ارقام انگور_آمپلوگرافی

ایران یکی از کشورهای مهم تولید کننده انگور دردنیا است . علاوه بر سطح زیر کشت زیاد تاکستان(280000 هکتار) تنوع رقم در این کشور جالب توجه است. به همین دلیل مطالعه و ارزیابی این ارقام برای توسعة موکاری در ایران اهمیت بسیار زیادی دارد. انگور به خانوادة آمپلیداسه تعلق دارد و علمی که جنس ها ، گونه ها و ارقام این خانواده را مطالعه می کند آمپلوگرافی نامیده می شود. آمپلوگرافی در ایران از سال 1367 با مطالعه ارقام انگور آذربایجانغربی توسط یکی از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه تهران در قالب پایان نامه تحصیلی آغاز شد. پس از آن توسط سایر دانشجویان این دانشگاه و به طور موردی دانشجویان سایر دانشگاهها و محققین باغبانی مؤسسه تحقیقات و اصلاح و تهیه نهال وبذر در مراکز استانها روند شناسایی و مطالعه ارقام انگور با استفاده از دیسکریپتور پیشنهادی سازمان بین المللی ذخایر توارثی گیاهی (IBPGR) ادامه یافت. در نهایت این مطالعات منتج به شناسایی و ثبت خصوصیات 613 رقم انگور در استانهای کردستان(59 رقم)، کرمانشاه(52 رقم)، چهار محال و بختیاری(15 رقم)، خراسان(کاشمر، نیشابور، بجنورد و قوچان 143 رقم)، قزوین و تاکستان(33 رقم)، خرم آباد(23 رقم)، آذربایجانغربی(58 رقم)، همدان(28 رقم)، اصفهان(5رقم)، اردبیل(مشکین شهر35 رقم) کلکسیون استان فارس(162 رقم)، شده است. در این مقاله با استفاده از روش تجزیه کلاستر اقدام به گروه بندی این ارقام شده است. در نهایت کلاسترهای بدست آمده و دندروگرامهای مربوطه تشریح و ارقام مشابه معرفی و مهمترین خصوصیات کمی و کیفی آنها بررسی خواهند شد.

مقدمه

ایران یکی از کشورهای مهم تولید کننده انگور دردنیا است. علاوه بر سطح زیر کشت وسیع تاکستان(280000 هکتار) تنوع رقم در این کشور جالب توجه است. به همین دلیل مطالعه و ارزیابی این ارقام برای توسعة موکاری در ایران اهمیت بسیار زیادی دارد. انگور به خانوادة آمپلیداسه تعلق دارد و علمی که جنس ها ، گونه ها و ارقام این خانواده را مطالعه می کند آمپلوگرافی نامیده می شود. آمپلوگرافی در ایران از سال 1367 با مطالعه ارقام انگور آذربایجانغربی توسط دانشگاه تهران در قالب پایان نامه تحصیلی آغاز شد. پس از آن توسط سایر دانشگاهها و محققین باغبانی مؤسسه تحقیقات و اصلاح و تهیه نهال وبذر در مراکز استانها روند شناسایی و مطالعه ارقام انگور با استفاده از دیسکریپتور پیشنهادی سازمان بین المللی ذخایر توارثی گیاهی (IBPGR)در مناطق کردستان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، خراسان(کاشمر، نیشابور، بجنورد، قوچان، قزوین و تاکستان، خرم آباد، آذربایجانغربی، همدان، اصفهان، اردبیل و کلکسیون استان فارس ادامه یافت.

مواد و روش ها:

شناسایی ارقام انگور در ایران با استفاده از صفات مرفولوژیکی و دیسکریپتور (IBPGR) انجام شده است. به این ترتیب که، ابتدا محققین در گفتگو با باغداران با تجربه اطلاعات اولیه شامل اسامی مرسوم و آدرس کامل، اسامی مترادف، سن بوته ها و هم چنین قدمت کشت هر یک از ارقام موجود درهر منطقه را به دست می آوردند. سپس نسبت به پلاک کوبی بر روی حداقل سه بوته از هر یک از ارقام تحت بررسی و بر مبنای نام محلی و با تخصیص یک شماره عددی به هر رقم اقدام نمودند.سپس در مراحل مختلف رشد ، هنگام شکفتن جوانه، زمان شکوفه، زمان رسیدن محصول، زمان برداشت محصول، و مرحله خواب بوته های مو با استفاده از دیسکریپتور(IBPGR) ، بیش از100 صفت کمی و کیفی(Anonymous, 1983) شامل شاحه چوبی (6صفت)، پایه یا بوته مو (3 صفت)، شاخه جوان (5 صفت)، برگ جوان (6 صفت)، شاخه سبز(11 صفت)، پیچک (2 صفت). گل آذین (5 صفت)، برگ بالغ(29 صفت)، میان گره (2صفت)، خوشه (6 صفت)، حبه (16 صفت)، دانه (5 صفت)، مراحل مختلف زمانی(4 صفت)، مرحله برداشت میوه (2 صفت) مطالعه شدند. هم چنین در هر منطقه نسبت به تجزیه کلاستر و در نهایت گروه بندی ارقام اقدام شده است.

نتایج و بحث

این مطالعات منتج به شناسایی و ثبت خصوصیات 613 رقم انگور در استانهای کردستان(59 رقم)، کرمانشاه(52 رقم)، چهار محال و بختیاری(15 رقم)، خراسان(کاشمر، نیشابور، بجنورد و قوچان 143 رقم)، قزوین و تاکستان(33 رقم)، خرم آباد(23 رقم)، آذربایجانغربی(58 رقم)، همدان(28 رقم)، اصفهان(5رقم)، اردبیل(مشکین شهر35 رقم) کلکسیون استان فارس(162 رقم)، شده است. که این تنوع ارقام انگور در سطح کشور کم نظیر و قابل توجه است. هم چنین نتایج مطالعات آمپلوگرافی در ایران نشان داد که کلیه ارقام انگور مطالعه شده در ایران به دلیل داشتن صفاتی از قبیل: پیچک ها ی غیر متوالی، فقدان عدسک روی شاخه چوبی، وجود برگ های نازک و صاف و براق دارای 5 یا7 لوب. عدم وجود برآمدگی عرضی روی پهلوی بذر، چسبیدن پوست میوه به گوشت هنگام رسیدن، نداشتن مزه مخصوص لابروسکا.. یک پایه بودن، باز بودن شکل انتهای شاخه، پوست اندازی در 2 یا 3 سالگی، وجود گره های برجسته و وجود دیافراگم در گره. خوشه های نسبتاً بلند و چسبیدن حبه ها به دم حبه در هنگام رسیدن، وجود بذرهای مخلوطی شکل با نوک بلند یا کوتاه. به گونه وینیفرا تعلق دارند. البته وجود گونه لابروسکا در شمال ایران توسط دکتر ناظمیه نیزگزارش شده است.

تاکنون بررسیهای آماری برای گروه بندی و تمایز ارقام مشابه اما دارای نامهای متفاوت ارقام شناسایی شده انجام نگرفته است، همچنین کلیه این ارقام در شرایط یکسان مورد مطالعه قرار نگرفته اند در نتیجه بیشتر صفات مورد مطالعه هر رقم تحت شرایط محیطی قرار گرفته و صد در صد ژنتیکی نمی باشند. به عنوان مثال بعضی از ارقام شناسایی شده در شرایط متفاوت از نظر حاصلخیزی خاک و یا مقادیر آبیاری متفاوت ، سیستم های هدایت، تربیت و هرس متفاوت و یا شرایط دیم پرورش یافته و در این شرایط مورد مطالعه آمپلوگرافی قرار گرفته اند به همین دلیل در ارقامی که مثلاً در شرایط دیم مورد مطالعه قرار گرفته اند. تعدادی از صفات مورد مطالعه تحت شرایط کمبود آب قرار گرفته و با صفات سایر ارقام که در شرایط آبیاری پرورش یافته اند تفاوت نشان می دهند ، مثلاً در شرایط دیم قدرت رشد رویشی بوته ها کاهش می یابد و حبه ها کوچکتر و درصد قند میوه بیشتر و در بعضی موارد تراکم حبه نیز کمتر می باشد، در نتیجه مقایسه این صفات و استفاده از همه آنها برای انجام تجزیه کلاستر وگروه بندی ارقام نمی تواند نتایج قابل قبولی ارائه دهد. البته در شرایط فعلی برای مقایسه ارقام و تفکیک ارقام مشابه، می توان از صفاتی که کمتر تحت شرایط محیطی قرار میگیرند مانند تراکم کرکهای خوابیده و ایستاده روی رگبرگهای اولیه سطح تحتانی برگ بالغ، رنگ گیری آنتوسیانین رگبرگهای اولیه در سطح تحتانی پهنک برگ، شکل سینوس های فوقانی برگ بالغ، شکل سینوس دمبرگی، رنگ حبه و … استفاده نمود. اما منطقی تر این است که برای دسترسی به نتایج علمی و دقیق این ارقام با همدیگر و تفکیک ارقام مشابه از هم یک کلکسیون ازاین ارقام در یکی از ایستگاههای تحقیقاتی کشور ایجاد شود و از مطالعات انجام شده قبلی به عنوان سابقه تحقیق استفاده شود و این ارقام بر اساس دیسکریپتور (IBPGR) مطالعه و با روشهای آماری، مخصوصاً تجزیه کلاستر نسبت به مقایسه این ارقام ، گروه بندی آنها ودر نهایت تفکیک ارقام مشابه در کشور اقدام نمود

در مطالعه ارقام انگور استان مرکزی مشخص شده است که ارقام کندور کرمانشاهی، سیاه سرچال ، دارای گلهای ماده با پرچمها ی واژگون و ارقام یاقوتی و یک تخمه به ترتیب دارای گل های ماده با پرچم برافراشته و گلهای هرمافرودیت با مادگی تحلیل رفته هستند. انگورهای تازه خوری این منطقه عبترتند از یاقوتی، خلیلی، شیرازی، صاحبی، کندور کرمانشاهی، سیاه، خرمی، فخری، لعل، ماملون. شاهرودی منقا، لرکش، یک تخمه، فخری دله، سفیدخوشه، آقا، تبرزه، عسکری شاهرودی، شاهرودی. عسکری سیاه. مهدیخانی. انگور سبزه. مخصوص تازه خوری هستند و انگورهای لعل. ماملون، سفیدخوشه مخصوص شیره هستند. ارقام انگور سیاه، خرمی، لعل ، ماملون و شاهرودی خاصیت انباری خوبی دارند.

در بین ارقام مطالعه شده در استان آذربایجانغربی. ارقام ساجاخ، قزل ازوم. لعل بیدانه قرمز، خلیلی قرمز. گندمه سیاه، و گزندائی، با داشتن پرچمهای کوتاه تر از مادگی (پرچمهای واژگون) شناسایی شدند. که با توجه به مشکلاتی که در اخته کردن گل های انگور وجود دارد به راحتی می توان در برنامه های اصلاحی از آنها استفاده کرد و از کشت خالص این ارقام بدون در نظر گرفتن ارقام گرده افشان جهت دستیابی به تلقیح مناسب در احداث تاکستان جلوگیری نمود.

در مناطق تاکستان و قزوین: ارقام یاقوتی، شاهانی سیاه، یزندائی، خلیلی، عسکری. بیدانه سفید، بیدانه قرمز، شاهانی نفتی، ملائی1، صاحبی، الوفی. سمرقندی، میش پستان، فخری، ریش بابا، کاظمی، عسکری پیکانی و ملائی 2 به عنوان ارقام تازه خوری مورد استفاده قرار می گیرند و از ارقام شاهانی سیاه. شل انگور. عسکری. بیدانه سفید، شاهانی نفتی، فخری، میش پستان، ریش بابا، کاظمی، عسکری پیکانی، در تهیه کشمش استفاده می شود. از ارقام مذکور، انگورهای بیدانه سفید، و عسکری سفید به علت داشتن بذر استنواسپرموکارپ و بالا بودن قند میوه و نازک بودن پوست حبه دارای دارای بالاترین کیفیت بوده و بیشترین مصرف را دارد. همچنین ارقام چفته سفید، ملائی، مثقالی، کره لوئی سفید، کره لوئی قرمز، گوهری، تخمه ای احمدی، فخری، انگور سیاه و احمدی دارای خاصیت انبارداری زیادی می باشند . ارقام زودرس این مناطق عبارتند از خلیلی، یاقوتی، شاهانی سیاه، یزندائی، شاهانی نفتی و ارقام دیررس نیز عبارتند از چفته سفید، کره لوئی سفید، کره لوئی قرمز، شکر شیرازی، گوهری، تخمه ای احمدی، انگور سیاه، احمدی. و سایر ارقام این مناطق (قزوین و تاکستان) متوسط رس هستند.

در منطقه خرم آباد: ارقام یاقوتی سفید، یاقوتی قرمز، مهرگان، خلیلی و غوره آب زودرس هستند. و ارقام میان رس این منطقه عبارتند از عسکری، کشمشی قرمز، کشمشی سفید، عسکری درشت و تگری.. هم چنین ارقام تجاری این منطقه عبارتند از یاقوتی، عسکری، که بیشترین سطح زیر کشت را داشته و از اهمیت خاص برخوردار هستند. سپس ارقام کشمشی، ریش بابا سفید، فخری، صاحبی و شاهرودی در درجه دوم اهمیت قرار دارند. از نظر خاصیت انبارداری و قابلیت حمل و نقل ، ارقام شاهرودی معمولی، شاهرودی قرمز، شاهرودی کشیده، فخری و صاحبی مناسب هستند. از نظد تهیه مویز، رقم فخری مناسب است و برای تهیه کشمش انگورهای عسکری و کشمشی اهمیت دارند.

استان کردستان: با داشتن 17 رقم انگور دیم بیشترین تعداد ارقام انگور دیم در کشور را دارد، این ارقام عبارتند از کله باب، طائفی، عسکری سیاه، ساهانی، زرکه و دره بول که متوسط رس و ارقام دوریوی، سرقوله، مام برایمه، شارباژیر،سوراو، خوشناو، شاوری، سیاوه، جبلی، کاژاو و بول مازو دیررس هستند.

دندروگرام مربوط به گروه بندی ارقام نشان داده است. که ارقام خوشناو و سیاوه تا 80 درصد تشابه دارند به عبارت دیگر می توان نتیجه گرفت که این دو رقم در واقع یک رقم هستند که به صورت کلون از هم تفکیک شده اند. اما به دلیل شرایط متفاوت آب و هوایی مناطق مختلف بانه (محل پرورش انگور خوشناو) و مریوان (محل پرورش انگور سیاوه) دارای اختلافاتی نسبت به هم می باشند. همچنین ارقام شارباژیر و عسکری سیاه با حدود 77 درصد تشابه، رقم سوراو با جبلی با 68 درصد تشابه، رقم سرقوله با کله باب با 65 درصد تشابه، رقم بول مازو با کاژاو با حدود 3/64، ارقام دوریوی، خوشناو و سیاوه با 3/63 درصد تشابه، رقم زرکه با طائفی با 60 درصد تشابه و ارقام ساهانی با شاوری با 9/58 درصد تشابه در هفت گروه مختلف قرار گرفتند.

هم چنین نتایج مطالعات و خصوصیات ثبت شده این ارقام نشان داده است که تنوع ارقام و خصوصیات آنها جالب توجه می باشد. بطوریکه ارقام خوشناو، سوراو، ، سیاوه، کاژاو، دره بول، جبلی، بول مازو، به دلیل داشتن قند زیاد و رنگ آب میوه قرمز و خوشرنگ برای تهیه آب میوه و صنایع تبدیلی و ارقام مام برایمه، سرقوله، دوریوی، زرکه، طائفی، ساهانی، کله باب، عسکری سیاه، شارباژیر و شاوری به دلیل متوسط رس بودن تعدای از آنها و هم چنین خصوصیات و شکل ظاهری حبه و خوشه برای تازه خوری مناسب هستند. خواهد بود. به دلیل میزان بارندگی سالانه کمتر و زمستانهای بسیار شدید و کوتاه بودن فصل رشد در مناطق قروه ، بیجار و دهگلان در استان کردستان و عدم مقاومت ارقام دیم استان در مقابل سرما، در این مناطق دیمکاری انگور انجام نمی گیرد و ارقام انگور استان در مناطق مریوان شامل ارقام ساهانی، شارباژیر، عسکری سیاه، دره بول و سیاوه) و سایر ارقام در مناطق سقز و بانه متمرکز است. در نهایت مشخص شده است که ارقام “خوشناو” و “سیاوه” به ترتیب ارقام غالب و حدود 90درصد سطح زیر کشت تاکستانهای دیم استان را تشکیل می دهند. هم چنین به دلیل داشتن عملکرد بالا، خوشه های بزرگ، تراکم زیاد و درشتی حبه ها و بالاخره مقاومت به شرایط دیم و کم آبی شاخص ترین ارقام انگور دیم در استان کردستان و مناسب ترین ارقام برای برنامه های به نژادی و توسعه تاکستانهای دیم می باشند . به همین دلیل استفاده از این ارقام در این برنامه ها توصیه می شود. به دلیل اهمیت این ارقام در موکاری دیم کردستان.در سالهای اخیر در مرکز تحقیقات کشاورزی کردستان اقدام به مطالعه و گزینش کلون های برتر این دو رقم شده است به طوریکه در مرحله اول تعداد 13 کلون برتراز این دو رقم شناسایی و گزینش شدن. و مطالعات تکمیلی بر روی کلون ها ی گزینش شده ادامه دارد..

در میان 37 رقم شناسایی شده استان کرمانشاه، تعداد چهار رقم آنها خیلی زودرس می باشند یعنی از اواسط تا اواخر تیرماه به بازار عرضه می شوند. این ارقام عبارتند از شاهانی قرمز، خلیلی، یاقوتی قرمز و یاقوتی سفید. هم چنین ارقام کشمشی این استان عبارتند از کشمشی سفید، عسکری سفید، عسکری قرمز، شاهانی قرمز، فخری سفید، سونه ای و سی مومنان. از میان ارقام فوق، رقم کشمشی سفید، به علت بی دانه بودن، رقم عسکری قرمز به علت داشتن بذر ناقص و رقم فخری سفید به علت بالا بودن گرم درصد ماده خشک 6/27% و بریکس 27 درصد بهترین ارقام برای تهیه کشمش گزارش شده اند. هم چنین در مطالعه ارقام انگور استان کرمانشاه (منطقه صحنه)، مشخص شده است که ارقام خرماوی، لعل، ویس قلی و حلقوی دارای گل های ماده با پرچم های واژگون، ارقام سیدبگی، منقا قرمز دارای گل های ماده با پرچم های برافراشته، رقم سفید خوشه ای هرمافرودیت با مادگی تحلیل رفته و بقیه ارقام از لحاظ گل هرمافرودیت کامل می باشند. رقم کشمشی سفید فاقد بذر و ارقام عسکری سفید و قرمز دارای بذر ناقص می باشند. در این بررسی مواد جامد محلول از 13 تا 27 درصد برای ارقام گزارش شده است. که رقم سفید خوشه ای با 13 درصد کمترین و رقم فخری سفید با 27 گرم درصد بیشترین مقدار مواد جامد محلول را دارا می باشند. مقدار اسید میوه ارقام این منطقه از 2/0 تا 1/1 گرم درصد متغیر بوده اند. ارقام زنجیر، بربری، وزن دائی، مهدیخانی درشت با 2/0 گرم درصد کمترین و رقم دم روباه سیاه با 1/1 گرم درصد بیشترین مقدار اسید را داشتند.

در منطقه زابل رقم یاقوتی قرمز به دلیل زودرس بودن، مصرف تازه خوری، بیدانه بودن و درصد مواد جامد محلول نسبتاً بالا رقم غالب و همچنی رقم فخری زابلل که رقمی است نسبتاً دیررس، دارای مصرف تازه خوری، داندار، شیرین با حبه های درشت به عنوان دومین رقم منطقه از نظر سطح زیر کشت می باشند.

رقم عسکری سفید حدود 90درصد سطح زیر کشت تاکشتانهای استان کهگلویه و بویر احمد را تشکیل می دهد و سایر ارقام تجاری این استان عبارتند از سیاه درشت، نالونی سفید، عسکری سیاه، و بیدانه قرمز.

در استان خراسان رقم پیکانی (پیکامی) بیشتر جهت تهیه کشمش سبز قلمی مورد استفاده قرار می گیرد و عمده کشت آن در شهرستانهای کاشمر. خلیل آباد، بردسکن و جوین (سبزوار) قراردارد. سطح زیر کشت آن بالغ بر 10000 هکتار می باشد. رقم کلاهداری در این استان مصرف تازه خوری دارد و خاصیت انبارداری خوبی دارد. این رقم بیشتر در مناطق شمالی خراسان. شهرستانهای بجنورد، مانه و سملقان کشت می شود. سطح زیر کشت این رقم حدود 9000 هکتار است. که نیمی از آن بصورت دیم است کشت گردیده است. انگور کشمشی قوچان بیشتر در شهرستانهای قوچان، قاروج و شیروان کشت گردیده و سطح زیر کشت آن بالغ بر 7000 هکتار است و بیشتر جهت تهیه کشمش مورد استفاده قرار می گیرد.. انگور عسکری در بیشتر مناطق خراسان کشت و کار می شود و بیشتر جهت تازه خوری و در بعضی مناطق جهت تهیه کشمش مورد استفاده قرار می گیرد. سطح زیر کشت آن نسبت به سه رقم بالا کمتر است.

پیشنهادات:

1- یک کلکسیون از ارقام شناسایی شده در کشور ایجاد شود

2- تاریخ شکفتن جوانه ارقام انگور در شرایط یکسان به مدت چند سال یادداشت شود و از ارقامی که تاریخ شکفتن جوانه آنها در بهار دیرتر شکفته می شوند به عنوان ارقام مقاوم به سرمای بهاره به عنوان یکی از راههای مقابله با سرمای بهاره در برنامه های به نژادی و توسعه تاکستان در مناطق دارای سرمای بهاره استفاده شود

3- به منظور برنامه ریزی و معرفی ارقام متناسب با اقلیم مناطق مختلف کشور، پیشنهتد می شود در داخل کلکسیونی که از این ارقام ایجاد می شود جمع حرارتی مورد نیاز هر رقم یادداشت شود.

4- برای تفکیک دقیق تر ارقام مشابه پیشنهاد می شود که با استفاده از امکانات مؤسسه بیوتکنولوژی کشاورزی از روشهای ملکولی و بیوشیمیایی استفاده شود.

5- در نهایت با استفاده از مطالعات انجام شده مجموعه تشریحی و مصور ارقام انگور کشور تحت عنوان آمپلوگرافی ایران تدوین گردد.

محمد جواد کرمی

زرقان فارس، بلوار شهید بخشنده، مرکز تحقیقات کشاورزی فارس

ارقام انگور_آمپلوگرافی

مطالب مشابه :

ارقام انگور_آمپلوگرافی

ارقام مهم انگور

گیاهشناسی انگور ، انواع گونه های انگور ، انواع ارقام خوراکی و تجاری انگور،انگور مشگین شهر

ارقام موردکشت انگور در شهرستان های میاندوآب و ملکان

3) انگور ( grape )

روش تولید ونگهداری انگور وسردخانه

صفحه 6--8 آذر 91

جهرم شهر نخل های سرافراز و خرمای شاهانی

30 هزار تن انگور از باغات مشگین شهر برداشت می شود

جهرم شهر نخل های سرافراز و خرمای شاهانی