توضیحات درس اول کتاب ادبیات سال دوم متوسطه همای رحمت
همای رحمت<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
علی ای همای رحمت تو چه آيتی خدا را كه به ما سوا فكندی همه سايه ی هما را
علی : شبه جمله ، منادا
هما : نماد سعادت ، مرغ سعادت ، پرنده ای از راسته ی شکاریان که در قدیم آن موجب سعادت می دانستند .
همای رحمت : اضافه تشبيهی ، رحمت و بخشش خدا را به این پرنده تشبیه شده ، استعاره از حضرت علی (ع)
تو چه آیتی خدا را
آیت : نشانه
را : برای ، نشانه ی متممی
که : زیرا که ، که تعلیل ، علّت را بیان می کند
ماسوا : ما سوی الله : همه چيز به غير از خدا ، همه ی مخلوقات ، کائنات
را : مفعولی
مصراع دوم تلميح دارد به اين كه هرگاه پادشاهی جانشينی نداشت هما را به پرواز درمی‌آورند . آن گاه که این پرنده فرود می آمد بر سر هر کس که می نشست پادشاه می شد .
معنی : علی ای مرغ سعادت تو نشانه‌هايی از خدا داری زيرا كه سايه ی خوشبختی و رحمت الهی را برسر همه ی موجودات عالم افكنده‌ای و آيت و مظهر رحمت پروردگاری .
دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بين به علی شناختم من به خدا قسم خدا را
دل : شبه جمله ، منادا
در رخ كسی ديدن : يعنی به چيزی توجّه كردن
را : مفعولی
خداشناسی به کمال نخواهد رسید مگر از طریق علی(ع)
معنی : شاعر خطاب به دل كه كانون معرفت و شناخت است می‌‌گويد اگر خدا را می‌‌شناسی پس به چهره ی ملكوتی علی بنگر تا جلوه گاه حق تعالی را ببينی سوگند به خدا من به وسيله و به واسطه ی او كه حجّت حق است خدای ناديده را شناختم .
مگر ای سحاب رحمت تو بباری ارنه دوزخ به شرار قهر سوزد همه جان ما سوا را
مگر : اميد است ، ان شاء الله ، خدا کند که
سحاب رحمت : اضافه تشبيهی ، استعاره از وجود پر فیض و برکت حضرت علی (ع)
ارنه : مخفّف اگر نه
شرار قهر : اضافه ی تشبيهی ، شعله‌های آتش عذاب
را : مفعولی
برشفاعت حضرت علی در روز قیامت از تمامی پیروان خود دلالت دارد .
معني : اگر لطف علی نباشد قهر دوزخ همه را خواهد سوزاند .
برو ای گدای مسكين در خانه ی علی زن كه نگين پادشاهی دهد از كرم گدا را
تلمیح دارد : آیه ی 5 سوره ی مائده « انَّما ولیّکم الله و رسوله وَ الّذین آمنوا الّذین یقیمون الصّلوة و یؤتون الزّکوة و هم راکعون »
نگين پادشاهی : مقصود بخشش فراوان
در خانه ی کسی را زدن : کنایه از کمک خواستن از کسی
کرم : لطف
را : به ، نشانه ی متممی
معنی : ای گدای بيچاره برو و در خانه علی را بزن و از علی كمک بخواه زيرا كه او از روی لطف و بخشش بسيار، فراوان می‌‌بخشد .
به جز از علی كه گويد به پسر كه قاتل من چو اسير توست اكنون به اسير كن مدارا ؟
استفهام انکاری ( سؤالی که جوابش منفی باشد)
تلميح به داستان ضربت خوردن حضرت علی (ع) به دست ابن ملجم مرادی دارد .
پسر منظور امام حسن (ع) است .
قاتل : ابن ملجم مرادی
مدارا : به مهربانی رفتار کردن
معنی : به غیر از حضرت علی (ع) چه كسی به پسرش می گويد كه با قاتل من وقتی اسير توست با ملايمت و مهربانی صحبت كن ؟
به جز از علی كه آرد پسری ابوالعجايب كه علم كند به عالم شهداي كربلا را؟
تلميح دارد به حادثه ی كربلا
ابوالعجایب : صاحب شگفتی ها ، کسی که کارهای شگفت انگیز می کند ، منظور امام حسین(ع)
ابو : پدر ، صاحب
العجایب : جمع عجیبه ، شگفتی ها
استفهام انکاری
واج آرایی مصوّت / ا /
را : مفعولی
عَلم كردن : برپا کردن ، کنایه از مشهوركردن ، به نام و شهرت رسانیدن ، در معرض ديد همگان قرار دادن ، زیرا علم به معنای پرچم و نشانه است
عَلم و عالم : جناس ناقص افزايشی
معنی : به جز علی(ع) چه كسی می‌‌تواند پسری به دنيا آورد كه واقعه ی كربلا را به وجود آورد .
چو به دوست عهد بندد ز ميان پاک بازان چو علی كه می‌‌تواند كه به سر برد وفا را؟
تلميح به شب هجرت حضرت رسول اکرم (ص) که حضرت علی (ع) به جای ایشان خوابیدند و اوج وفای به عهد را نمایان ساخت .
استفهام انكاری
معنی : وقتی با خدا عهد و پيمان می‌‌بندد در ميان عاشقان خدا ، مانند علی (ع) چه كسی می‌‌تواند پای بند به عهد و پيمان خود باشد .
نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت متحيّرم چه نامم شه ملک لافتی را ؟
مبالغه ی شاعرانه در بیان عظمت و شخصیّت و کمالات فراوان حضرت علی (ع) است که او را در مرتبه ای برتر از صالحان و دیگر بندگان خدا قرار داده و گرنه حضرت علی (ع) هم از لحاظ جسمانی بشر است ( عجز شاعر در توصیف حضرت علی (ع) دارد . (
تلميح دارد به داستان غزوه ی احد
شه ملک لافتی : شاه سرزمين فتح نشدنی اشاره به خبری درباره بزرگواری و دلاوری امیرمؤمنان که در غزوه ی احد در فضای آسمان پیچیده شده بود .
معنی : نه خدا و نه انسان می توانمش نامید ، در تعجّبم که چه اسمی بر پادشاه جنگ آوری و شجاعت بگذارم .
تلميح دارد به جمله : لافتی الّا علی و لاسيف الا ذوالفقار
به دو چشم خون فشانم هله ای نسيم رحمت كه ز كوی او غباری به من آرتوتيا را
چشم و توتیا : مراعات نظیر
چشم خون فشان : كنايه از گريان بودن
هله : آگاه باش ، صوت تنبيه ( : کلمه ای که برای آگاه کردن به کار می رود . )
نسيم رحمت : اضافه ی تشبيهی ، رحمت خداوند را به نسیم تشبیه شده است ، مورد خطاب واقع شده ( تشخیص)
آر و را : جناس ناقص قلب
را : برای ، نشانه ی متممی
غبار کوی او : مشبّه
توتیا : مشبّهٌ به
معنی : با دو چشمم که از فشار گریه خون می گرید ای باد رحمت و بخشش از کوچه او گرد و غبار کفشش را بیاورد تا سرمه ی ( خاکی که مایه بصیرت می شود ) چشمم کنم .
به اميد آن كه شايد برسد به خاک پايت چه پيام ها سپردم همه سوز دل صبا را
صبا : باد خنک و لطیفی كه از شمال شرق می وزد ، نماد پیام رسانی است .
را : به ، نشانه ی متممی
معنی : به اين آرزو هستم كه شايد حرفهايم به خاک پايت برسد به همين جهت چه پيام‌هايی را از سوز دل به باد صبحگاهی دادم تا به تو برسد .
چو تويی قضای گردان به دعای مستمندان كه ز جان ما بگردان ره آفت قضا را
واج آرايی مصوّت / ا / دارد .
را : مفعولی
معنی : ای علی چون تو گرداننده ی قضا ( تغییر دهنده ی پیشامدهای ناگوار ) هستی به حقّ دعای بيچارگان پيشامدهای بد را از ما دور گردان .
چه زنم چو نای هر دم ز نوای شوق تو دم كه لسان غيب خوش‌تر بنوازد اين نوا را
دم اوّل : لحظه ، درمعنی نفس با نای و نوا و بنوازد ایهام تناسب دارد .
دم دوم : نفس
دم و دم : جناس تام
نوای شوق : صدایی که از سر شوق و علاقه برمی آید .
دم زدن : کنایه از سخن گفتن
نوا : صدا
لسان غیب : لقب حافظ
را : مفعولی
نای ، دم ( دوم ) ، بنوازد ، نوا : مراعات نظير
معنی : چه ناله ای مانند نی هر لحظه و هر دم از اشتياقی كه به او دارم سر دهم كه حافظ شيرازی نوای عشق را خوش‌تر سر مي‌‌دهد .
همه شب در اين اميدم كه نسيم صبحگاهی به پيام آشنايی بنوازد آشنا را
تضمين شعر حافظ
تضمین : آوردن آیه ، حدیث ، مصراع و یا ...از دیگری را در اثنای کلام تضمین گویند . تضمین با ایجاد تنوّع سبب لذّت خواننده می شود و پدید آورنده ی ایجاز در کلام است و آگاهی شاعر را از موضوعات مختلف نشان می دهد . هر قدر تضمین طبیعی تر باشد ( به بافت کلام بخورد ) هنری تر است .
مصراع دوم : واج آرایی مصوّت / ا /
پیام آشنا : در شعر شهریار پیام عشق و محبّت آمیز علی(ع) از جانب خداوند ، آشنا : شهریار ؛ پیام آشنا : در شعر حافظ : خداوند و آشنا : حافظ
نسیم صبحگاهی به پیام آشنایی بنوازد این نوا را : تشخیص
معنی : هر شب در اين اميد هستم كه نسيم صبحگاهی پيام عشق و محبّت آميز علی (ع) را از جانب خدا برای من بياورد و دل من را نوازش دهد .
زنوای مرغ يا حق بشنو كه در دل شب غم دل به دوست گفتن چه خوش است شهريارا
مرغ يا حق : استعاره از عارفان و شب نشینان
دل شب : اضافه ی استعاری ، تشخیص
ا : نشانه ی ندا
بيت تخلّص است چون نام شاعر در آن آمده است .
معنی : صدای مرغ يا حق ( عارف ) را بشنو كه در نيمه‌های دل شب غم دلش را به خدايش می‌‌گويد . چقدر خوب و خوش است ای شهريار كه غم دل را برای خدا بگويی .
! بیاموزیم ( 1)
1- مهر او بلانشینان را کشتی نوح است.
2- نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت متحیّرم چه نامم شه ملک لا فتی را
در نمونه 1به داستان حضرت نوح و در نمونه 2 به حدیث« لافتی الاعلي لاسيف الا ذوالفقار» اشاره شده است . به این نوع استفاده از آیات ، احادیث ، داستان ها و وقایع تاریخی در ضمن شعر یا نوشته تلمیح می گویند .
چند نمونه دیگر تلمیح :
آسمان بار امانت نتوانست کشید قرعه ی کار به نام من دیوانه زدند
اشاره به آیه : « انا عرضنا الامانة علی السماوات و الارض والجبال فاًبين ان يحملنها و اشفقن منها و حملها الا نسان انه كان ظلوماً جهولاً .»
چنین گفت پیغمبر راستگوی ز گهواره تا گور دانش بجوی
اشاره به حدیث : اطلبوا العلم من المهد الى اللحد .
( لازم به تذکر است چون در این بیت عیناً حدیث معنی شده است تلمیح نیست بلکه اقتباس است . )
تلمیح در لغت به معنی به گوشه ی چشم اشاره کردن است ، در اصطلاح ادبی آوردن کلمه یا کلماتی در شعر یا نثر است که آن کلمه یا کلماتی اشاره به داستان ، قصّه ، آیه و ... به گونه ای که شاعر یا نویسنده قصد تعریف آن را ندارد خواننده یا شنونده با شنیدن شعر یا متن به یاد آن داستان ، قصّه ، آیه و... می افتد ؛ تلمیح سبب می شود تا مفهوم و معنی مورد نظر شاعر یا نویسنده را بهتر درک کنیم .
خود آزمایی صفحه ی 5
1- یک نمونه سجع در مناجات خواجه عبدالله بیابید .
بکاست و نخواست
2- در عبارت « بر کشته های ما جز باران رحمت خود مبار» مقصود از « کشته ها » چیست؟
استعاره از اعمال ما
3- بیت پنجم شعر همای رحمت به چه موضوعی اشاره دارد؟
رفتار حضرت علی (ع) با ابن ملجم و نهایت جوانمردی حضرت علی (ع) که به فرزندش سفارش می کرد با اسیرت حتّی اگر قاتل من باشد با ملایمت رفتار کن .
4- شاعر در کدام بیت ناتوانی خویش را از وصف حضرت علی (ع) بیان کنید ؟
بیت 8 : نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت / متحیّرم چه نامم شه ملک لافتی را !
5- در بیت سیزدهم مقصود از پیام آشنا و آشنا چیست ؟
پيام آشنا در شعر حافظ يعنی خدا در شعر شهريار يعنی پيام عشق و محبّت آميز علی (ع) از جانب خدا . آشنا در شعر حافظ خود حافظ و در شعر شهريار خود شهريار است.
مطالب مشابه :
ضرب المثل های کتاب فارسی هفتم (اول متوسطه اول)
همه عالم کتاب حق تعالی برداشت به این معنی که محتوای بسم خداوند است و همه دانائی
همه ی عالم کتاب حق تعالی است
شما غریبه نیستید - همه ی عالم کتاب حق تعالی است - حکیمی گفت: همه ی عالم کتاب حق تعالی است.
همه عالم کتاب حق تعالی است
همه عالم کتاب حق تعالی رفتن وآمدن از مدرسه است پیشه ام کاشتن معرفت است.
کتاب هستی/ شرح مثنوی هجرت نامه - قسمت دهم
قرائت کتاب عالم هستی است. همه عالم کتاب حق تعالی جدید است و خداوند بدین معنی
حقیقت عرفانی عشق 5
برایش مهم نخواهد بود چون می داند که معشوقش صورتی از ان معنی است حق تعالی است)) همه عالم
تستهای المپیادی فارسی هفتم-- ده درس اول کتاب
فعل گردی در هر دو مصراع اسنادی است . ب ) خوار به معنی همه عالم کتاب حق تعالی
توضیحات درس اول کتاب ادبیات سال دوم متوسطه همای رحمت
گاه حق تعالی را است. معنی : صدای مرغ يا حق مختلف به معنی تأیید همه مطالب
معیت حق باخلق/ شرح مثنوی هجرت نامه - قسمت شانزدهم
صمد در لغت به معنی همه‌ی موجودات عالم از دو جزء آن هم از اسماء حق تعالی است
تستهای المپیادی فارسی هفتم-- ده درس اول کتاب
فعل گردی در هر دو مصراع اسنادی است . ب ) خوار به معنی همه عالم کتاب حق تعالی
برچسب :
معنی همه عالم کتاب حق تعالی است