پارک ملی کویر،توصيه‌هاي ايمني را جدي بگيريد

به نام خداوند بخشاینده مهربان

درباره نويسنده واهداف وبلاگ

حبيب ماهري كارشناس ومشاور امور محيط زيست، با 30 سال سابقه وتجربه، عاشق طبيعت ايران زمين هستم وهدفم بالا بردن فرهنگ زيست محيطي جامعه از طريق فراهم كردن اطلاعات مورد نياز است. اين وبلاگ سعي دارد، مسايل زيست محيطي را مورد نقد وبررسي قراردهد

تماس با بهار طبيعت:

[email protected]

بهار طبيعت

16 تا 23 خرداد هفته محيط زيست

پارک ملی کویر

پارک ملی کویر نمونه‌ای از اکو سیستم‌های خشک و بیابانی است که مقدار باران ناچیز آن اجازه فعالیتهای کشاورزی را نمی‌دهد. با وجود این امکان رشد و گسترش برخی گیاهان را دارد و به همین دلیل زیست برخی از جانوران در آن متعدد است. مجموعه گیاهی و جانوری ویژه این پارک به طور شگفت‌آوری با منابع ناچیز و محدودیت‌های زیستی محیط خود سازگار هستند و بر اثر حفاظتی که از این پارک به عمل آمده تا حدودی نیز توسعه یافته‌اند. اراضی مسطح این پارک، با پوشش گیاهی کویری و نیمه کویری، زیستگاه پستان دارانی مانند جیبر، آهو و گونه‌های با ارزش حمایت شده و کمیاب مانند یوزپلنگ و گورخر است. بخشهای کوهستانی آن نیز با پوشش گیاهان استپی دارای تعداد قابل توجهی وحوش کوه‌زی مانند گل، بز، قوچ و میش است. این پارک از نظر تنوع پرندگان نیز دارای اهمیت ویژه است و پرندگانی مانند کپک و تیهو که از پرندگان بومی به شمار می‌آیند در آن دیده می‌شوند. علاوه بر این، هر ساله انبوهی پرندة مهاجر مانند فلامینگو، آنفوت، سرسبز و خوشکا به آب بندها و شوراب‌های اطراف آن روی می‌آورند. پارک ملی کویر مجموعة با ارزشی از ذخایر گیاهی و جانوری متنوع و نیز آثار فرهنگی و تاریخی، مانند کاروانسرای شاه عباسی (قصر بهرام) ؛باقی‌ماندة آثار حرم خانه و عین‌الرشید است. این پارک در غرب کویر مرکزی ایران و شرق دریاچه نمک قرار دارد.

نام انگلیسی : kavir national park

نام فارسی : پارک ملی کویر

پارک ملی کویر

در فاصله اي نه چندان دور از جنوب شرقي پايتخت مجموعه و نمايشگاهي طبيعي از وحوش كمياب بياباني و كويري وجود دارد. كل و بز، قوچ و ميش وحشي، گربه شني، جبير، يوزپلنگ ايراني و جوامع گياهي متنوع. اين منطقه مجموع شبه جزيره اي است كه بين درياچه نمك، كوير ريگ، كوير مركزي و كوير گرمسار محصور و نمونه بارزي از بيابان ها و استپ هاي كم آب است. اين منطقه در سطح كره زمين يكي از چند نقاطي است كه به عنوان ذخيره گاه كره بايد مورد حفاظت قرار گيرد. اين منطقه در سال ۱۳۴۳ توسط كانون شكار ايران با مساحت ۶۰۹ هزار و ۴۳۸ هكتار حفاظت شده، اعلام شد و در سال ۱۳۵۵ به پارك ملي تبديل شد و در سال ۵۷ شوراي عالي محيط زيست با آزاد اعلام كردن قسمت هاي جنوبي، آبريزهاي كوه سرخ و آبريزهاي جنوبي كوه سفيد آب را جزو پارك ملي اعلام كرد و مساحت پارك به ۶۷۰ هزار هكتار رسيد. در سال ۶۱ با توجه به شرايط اقتصادي، اجتماعي و امكانات و توانايي هاي حفاظتي به دو قسمت پارك ملي به وسعت ۴۲۰ هزار هكتار شامل منطقه سياه كوه، نخجير، سفيد آب و كليه ارتفاعات و تپه ماهورها و دشت هاي مجاور آن و منطقه حفاظت شده كوير به مساحت ۲۵۰ هزار هكتار شامل دشت هاي مكوش، سياه پرده، پرده زرد و ارتفاعات دوازده امام و نره خركوه تقسيم شد كه تحت مديريت اداره كل حفاظت محيط زيست استان سمنان اكنون قرار دارد. پارك ملي و منطقه حفاظت شده كوير مركزي در غرب كوير مركزي ايران و شرق درياچه نمك و قم رود در استان قم، پيشوا و دهستان ارادان و قشلاق بزرگ گرمسار و شمال دهستان ابوزيد آباد كاشان قرار دارد كه در محدوده استان هاي تهران - قم، سمنان و اصفهان واقع شده است و داراي اقليم خشك و بياباني است و بيشتر بارندگي آن از آبان تا ارديبهشت ماه مي بارد. متوسط ميزان ساليانه باران در منطقه ۱۵۰ ميلي متر است. معمولاً گرماي شديد از اوايل خرداد تا پايان مهر در منطقه ادامه دارد.

راه هاي ورودي منطقه

مناسب ترين راه ورودي منطقه از طريق راه آسفالته ورامين، پيشوا تا يك كيلومتري ايستگاه راه آهن ابردژ ادامه دارد و از مسير جاده شني قلعه بلند، عسگرآباد، حصارگلي به پاسگاه محيط باني مباركيه مي رسد. از سمت جنوبي منطقه راه ديگري از طريق كاشان، آران، مرنجاب به پاسگاه محيط باني سفيد آب و نرسيده به بندعلي خان را از طريق جاده ورامين، جواد آباد، چرمشهر به محيط باني فصلي بندعلي خان مي رسد. راه هاي ديگري براي ورود به منطقه وجود دارد كه عبور از آنها بدون راهنما كاري بسيار خطرناك است. جهت جلوگيري از هرگونه پيشامد سوء و ناگوار احتمالي بايد قبل از انجام برنامه سفر به كسب اطلاع و مجوز اداره كل حفاظت محيط زيست استان سمنان و هماهنگي با واحدهاي تابعه مستقر در منطقه اقدام شود. پارك ملي كوير ، از اداره حفاظت محيط زيست استان تهران به استان سمنان واگذار شده است. يكي از راه هاي ورودي، جاده كاروانسراي قصر بهرام مي باشد. اين جاده تا دو راهي قصر بهرام در مسير مباركيه چند كليومتر بعد از گلدار گل سرخ از جاده سفيدآب جدا شده، از سمت چپ پس از طي ۱۸ كيلومتر وارد كاروانسراي قصر بهرام مي شويد، اين راه خاكي نسبتاً خوبي است. كاروانسراي شاه عباسي در منطقه به قصر بهرام معروف است در پارك ملي و منطقه حفاظت شده كوير جز يك يا دو رودخانه دايمي منطقه كه آن هم در فصول گرم داراي آب كمي هستند، تقريباً هيچ آب جاري كه بتوان آن را رودخانه ناميد وجود ندارد.

منابع عمده آبي

درياچه نمك كه تنها درياچه اي است كه در جوار پارك قرار دارد يكي از بزرگترين شوره زارهاي ايران است. اين درياچه حالت مثلثي دارد كه رأس آن در شمال قرار گرفته و وسعت آبگير درياچه حدود ۲۵۰۰ كيلومتر مربع و مرز غربي پارك ملي كوير را تشكيل مي دهد. آب اين درياچه بسيار شور است و در هنگام غروب از قله سياه كوه منظره بسيار زيبايي دارد. درياچه نمك حوزه آبگير بسياري از رودخانه هاي مركزي ايران است و اطراف آن باتلاق هاي زيادي وجود دارد هر چند هيچ نوع آبزي در آب اين درياچه وجود ندارد ولي زمستان ها تعداد قابل توجهي از پرندگان مهاجر آبزي به اين درياچه و رودهاي اطراف آن روي مي آورند. سال ها پيش، تابستان ها نيز تعدادي فلامينگو در نواحي جنوبي آن ديده مي شد.

آبگيرهاي ديگر

آبگير مكوش، بيره زرد، اسب قدير اكثراً خشك و محل جمع شدن سيلاب هستند. رودخانه هاي منطقه عبارتند از: رودخانه بندعلي خان، اين رودخانه مهمترين رودي است كه در منطقه حفاظت شده كوير جاري بوده و سرچشمه اين رود از كوه خرسنگ است كه رودخانه جاجرود را به وجود مي آورد و در مسير خود از مناطق حفاظت شده ورچين و جاجرود و پارك ملي خجير عبور كرده در پارچين كه وارد دشت ورامين مي شود چندين شاخه مي شود و مورد استفاده آبياري قرار مي گيرد و پساب رودخانه جاجرود و مسيل فاضلاب تهران را در جلگه ورامين دريافت كرده و در بندعلي خان وارد منطقه حفاظت شده مي شود. چند سالي است كه مانداب هاي رودخانه بندعلي خان به علت ريزش فاضلاب كارخانه هاي مختلف به گنداب تديل شده و ديگر زمستان زيستگاه بعضي پرندگان مهاجر مخصوص خوتكا و سرسبز نيست. رودخانه قره چاي: كه از كوه هاي راسوند در جنوب اراك سرچشمه گرفته بعد از گذر از اراك و ساوه با قم رود يكي شده به درياچه نمك مي ريزد. شعبه سفلاي اين رود در نزديكي مرزهاي حفاظت نشده كوير زيستگاه زمستاني انواع پرندگان مهاجر آبزي به خصوص غار، اردك هاي كله سبز و خوتكا و اردك هاي خشك زي مانند آنقوط و باد كوبه اي در تمام فصول بوده و حائز اهميت است.

چشمه هاي حائز اهميت پارك ملي

عين الرشيد، آب محله، شكر آب، نخجير، چشمه شاهي، سياه كوه از معروف ترين چشمه هاي پارك ملي كوير است، در حال حاضر تأمين كننده آب قصر بهرام است اين چشمه در دامنه شمالي سياه كوه قرار دارد و مشرف به قصر بهرام است كه به وسيله يك كانال آبي روباز به طرف قصر شاهي و عمارت حرمسرا هدايت شده كه از عجايب معماري به شمار مي رود. چشمه شاهي آب شيرين مايل به شور دارد كه به وسيله لوله به قصر بهرام براي استفاده عموم هدايت شده است در اطراف چشمه ني و درخت بادامك به وفور ديده مي شود چشمه هاي ديگر كه آبشخور قوچ و ميش و جبير است عبارتند از: چشمه بيد، چشمه عين الرشيد،حوض آقا محمد، چشمه آب محله، چشمه بز، چشمه سرخ، چشمه پيغمبر، چشمه آب گله، چشمه قاجاريه، چشمه شكراب، چشمه طلحه، چشمه ملك آباد، چشمه زنبوري، چشمه آب باريك، چشمه لكاب، چشمه ميراب دراز. پارك ملي كوير علاوه بر داشتن جوامع گياهي كويري، نيمه كويري و جوامع گياهي خاك هاي شور در بخش هاي كوهستاني داراي جوامع گياهي با سيمايي استپي است حفاظت از منطقه و جلوگيري از بوته كني، چراي دام، قطع درختچه ها به طور چشمگيري باعث ترميم پوشش زنده خاك شده و گياهان فرصت يافته اند تا استقرار و رشد و توسعه يابند. بسياري از شن ها و ريگ هاي روان و متحرك كه از ويژگي هاي بارز مناطق كاملاً كويري است در اين منطقه كمتر به چشم مي خورد با استقرار رستني ها تثبيت يافته اند مگر در مناطق حفاظت شده كه در بخش هايي از آن هنوز از اين پديده ها وجود دارد. در ابتداي راه كه از مناطق حفاظت شده عبور مي كرديم، در بعضي مناطق با حفر چاه به كشاورزي پرداخته بودند و بقيه مزرعه ها تحت اجاره يكي از آقازاده ها براي امور پرورش شتر اختصاص يافته بود. گياهان پارك ملي كوير از گونه هاي خشكي پسند (گزروفيت ها) و گياهان شور پسند (هالوفيت) هستند كه به عنوان شاخص زنده تطابق با شرايط اكولوژيكي نامساعد زيستي قسمتي از سال را در معرض كمبود آب قرار داشته و براي ادامه حيات و سازگاري با كمبود آب و شوري خاك ساختمان خاصي پيدا مي كند كه معرف خشكي و محدوديت هاي زيستي اين گياهان براي مقابله با كم آبي، حرارت زياد، برگ هاي كوچك منتهي به خار پيدا مي كنند كه معرف خشكي و محدوديت هاي زيستي اين گياهان براي مقابله با كم آبي، حرارت زياد برگ هاي كوچك منتهي به خار پيدا مي كنند. در بيشتر نقاط هموار و كوهپايه اي جامعه درمنه ديده مي شود. پارك ملي كوير علاوه بر دشت هاي هموار و تپه ماهورها داراي رشته كوه هايي در بخش جنوبي، شرقي و مركزي نيز است. اين كوه ها شامل سياه كوه، نخجير و سفيدآب مي شوند. در كوهپايه هاي سياه كوه و كوه هاي خشك نزديك چشمه سفيدآب درختچه هاي بادامك، شير خشت و خنجك به صورت تك درختان پراكنده و روي دامنه ها جوامع گياهي استپي ديده مي شود. در دره ها و كوهپايه هاي سنگي گونه كاروان كش اغلب به چشم مي خورد در اطراف چشمه هاي لب شور گونه هاي گز، گرگ تيغ، توده هاي انبوه ني از جوامع گياهي اين منطقه به شمار مي آيد. در اطراف قصر بهرام كه از خاك هاي سنگريزه اي تشكيل شده درمنه همراه با شور، گون، آتريپلكس، سودا، هليوتروپيوم پراكنده اند روي دامنه هاي صخره اي كوه ها بوته چوبك، پوشيده شده است. در كل اين منطقه جمعاً ۲۰ محيط بان مسئول حفاظت و كنترل ملي كوير و منطقه حفاظت شده هستند كه در واقع به هر نفر ۳۳ هزار و ۵۰۰ هكتار به طور تقريبي جهت مراقبت و سركشي مي رسد.

پارك ملي‌كوير ، موقعيت جغرافيايي

پارك ملي كوير از وسيع‌ترين و قديمي‌ترين مجموعه‌هاي حفاظت ‌شده كشور است كه در غرب درياچه نمك، حدود ۱۲۰ كيلومتري جنوب تهران و ۱۰۰ كيلومتري شرق قم قرار دارد. حيات جانوري اين منطقه در گذشته به قدري متنوع و پرشمار بود كه به «آفريقاي كوچك» و «سرنگتي ايران» شهرت داشت. امروزه هرچند شكوه گذشته را از دست داده، اما هنوز از ارزشمندترين مناطق طبيعت ايران به شمار مي‌رود كه تقريبا تمامي حيوانات بيابان‌زي ايران را در خود جاي داده‌ است.

جغرافيا

مساحت فعلي اين منطقه حدود ۶۷۰ هزار هكتار (۶۷۰۰ كيلومترمربع) است كه ۴۲۰ هزار هكتار آن پارك ملي و ۲۵۰ هزار هكتار منطقه حفاظت‌شده ‌است. بيشتر پارك در شهرستان گرمسار استان سمنان و بخش‌هاي كوچكي هم در استان‌هاي تهران، قم و اصفهان قرار دارند، البته مسووليت حفاظت از كل پارك بر عهده اداره محيط زيست استان سمنان است. مرتفع‌ترين نقطه آن نيز قله سياه‌كوه به ارتفاع ۱۸۶۵ متر است كه در مركز پارك قرار گرفته‌ است.

تاريخچه

اين منطقه در سال ۱۳۴۳ به مساحت ۶۰۹ هزار هكتار زير نظر «كانون شكار ايران» ـ‌ كه بعدها به سازمان حفاظت محيط زيست تبديل شد ـ‌ قرار گرفت. در سال ۱۳۵۴ از سوي يونسكو به عنوان ذخيره‌گاه طبيعي زيست ‌كره تعيين شد و در سال ۱۳۵۵ به «پارك ملي» ارتقاء يافت. در سال ۱۳۵۷ با كاهش بخش‌هايي از شمال و افزايش بخش‌هايي در جنوب، مساحت آن به ۶۷۰ هزار كيلومترمربع رسيد و در سال ۱۳۶۱ به 2 بخش «پارك ملي» به وسعت ۴۲۰ هزار هكتار شامل منطقه سياه كوه، نخجير، سفيد آب و «منطقه حفاظت‌شده» به وسعت ۲۵۰ هزار هكتار شامل دشت‌هاي مكوش، سياه پرده، پرده زرد و ارتفاعات دوازده امام و نره خركوه تقسيم شد.

مسير دسترسي

3 مسير اصلي براي دسترسي به پارك ملي كوير وجود دارد: بهترين مسير دسترسي به پارك ملي كوير راهي است كه از پيشواي ورامين از جاده شني قلعه بلند پس از عبور از ايستگاه راه‌آهن ابردژ پس از حدود ۳۰ كيلومتر به محيط ‌باني مباركيه مي‌رسد.

مسير ديگر از گرمسار به سمت جنوب تا روستاي كهك و از آنجا از جاده سنگفرش صفوي تا نزديكي محيط ‌باني قصر بهرام است.

مسير سوم هم مسيري خاكي از شهرستان آران و بيدگل در شمال كاشان تا كاروانسراي مرنجاب و از آنجا تا محيط ‌باني سفيداب است.

منابع آبي

كمبود منابع آبي از مشكلات اصلي اين منطقه است. پارك ملي كوير در حوضه آبريز درياچه نمك قرار دارد و وجود تهران و چندين شهر پرجمعيت كشور درنواحي بالادست كه عمده آب منطقه را مصرف مي‌كنند موجب شده آب جاري ناچيزي وارد اين ناحيه شود كه بخشي از آن هم بر اثر پيوستن فاضلاب‌هاي متعدد به صورت گنداب درآمده است.

اهميت پارك ملي كويربيشتر ناشي از حضور گونه‌هاي متنوع پستانداران و به ويژه يوزپلنگ آسيايي در آن است. درياچه كوير كه در واقع يك مردابي آب شور به مساحت حدود ۲۵۰ هزار هكتار است، در مرز غربي پارك قرار دارد و هيچ نوع جاندار آبزي در آن زندگي نمي‌كند، اما در زمستان پرندگان مهاجر ازجمله فلامينگو به اين درياچه و باتلاق‌ها و رودخانه‌هاي اطراف آن مي‌آيند. ميانگين ميزان بارندگي سالانه در منطقه حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ ميلي‌متر است كه بيشتر از آبان تا ارديبهشت مي‌بارد. با توجه به وجود كوه‌هاي نسبتا مرتفع، چشمه‌هاي متعددي هم در منطقه وجود دارد كه آبشخور اصلي حيوانات منطقه است. دماي هوا نيز از حداكثر 15 درجه زير صفر تا 50 درجه بالاي صفر متغير است.

جانوران

در مجموع ۳۴ گونه پستاندار، ۱۵۵ گونه پرنده و ۳۴ گونه خزنده در اين منطقه زندگي مي‌كنند. اهميت پارك بيشتر ناشي از حضور گونه‌هاي متنوع پستانداران در آن است. از مهم‌ترين آنها يوزپلنگ آسيايي، پلنگ ايراني، گرگ، كفتار راه‌راه، گربه شني، روباه قرمز، روباه شني، جبير، بز كوهي، گوسفند وحشي، سياه‌گوش (كاراكال)، شغال، سمور سنگي و انواع جوندگان ازجمله خرگوش صحرايي، تشي، جربوع پنج‌انگشتي، جربوع بلانفورد و جرد ايراني است. آخرين مشاهده يوزپلنگ در اين منطقه به اواخر آبان ۸۹ بازمي‌گردد كه تعدادي از گردشگران در نزديكي قصر بهرام به طور تصادفي يك يوز را مشاهده كردند؛ سال 88 هم دوربين‌هاي تله‌اي پروژه يوزپلنگ ايراني چندين تصوير از يوز گرفته بودند. گوسفندان وحشي (قوچ و ميش) پارك از نژاد دورگه اوريال و ارمني هستند. در گذشته گله‌هاي بزرگ گورخر ايراني در اين منطقه زندگي مي‌كردند كه آخرين آنها در سال ۶۳ مشاهده شدند و امروزه مطمئنا نسل آنها در اين پارك از ميان رفته‌است. آهو (غزال ايراني) هم اگر منقرض نشده باشد در آستانه انقراض قرار دارد، اما جمعيت جبير (نوعي غزال ظريف‌تر و كوچك‌تر از آهو) در اين منطقه احتمالا بيشترين در تمام ايران است. پرندگان پارك هم شامل كبك، تيهو، زاغ بور، هوبره، انواع گنجشك، سهره، چكاوك و پرستو، انواع پرندگان شكاري ازجمله عقاب طلايي، سنقر، سارگپه، شاهين، بحري و دليجه، و پرندگان مهاجر مانند فلامينگو، آنقوت، خوتكا و انواع غاز و مرغابي هستند.

گياهان

در مجموع ۳۵۵ گونه گياهي در اين منطقه شناسايي شده كه ۲۰ گونه آن اندميك اين منطقه است (در هيچ جاي ديگري به طور طبيعي نمي‌رويد). گياهان پارك از انواع خشكي‌پسند و شورپسند هستند كه خود را با كمبود آب و شوري خاك سازگار كرده و داشتن برگ‌هاي كوچك منتهي به خار از ويژگي‌هاي ظاهري بسياري از آنهاست. در نقاط هموار هم گياه درمنه، در دره‌ها و كوهپايه‌هاي سنگي گياه كاروان‌كش، در اطراف چشمه‌‌ها گز، گرگ‌تيغ و ني و در كوهپايه‌ها درختچه‌هاي بادام كوهي، شير خشت و خنجك ديده مي‌شوند.

جاذبه‌هاي تاريخي

اين منطقه علاوه بر اهميت طبيعي، 3 كاروانسراي متعلق به دوران صفويه به نام‌هاي قصر بهرام، عين‌الرشيد و سفيدآب را هم در خود جاي داده ‌است.

مشكلات

تاريك‌ترين برهه در تاريخ اين منطقه سال‌هاي ابتدايي پس از پيروزي انقلاب است كه بر اثر از هم‌پاشيدگي سازمان محيط زيست و به كمك سلاح‌هاي اتوماتيك و موتورسيكلت‌هاي پرقدرت، حيات وحش منطقه تارومار شده و حدود ۸۰۰ راس گورخر آن در عرض چند سال قتل‌عام شدند. پس از آن نيز علاوه بر شكار غيرقانوني و چراي دام كه مشكل تقريبا تمامي مناطق حفاظت شده ايران است، پارك كوير شاهد فعاليت‌هاي مختلف سازمان‌هاي دولتي از آموزش‌هاي نظامي گرفته تا برگزاري مسابقات اتومبيلراني رالي هم بوده ‌است. از سال‌هاي دور هم هرازچندگاهي بحث احداث بزرگراه نائين به ورامين يا گرمسار و بزرگراه كاشان به تهران ـ كه بايد از مركز پارك ملي بگذرد ـ مطرح شده ‌است. به گفته رئيس پارك ملي كوير و خبرگزاري ايسنا وزارت نفت هم درصدد دريافت مجوز اكتشاف نفت در اين منطقه است، در حالي كه ماده ۹ آيين‌نامه اجرايي «قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست» به صراحت آن را ممنوع كرده‌است: «تجديد يا تمديد پروانه‌هاي اكتشاف و بهره‌برداري صادره براي معادن واقع در پارك‌هاي ملي و آثار طبيعي ملي ممنوع مي‌باشد» و اصولا فلسفه تعيين يك منطقه به عنوان پارك ملي جلوگيري از هر گونه فعاليت انساني و حفظ آن در شرايط كاملا طبيعي است به همين جهت است كه حتي ورود به اين منطقه به مجوز سازمان محيط زيست نياز دارد.

راه‌ رفتن زير ‌باران ستاره

تا حالا هوس ديدن آسمان پرستاره كوير به سرتان زده؟ دلتان مي‌خواهد يكي از زيباترين جاذبه‌هاي طبيعي كشور خودتان را ببينيد؟ مي‌خواهيم تشويق‌تان كنيم كه يك برنامه سفر به كوير همراه دوستان‌تان بگذاريد كه حتما به يكي از زيباترين تجربه‌هايتان تبديل خواهد شد. قبل از اين كه كل مطلب را بخوانيد، تاكيد مي‌كنيم كه اين سفر از آن سفرهايي نيست كه خودتان به تنهايي يا با دوستان بي‌تجربه‌تان راه بيفتيد و برويد. حتما با يك گروه حرفه‌اي و همراه راهنمايان باتجربه آن را شروع كنيد چون ما اصلا نمي‌خواهيم شما را زير شن‌هاي كوير گم كنيم! آب و هواي بياباني و نيمه‌بياباني، بخش وسيعي از سرزمين‌هاي داخلي و كناره‌هاي جنوبي ايران را پوشش داده و اين نواحي بياباني و صحراها، حدود يك‌چهارم مساحت ايران را تشكيل مي‌دهند. وسعت بيابان‌هاي ايران 34 ميليون هكتار است كه 12 ميليون هكتار آن را شنزار‌ها و ماسه‌زارها تشكيل مي‌دهند. 5 ميليون هكتار از اين ماسه‌زارها فعال و روان هستند. يكي از زيباترين مناطق كويري ايران، حاشيه غربي دشت كوير است كه مشرف به درياچه نمك آران و بيدگل است. در اين ناحيه ديدن شوره‌زار، درياچه نمك و شن‌زار و تپه‌هاي ماسه روان، آسان است و مي‌توانيد يكي دوروزه آن را ببينيد.

درياچه نمك

در فاصله استان‌هاي اصفهان، سمنان و قم، فرشي سفيد و بلورين بر زمين گسترده شده. وسعت و عظمت درياچه نمك و طرح‌هاي هندسي بلوك‌هاي نمك، هر بيننده‌اي را به حيرت فرو مي‌برد. اين درياچه حاصل چندين هزار سال ورود آب شور رود‌ها و سيلاب‌هايي است كه نمك خاك شور منطقه را در خود حل كرده‌اند و پس از تبخير در اين درياچه برجا گذاشته‌اند.ديدن طبيعت كم‌نظير و زيباي درياچه نمك و همچنين نواحي كويري اطراف آن، تجربه‌اي متفاوت است كه در تمام فصول سال دوستداران طبيعت را به سوي خود فرا مي‌خواند. در ميان درياچه، كوهي هست كه به كوه سرگردان معروف است. اين كوه خاكي سرخ رنگ و سطحي پر از سنگ‌ها و گدازه‌هاي آتشفشاني دارد.

كاروانسراي مرنجاب

در حاشيه جنوبي درياچه، كاروانسراي مرنجاب قرار دارد. اين بناي آجري در مسير يكي از شاخه‌هاي معروف جاده ابريشم قرار گرفته است. سردر زيباي آن مشرف به قناتي پر آب و زيباست. سال گذشته گنبد و سردر ورودي تعمير شده، اما متاسفانه در ورودي، فلزي و جديد است و از اين رو با كل بنا هماهنگي ندارد! كاركنان اداره منابع طبيعي و ميراث فرهنگي هم مراقب بنا، مسافران و گردشگراني هستند كه تمام شب يا ساعاتي را مهمان كاروانسراي مرنجاب هستند. جالب است بدانيد در ايران معمولا مسافت بين دو كاروانسرا حدود 6 فرسنگ (36 كيلومتر) است تا مسافران پس از طي مسير يك روزه، شب را در كاروانسراي بعدي پناه بگيرند. كاروانسراي مرنجاب در عصر طلايي ايجاد كاروانسراهاي ايران، يعني دوره صفوي بنا شده است. اين كاروانسرا به‌شكل قلعه‌اي مربع شكل ساخته شده و 6 برج در ديوارهاي آن تعبيه شده است. ابعاد حياط 30×20 متر است و چندين اتاق و شاه‌نشين به دور آن قرار دارند. در نزديكي كاروانسرا يك رشته قنات هست كه به استخري به ابعاد 10×4 متر مي‌ريزد.

تپه‌هاي شن روان

در فاصله 12 كيلومتري شرق كاروانسرا، حاشيه غربي تپه‌هاي شن روان كه تا دور دست به سمت شرق گسترده شده‌اند، آغاز مي‌شود. در زمستان تپه‌ها عاري از پوشش گياهي هستند ولي در آغاز ارديبهشت، پوشش گياهي زيبايي با گل‌هاي معطر بر آنها مي‌رويد. دانه‌هاي شن با وزش باد به حركت درمي‌آيند. در صورت وزش باد از رفتن به سمت تپه‌ها خودداري كنيد. ذرات شن مي‌تواند به دوربين‌هاي عكاسي و ديگر تجهيزات دقيق وارد شوند و به آنها صدمه بزنند. هنگام نزديك شدن به تپه‌هاي شن روان، به هيچ عنوان نبايد با خودرو وارد حاشيه تپه‌هاي شني شويد. چون خودرو حتي با داشتن امكانات كافي، در ماسه‌ها متوقف مي‌شود و بيرون آوردن آن از ماسه‌هاي نرم و لغزنده كار دشواري است، پس هنگام ورود به تپه‌هاي ماسه‌اي آب و لوازم پزشكي اوليه ازجمله پادزهر براي سم مار و عقرب همراه داشته باشيد. از حاشيه تپه‌هاي شني به سمت شمال شرقي جاده‌اي خاكي و پردست‌انداز جدا مي‌شود كه تا كاروانسراي قصر بهرام ادامه دارد. در تمام ‌طول راه اثري از تمدن به چشم نمي‌خورد.

سياه‌كوه

شمال كاروانسراي مرنجاب سياه‌كوه ديده مي‌شود. اين كوه سياه رنگ به ارتفاع 1860 متر داراي طبيعتي منحصر به ‌فرد است و به دليل دور از دسترس بودن، هنوز طبيعتي بكر دارد. اطراف كوه باتلاق‌هايي هست كه بارها مسافران بي‌تجربه را به كام خود كشيده و هرگز اثري از آنها يافت نشده است، پس فقط با راهنماي محلي مجرب از اين كوه ديدن كنيد. از آنجا كه اين كوه در پارك ملي كوير قرار دارد، براي بازديد بايد مجوز داشته باشيد. آران و بيدگل در شمالي‌ترين نقطه استان اصفهان قرار دارد. براي رفتن به آران بايد از كاشان عبور كنيد. قبل از حركت با اداره ميراث فرهنگي آران و بيدگل سفر خود را هماهنگ كنيد تا پس از گرفتن مجوز با راهنماي محلي وارد كوير شويد.

توصيه‌هاي ايمني را جدي بگيريد

قبل از سفر، اطلاعاتي درباره محل لازم داريد كه از طريق مطالعه كتاب، جزوه، مقاله، نقشه و جي‌پي‌اس يا راهنمايي يك راهنماي مجرب، مي‌توانيد به دست بياوريد.

همراه راهنما و با هماهنگي مسوولان وارد كوير شويد.

قبل از سفر مسير خود را به دوستان اعلام كنيد تا در صورت تاخير دنبالتان بگردند.

دارو و كمك‌هاي اوليه و پادزهر همراه داشته باشيد.

چادر و لباس گرم براي شب‌هاي سرد كوير را فراموش نكنيد.

وسايل گرمايشي و روشنايي يادتان نرود.

هرچند راه رفتن روي رمل‌هاي كوير لذتي وصف‌ناشدني دارد، اما از پوتين براي راه رفتن در صحرا استفاده كنيد تا از گزند برخي حشرات در امان باشيد.

هنگام حركت به سوي كوير، حداقل دو برابر نياز آب برداريد چون تشنگي سريع انسان را از پاي درمي‌آورد. در مرز شروع تپه‌هاي شني در كوير، احتمال وجود آب هست و البته راه‌هايي براي جمع‌آوري و استفاده آب موجود در خاك وجود دارد. مردمان كوير براي جلوگيري از عطش، به جاي آب، چاي مي‌نوشند! مي‌توانيد از ريشه پرآب بعضي گياهان هم استفاده كنيد.

وجود گياهان خاص، نشانه وجود آب است. غذاهايي كه آب زيادي لازم دارند و باعث عطش مي‌شوند نخوريد.

تجهيزات كافي از قبيل چادر، لوازم بهداشتي، چراغ‌قوه، كيسه خواب، كفش مناسب، سوخت، طناب، دوربين شكاري، قطب نما، نقشه و... همراه داشته باشيد.

از 2 يا چند وسيله نقليه استفاده كنيد. بنزين و لاستيك زاپاس فراموش نشود. از عيب‌هاي جزئي ماشين هم آگاه باشيد. از خودروهاي شاسي بلند و دو ديفرانسيل استفاده كنيد.

آچار و ابزار و چسب به همراه داشته باشيد

( از خرابي‌هاي رايج، سوراخ شدن رادياتور است).

همراه داشتن بيل و تخته‌هاي چوب براي بيرون كشيدن ماشين از باتلاق، لازم است.

استفاده از عينك آفتابي مخصوصا در درياچه نمك و براي توقف طولاني در كوير ضروري است.

مراقب وسايل الكترونيكي خود هم باشيد چون با داخل شدن ذرات ماسه از كار مي‌افتند.

دوستي با طبيعت كوير

فراموش نكنيد كه حفظ طبيعت زيباي كوير مهم‌ترين وظيفه شماست. از آسيب زدن به طبيعت بكر كوير، پرهيز كنيد. رشد گياهان و نمو جانوران در كوير دشوار است. پس به هيچ وجه به گياهان و حيات وحش كويري آسيب نرسانيد. به جاي نابود كردن حيوانات موذي مانند عقرب، از آنها دوري كنيد. از آتش زدن بوته‌ها خودداري كنيد و زباله‌هاي خود را هر چند كوچك و مختصر، در كوير رها نكنيد. اين طوري سفر كويري را براي همه آنهايي كه بعد از شما آن را تجربه مي‌كنند، دلنشين خواهيد كرد.

ماهي‌هايي كه پرواز مي‌كنند!

حتما تا به حال نام ماهي‌هاي پرنده را شنيده‌ايد. به نظر شما اين ماهي‌ها واقعا پرواز مي‌كنند يا اين كه فقط از آب بيرون مي‌پرند؟ شايد برايتان جالب باشد بدانيد كه تاكنون بيش از 64 گونه از ماهي‌هاي پرنده شناسايي شده‌اند كه واقعا پرواز مي‌كنند. ماهي‌هاي پرنده اغلب ساكن درياهاي مناطق گرمسيري هستند كه در حقيقت از سطح آب به بالا مي‌پرند و از آنجايي كه پريدن اين ماهي‌ها از سطح آب شبيه به نحوه پريدن پرندگان است به آنها ماهي‌هاي پرنده مي‌گويند. وقتي يك ماهي پرنده از حضور ماهي‌هاي بزرگي كه به دنبال يافتن طعمه‌اي براي رفع گرسنگي خود هستند احساس ناامني و خطر مي‌كند، فرار را بر قرار ترجيح مي‌دهد و با ضربه زدن به سطح آب از آب به بيرون مي‌پرد و سپس پره‌هاي بلند روي بدنش را از هم باز كرده و مانند پرندگاني كه در هنگام پرواز بال‌هاي خود را به حركت در مي‌آورند، آنها را به حركت درآورده و از سطح آب به طرف بالا پرواز مي‌كند. حركت باد از زير و در سطح پره‌هاي تشكيل‌دهنده باله‌ها نيروي لازم براي به حركت درآوردن اين ماهي را تامين مي‌كند و به اين ترتيب اين ماهي احساسي شبيه به پرواز پرندگان را تجربه خواهد كرد. اين ماهي‌ براي اين كه بتواند به پرواز خود در سطح آب ادامه دهد با دم خود به سطح آب ضربه مي‌زند. وقتي از پرواز ماهي‌هاي پرنده صحبت مي‌كنيم منظور ما اين نيست كه اين پرواز تنها يك يا دو ثانيه به پرواز خود در سطح آب‌ها ادامه خواهد داد بلكه برخي از ماهي‌هاي پرنده مي‌توانند حتي تا بيش از 40 ثانيه به پرواز خود در سطح آب‌ها ادامه دهند و در اين مدت زمان كوتاه با سرعت حدود 70 كيلومتر بر ساعت صدها سانتي‌متر را طي كنند. براساس نتايج به دست آمده از تحقيقاتي كه توسط محققان ژاپني انجام شده است اگر ماهي‌هاي پرنده در فاصله نزديك‌تري نسبت به سطح اقيانوس‌ها پرواز كنند مي‌توانند براي مدت طولاني‌تري به پرواز خود در هوا ادامه داده و به اين ترتيب خود را از چنگال ماهيان شكارچي نجات دهند. ماهي‌هاي پرنده تنها ماهي‌هايي هستند كه مي‌توانند در هوا پرواز كنند و بسياري از دانشمندان بر اين باورند كه اين نوع ماهي‌ها مي‌توانند دليل قابل قبولي براي اثبات نظريه تكامل ماهي‌ها به پرندگان باشند. يكي از ويژگي‌هاي مهم اين ماهي‌ها اين است كه باله‌هاي سفيد بسيار بلندي دارند كه گاهي تا بخش ابتدايي باله‌هاي پشتي نيز امتداد خواهد يافت. ماهي‌هاي پرنده از پلانكتون‌ها تغذيه مي‌كنند. در اكثر گونه‌ها طول ماهي‌هاي پرنده حدود 30 سانتي‌متر است، اگرچه ممكن است طول مقدار محدودي از اين نوع ماهي‌ها به 45 سانتي‌متر هم برسد. اغلب ماهي‌هاي پرنده‌اي كه ازجمله بلندترين ماهي‌هاي پرنده هستند در سواحل ايالت كاليفرنيا يافت مي‌شوند. گاهي اين ماهي‌ها در حين پرواز خود در خلاف جهت امواج به آب ضربه مي‌زنند كه در نتيجه مناظري بسيار زيبا و ديدني در سطح آب نقش خواهد بست.

پارک ملی کویر،توصيه‌هاي ايمني را جدي بگيريد

مطالب مشابه :

سفر به چابهار قسمت هفتم(جزیره هرمز 3)

اروميه، درياچه‌اي به رنگ شور خاطره‌هاي خشک

پارک ملی کویر،توصيه‌هاي ايمني را جدي بگيريد

تالاب ميانكاله و دشت ناز

تالاب کانی برازان

تاریخچه پيدایش قناری در ایران