ژئومورفولوژی منطقه تهران

شهر تهران در حاشیه شمالی واحد زمین ساختی ایران مرکزی و در مرز پايکوه های جنوبی واحد مورفوتکتونیکی البرز مرکزی واقع شده است. قرارگرفتن این شهر در مرز این دو واحد ساختمانی موجب شده که از هر دو به طور مستقیم و غیرمستقیم تأثیر پذیرد.

زیربنای شهر تهران را مخروط افکنه های پایکوهی البرز تشکیل می دهند. این مخروط افکنه ها بر روی سنگ پایه آتشفشانی- رسوبی دوران سوم زمین شناسی استقرار یافته اند و طی دوران چهارم زمین شناسی همواره تحت تأثیر فعالیت های تکتونیکی اخیر، متحول شده و در نهایت مورفولوژی کنونی منطقه تهران تکوین یافته است.

از دیدگاه ژئومورفولوژی، ناحیه تهران را می توان به 4 واحد کلی به شرح زیر و تعدادی زیر واحد کوچک تر تقسیم بندی نمود:

1) بخش کوهستانی البرز: واحد کوهستانی البرز در شمال تهران را عمدتاً ارتفاعات پیرامون قله توچال و دامنه های جنوبی آن تشکیل می دهند که مشرف به شهر تهران می باشند. قله توچال با ارتفاع بالای 3900 متر و خط الرأس اصلی آن با یک راستای تقریباً شرقی - غربی مسلط به دامنه های جنوبی و دشت تهران بوده و حوضه های آبریز کوچکی را در دامنه خود تشکیل داده است.

رودخانه های جاری در این حوضه ها شریان های حیاتی شهر تهران را تشکیل می دهند. جریان آب آن ها تقریباً دائمی بوده و و شاید علت اصلی شکل گیری شهر تهران در این موقعیت جغرافیایی وابسته به شرایط هیدروژئوموفولوژیکی موجود و وابسته به ارتفاعات شمالی آن بوده است. عمده ترین زیرحوضه های کوچکی که دامنه های جنوبی ارتفاعات شمالی تهران را تحت پوشش دارند به ترتیب از مغرب به مشرق شامل حوضه های کن، فرحزاد، درکه، دربند و تعدادی زیرحوضه کوچک تر می باشد.

مرز واحد کوهستانی شمال تهران و مخروط های پایکوهی آن را گسل شمالی تهران تشکیل می دهد. این خط گسل تقریباً با مرز خط تغییر شیب پای-کوهستان و دشت تهران انطباق دارد.

در حال حاضر بخشی از سکونتگاه های روستایی شمال تهران و مراکز گردشگری، در طول دره های کوهستانی شمال تهران و موازی با آبراهه های اصلی استقرار و توسعه یافته اند. علاوه بر این، حریم توسعه شهری تهران بخشی از ساخت وسازها و سکونتگاه های شهری را به بالای خط گسل شمالی تهران وبر روی دامنه های کم ارتفاع شمالی توسعه داده است. ناپایداری های دامنه ای در محدوده دامنه های کوهستانی و نیز احتمال سیلاب و آب گرفتگی سکونتگاه ها در محدوده آبراهه ها، عمده ترین مخاطراتی است که این اراضی را تحت تأثیر قرار می دهد.

شماي كلي ژئومورفولوژي محدوده تهران و پيرامون آن

2) مخروط افکنه های پایکوهی تهران:به طور کلی تقریباً تمامی شهر تهران بر روی مخروط افکنه های تشکیل شده از رسوبات آبرفتی حوضه های رودخانه ای موجود در دامنه های جنوبی توچال استقرار یافته است. بافت رسوب، قابلیت نفوذپذیری، توپوگرافی و شیب مناسب برای زهکشی شهری از مهمترین شرایطی است که مورفولوژی مخروط افکنه ای برای توسعه شهری تهران فراهم نموده است. از دیدگاه ژئومورفولوژی ساختمان مخروط افکنه ای تهران را از شمال به جنوب می توان به 4 بخش متمایز به شرح زیر تقسیم بندی نمود. این 4 بخش عمدتاً بر اساس توپوگرافی، تأثیرات تکتونیکی و کاربری ها تفکیک پذیر می باشند:

الف) لندفرم هزاردره در شمال تهران (آبرفت های مرحله اول): همانگونه که در بخش زمین شناسی مطرح شد، سازندهای هزاردره مربوط به دوره پلیوسن، قدیمی ترین سازندهای آبرفتی منطقه تهران را تشکیل می دهند. این سازندها در بخش شرقی تهران و به ویژه در حوالی گردنه قوچک از گستردگی بیشتری برخوردار بوده و بیش از 2000 متر ارتفاع دارند. این رسوبات از آبرفت های ریز و درشت تشکیل شده و در بین آن ها قطعاتی با ابعاد بیش از چند متر نیز دیده می شود که دارای منشاء جریان های یخچالی آن دوره به شمار می روند. این مخروط افکنه ها، هم زمان با آخرین فعالیت های تکتونیکی البرز در پلیوسن بالا آمده اند. به همین دلیل لایه بندی آن ها پر شیب بوده و در اکثر نقاط شیب لایه بندی آن ها بین 35 تا 45 درجه متغیر است. در حال حاضر این لندفرم ها عمدتاً دارای مورفولوژی تپه ماهوری با تراکم زهکشی بالا می باشند.

ب) تپه های کنگلومرایی نیمه شمالی تهران ( آبرفتهای مرحله دوم): بخش عمده ای از تپه هایی که در سطح شهر تهران پراکندگی دارند، مانند تپه های لویزان، نمایشگاه بین المللی، محدوده برج میلاد، پارک طالقانی، پارک پردیسان، پارک پرواز، پارک های چیتگر در مسیر راه کرج و نظایر آن، در این گروه جای می گيرند.

ج) مخروط های جدید (مرحله سوم): رسوبات انتقال یافته از حوضه های آبخیز بالادست و نیز مواد حاصل از تخریب مخروط های قدیمی و سازند هزاردره در پایین دست مخروط های قدیمی به شکل مخروط های جدید رسوب نموده است. بخش عمده زیربنای شهر تهران در قلمرو این عارضه قرار دارد. توپوگرافی نسبتاً همواره با شیب 1 تا 10 درصد در راستای جنوب به شمال از ویژگی سطوح این مخروط افکنه ها است.

د) آبرفت های جدید و بستر سیلابی رود ها (مرحله چهارم): جدیدترین رسوبات مخروط افکنه ای اخیر در امتداد بستر سیلابی رودها و منتهی الیه مخروط افکنه های جوان در محدوده جنوبی تهران تشکیل شده اند.

3) دشت های آبرفتی بخش جنوبی تهران: دشت های آبرفتی جنوب تهران در قاعده مخروط افکنه های جدید واقع شده ند. بافت سطحی آن ها با رسوبات ریزدانه در حد رس، سیلت و ماسه پوشانده شده است. توپوگرافی سطحی این بخش بسیار هموار بوده و عموماً کمتر از 1 درجه شیب دارد.

4) کوه های سرخه حصار: کوه های سرخه حصار در شرق شهر تهران به عنوان پیش کوه های البرز در جنوب یا آنتی البرز قلمداد می شوند. بلندترین نقطه آن کوه سه پایه با ارتفاع حدود 2000 متر است. از نظر ژئومورفولوژی نظم خاصی در این توده کوهستانی دیده نمی شود. پیش آمدگی توده سرخه حصار با تحدب غربی، بی نظمی خاصی را در مورفولوژی شهر تهران به وجود آورده و توسعه این کلانشهر را به سمت مشرق محدود ساخته است.

بلوك دياگرام ژئومورفولوژي محدوده تهران

ژئومورفولوژی منطقه تهران

مطالب مشابه :

منطقه بندی وتقسیمات اداری شهرها

تعریف و مفهوم منطقه بندی شهری

منطقه بندی

طبقه بندی ویروس ها

رتبه بندی نهایی دبیرستان های تهران

بارم بندی جدید دروس دروس متوسطه وپیش دانشگاهی سال تحصیلی94-93

ژئومورفولوژی منطقه تهران

قیمت منطقه بندی املاک برای استان تهران در سال آینده (1391) اعلام شد