر آن را آزاد می سازد و موادی را در سطح زمین به حركت در می آورد.

اقیانوس ها را باید منبع عظیم آب در سطح زمین دانست، زیرا قسمت اعظم آب موجود در كره ی زمین در آن ها ذخیره شده است.

وجود این آب در روی زمین نتایج زیر را دربر دارد:

1- آب، وضع هوای زمین را در كنترل دارد. اگر آب وجود نداشت، تغییرات دمای شب و روز، یا فصول مختلف بسیار زیادتر می شد و در عین حال تفاوت دمای نقاط قطبی و استوایی هم بیش تر بود.

2- آب عامل فرسایشی مهمی است و می تواند مواد مختلفی را تخریب یا حمل كند، یا آن كه در یك محل رسوب دهد بدون وجود آب شاید سطح زمین به سطح كره ی ماه شباهت داشت.

3- وجود آب برای حیات ضروری است و در هر كجا آب فراوان تری باشد جمعیت بیش تری از جانداران زندگی می كنند. گذشته از آن، بیش تر گونه های جانداران روی زمین ساكن آب اند.

از نظر حمل و نقل ، به دست آوردن غذا و برخی از مواد خام هم وجود آب دریا و رودخانه و دریاچه برای انسان اهمیت حیاتی دارد.

وقتی كه آب تبخیر می شود، مولكول های آب خود به صورت جزئی از تركیبات هوا در می آیند،‌و هرچه مقدار بخار آب در واحد حجم هوا زیادتر باشد می گوییم فشار بخار آب بیش تر است. در بعضی شرایط،‌هوا دیگر نمی تواند مقدار بخار آب بیش تری را دریافت دارد در این صورت می گوییم هوا از بخار آب اشباع شده است. دمایی كه در آن رطوبت هوا به درجه ی اشباع برسد به «نقطه ی شبنم» موسوم است. نقطه ی شبنم هوا مهم است زیرا در دمای پایین تر از آن ابر تشكیل می شود. درجه ی اشباع بخار آب در هوای گرم بالاتر از هوای سرد است.

ابر هنگامی تشكیل می شود كه هوا سرد شود و دمای آن به زیر نقطه ی شبنم برسد. شكل ابر بستگی به جریان هوا دارد، اگر جریان هوا افقی باشد ابرها لایه لایه می شوند و اگر جریان هوا به طور قائم باشد، ابرها، توده ای شكل خواهند شد. ابرها دارای سه گروه اصلی «سیروس» (پر مانند)، «استراتوس» (لایه لایه) و «كومولوس» (توده ای) هستند. البته مخلوطی از این ابرها مانند «سیرواستراتوس» و «استراتوكومولوس» هم وجود دارد. برای ارتفاعات زیاد پیشوند «آلتو» (بالا) و برای قدرت بارندگی كلمه «نیمبوس» به معنی ابر باران دار را به نام ابرها اضافه می كنند، مانند «كومولونیبوس» و «نیمبواستراتوس».

آب های جاری كه در حقیقت مهم ترین عامل فرسایش سطح زمین اند، آب هایی هستند كه به صورت باران و برف به سطح زمین می رسند و در سرازیری ها جریان می یابند. جریان های اب را به نام های مختلفی مانند جوی، نهر و رود می نامند،‌ولی هیج معیاری وجود ندارد كه بتوان گفت تا چه اندازه آب را باید مثلاً رود نامید.

آب های جاری سه نوع عمل تخریب، حمل و نقل و رسوب گذاری را در قسمت های مختلف مسیر خود انجام می دهند. در عمل تخریب، بستر آب های جاری در جهت قائم و پهلو حفر می شود. در عمل حمل، آب مواد كَنده شده را با خود جابه جا می ند و در عمل رسوب گذاری، موادی كه جابه جا شده اند از آب جدا و ته نشین می شوند. چگونگی این فعالیت ها بستگی به انرژی جنبشی جریان آب دارد و مقدار این انرژی خود وابسته به حجم و سرعت جریان آب است.

آب های جاری به هر شكلی در روی زمین جاری می شوند. آن ها ابتدا در سطح زمین شیارهایی حفر می كنند، این شیارها كم كم به صورت دره هایی درمی آیند كه برش عرضی آن در سنگ های سست به شكل حرف V است. تشكیل این قبیل دره ها به این ترتیب است كه آب در ضمن حفر كردن كف بستر خود، مقداری از دیواره ها را نیز خراب می كند. عوامل دیگر فرسایش دیواره های بستر را عوامل هوازدگی انجام می دهند. اگر این عوامل نباشند دره ای تنگ و عمیق به شكل حرف U ایجاد خواهد شده. در مناطق دارای آب و هوای خشك كه اثر عوامل هوازدگی مختصر است،‌ معمولاً دره ها تنگ و عمیق اند. در ضمن دره بیش تر در نقاطی تنگ و عمیق می شود كه در سنگ های نسبتاً سخت حفر شده باشد، زیرا اثر عوامل تخریب بر سنگ ها و خاك های نرم خیلی شدیدتر از زمین های سخت است.

آب زیر زمینی بخشی از آب كره است كه منافذ خالی سنگ ها و خاك ها را در زیر زمین اشغال می كند. آب زیر زمینی نیز مانند رودها و دیگر عوامل طبیعی با فرسایش سنگ ها، جابه جایی مواد حاصل و ته نشینی آن ها در نقاط دیگر در تغییر شكلی سطح و بخش های خارجی زمین دخالت می كنند. عمل فرسایش اب های زیر زمینی عموماً به صورت انحلال است.

بخش بزرگی از آب مورد استفاده انسان از زیر زمین تامین می شود. حجم آب زیرزمینی قابل بهره برداری اگرچه فقط حدود 3/0 درصد آب كره را تشكیل می دهد ولی همین مقدار آب بزرگترین ذخیره ی آب شیرین و تقریباً معادل 35 سال بارندگی در سطح خشكی های زمین است(با فرض این كه تمام بارش به زمین نفوذ كند). به همین جهت امروزه بهره برداری از آب زیرزمینی ، به ویژه در كشور ما كه با كمبود آب های سطحی مواجه است، برای مصارف مختلف گسترش زیادی یافته است.

فصل نهم: سنگ

درس در یك نگاه:

در این درس دانش آموزان با انواع متفاوتی از سنگ ها آشنا می شوند و با مقایسه ی سنگ ها، آن ها را به طرق مختلف طبقه بندی می كنند و با مشاهده ی موارد مختلف استفاده از سنگ، با كاربردهای آن ها نیز آشنا می شوند.

هدف های این درس:

دانستنی ها و مهارت ها:

- به جمع آوری سنگ های مختلف بپردازد.

- سنگ ها را از روی شكل ، اندازه ، رنگ و ... طبقه بندی كند.

- برای موارد مختلف استفاده از سنگ ها، مثال هایی بیاورد.

نگرش ها:

- كنجكاو شود.

- به كار گروهی علاقه مند شود.

- نكات ایمنی را رعایت كند.

*زمین شناسان به تمام مواد سازنده پوسته ی زمین سنگ می گویند. بنابراین طبق این تعریف موادی چون نفت و گار هم سنگ محسوب می شوند.

هر سنگ از یك یا چند نوع كانی درست شده است. مثلاً سنگ نمك فقط از یك نوع كانی و سنگ گرانیت از چند نوع كانی ساخته شده است.

سنگ ها را از نظرذ راه های تشكیل شدن به سه گروه بزرگ طبقه بندی می كنند:

- سنگ های آذرین: این سنگ ها از انجماد مواد مذاب به وجود می آیند. گاهی در اثر حررات زیاد یا عوامل دیگر مقداری از سنگ های اعماق زمین ذوب می شوند، این مواد ذوب شده به علت سبكی به سمت سطح زمین حركت می كنند. اگر این مواد مذاب بتوانند راهی تا سطح زمین پیدا كنند به صورت فوران های آتشفشانی از زمین خارج می شوند و پس از سرد شدن سنگ هایی را می سازند كه به آن ها سنگ های آذرین بیرونی می گویند. سنگ پا یك سنگ آذرین بیرونی است .

گاهی ماده مذاب تشكیل شده نمی تواند خود را به سطح زمین برساند و در نزدیكی های سطح زمین باقی می ماند و سنگ هایی را به وجود می آورد كه به آن ها سنگ های آذرین درونی می گویند. سنگ خارا (گرانیت) یك سنگ آذرین درونی است.

- سنگ های رسوبی: این سنگ ها بر اثر اتصال ذرات جدا از هم به وسیله فشار یا مواد چسبنده ای كه ذرات را به هم می چسباند در دریاها و دریاچه ها به وجود می آیند. سنگ جوش و ماسه سنگ به این طریق به وجود می آیند. سنگ جوش و ماسه سنگ به این طریق به وجود آمده اند. گاهی هم مواد محلول داخل آب ها بر اثر به حد اشباع رسیدن و یا بر اثر تبخیر ته نشین می شوند و عده ای دیگر از سنگ های رسوبی را به وجود می آورند. سنگ آهك ، سنگ نمك و سنگ گچ به این طریق به وجود آمده اند.

سنگ های رسوبی لایه لایه اند و آثار و بقایای موجودات زنده یعنی فسیل در آن ها یافت می شود. اغلب سنگ های چین خوردگی ها از سنگ های رسوبی اند.

- سنگ های دگرگونی: هر سنگی اگر مدتی در مجاورت یك توده مذاب قرار گیرد و یا تحت تاثیر فشار خیلی زیاد قرار گیرد تغییر شكل و تركیب می دهد و به سنگ دگرگون شده تبدیل می شود.سنگ های دگرگون شده پس از برش به عنوان سنگ های روكار ساختمان ها استفاده می شوند. مثلاً سنگ مرمر از دگرگون شدن سنگ های آهكی به وجود می آید.

*سنگ ها دائم در حال تغییراند، عوامل فیزیكی مانند تغییرات دما، یخ بستن آب و عوامل شیمیایی مانند اكسید شدن و تجزیه طی فرایندی كه به طور كلی به آن هوازدگی می گویند سنگ ها را خرد و تركیب شیمیایی آن ها را تغییر می دهد. نتیجه عمل هوازدگی بر روی سنگ عاقبت، تشكیل خاك است.

* قطعات خرد شده سنگ ها، هنگامی كه درون آب های جاری مانند رودها قرار می گیرند، بر اثر برخورد با یكدیگر و برخورد با بستر رود زاویه های تیز آن ها از بین می رود و رفته رفته صاف و صیقلی و شكل كروی ، بیضوی و یا استوانه ای به خود می گیرند. این سنگ كه توسط رود به مسافت زیادی حمل شده و عاقبت در بستر و كنار رود ته نشین می شوند، آبرفت نامیده می شوند.

* سنگ ها به علت گوناگونی بسیار ‌، زیبایی و از همه مهم تر كاربردهایی كه دارند،‌از زمان های گذشته مورد علاقه و كنجكاوی آدمی بوده اند، سنگ ها در ابتدا در ساختن وسایل زندگی و جان پناه و بعدها برای ساختن ساختمان های بزرگ و كاخ ها و استخراج فلزات و به دست آوردن زیور آلات مورد استفاده قرار گرفته اند.

امروزه كم تر فعالیت انسانی را می توان یافت كه ارتباط مستقیم یا غیر مستقیمی با سنگ ها نداشته باشد. حدود 95درصد انرژی مورد نیاز آدمی از سنگ های سوختنی چون نفت و گاز و زغال سنگ به دست می آید.

از این مواد علاوه بر انرژی مواد دیگری چون پلاستیك، الیاف پارچه ، رنگ ، دارو و ... تهیه می شود. مواد اولیه بیش تر صنایع از سنگ ها به دست می آید. صنایع ساختمانی، صنایع ذوب فلزات ، صنایع شیمیایی ، صنایع الكتریكی و الكترونیكی، صنایع غذایی، جواهر سازی و ... از جمله صنایعی هستند كه به مقدار زیادی از سنگ ها یا مواد مختلفی كه از سنگ ها به دست می آید استفاده می كنند.

باتشکرازآقای علی اکبر ادهم ازشهرستان پارس آباد

كتاب علوم تجربی پایه اول دبستان (پنج فصل دوم)

مطالب مشابه :

راهنمای تدریس علوم سوم ابتدایی

كتاب علوم تجربی پایه اول دبستان (پنج فصل دوم)

تحقیق صبا حسن پور دانش آموز کلاس دوم دبستان فرهنگان 2 در مورد شکل های مختلف آب(برای استفاده ی دانش آ

تحقیق بخش دوم علوم

مراحل تصفیه آب+علوم+دوم+سوم

علوم دوم ابتدایی جدید

علوم سوم ابتدایی

بررسی کتاب علوم سوم دبستان

دانلود آزمون های ریاضی ، فارسی و علوم دوم دبستان

کار تحقیق علوم جشن میوه و دانه