معرفی شهرستان بوکان

معرفی شهرستان بوکان

شهرستان بوكان در جنوب استان آذربایجان غربی برسر جاده ترانزیتی غرب وبا برخورداري از موقعيت ارتباطي مناسب(ارتباط با چهار شهر شاهيندژ،مياندوآب،سقز ،مهاباد از طريق جاده آسفالته ودو شهر سردشت وتكاب از طربق جاده شوسه) دارای موقعیتی مرکزی در منطقه شمال وجنوب استانهای کردستان وآذربایجان غربی و شرقی می باشد . این شهر از نظر توپوگرافی دارای شیب کم ومناسب برای ساخت وساز شهرسازی واز نظر زلزله در منطقه بدون خطر قرار دارد .

که حکایت از باز بودن سیستم جمعیتی شهر بوکان دارد در این اثنا بیشتر این رشد ناشی از مهاجرت وبه دلیل موقعیت ارتباطی ،فرهنگی وسیاسی و... شهر بوکان می باشد.در حال حاضر شهر بوکان سومین شهر بزرگ کردنشین در ایران بعد از کرمانشاه وسنندج ودومین شهر پرجمعیت استان می باشد.

با این اوصاف شهر بوکان بنا به دلیل برخورداری از موقعیت ارتباطی مناسب ، وجود فضا وزمینهای مساعد برای ساخت وساز ودارا بودن یکی از بزرگترین بازارهای دام ایران ،نبود شهر قدرتمند وصنعتی در منطقه با توانایی جذب جمعیت مهاجر ، ناامنی ها وجنگ در اوائل انقلاب ،فقر وبیکاری در روستاهای اطراف ، پتانسیل فرهنگی مناسب مردم بوکان در برخورد با مهاجران ، مسائل قومی ومرز قومی وفرهنگی بودن شهر ... با رشد سریع جمعیت و ورود مهاجران ،مخصوصاً در بعد از انقلاب اسلامی به بزرگترین شهر منطقه تبدیل شد. که همزمان با این افزایش سریع جمعیت ،نبودمدیریت شهری قوی شرایط را برای بدقوارگی ورشد از هم گسیخته کالبدی شهر فراهم آورده اند.

واژهی بوكان و نظریه های مختلف

عده ای معتقدند واژه ی (بوكان) مخفف( بوكه كان) بهمعنی عروسان آمده درست است و مراسم عروسی و چوپی را در كردستان روی چشمه سارها برپاكرده اند و بوكان روی استخر و حوض بزرگ برپا بوده است به نام (كانی بوكان) چشمهعروسان، بعدها كانی حذف و نام شهر بوكان باقی مانده است.

اما عده ای معتقد بودهاند بو به معنی سرزمین و كان را نیز معدن آب گفته اند یعنی جایی كه مركز آب وآبادانی بوده كه این نظریه از استوره ی بیشتر علمی برخوردار است .اما آنچه مهم بودهاست ودر این شكی نیست منطقه بوكان به علت آب زیاد و چشمه سارهای فراوان كه مایه یتجمع انسان ها بوده است از قدیم پادگان اشكانیان و ساسانیان بوده است. شاید بیشتراز هر چیز بوكان و نام بوكان با قلعه تاریخی سردار واستخر زیبای بزرگ مشهور به (حهوزه گه وره) آمیخته باشد. ‌این قلعه در وسط شهر و بر روی تپه مرتفعی بنا شده كهارتفاع آن در حدود 50 متر و جمعا مساحت نزدیك به یك هكتار را اشغال كرده بود جنسمصالح آن سنگ و آجر و در قسمت شرقی و غربی آن دو برج مشنور نما وجود داشت و بر سرهر برج آن كنگره های از فلز مخصوص براق كه درخشش آن در روزهای آفتابی از نقاط بسیاردور به چشم می خورد و در سایر قسمت های دیگر ساباط، سایبان، حمام و فراشخانه وغیرهداشت كه بنایی به غایت قدیمی بود و در دوران قاجار مركز حكومت سرداران مكری بود ودرحیاط آن فواره خودكاری به قلعه روان بود و تا سال 1325 باقی بود كه در زمان سیفالدین خان توسط مهندسین روسی واستاد كار آهنگر بوكانی به نام حاج محمد ‌اقدام به نصب وسایل پمپ پاژ تلمبه از استخر به قلعه می كرد كه حدود 100سال قبل آب به قلعه می آورد. در قلعه سنگهای منقوش بسیار زیبا وجود داشت كهمتاسفانه همگی مورد دستبرد قرار گرفت. بعدها این قلعه به اداره فرهنگ واگذار گردیدكه متاسفانه به علت بی كفایتی متولیانش این قلعه زیبا و بی نظیر در سال 58 - 57ویران شد و شاید بهتر است كه گفت شهری ویران گشت و آثارش مورد دستبرد قرار گرفت.

جمعیت شهرستان بوکان طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ایران به 242،000 نفر می‌رسد، اما بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت کل شهرستان (جمعیت شهر و روستاها ) بوکان برابر با ۲۰۴،۳۰۸ نفر بوده‌است، که از این تعداد ۱۰۲،۴۸۸ نفر آنان مرد و ۱۰۱،۸۲۰ نفر آنان زن بوده‌اند. همچنین شهرستان بوکان دارای ۲ بخش به نامهای مرکزی و سیمینه ‌است و ۷ دهستان دارد.

بخش مرکزی دهستان‌های آختاچی، ایل تیمور، ایل گورک و بهی فیض اله بیگی و بخش سیمینه دهستان‌های آختاچی شرقی ـ آختاچی محلی و بهی دهبکری را شامل می‌شود

صنایع دستی بوکان:

قالی بافی
سجاده بافی
پارچه بافی
حصیربافی
خراطی وپولک دوزی, گل دوزی و منجوق دوزی

دین و مذهب

در آبان ۱۳۷۵، از جمعیت شهرستان ۹۴ درصد را مسلمانان تشکیل می‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری ۹۲ درصد و در نقاط روستایی ۹۸ درصد بوده‌است. مذهب مردم بوکان در اکثریت سنی و در اقلیت شیعه می‌باشد.

اولینروزنامه بوکان هم بنام هلاله در اسفند ماه 1324 از چاپخانه بوكان منتشر شد هم اکنون هفته نامه فرصت برابر، فردای ما به چاپ می رسد .و سایت های فعالی مثل زریان ،کانی پرس،بوکان خاتون و چند تای دیگر دارد.شهرستان بوکان دارای دانشگاه های پیام نور،آزاد،علمی کاربردی و سراسری موسسه سلامت می باشد.که در آینده نزدیک دانشکده های سراسری حقوق و فنی اضافه می شود.

بوكان و تاریخ

تامل در باورهای عمومیخود به این نكته رسیده ایم، برای داشتن آینده ای بهتر باید تاریخ وگذشته خود را باخوب و بدی هایش بشناسیم چون هر حركتی قوانین خاص خود را دارد.
بوكان هویتتاریخی خود را از (قلعه باستانی قلایچی) در مجاورت روستای قلایچی در هشت كیلومتریشمال شرقی بوكان می گیرد؛ كه بازمانده یكی از مراكز بسیار مهم تمدن ( ماناها) درهزاره اول پیش از میلاد مسیح در حوزه شمال غرب ایران كه برخوردار از تمدن و قانونبودند؛ است.

حاكمان قلعه تاریخی قلایچی معبد این قوم متمدن بودند كه نزدیك بهسه هزار سال پیش مدت زمانی در این ناحیه سكونت و حكم رانی كرده اند وآنچه از اجزایمعماری این تمدن كهن در این قلعه باستانی به دست آمده با تمدن های مشابه و هم زمانخود از جمله ( حسنلو) در نقده و (زیویه) در سقز كه از نظر جغرافیایی با قلعه(قلایچی) هم حوزه است، ‌قابل مقایسه و برابر دانست به گونه ای كه آثار معماری مكشوفهاز نظر مشخصات و نقشه بیش از هر چیز بیانگر یك معبد بزرگ است.

معماری مكشوفهشامل تالار بزرگی است از شرق تا غرب به قلعه، این تالار در جبهه غربی به دو اتاق ودر جبهه شرقی به برج هایی ختم می شود . در بخش مركزی تالار بازمانده ی چند ستونسنگی بر كف معبد به دست آمده روی دیوارهای درونی تالار را نقاشی دیواری (دیوارنگاری) به گونه ای بسیار كامل واستادانه كه در نوع خود منحصر به فرد می باشند؛تزیین می كرده است . نقاشی ها عمدتا به رنگ های قرمز، ابی و سفید است و نقوش هندسیو تزیینی را القاء می كند.

جزو دیواره نگاره ها، آجرهای لعاب دار منقوش در اینقلعه باستانی است كه جز در شوش به این میزان آجر لعاب دار از هزاره اول به دستنیامده است كه با كنار هم قرار دادن آجرهای لعاب دار نقوش زیبای متشكل از مثلث ها،دوایر متداخل، خطوط شكسته و نقوش انسانی و گیاهی حاصل می گردد كه مفاهیم و معانیخاص را در بر دارد. از عمده ترین این نقوش نقش گل نیلوفر آب ( لوتوس )، ستارهایشتار، نیم رخ مردان و زنان و ردیف موجودات افسانه ای را می توان نام برد. ارزندهترین مدرك بی نظیر سنگ نبشته ای كه ازآن به مترل یاد بود (‌استل) استفاده می شدهاست كه 13 سطر كه به خط آرامی كهن بوده، كه هم اكنون در دست مطالعه زبان شناسان استكه متاسفانه در این بازار فتنه و آشوب بیشتر آجرهای لعاب دار منقوش معبد باستانیقلایچی بوكان غارت و به یغما رفت و برگی سیاه دیگر بر دوران بی خبری ما افزودهگردید.

. گونه‌های جانوری موجود

مهمترین جانوران مهره‌دار شهرستان بوکان دوزیستان، خزندگان، پرندگان، ماهیان و پستانداران هستند. گونه‌های دوزیستان و خزندگان و ماهیان در بخش‌های مربوطه اشاره شده‌است ولی گونه‌های پستانداران شامل: قوچ‌ومیش، خرس، گرگ، روباه، شغال، رودک، سمور، زرد بر و انواع جوندگان هستند.

انواع پرندگان تیز شامل:

کبک، کبک‌چیل، عقابها، شاهین، بحری، بالابان، لیل، دلیجه، انواع‌جغد، کرکس‌مصری، دال، حواصیل‌ها، لک‌لک سفید، غازخاکستری، اردک‌سرسبز، خوتکا، فیلوش، اردک‌ارده‌ای، آنقوت، غازپیشانی‌سفید، قره‌غاز، کشیم‌ها، اکراس، کاکاتی‌ها، انواع پرستوهای دریایی، سار، انواع دارکوب، چنگر، سبکبالان و میش‌مرغ می‌باشد.

میش مرغ

پرندهٔ نادری بنام میش‌مرغ در دشت‌های سوتاو سه‌کانیان و در این منطقه زیست می‌کند و در تمام فصول سال دیده می‌شود و مرحله حساس تخم‌گذاری را نیز در این منطقه می‌گذرانند و تعداد قابل توجهی از آن حدود ۱۵۰قطعه در این شهرستان هستند که با توجه به موقعیت منطقه و افزایش جمعیت در چند سال اخیر قابل ملاحظه می‌باشد و از طرف محیط‌زیست کاملاً تحت‌حفاظت قرار دارد. پرندگان شکاری و لاشخورها و انواع پرندگان سبک‌بال، کبک‌معمولی و چیل در سطح شهرستان زیست می‌نمایند ولی تعداد جمعیت وتنوع گونه‌ای پرندگان آبزی با مقایسه با پرندگان خشک‌زی کمتر بوده و پرندگان آبزی فقط در مسیر رودخانه سیمینه‌رود و زرینه‌رود در محدوده این شهرستان دیده می‌شود. از عمده‌ترین زیستگاه‌های چیرگ در ایران می‌توان به دشت‌های اطراف بوکان (دشت سوتاو حمامیان، دشت اینگیجه و آلبلاغ، دشت قازلیان و دشت سه‌کانیان) اشاره کرد که بیشترین جمعیت تولید مثل‌ کننده و زمستان گذران میش‌مرغ در ایران را در خود جای داده‌اند. بوکان آخرین پناهگاه این گونه با ارزش در ایران می‌باشد و میش مرغ یکی از مهمترین آثار طبیعی ملی در شهرستان بوکان بشمار می رود.

گونه‌های گیاهی

شهرستان بوکان بدلیل موقعیت مناسب آب و هوای خوب و منحصرد به فرد خود تواسنته بخشی از گونه‌های گیاهی و جانوری را درخود پرورش و جذب کند درشکارگاها و سطح شهرستان. برخی از گونه‌های گیاهی و جانوری موجود دراین شهرستان عبارتند از:

بادام کوهی، نسترن وحشی، زالزالک، گلابی وحشی، انواع بلوط غرب، داغداغان، گز، پسته وحشی (بنه)، انواع‌گون‌ها، انواع‌گنگر، انواع‌سلمه‌تره، ختمی، فرفیون، شیرین‌بیان، گزنه، پونه، کاکوتی، بداغ‌اوتی، کلاه‌میرحسن، بومادران، گل‌گندم، غازآیاقی، آویشن، ریواس، کلاه‌میرحسن، شویدوحشی، ترشک، لاله، جگن، نی، سرخس، تربچه‌وحشی، بارهنگ، مرغ و....

شهرستان بوكان با 110هزار هتكار اراضی كشاورزی یكی از قطب های مهم كشاورزی در آذربایجان غربی بوده و هر ساله بیشترین میزان گندم این استان در بوكان تولید می شود این شهرستان مقام اول آبیاری بارانی استان را هم دارا می باشد.

در این شهرستان بیشترین محصولات گندم ،چغندر قند، نخود ،کلزا و محصولات باغی سیب ، گردو و آلبالو می باشد،در استان مقام اول عدس دوم چغندر قند و گندم به بوکان اختصاص دارد که متأسفانه هیچ کارخانه قندی و سیلوی کافی موجود نمی باشد.

شهرستان بوکان منبع میوه آلبالو در زبان کردی (بلالوک)در جنوب استان آذربایجان غربی می باشد که هر سال آلبالوی مرغوب این شهرستان توسط باغداران به کارخانجات کنسانتره آب میوه و برای مصارف عمومی در شهرستان و شهرهای دیگر ایران توزیع می شود.

هر ساله در بوکان از تاریخ نیمه دوم خرداد چیدن آلبالو شروع می شود که بیشتر باغات آلبالو ی شهرستان بوکان در منطقه امیر آباد از پل رسالت منتهی به منطقه تفریحی کوسه و روستای حمامیان قرار دارد.

باغهای معروف آلبالوی امیرآباد ، حاجی کند و خراسانه هر ساله پذیرای عده زیادی است . از این باغها چندین تن آلبالو برداشت می‌شود. آلبالوی بوکان مخصوصاً از طعم و ترش مزه گی مخصوصی برخوردار است که بیشتر مردم محل برای مربا هر ساله خرید می کنند.

چند آثار باستانی شهرستان تاریخی بوکان

تپه باستانی قلایچی

بوکان هویت تاریخی خود را از (قلعه باستانی قلایچی) در مجاورت روستای قلایچی در هشت کیلومتری شمال شرقی بوکان می‌گیرد؛ که بازمانده یکی از مراکز بسیار مهم تمدن (ماناها) در هزاره اول پیش از میلاد مسیح در حوزه شمال غرب ایران که برخوردار از تمدن و قانون بودند؛ است. حاکمان قلعه تاریخی قلایچی معبد این قوم متمدن بودند که نزدیک به سه هزار سال پیش مدت زمانی در این ناحیه سکونت و حکم رانی کرده‌اند وآنچه از اجزای معماری این تمدن کهن در این قلعه باستانی به دست آمده با تمدن‌های مشابه و هم زمان خود از جمله (حسنلو) در نقده و (زیویه) در سقز که از نظر جغرافیایی با قلعه (قلایچی) هم حوزه‌است، قابل مقایسه و برابر دانست به گونه‌ای که آثار معماری مکشوفه از نظر مشخصات و نقشه بیش از هر چیز بیانگر یک معبد بزرگ است.

غار عمیق قلایچی

این غار عظیم با دهانه‌ای بزرگ به قطر ۸ متر، سالها با داستانهای فراوان پر رمزو رازترین مکان نامشکوف بوکان بود تا اینکه در سال ۱۳۸۱ نخستین تیم منتخب از کوهنوردان بوکان با جسارت و از جان گذشته گی زیاد موفق به فرود از چاه نخست این غار به طول ۱۱۰ متر شده و توانستند حس کنجکاوی اهالی را تا حدودی ارضا نمایند، سپس در سال ۱۳۸۴ تیم مجهزتری به سرپرستی زنده یاد مقبل هنرپژو کوهنوردی عضو تیم ملی توانست سه تالار عظیم این غار را بعد از چاه مورد شناسایی و طول مسیر پیمایش شده این غار را به حدود ۳۰۰ متر برساند. ازآن سال ببعد تیمهایی وارد این غار شده و هرکدام مقداری از آن را بازدید کردند تا بالاخره تیمی از باشگاه سنگنوردان بوکان موفق به پیشروی بیشتر و نقشه برداری حدود ۴۰۰ متر ازاین غار برای اولین بار شدند. غار قلایچی در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی شهرستان بوکان و در مجاورت محوطه باستانی قلایچی که از مراکز تمدن مانایی هاست قرارگرفته و از جمله غارهای طبیعی به شمار می‌آید که در اثر نفوذ آب به درون لایه زمین شکل یافته و از نظر ساختاری می‌توان آن را از جمله غنی ترین غارهای مکشوف در ایران به شمارمی رود. دهانه غار با قطر ۸ متر در ارتفاع ۰ ۱۷۵ متری کوهی با همین نام قراردارد. گفته می‌شود این غار عمیق‌ترین چاه طبیعی کشف شده در ایران است.

مسجد حمامیان

این مسجد در نزدیکی شهر و در کنار روستای حمامیان قرارگرفته‌است. بافت این مسجد به دهه‌های ۱۳۲۸ و قبل از جنگ جهانی اول ساخته و بنا شده‌است، موسس این مسجد مرحوم «محمود آقا ایلخانی زاده» و معمار آن شادروان «معمارباشی مراغه‌ای» بوده‌است. بنای مسجد بابلان مربع شکل و بصورت تک گنبدی با مصالح سنگ لاشه‌ای در پی و آجر چهارگوش در بدنه و گنبد پوششی بصورت دو لایه با ظرافت خاصی بنا گردیده و بعد از احداث بنای مسجد واحدهایی تحت عنوان مدرسه متصل به بنای مسجد ساخته شده‌است.

قلعه سردار

یکی از مکان‌های مشهور در بوکان می‌باشد که با قدمتی تاریخی مورد توجه بیشتر اهالی این شهر در طول تاریخ بوده، این مکان تاریخی مقر سرداران مکری؛عزیزخان و سیف الدین خان نیز بوده‌است. باآغار انقلاب در ایران حدود سالهای ۱۳۵۷و۱۳۵۸ این قلعه تخریب می‌شود، وبالاخره درسال۱۳۸۹ به کلی نابود می‌شود.

دژ تبت

تپهٔ تبت که از آنِ هزارهٔ نخست پیش از میلاد است، اکنون در زیر روستایی به همین نام در نزدیکی بوکان قرار دارد. آثاری هم‌چون دژی سنگی با برج‌هایی نیم‌دایره‌ای،پله‌هایی سنگی، خانه، آرام‌گاه‌هایی صخره‌ایی و … بر فراز کوه تبت دیده می‌شود.

چند عکس گرفته شده ازگنبد سردار عزیزخان مکری ، مسجد تاریخی و گنبد روستای حمامیان بوکان