آذربایجان‌شرقی سرزمینی به وسعت تاریخ
آذربایجان‌شرقی سرزمینی به وسعت تاریخ
جاذبه‌های گردشگری آذربایجان شرقی انگیزه یک سفر به یادماندنی
آذربایجان شرقی، ستاره‌ای تابناک در آسمان تاریخ و فرهنگ ایران زمین صحنه جانفشانی مردان بزرگی همچون ستارخان، باقرخان و شیخ محمد خیابانی است که در کنار هزاران آثار تاریخی، طبیعی و صنایع دستی همواره مورد توجه گردشگران و جهانگردان از سراسر جهان بوده است.
استان آذربایجان‌شرقی بخشی از سرزمین باستانی ماد است تا روزگار اسکندر و جانشینان وی آذربایجان را بخشی از ماد یا ماد کوچک می‌نامیدند. لیکن در زمان اسکندر مقدونی بر ایران در سال (331 ق.م) سرداری به نام آتورپات یا آتروپاتن که شهربان منطقه ماد کوچک بود در این سرزمین قیام کرد و آنگاه با انعقاد عهدنامه‌ای از واگذاری آذربایجان به دست یونانی‌ها جلوگیری نمود و اسکندر بدین شرط که آتروپات خود را تابع امپراتوری وی بداند او را در آنجا باقی گذارد. پس از مرگ اسکندر که خونریزی در بین جانشینان وی در گرفت ، آتروپات به حکمرانی این منطقه رسید و به پاس خدمات وی از جلوگیری اعمال نفوذ بیگانگان در این منطقه ماد کوچک را بنام سردار آتروپات خواندند و سپس به اسامی مختلف ، آذربادگان و آذرآبادگان معروف شد.
در روزگار ساسانیان آذرپاتکان یکی از ایالات مهم ایران و به قول یونانی‌ها ساتراپ‌نشین بوده که به علت وجود آتشکده معروف آذرگشسب و آتشکده‌های دیگر، به نام آذربایجان معروف شد.
تاریخچه آذربایجان بعد از اسلام
آذربایجان در دوره اسلامی یکی از مهمترین ایالات ایران محسوب می‌شد و از زمان زوال ساسانیان تا امروز مرکز حوادث بسیاری بوده و نقش بزرگی در جریان تاریخ داشته است.
با حمله مغولان و با ورود هلاکوخان، آذربایجان مرکز شاهنشاهی مغولان از خراسان تا شام شد. پس از مغولان و خاندان ترکان قره‌قیونلوها و آق‌قیونلوها بر این منطقه تسلط یافتند و بعد شاه اسماعیل اول تبریز را پایتخت ایران اعلام کرد. بعدها در دوره قاجار و در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار بخشی از آذربایجان طی عهدنامه‌هایی به روسیه واگذار شد. از نامهای دیگر این سرزمین ایرانویچ ،آذرگشسب و آتورپادگان است. بعد از فتحعلی شاه، شهر تبریز ولیعهدنشین شد و احمد شاه و ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین شاه و بالاخره محمدعلی شاه دوران ولایت عهدی خود را در این شهر گذراندند. رضاخان در سال 1300 شمسی سیطره حکومت مرکزی ایران را بر این منطقه برقرار کرد؛ با شروع جنگ جهانی دوم در سال 1320 شمسی، نیروهای شوروی وارد ولایات شمالی ایران از جمله آذربایجان شدند. این نیروها در اردیبهشت ماه 1325 شمسی به دنبال طرح مسئله آذربایجان در سازمان ملل متحد، آذربایجان را تخلیه کردند.
سیر تحولات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آذربایجان
خطه آذربایجان از کهن‌ترین تمدن‌های ایرانی بوده و جایگاه استواری در تمدن باستانی ایران دارد. تبریز مرکز تاریخی این خطه، شهری است کهن که اولین نشانه های تاریخی آن به هشت قرن قبل از میلاد مسیح مربوط می‌شود جایی که در کتیبه سارگن دوم پادشاه آشوری از فتح آن یاد می شود. به روایت تاریخ، آذربایجان در زمان های بسیار دور مسکونی بوده و از فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و صنعتی چشمگیری (به لحاظ واقع شدن بر سر راه جاده ابریشم) برخوردار بوده است، به گونه‌ای که دانشمندان باستان شناس، بافت قدیمی ترین فرش بافته شده (فرش پازیرک) را به این منطقه نسبت می دهند.
همچنین بر اساس مشاهدات و نوشته جهانگردان و سیاحان معتبری چون یاقوت حموی، مارکوپلو، ابن بطوطه و ... شهر تبریز دارای بازارهای متعدد بوده و مصنوعات تولیدی آن به اقصی نقاط جهان صادر می شده است. رونق بازار تبریز و اقتصاد جاری در شهر در طول قرون گذشته، شهر را به جولانگاه تجارت و عرضه و تقاضای بین المللی درآورده و از قبال آن مردمی غنی، ثروتمند و قدرتمند داشت. از نظر فرهنگی نیز علاوه بر صنعت چاپ، کتب خارجی نخستین بار در این شهر به فارسی برگردانده شده و فن ترجمه در این شهر پاگرفته است.
انشای جدید و یا ساده نویسی را "طالبوف" یکی از فرزندان خلف این شهر به دیگران آموخته است. نخستین دایره المعارف در دنیای اسلام و مسیحیت، اولین کتابخانه عمومی، نخستین سینما و تئاتر، فن عکاسی، فرش نوین، نخستین رمان، ادبیات کودکان، روزنامه نگاری ملی، شعر نو و نقد ادبی در این شهر پاگرفته و رهاورد مردمان پیشگام این دیار بوده است.
در زمینه علم و دانش نوین، فرزندان این خطه، طلایه‌داران پزشکی مدرن، کشاورزی مکانیزه، هوانوردی، راه و ساختمان سازی، ایجاد ضراب خانه، ایجاد نخستین کارخانه ها، نخستین شهرداری، تجارت نوین (نخستین اتاق بازرگانی)، نخستین شرکت سهامی عام و بالاخره نخستین مرکز خدمات سرمایه گذاری می باشند.
نژاد، زبان و مذهب ساکنان آذربایجان
آذری‌ها، اصیل ترین افراد ایرانی هستند که سه تا چهار هزار سال پیش به این سرزمین مهاجرت کرده‌اند. این عده به دو دسته پارت و ماد تقسیم شدند، که در قسمت های مختلف ایران ساکن شدند از آن جمله مادها که در آذربایجان سکونت گزیدند. زبان مردم آذربایجان، ترکی آذربایجان بوده و این زبان در اثر گذشت زمان در مسیر تکامل خود به واسطه ارتباط نزدیک با دیگر اقوام ساکن ایران زمین از قبیل فارس‌ها، اعراب، ارامنه، گرجی‌ها، کردها و دیگر اقوام از نظر لغوی و دستوری بسیار گسترده‌تر شده است. زبان کنونی مردم تبریز آذری می باشد.
دین‌های رایج در آذربایجان از ابتدا تاکنون آئین‌های اولیه آریایی‌ها (دیوپرستی و مهرپرستی)، زرتشتی، یهودی، مسیحیت و اسلام بوده اند. از نظر مذهب، 98 درصد مردم استان مسلمان و دارای مذهب شیعه جعفری می‌باشند و اقلیتی از مسیحیان که اکثراً ارمنی و گریگوری مذهبند در تبریز زندگی می‌کنند.
موقعیت جغرافیایی استان آذربایجان شرقی
منطقه آذربایجان به علت موقعیت خاص جغرافیایی، یکی از مناطق حساس و مهم کشور است. استان آذربایجان شرقی از استان‌های مهم و پرجمعیت ایران است که در گوشه شمال غرب کشور واقع گردیده است. مساحت این استان 45491 کیلومتر مربع است که حدود 2.8 درصد از مساحت کل کشور را شامل می‌شود. این استان از نظر موقعیت طبیعی در محل به‌هم خوردگی دو رشته کوه البرز و زاگرس، به‌عبارتی در زون البرز و آذربایجان و در گوشه شمال‌غرب فلات ایران واقع شده است.
از نظر تقسیمات حوضه‌های آبریز کشور، حوضه‌های آبخیز ارس، سفیدرود ـ قزل‌اوزن و دریاچه ارومیه پهنه استان را پوشش می‌دهند که بیشترین مساحت استان در محدوده حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار گرفته است. در حالت کلی، استان آذربایجان‌شرقی یک منطقه کوهستانی محسوب می‌شود که حدود 40 درصد از سطح آن را کوهستان فرا گرفته است. از مناطق کوهستانی معروف منطقه، می‌توان توده آتشفشانی سبلان در شرق و سهند در غرب و جنوب غربی و رشته کوه‌های قره‌داغ در شمال و رشته کوه‌های تخت سلیمان و اربط در جنوب و ارتفاعات بزقوش در جنوب شرق و قوشاداغ در شمال‌شرق استان را نام برد.
مرزهای استان
استان آذربایجان شرقی از ناحیه شمال، با کشورهای آذربایجان، ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان (وابسته به کشور آذربایجان) به طول 235 کیلومتر دارای خط همجواری است که مرز مشترک این استان با کشورهای فوق را رود ارس تشکیل می‌دهد. در حال حاضر ارتباط استان با کشورهای همجوار در طول این مرز تنها از سه نقطه جلفا، خداآفرین و کردشت (مرز نوردوز) انجام می‌گیرد که در این میان جلفا از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنین آذربایجان شرقی به دلیل داشتن اشتراکات فراوان با کشورهای همسایه یکی از مهمترین مناطق کشور در روابط خارجی محسوب می‌شود. این استان از ناحیه غربی و جنوب غربی با آذربایجان غربی همجوار می‌باشد. در جنوب خود با استان زنجان و از ناحیه شرقی نیز با استان اردبیل حدود 400 کیلومتر مرز مشترک دارد.
اقلیم و آب و هوای استان و سیمای طبیعی آن
آب و هوای آذربایجان شرقی به طور کلی سرد و خشک است ولی به علت تنوع توپوگرافیکی از اقلیم‌های متفاوتی برخوردار است. این استان همواره تحت تأثیر بادهای سرد شمالی و سیبری و بادهای مرطوب دریای سیاه و مدیترانه و اقیانوس اطلس قرار گرفته است؛ به علاوه، بادهای محلی نیز تحت تأثیر شرایط طبیعی استان از سوی کوهستان‌های بلند و دریاچه‌های ارومیه و خزر به سوی دشت‌ها و جلگه‌ها می‌وزند. آذربایجان شرقی یک منطقه سردسیر و کوهستانی است و از لحاظ تقسیم‌بندی‌های اقلیمی جزو مناطق نیمه‌خشک به حساب می‌آید و میانگین بارندگی سالانه آن 250 الی 300 میلی‌متر است.
موقعیت کوهستانی و عرض جغرافیایی استان از عوامل برودت و سرمای قسمت اعظم این منطقه است. کم‌ارتفاعی و اثرات ملایم‌کننده بخارهای دریای خزر در پاره‌ای از مناطق از عوامل اعتدال اقلیمی آن به شمار می‌آید. به علاوه آذربایجان تا حدودی تحت تأثیر جریان‌های مرطوب دریای مدیترانه از سمت غرب و جنوب غربی قرار دارد و توده‌های هوای سرد سیبری نیز از شمال بر آب و هوای آن اثر می‌گذارد. تبریز نیز دارای هوایی کم‌رطوبت بوده و حد متوسط بارندگی آن در سال 285 میلی‌متر است. این جلگه در اثر ارتفاعی که از سطح دریا دارد، دارای زمستان‌های طولانی و سرد و تابستان‌های معتدل است.
علاوه بر پوشش گیاهی متنوعی که در فضاهای جلگه‌ای، دره‌ای و کوهستانی استان وجود دارد، جنگل‌های متراکمی نیز نقاط مختلف استان را پوشانده است. در شمال ارسباران، دره ارس و شهر ورزقان، کوه‌های قازان‌داغی و قندراتباشی واقع شده است که پوشیده از درختان جنگلی و مراتع کوهستانی است. کوه‌های گویچه‌بئل پوشیده از درختان نیمه‌جنگلی و مراتع سرسبز و خرم است و در جنوب غربی اهر واقع شده است. این مکان کوهستانی، ییلاق ایلات قره‌خانلو و مددلو است. بیشترین گونه‌‌های درختی که در جنوب غربی اهر مشاهده می‌شود، بلوز و ممرز است. جنگل‌های شهرستا‌ن‌های مراغه و هشترود نیز از نظر درجه اهمیت در مرتبه بعدی قرار دارند. این جنگل‌ها که از وسعت کمتری نسبت به جنگل‌های ارسباران برخوردار است عمدتاً از درختچه گز تشکیل شده است.
از نظر تقسیمات حوضه‌های آبریز کشور، حوضه‌های آبخیز ارس، سفیدرود، قزل‌اوزن و دریاچه ارومیه پهنه استان را پوشش می‌دهند که بیشترین مساحت استان در محدوده حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار گرفته است. در حالت کلی، آذربایجان شرقی یک منطقه کوهستانی محسوب می‌شود که حدود 40 درصد از سطح آن را کوهستان، 28.2 درصد را تپه ماهورها و 31.8 درصد را زمین‌های هموار (دشت‌ها و جلگه‌های میان‌کوهی) فرا گرفته است. رودخانه ارس از محدوده سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و اردبیل می‌گذرد که برای هر سه استان شاهرگ حیاتی محسوب می‌شود. دریاچه ارومیه و حوضه آبریز آن که بیشترین سطح استان را تحت پوشش قرار می دهد از منابع طبیعی مشترک با استان آذربایجان غربی محسوب می‌شود. حوضه آبریز سفیدرود قزل‌اوزن که پهنه جنوب شرقی استان را تحت پوشش قرار داده از اشتراکات طبیعی مابین استان‌های اردبیل و زنجان و آذربایجان شرقی می باشد.
جاذبه‌های طبیعی
آسیاب خرابه یکى از زیبا ترین مناظر دیدنى آذربایجان شرقى است که در حدود 27 کیلومترى هادى شهر قرار دارد.
این آبشار نه چندان مرتفع در دهستان میشوی جنوبی در فاصله 2 کیلومتری روستای سرکند دیزج شبستر قرار دارد.
آبشار عیش آباد یکی از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی است که در پیرامون روستای عیش آباد از توابع دهستان میشاب شمالی بخش مرکزی شهرستان مرند قرار گرفته است.
آبشار گل آخور یکی از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی است که در حوالی روستای گل آخور از توابع دهستان ارزیل بخش خاروانا شهرستان ورزقان قرار گرفته است.
بندر و روستای رحمانلو از دهستان دیزجرود غربی بخش مرکزی شهرستان عجب شیر ، در ساحل شرقی دریاچه ارومیه واقع شده است.
در فاصله 15 کیلومتری شمال زنوز کوه های ماهار و آغداش که از طبیعت کم نظیر در کشور و منطقه بهره مند هستند.
این دریاچه در 18 کیلومترى شمال باخترى بستانآباد تبریز قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 1890 متر است.
غار "هامپوییل" معروف به غار کبوتر این شهرستان به منطقه نمونه جذب گردشگر در کشور تبدیل می شود.
جاذبه‌های مذهبی
بقعه سید حمزه در محله ی سرخاب در کنار مقبره الشعرا در خیابان ثقه الاسلام تبریز واقع شده است.
این مسجد که در کتب تاریخی نیز از آن عنوان جامع کبیر نام برده شده در همه ادوار تاریخی همواره مسجد جامع شهر بوده و بازار برگرداگرد آن شکل گرفته است.
مسجد صاحب‌‌الامر یکی از مساجد قدیمی و کهن شهر تبریز است که در مرکز این شهر واقع شده است.
بنای تاریخی مذهبی مسجد کبود از آثار ارزشمند دوره قراقویونلو می باشد که به دستور جهانشاه که شهر تبریز را پایتخت خود قرار داده بود و به سرکاری عزالدین قاپوچی بنا گردیده است.
جاذبه‌های باستانی
ارگ تبریز (علی شاه) یکی از بلندترین دیوار های تاریخی کشور و نماد شهر تبریز و یکی از بنا های تاریخی شهر تبریز است.
ایل گلی (شاه گلی) از گردشگاه‌های زیبای تبریز است که در جنوب شرقی تبریز بر دامنه تپه ای واقع شده. ایل گلی استخری بزرگ به شکل مربع به مساحت 54 هزار و 675 متر مربع است.
بازار تبریز بزرگ ترین بازار سرپوشیده جهان و یکی از شاهکار های معماری ایرانی است. این بازار در سال 1193 هجری قمری بر اثر زلزله با خاک یکسان شد، اما طولی نکشید که به همت مردم شهر بازسازی شد.
این منطقه یکی از غنی ترین مناطق سنگواره‌‌ای جهان بوده و در آخرین مطالعات صورت گرفته فسیل های اجداد ماموت ، زرافه و آهو در این منطقه کشف شده است. لایه های فسیلی موجود در مراغه مربوط به اواخر دوران نوزیستی زمین شناسی یعنی چهار تا هفت میلیون سال قبل هستند که با انجام کاوش های علمی می توان اطلاعات بسیار دقیقی را از زندگی جانوران غول پیکر در این منطقه به دست آورد.
پل خداآفرین یکی از آثار تاریخی استان آذربایجان شرقی است که در شهرستان کلیبر واقع شده است. این پل از دو پل مستقل تشکیل شده است.
حمام کردشت یکی از آثار تاریخی روستای کردشت در بخش مرکزی شهرستان جلفا می باشد.
خانه مرحوم حاج میرزا مهدی کوزه کنانی (معروف به ابوالمله) - که یکی از بازرگانان خوش نام شهر تبریز و از شیفتگان حریت و آزادی بود - در جنب مجموعه بازار بزرگ تبریز و در کنار خیابان جدیدالاحداث استاد مطهری واقع شده که معروف به خانه مشروطه است.
روستای زنوزق در حدود نیم کیلو متری شمال شهر زنوز و بر روی ارتفاعات واقع است.
کندوان در 50 کیلومتری جنوب غربی تبریز؛ یکی از روستا های دهستان سهند می باشد که در 18 کیلومتری جنوب اسکو ، در دامنه سرسبز سلطان داغی واقع شده است. کندوان یکی از سه روستای صخره ای جهان است که این موجب جذابیت بی نظیر آن شده است. معماری روستای کندوان و جاری بودن زندگی مردم در قالب بافت قدیمی آن یک استثنا در دنیا به حساب می آید.
قلعه آوارسین یکی دیگر از قلعه های باستانی موجود در منطقه کلیبر است که دسترسی به آن از طریق یک جاده خاکی در مسیر کلیبر - خداآفرین امکان پذیر است که نرسیده به روستای آبش احمد از جاده کوهستانی کلیبر - خداآفرین منشعب می شود البته در زمان بارش برف و باران این جاده خاکی برای هیچ نوع ماشینی حتی مینی بوس قابل تردد نبوده و ناچارا باید پیاده طی شود لذا در فصول بارندگی صعود 1 روزه به این قلعه امکانپذیر نخواهد بود.
این قلعه نیز در یک منطقه جنگلی و زیبا واقع شده که در حال حاضر فقط دیوار هایی از قلعه بجا مانده است. صعود به این قلعه در یک برنامه 1 روزه بصورت بسیار فشرده از تبریز امکان پذیر است.
مسیر صعود به قلعه از داخل جنگل بوده و سختی خاصی ندارد.
قلعه بابک که به نامهای «قلعه بابک»، «دژ بابک»، «بذ و قلعه جمهور» هم معروف است، دژ و مقر سردار تاریخی ایران ، بابک خرم دین بوده است. این قلعه در نزدیکی شهر کلیبر در شمال شرق استان آذربایجان شرقی قرار دارد.
این دژ تاریخی، احتمالاً بازمانده‌ای از دوران اشکانیان است، یا معبدی زردشتی بوده و یا محلی برای پادگان نظامی محلی بوده است. قلعه ضحاک (آژدهاک) یا داش قلعه در 28 کیلومتری شرق عجب شیر و در ساحل شرقی دریاچه ارومیه و در 95 کیلومتری جنوب تبریز قرار دارد. قلعه ضحاک با بیش از 3000 سال قدمت بر فراز کوه منفرد ، از مکان های مهم اقوام مانایی و ماد ها بوده است.
زنوز به لحاظ جغرافیایی در 30 کیلومتری شهر مرند قرار گرفته و تحت فرمانداری مرند می باشد. زنوز دارای آثار و ابنیه تاریخی فراوانی است که از جمله آنها پل قیزیل کورپی است.
یکی از مناظر تاریخی و توریستی شهرستان جلفا که از جاذبه های گردشگری و چشم اندازهای زیبای طبیعی نیز برخوردار می باشد ، کلیسای «سنت استپانوس» است.این بنای عظیم و دیدنی در 17 کیلومتری غرب شهر جلفا (در مسیر جاده ی مرزی جلفا - سد ارس) و به فاصله ی سه کیلو متری کرانه ی جنوبی رود ارس، در آغوش گرم و با صفای کوهستان و در میان درّه ی سر سبز شام با قدمتی بیش ازهزار سال آرمیده است.
این کلیسا یکی از کلیسا های ارامنه کاتولیک است و نام آن از اسم یکی از حواریون حضرت عیسی (ع) به نام " یوحنا " که ارامنه به آن "هوانس" می‌گویند، گرفته شده است.
گنبد تاریخی غفاریه در شمال غربی شهر مراغه، در استان آذربایجان شرقی و در کنار رودخانه صوفی چای قرار گرفته است و یکی از بناهای زیبای قرن هشتم به شمار می آید که در زمان حکومت ایلخانیان و توسط سلطان ابوسعید بهادرخان پادشاه ایلخانی ساخته شده است.
این گنبد که در جنوب غربی شهر مراغه واقع می باشد ، به گنبد سرخ مشهور است . بنای این گنبد در سال542 ه .ق به دستور عبد العزیز محمود بن سعـد رئیس آذربایجان و بوسیله بنی بکر محمد بن بندان بن المحسن معمار ساخته شده است.
گنبد کبود از بناهای دوره سلجوقیان در شهر مراغه می باشد. تزیینات به‌کار رفته در این بنا در مقایسه با سایر بناهای دوره سلجوقیان و ایلخانان مغول کم نظیر است.
گنبد مدور از بناهای ساخته شده در دوره سلجوقیان در شهر مراغه می باشد که در فاصله ده متری شمال گنبد کبود قرار گرفته است.
معبد مهر که باید آن را در ردیف یکی از نخستین سکونتگاه‌ها و معابد بشر پیش از تاریخ محسوب کرد از تاریخ ناگفته مراغه حکایت دارد.
یانیق تپه که "قره تپه " نیز نامیده می شود در 31 کیلومتری جنوب باختری تبریز و در 6 کیلومتری شمال خسرو شهر در جنوب شرقی روستای " تازه کند" واقع شده است.
جاذبه‌های تفریحی
آسیاب خرابه (خارابا دییرمان) یکی از جای های دیدنی و توریستی استان آذربایجان شرقی است.
سد مخزنی قلعه چای در 20 کیلومتری عجب شیر استان آذربایجان شرقی مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
کاخ شهرداری تبریز یکی از بناهای زیبا، مستحکم و دیدنی شهر تبریز است. میدان شهرداری تبریز معروف به میدان ساعت است.
جاذبه‌های فرهنگی
مقبره سعدالدین محمود بن عبدالکریم بن یحیی از عرفای بزرگ و مشاهیر آذربایجان، صاحب مثنوی معروف «گلشن راز» در باغی موسوم به گلشن در شهر شبستر واقع شده است.
از مقبره الشعرا یا آرامگاه شاعران در سرخاب تبریز تا قبل از قرن هشتم نامی برده نشده است. قدیمی ترین کتبی که نام مقبره الشعرای تبریز را به صراحت نوشته است، تاریخ گزیده و نزهه القلوب حمدالله مستوفی است که در سال‌های 730 و 740 هجری قمری تالیف شده است.
موزه آذربایجان در شهر تبریز و در جوار مسجد کبود واقع شده است و دارای سه طبقه است.
این موزه در فضای دل انگیز خانه تاریخی سلماسی تبریز ، بنا شده در دوره قاجار و ثبت شده در آثار ملی کشور (به شماره 1862) تاسیس شده است.
موزه قاجار در محله ششگلان که یکی از محلات قدیمی تبریز است قرار دارد.
دوستان به دلیل سفرنوروزی یک هفته در خدمتتان نخواهم بود ولی دوستان وبلاگ نظرات را تائید خواهند نمود
.امیدوارم سال نو سالی پر از برکت و شادی برایتان باشد
مطالب مشابه :
استان آذربایجان غربی
استان آذربایجان غربی از دیدنی ترین استان های کشور، با اور" به معنی جا و مکان
مکان های دیدنی و تاریخی- استان آذربايجان غربی -اطلاعات راهنمایی1
مکان های دیدنی و سكونت به آن جا روی آورده با ی استان آذربایجان غربی به شمار می
جاذبه های استان آذربایجان غربی
جاذبه های استان آذربایجان غربی البته هر جا امکان استفاده از از بدیع ترین دیدنی های
ارومیه - آذربایجان غربی
تاریخی و مکان های دیدنی به جا که مهم ترین آذربایجان غربی در داشتن زمین
آذربایجان‌شرقی سرزمینی به وسعت تاریخ
رودخانه ارس از محدوده سه استان آذربایجان غربی جاهای دیدنی استان های دیدنی و
نگاهی کوتاه به استان آذر بایجان غربی
استان آذربایجان غربی از نظر دیدنی های بیش تر، راهی آذربایجان شده آن جا را به
تبریز ـ استان آذربایجان شرقی
جاذبه های دیدنی ارومیه و آذربایجان غربی آذربایجان و از آن جا در خاک
برچسب :
جا های دیدنی آذربایجان غربی