تاریخچه استان کرمانشاه

موقعیت جغرافیایی:
شهر کرمانشاه از شمال به کوه فرخشاد، از شمال غربی به کوه طاق بستان و از جنوب به سفید کوه منتهی می‌شود که در قسمت مرکزی استان کرمانشاه با موقیعت ۴۷ درجه و ۴ دقیقه شرقی و ۱۹ درجه و ۳۴ دقیقه شمالی قرار دارد و دارای ۲۴۵۰۰ کیلومتر مربع گستردگی و ارتفاع ۱۲۰۰ متر از سطح دریا است. کرمانشاه یکی از شاهراه‌های ارتباطی شرق و غرب و قدیمی‌ترین راه عبور زائران عتبات عالیات است که به همین سبب تاثیرات فرهنگی و معنوی برجا گذارده‌است. کرمانشاه در دروازه زاگرس قرار دارد. رشته کوه زاگرس که فلات ایران را از سرزمین‌های همسایه جدا کرده‌است در مسیر کرمانشاه، به دشت‌های وسیع و کوه‌های عمدتاً مجزا و دره‌های وسیعی منتهی می‌شود که از قدیم برای رسیدن به میان‌رودان مورد استفاده قرار گرفته‌است.
آب و هوا :
شهر کرمانشاه دارای اقلیم معتدل کوهستانی است. در قرن چهارم میلادی شهر کرمانشاه که در آن دوران روستای خوش آب و هوایی بود به عنوان دومین اقامت گاه سلطنتی ساسانیان انتخاب شد. در دوران ساسانیان باغ‌های بزرگی در این منطقه ساخته شد و تا مدت‌ها مکان تفریحی شاهان ساسانی بوده‌است. در دوران اسلامی نیز بارها شهر کرمانشاه را شهری خوش آب و هوا توصیف کرده‌اند که در آن آب‌ها جاری است و درختان و میوه جات فراوان دارد و کالاها در آن ارزان‌اند.

ناهمواریها :
کوه‌های عمده شهرستان عبارتند از بیستون، کوه فرخشاد در شمال، پرآو در شمال شرقی، کوه میوله در شمال غربی و سفیدکوه که در جنوب شرقی شهر کرمانشاه واقع شده‌اند و غار پرآو که شهرت جهانی دارد یکی از بزرگ‌ترین غارهای دنیاست و در کوه پرآو واقع شده‌است.
آب‌ها :
مهمترین آب‌های کرمانشاه رودخانه قره‌سو، رودخانه آبشوران، رودخانه چم‌بشیر{پیوند مرده] دریاچه طاق بستان، سراب خضرالیاس و سراب نیلوفر می‌باشند.

زبان مردم :
زبان اهالی کرمانشاه، کردی. و لهجه فارسی کرمانشاهی است . عده‌ای از مردم کرمانشاه به زبان کردی، گویش کلهری سخن می‌گویند . علاوه بر کردی کلهری دیگر گویش‌های کردی از جمله کردی کرمانشاهی، سنجابی، زنگنه و سورانی هم گویشورانی در میان مردم دارد. در کنار زبان کردی، عده‌ای از مردم به لهجه فارسی کرمانشاهی (که از ۲۰۰ سال پیش تاکنون در کرمانشاه رایج شده‌است) تکلم می‌کنند. لهجه فارسی کرمانشاهی تنها خاص شهر کرمانشاه است. همچنین در بخشی از مناطق شهر، گویش لکی در میان برخی ساکنان رواج دارد.

نژاد :
اکثریت جمعیت مردم کرمانشاه را کردها که از اقوام اصیل آریایی هستند تشکیل می‌دهند. کرمانشاه از دید گوناگونی آب و هوایی و قومی و مذهبی دارای تنوع بسیاری است چرا که اقوام، مذاهب و نژادهای بسیاری در این دیار همواره در کنار هم زندگی کرده‌اند.
فرهنگ :
در کرمانشاه همواره بزرگان زیادی در ادبیات، هنر، تاریخ و سیاست برخاسته‌اند. بزرگانی همچون، میرزا محمدرضا کلهر از نستعلیق‌نویسان مهم تاریخ ایران، سید مرتضی نجومی از بزرگان خوشنویسی جهان، شامی کرمانشاهی شاعر کرد زبان، ابوالقاسم لاهوتی شاعر و فعال سیاسی دوران مشروطیت، شهرام ناظری خواننده و استاد موسیقی کردی و فارسی، علی‌محمد افغانی نویسنده نخستین رمان واقعی به زبان فارسی، مجتبی شمسی‌پور شیمیدان، ابوحنیفه احمدابن داود دینوری گیاه شناس، ستاره شناس، ریاضیدان و مورخ قرن نهم میلادی، یارمحمدخان کرمانشاهی از فعالان جنبش مشروطه می‌توان نام برد.

پوشاک :
پوشاک مردان و زنان کرد شامل تن‌پوش، سرپوش و پای‌افزار است. ساخت و کاربرد هریک از این اجزا، بسته به فصل، نوع کار و معیشت و مراسم و جشن‌ها با یکدیگر تفاوت دارد. هرچند پوشاک نواحی مختلف کردستان مانند اورامان، سقز، بانه، گروس، سنندج، مریوان و... متفاوت است، اما از نظر پوشش کامل بدن، همه با هم یکسان هستند. پیش از ورود پارچه، کفش‌های خارجی و سایر محصولات داخلی به کردستان، بیشتر پارچه‌ها و نیز پای‌افزار مورد نیاز توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می‌شد.از نظر بافت پارچه، منطقه سقز و از نظر ساخت پای‌افزار گیوه یا کلاش و کالی اورامانات و آبادی‌های پیرامون کوهستان شاهو مانند هجیج، نودشه و آبادی‌های نوسود شهرستان پاوه چون میریه، خانه‌دره، مژگان، مزوی و وزلی از عمده‌ترین نواحی بافت و صدور پارچه و پای‌افزار در استان به شمار می‌رفتند. جولایی و بافت پارچه و انواع منسوجات مانند بوزو، برمال، جاجم، بره، پوشمین، موج، جوراب، دستکش، زنگال و کلاء به عنوان حرفه یا کار جنبی بخشی از آبادی نشینان مناطق مختلف کردستان محسوب می‌شد.
مذهب :
بیشتر جمعیت استان کرمانشاه را مسلمانان تشکیل می‌دهد که در حدود ۹۹٫۷ درصد می‌باشد. در میان پیروان اسلام بیشتر شیعیان و درصدی نیز اهل تسنن می‌باشند. گروهی نیز با نام اهل حق شناخته می‌شوند. برخی با حفظ آداب و مناسک و معتقدات دین کهن ایران باستان یعنی زردشتی و همچنین با التقاطی از اسلام به حیات دینی خود ادامه می‌دهند.

به طور کلی اقلیت‌های مذهبی استان در مجموع ۰/۱۷ درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهند که مهمترین آنها زردشتیان با ۰/۱۲ درصد، مسیحیان ۰/۰۲ درصد و کلیمیان ۰/۰۳ درصد از کل جمعیت را دارد.

جمعیت :
کرمانشاه نهمین شهر پرجمعیت ایران است که براساس آمار درگاه ملی آمار ایران در سال ۱۳۸۵ تعداد ۳۴۶٬۸۶۴ زن و ۳۵۷٬۸۴۵ مرد شهر نشین و مجموع ۷۰۴۷۰۹ نفر شهر نشین در کرمانشاه زندگی می‌کنند. و با اضافه کردن روستاییان، کرمانشاه دارای جمعیت ۷۸۴٬۶۰۲ نفر می‌باشد. همچنین جمعیت شهر در سال ۱۳۸۸ براساس آماری که گزتیر[پانویس ۴] انتشار داده ۸۱۵٬۰۱۴ نفر برآورد شده‌است.

پیشینه کرمانشاه درادوارمختلف تاریخی تاعصر حاضر:

پیش از تاریخ :

کرمانشاه که در میانه‌های رشته کوه زاگرس قرار دارد به دلیل وضعیت آب و هوایی، کوهستانی بودن و وجود پناهگاه و غارهای طبیعی همواره مورد توجه انسان‌های عصر سنگ بوده‌است.
کرمانشاه از لحاظ بقایای سکونت‌های پیش از تاریخ، یکی از مناطق بسیار غنی و مهم در ایران و غرب آسیا است. قدیمی‌ترین آثار سکونت بشر در کرمانشاه مربوط به پارینه‌سنگی قدیم است که شامل چند تبر دستی سنگی است که در منطقهٔ گاکیه و غرب هرسین یافت شده‌است. این آثار دست‌کم حدود ۲۰۰ هزار سال قدمت دارند. آثار مهمی از دوران پارینه‌سنگی در غارهای کرمانشاه کشف شده‌است که مربوط به دوره‌های پارینه‌سنگی میانی، پارینه‌سنگی جدید و فرا پارینه سنگی است نخستین غاری که در ایران کاوش شد غار شکارچیان در بیستون کرمانشاه بود . تنها غاری بودکه بقایای استخوانی انسان نئاندرتال در ایران در آن کشف شده‌است. آثار سکونت نئاندرتالها همچنین در سایر غارهای بیستون -همچون غار مر تاریک و غار مر آفتاب- کشف شده‌است. در غارهای شمال شهر کرمانشاه مثل قبه و دو اشکفت نیز ابزارهای سنگی این دوره یافت شده‌است. از دوره پارینه‌سنگی جدید و فراپارینه‌سنگی نیز آثاری در غارهای مرخریل و کولیان کشف شده‌است. از کهن‌ترین آثار سکونت روستانشینی اولیه در غرب آسیا چندین مکان در اطراف شهر کرمانشاه قرار دارند که از میان آن‌ ها می‌توان به گنج‌دره در غرب هرسین و سراب و آسیاب در شرق کرمانشاه اشاره کرد. کرمانشاهیان در دروان باستان با اختراع سفال نخستین انسان‌هایی بودند که رو به فعالیت‌های صنعتی آوردند و آثار زیادی از دوران پیش از تاریخ در کرمانشاه یافت شده‌است .گفتنی است که قدیمی‌ترین مدارک اهلی‌کردن بز در تپه گنج‌دره هرسین شناسایی شده‌است که نتایج مطالعه آن اخیراً به وسیله ملیندا زیدر در نشریه ساینس منتشر شد.

این شهر به لحاظ تاریخی از دوران باستان به عنوان دروازه ورودی آسیا به جلگه معروف بین النهرین بوده است. دلیل این ادعا همانطور که در متون تاریخی نیز آمده است، وجود بزرگترین راه ارتباطی میان فلات ایران، چین و هندوستان با ساکنان بین النهرین است که به این راه اصطلاحاً شاهی نیز گفته می‌شود .

الف : در هزاره چهارم پیش از میلاد استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی بوده و بازرگانان آن با بازرگانان شوشی و بین النهرینی به داد و ستد و مبادله کالا مبادرت می‌ورزیدند. حضور بازارهایی در گودینکنگاور و چغاگاوانه اسلام آباد از آن دوره شاهدی بر این مدعا است. به استناد کتیبه‌های بابلی و آشوری، ساکنان زاگرس اقوام لولوبی و گوتی بودند. این مردمان به منظور حفاظت از این خطه مرتب با بین‌النهرینی‌ها در جنگ و ستیز بوده‌اند که در این امر به پیروزی‌های چشمگیری نیز نایل شده‌اند و از آن پس دره‌های زاگرس قرن‌ها مرکز تمدن و حکومت‌های ایرانی و بین‌النهرینی بوده است. حضور نقش برجسته‌های این اقوام در سرپل ذهاب که یکی از قدیمی‌ترین نقش برجسته‌های خاورمیانه محسوب می‌شود بیانگر این موضوع است.

ب : محوطه تاریخی تاق بستان: در دامنه کوهی به همین نام در و در کنار چشمه‌ای در شمال شرقی حاشیه کرمانشاه قرار دارد. در این محوطه، آثاری از دوره ساسانی شامل نقش برجسته‌هایاردشیر دوم و دو ایوان سنگی بنام‌های ایوان کوچک و برزگ وجود دارند. در محوطه تاق بستان سرستون‌ها یی موجود است که از بی‌نظیرترین و استثنایی‌ترین آثار هنری دوره ساسانی‌اند که نمونه آن‌ها در هیچ جای دیگر دنیا یافت نمی‌شود. این سرستون‌ها برای ساخت کاخی تهیه شده‌اند؛ اما به‌دلیل ساخته نشدن کاخ هرگز مورد استفاده قرار نگرفتند. پارک شرقی و غربی، شکارگاه خسرو پرویز و تپه مراد حاصل همگی ۵۴۰ هکتار را در برمی‌گیرد که نشان دهنده پتانیسل جهانی شدن تاق بستان است.

دوره اسلامی

یورش اعراب و ویرانی شهر :

پس از حمله اعراب به ایران به کرمانشاه شهر به کلی ویران شد و دیگر آبادی گذشته و شکوه باستانی‌اش را بازنیافت. هارون الرشید به کرمانشاه توجه داشت. ابن فضلان در سال ۳۰۹ هجری قمری از طرف مقتدر به ماموریت کرمانشاه رفت و شرح سفرش را در سفرنامه خود نوشته است. مسعر ابن مهلهل در سده چهارم از کاخهای باستانی شاهان ایران در کرمانشاه دیدن کرد و شرح ویران کردن آن توسط اعراب را نوشته است. اعراب نام کرمانشاه را به قرمسین- قرماشین تغییر دادند. ابن حوقل و اصطخری جغرافی دانان مشهور از کرمانشاه به عنوان شهری زیبا که آب فراوان و بناهای باستانی زیادی در خود دارد نام برده‌اند. مقدسی در کتاب احسن التقاسیم نوشته است: کرمانشاهان - همدان - ری و اصفهان از شهرهای زیبای ایران است و عضدوالدوله شهریار مشهور دیلمی نیز در آنجا قصری با شکوه بنا کرده است. در سال ۴۳۸ مهلهل ابن محمد عناز شهر کرمانشاه را فتح کرد. لشکرکشی‌ها اعراب و نوادگانشان به صورت دهها بار تکرار شد و به مرور زمان آن شکوه و عظمت باستانی‌اش که شاهنشاهان ایران به آن داده بودند از دست داد.

یورش مغول و ویرانی کامل شهر :

در قرن هفتم پس از حمله مغول به ایران باردگیرکرمانشاه ویران شد و آسیبهای بسیاری دید . سپاه هلاکو خان که برای فتح بغداد می‌رفت کرمانشاه را نیز ویرانه کرد. در قرن هشتم سپاه امیر تیمور به کرمانشاه یورش آورد. در کتاب نزهه‌القلوب آمده است:کرمانشاه دهی است که طاق شبدیز (بستان) در آن قرار دارد و دارای قدمت است. همدان نیز در مجاورت آن است و جزئی از قلمروی علی شکر محسوب می‌شود.

در قرن نهم و اوایل قرن دهم کرمانشاه مورد یورش سپاه ترکان عثمانی قرار گرفت و در کتابشان آورده‌اند هرسین و ماهیدشت حکومت دارد ولی کرمانشاه ویران گشته است. در اوایل قرن یازدهم کرمانشاه به نام مزرعه‌ای معروف می‌گردد.

صفویه تا پایان زندیه :

با تشکیل حکومت صفویان، کرمانشاه همچون دیگر شهرهای ایران تحت تسلط این حکومت در آمد. در سالهای آغازین حکومت صفوی به دلیل جنگ و ستیز این حکومت با عثمانی، کرمانشاه گاه تحت تسلط صفویه و گاه تحت تسلط عثمانی بود. از عصر شاه صفی به بعد، با ورود خاندان زنگنه به وادی قدرت در کرمانشاه بودند و تلاش این خاندان در راستای تامین امنیت و آبادانی این شهر همراه با پایان یافتن جنگهای میان ایران و عثمانی با انعقاد عهد نامه زهاب «۱۰۴۹ ه ق» سبب شد تا کرمانشاه از عصر شاه صفی تا پایان دوره صفویه دورانی از آرامش همراه با ترقی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی طی کند. در عصر افشاریه به دلیل وجود توپخانه نادری در کرمانشاه این شهراهمیت نظامی پیدا کرد و به جبهه جنگ نادر با عثمانی تبدیل شد. بعد از مرگ نادر این شهر به دلیل وجود توپخانه نادری در کانون توجه قدرت طلبان قرار داشت و نزاعهای میان سرداران مختلف بر سر دستیابی به این شهر صورت گرفت که در نهایت کریم خان بر آن مسلط شد. در عصر زندیه کرمانشاه با وجود حکمران مقتدر خود الله قلی خان زنگنه اگر چه دورانی کوتاه توام با آرامش را از سر گذراند اما با مطرح شدن الله قلی خان به عنوان یکی از مدعیان قدرت و تلاش وی برای دستیابی به تاج و تخت سلطنت بعد از مرگ کریم خان، بار دیگر این شهر به وادی جنگ و ستیز مبدل گشت.درطول تاریخ مواردبسیاری نیز از حمله حکام اردلان به کرمانشاه ذکرگردیده است.

دوران قاجار :

دوران دوم رشد و توجه به کرمانشاه در دوران قاجاریه بود که مورد توجه دوباره حکومت از لحاظ سیاسی و اجتماعی بود. در این دوران کرمانشاه دوباره چهره شهری خود را بازیافت و تاریخ دوباره کرمانشاه رقم خورد.

در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار و گماردن شاهزاده محمدعلی میرزای دولت‌شاه به حکومت کرمانشاهان و ممالک ثلث و سرحدداتر عراقین به واسطه شایستگی و لیاقت دولتشاه، توانست بار دیگر در صحنه‌ های تجارت جهانی، باب مناسبات تجاری و اقتصادی نوینی را بازگشایی کرده و کرمانشاه را به مرکز دادوستد کالا و انبار تجارت عراق و بمبئی و روسیه تبدیل کند به نحوی که وجود خاندانهایی از مردمان عرب مهاجر از بغداد با عنوان خاندان وکیل الدوله و خاندان سادات تجار بغدادی از زمان دولتشاه باب تجارت گسترده‌ای را گشود و بازرگانان زیادی به کرمانشاه رفت‌وآمد کردند.

این شهر در جنبش مشروطه سهمی به سزا داشت پس از استقرار مشروطه اختلاف بینش‌های سیاسی منجر به پیدایش احزاب مختلف شد که مهمترین آن‌ها حزب دموکرات و

تاریخچه استان کرمانشاه

مطالب مشابه :

اسامي خوشنويسان معاصر كرمانشاه

‹ هنرمندان برجسته معاصرکرمانشاهی›‏

نمایشگاه آثار خطاطی انجمن خوشنویسان استان در تکیه معاون الملک دایر شد

قوم کرد قوم هنرمند

میرزا محمدرضا کلهر

تاریخچه استان کرمانشاه

سومین سالگرد ارتحال ایت الله العظمی نجومی کرمانشاهی برگزار گردید

گزارش تصویری افتتاحیه ی نمایشگاه استاد علی اشرف صندوق آبادی با حضور اساتید غلامحسین امیرخانی و محمد