راهنماي تفسير نتايج آزمايش خون

راهنماي تفسير نتايج آزمايش خون (1)

براي اغلب ما اين اتفاق افتاده است که نسبت به تفسير نتايج آزمايش خون خود يا نزديکانمان حساس شده باشيم، البته اغلب نتايج آزمايشات خون همراه با مقادير مرجع و رفرانس هستند که کار را بسيار راحت نموده است. با وجود اين، در بعضي موارد، علامت هاي اختصاري و يا در برخي موارد اطلاعات مختصر ما در مورد نقش بعضي مواد شيميايي در بدن، ممکن است ما را گيج کنند که البته همين اتفاق ما را به دانستن سريع تر نتيجه آزمايش حساس تر مي کند.
در اغلب موارد، به دنبال بروز مشکل يا بيماري مکلف به انجام تست خون مي شويم، اما در موارد بسياري هم تغييراتي در اجزاء خوني ما رخ مي دهد که بدون انجام آزمايش هيچ موقع متوجه آن نمي شويم و اين تغييرات در دراز مدت بر روي سلامتي ما اثر سوء خود را نشان مي دهند.
امروزه، نتايج آزمايشات خون در قسمت هاي هماتولوژي، بيوشيمي، ايمونولوژي و ارزيابي هورمونها به تفکيک ارائه مي شوند. مي توان گفت بيشترين تأثير تغذيه در قسمت بيوشيمي خون قابل مشاهده است، چون مواردي نظير قند خون، چربي خون، اوره و ... در اين بخش اندازه گيري مي شوند.
در اين مقاله سعي شده است اطلاعات مختصري راجع به اجزاء تفکيک شده در قسمت بيوشيمي خون آورده شود. اين توضيحات فقط به عنوان يک راهنماي اوليه ارائه مي شوند تا شما با مکانيسم عمل مواد شيميايي حمل شده در خون بيشترآشنا شويد. هر گونه تفسير دقيق نياز به تداخل و دقت پزشک مورد نظر دارد و خارج از حوصله اين بحث است.

گلوکز يا قند خون

(fasting blood sugar=FBS):
اين ماده، منبع اصلي تأمين انرژي در تمام موجودات زنده است. براي اندازه گيري قند خون فرد حتما بايد ناشتا باشد، به همين دليل واژه fasting به کار مي رود، يعني بعد از مدت کوتاهي گرسنگي قند خون اندازه گيري شده است. اين مدت حدود 10 تا 12 ساعت مي باشد. اگر سطح قند خون فردي بعد از 12 ساعت ناشتا بيشتر از 105 ميلي گرم در دسي ليتر باشد، نشان دهنده استعداد ابتلاء وي به ديابت و طي ده سال آينده است. ميزان نرمال قند خون بين حداقل 70-65 و حداکثر 110-100 در محدوده بالا مي باشد، البته افزايش خفيف قند خون ممکن است در اثر دريافت اخير فرد باشد، اما اگر در آزمايشات مکرر ميزان آن تغييري نکرد، فرد نياز به توصيه هاي رژيمي براي پيشگيري از ابتلا به ديابت در آينده دارد.

کلسترول (chol):

ماده چرب و زرد رنگي است که در خون جريان دارد و افزايش سطح آن با افزايش ريسک بيماري هاي قلبي رابطه مستقيم دارد. وجود کلسترول براي بدن حياتي است، زيرا اعمال مهمي در بدن انجام مي دهد، مثلا براي عملکرد فيبرهاي عصبي، تشکيل نمک هاي صفراوي، حفظ ساختمان غشاء سلول ها و به عنوان پيش ساز هورمون هاي جنسي در بدن کاربرد دارد. ميزان بالاي آن در آزمايش نشان دهنده افزايش مصرف قند و کربوهيدرات و چربي در رژيم است و سطوح پايين آن نشان دهنده چربي کم در رژيم، سوء تغذيه و .... مي باشد. تقريبا 40 درصد کلسترول از منابع غذايي تأمين مي گردد ( بقيه توسط خود بدن ساخته مي شود)، بنابراين با رژيم کم کلسترول مي توان آن را به راحتي تنظيم نمود.
بيشتر منشا کلسترول رژيم، چربي هاي اشباع موجود در محصولات گوشتي حيواني و فرآورده هاي لبني پرچرب هستند. کلسترول خود شامل دو نوع HDL و LDL است.

LDL:

LDL به نام « کلسترول بد» هم خوانده مي شود و در واقع براي بدن ضروري است.چون کلسترول ساخته شده در کبد را براي نيازهاي ساختماني سلول حمل مي نمايد، اما مقادير اضافي آن در ديواره رگ ها و بافت ها رسوب مي کند. توصيه پزشکان کاهش سطح LDL به کمتر از 130 ميلي گرم در دسي ليتر است که البته در افرادي که دچار بيماري هاي قلبي هستند، بهتر است حتي به کمتر از 100 ميلي گرم در دسي ليتر هم برسد.

HDL:

HDL به کلسترول خوب معروف است، زيرا وظيفه آن برداشت کلسترول اضافي از ديواره رگ ها و انتقال آن به کبد براي دفع کلسترول مي باشد. ميزان کم HDL در آزمايش، نشان دهنده دريافت رژيم غني از کربوهيدرات تصفيه شده است. ميزان HDL حدود 20 در صد کل کلسترول است. در بعضي از آزمايشات نسبت chol/HDL نيز آورده مي شود که بهتر است کمتر از 5 باشد. مناسب ترين ميزان آن در مردان بزرگسال بيشتر از 40 و در زنان بزرگسال بيشتر از 50 است. هر چقدر اين مقادير بيشتر باشند، از نظر سلامتي مناسب تر است. در واقع نسبت LDL/HDL ارزش تشخيصي زيادي دارد و بهتر است اين نسبت کمتر از 3 باشد. در افرادي که در آنها اين نسبت بين 6-3 قرار دارد، جزو گروه ريسک متوسط هستند و اگر اين نسبت بيشتر از 6 باشد ، در گروه پر خطر براي ابتلا به بيماري هاي قلبي قرار مي گيرند.

چربي خون (TG= تري گليسيريد):

تري گليسيريد در واقع دسته اي از چربي هاي بدن هستند که به عنوان سوخت و تامين انرژي براي متابوليسم بدن به کار مي روند. افزايش سطح آنها در خون معمولا نشانه دريافت زياد کربوهيدارت است و کاهش آن در هيپرتيروئيدي، سوءتغذيه سوءجذب مشاهده مي شود و در مقايسه با کلسترول، ارتباط ضعيف تري با بيماري هاي قلبي دارد. سطح آن به دريافت اخير غذايي بسيار حساس است (خوردن غذاي سبک قبل از آزمايش و حتي الامکان مصرف آن عصر روز قبل به طوري که 12 ساعت ناشتا رعايت شود، يکي از همين دلايل است).
ميزان مناسب تري گليسيريد، معمولا زير 200-150 بوده و در شرايط سني مختلف متفاوت است. اگر ميزان اندازه گيري شده بالاتر از 200 بود، ضمن رعايت رژيم غذايي مناسب، توصيه جدي به انجام تمرينات ورزشي منظم روزانه مي شود.

اسيد اوريک:

اسيد اوريک، محصول نهايي متابوليسم پورين ها در بدن است. پورين ها موادي هستند که به طور عمده در محصولات گوشتي وجود دارند. ميزان بالاي اين ماده در رژيم پرپروتئين، نقرس و عفونت مشاهده مي شود و سطح پايين آن نشان دهنده رژيم کم پروتئين و کم موليبدنيوم (عنصر يافت شده در ترکيبات حيواني) است. ميزان نرمال آن در زنان بين 7-2 ميلي گرم در دسي ليتر و در مردان بين 8/5 - 2 ميلي گرم در دسي ليتر است، البته در بسياري از آزمايشات به جاي بيان اسيداوريک، از blood urea که با B.U.N يا B.U نشان داده مي شود، استفاده مي کنند. در اين صورت مقادير نرمال متفاوت خواهند بود و بايد حدود 50-10 ميلي گرم در دسي ليتر باشد.

کراتي نين ( CREATININE):

اين ماده نيز محصول شکست پروتئين است و سطح آن انعکاسي از توده ماهيچه اي بدن مي باشد. سطوح پايين کراتي نين در اثر دريافت ناکافي پروتئين، بيماري کبدي و حاملگي مشاهده مي شود. افزايش ميزان آن نيز در مشکلات کليوي روي مي دهد. ميزان نرمال کراتي نين در حدود 1/4 -0/7 است.

آلبومين( AIB):

آلبومين عمده ترين پروتئين خون است که در کبد ساخته مي شود و در واقع مثل آنتي اکسيدان ها عمل مي کند و بافت ها و سلول ها را از آسيب راديکال هاي آزاد محافظت مي نمايد. آلبومين به محصولات دفعي، سموم و داروهاي مضر که ممکن است به بدن آسيب بزنند متصل و موجب دفع آنها مي شود. همچنين بافر عمده بدن است و تعادل اسمزي را حفظ مي کند، زيرا باعث کنترل ميزان آب بدن مي شود. علاوه بر آن، آلبومين باعث انتقال بسياري از ويتامين ها، مواد معدني و هورمون ها در خون مي شود. هر چقدر ميزان آن بيشتر باشد، بهتر است. بيشترين مقدار مورد انتظار آلبومين حدود 5/5 مي باشد.

ترانس آمينازها (SGPT , SGOT):

اين آنزيم ها که به ترتيب آسپارتات توانسفراز (AST) و آلانين ترانسفراز (ALT) نيز خوانده مي شوند، در ابتدا در کبد شناسايي شدند و به همين دليل به آنزيم هاي کبدي معروفند. بعضي از داروها، بيماري هاي کبدي، هپاتيت و بيماري مجاري صفراوي منجر به افزايش اين آنزيم ها در خون مي شوند، البته مقادير کم آنها ممکن است به دليل کمبود ويتامين B6 باشد. ميزان مناسب آنها در محدوده وسيع 40 - 5 قرار دارد.

آهن (IRON ):

بدن براي ساخت هموگلوبين و انتقال اکسيژن به ماهيچه ها (ميوگلوبين) نياز به عنصر آهن دارد. اگر آهن بدن پايين باشد، تمام سلول هاي بدن به خصوص سلول هاي ماهيچه اي در بزرگسالان و سلول هاي عصبي در کودکان نمي توانند عملکرد مناسب خود را انجام دهند. ميزان مناسب آهن در محدوده 155 - 40 قرار دارد و اگر در آزمايش فرد مقدار آن کمتر از محدوده نرمال بود، در آزمايش بعدي نياز به تست فريتين (براي تشخيص کم خوني دقيق تر است) مي باشد.

پروتئين کل (TOTAL POR):

پروتئين کل که ميزان کل پروتئين را در خون نشان مي دهد، مقادير کم يا زياد آن نشان از بيماري خاصي ندارد، اما بيانگر اين مي باشد که براي يافتن علت آن به آزمايشات تکميلي دقيق تري نياز است.
لازم به ذکر مي باشد که در بررسي هماتولوژي خون، مقادير هموگلوبين و هماتوکريت، بيشترين ارتباط را با تغذيه دارند. در واقع هموگلوبين مهم ترين ناقل اکسيژن در بدن است و از دو قسمت گلوبين (بخش پروتئني) و هم (بخش حاوي آهن) تشکيل شده است. مقادير نرمال آن مابين 16 - 12 مي باشد که البته کاهش مقدار آن نشان دهنده کم خوني و يا رژيم فقير و سوء تغذيه است. هماتوکريت هم نشان دهنده درصد گلبول هاي قرمز خون در کل حجم خون مي باشد. ميزان مناسب آن بين 47 - 36 درصد بوده و کاهش آن شاخص مهمي در ارزيابي کم خوني است.
MCV هم که در بررسي هماتولوژي اندازه گيري مي شود، نشان دهنده سايز و حجم گلبول هاي قرمز است که در تشخيص نوع کم خوني مهم مي باشد. معمولا در کم خوني فقر آهن قطر گلبول قرمز کم مي شود و در کم خوني ناشي از کمبود ويتامين B12 و يا فولات، قطر گلبول قرمز بيشتر از ميزان طبيعي است.

راهنمای تفسیر نتایج آزمایش خون (2)

عملکرد آهن

اساساً آهن به جهت شرکت در ساختمان گلبول های قرمز، از عناصر اصلی مورد نیاز بدن است. گلبول های قرمز، اکسیژن را در بدن حمل می کنند. پروتئین اصلی گلبول قرمز که اکسیژن به آن متصل می شود، هموگلوبین نامیده می شود. در واقع هموگلوبین ماده شیمیایی غنی از آهن است. معمولاً در افراد سالم حدود 65 درصد آهن بدن به طور متصل با هموگلوبین می باشد.

آهن همچنین برای بسیاری از سلول های دیگر مورد نیاز است؛ به خصوص سلول های ماهیچه ای که نوع دیگر پروتئین متصل به اکسیژن به نام میوگلوبین را دارا هستند. حدود 4 درصد آهن بدن به صورت متصل با میوگلوبین می باشد.

فرم ذخیره ی آهن، فریتین نام دارد که حدود 30 درصد کل آهن را تشکیل می دهد و آهن را در کبد، مغز استخوان و نخاع ذخیره می کند.

درصد بسیار کمی از آهن بدن نیز به نام ترانسفرین وجود دارد که وظیفه ی انتقال آهن را در خون و ساختمان آنزیم های سلولی به عهده دارد.

آهن آزاد بسیار فعال است و واکنش هایی که به وسیله ی رادیکال آزاد انجام می گیرد را سرعت می بخشد و بنابراین به صورت آزاد در مایعات بدن وجود ندارد.

کمبود آهن موجب کم خونی و ناتوانی در انتقال اکسیژن در بدن شده و نشانه هایی که ناشی از کمبود اکسیژن است(نظیر خستگی مزمن و پوست رنگ پریده) ظاهر می شود.

برای تعیین میزان آهن سرم و نهایتاً تشخیص کم خونی و نوع آن آزمایشات متعددی انجام می گیرد که به طور خلاصه در ذیل به آن اشاره شده است:

تست آهن سرم:

در این تست، آهن در گردش بدن که به صورت ترانسفرین موجود است، اندازه گیری می شود و در واقع منعکس کننده ی کل آهن بدن است. این تست میزان سطح آهن را در همان مقطع زمانی خاص نشان می دهد و برای تعیین کمبود آهن مزمن یا سایر مشکلات مرتبط خیلی مفید نیست، چون متأثر از زمان، رژیم غذایی، بیماری هایی نظیر هپاتیت و سیکل ماهانه می شود. اما به هر حال هنگامی که این تست به همراه سایر آزمایشات به طور موازی انجام شود، اطلاعات مفیدی به دست می دهد.

تست فریتین:

فریتین نشان دهنده ی ذخایر آهن بدن است. فریتین پروتئین کلیدی است که آهن را در مناطق خاص نظیر کبد و مغز استخوان(محل گلبول سازی) ذخیره می کند. اگر آهن رژیم غذای کم شود یا مشکلات سوء جذب حاصل شود یا این که فردی سیکل ماهانه ی سنگین داشته باشد اولین محل تخلیه ی آهن، در فریتین رخ می دهد؛ به این معنی که افت سطح آهن فریتین قبل از تخلیه آهن سرم مشاهده می شود و متاسفانه این کاهش هیچ نشانه ی واضح و آشکاری به همراه ندارد. برای دریافت مکمل آهن بهتر است میزان ذخیره فریتین در آزمایشات تعیین شود، زیرا بعضی اوقات با دریافت مکمل احساس بدی به فرد دست می دهد و این نشان دهنده ی زیاد بودن میزان مکمل است.

دریافت یا جذب زیاد آهن نیز که به هموکروماتوز معروف است، با اندازه گیری ذخیره ی فریتین مشخص می شود، چون در اثر دریافت آهن اضافی نیز اولین محل تجمع آن به صورت فریتین است.

نشانه های کم خونی فقر آهن به ندرت قبل از کاهش هموگلوبین به زیر 10 ظاهر می شوند، اما همزمان با تخلیه ذخایر آهن(فریتین) علاوه بر نشانه های معمول(خستگی مزمن، بی حالی، ضعف، سردرد، سرگیجه)، سایر نشانه های نظیر کوتاهی تنفس، وزوز گوش ها، تحریک پذیری و به دنبال شدت آن، درد قفسه سینه، درد پا، شوک و حتی اختلال در کار قلب رخ می دهد. در بچه ها اختلال یادگیری ممکن است مشاهده شود.

TIBC:

این تست میزان ترانسفرین موجود در خون را اندازه گیری می کند. ترانسفرین یک پروتئین موجود در خون است که آهن را از محلی که از غذا جذب می شود(یعنی روده) دریافت کرده و در خون حمل نموده و به جایی که سلول ها آن را مصرف می کند، منتقل می کند.

هنگامی که ذخایر آهن پایین است، بدن ترانسفرین بیشتری می سازد. چون سعی دارد آهن بیشتری را تا حد امکان از روده جذب نماید. به طور متوسط یک سوم ترانسفرین بدن، برای حمل و نقل آهن به کار می رود. این بدان معنی است که سرم خون افراد سالم دارای یک ظرفیت اضافی برای باند شدن با آهن می باشد که UIBC (ظرفیت باند شده آهن غیراشباع) نامیده می شود. در واقع میزان TIBC مساوی است با: آهن سرم + UIBC

هر کدام از این سه مورد به تنهایی ارزش تشخیصی کمتری دارند، اما اگر در آزمایشات به طور موازی انجام گیرند، اطلاعات تشخیصی مفیدی را در خصوص کم خونی به دست می دهند.

هموگلوبین:

در واقع هموگلوبین، پروتئین حامل اکسیژن در خون است. در تست هموگلوبین سرم، سطح هموگلوبین کل خون اندازه گیری می شود که نشانه ی خوبی از توانایی خون برای تحویل اکسیژن به بافت ها و ارگان ها و انتقال مواد دفعی(CO2) به شش ها است.

هنگامی که مشکوک به آنمی هستیم این تست انجام می شود. اگر هموگلوبین شما پایین باشد، شما ممکن است دچار کم خونی باشید، شرایطی که بدن شما اکسیژن کافی نمی گیرد و خستگی و ضعف بر شما غالب می شود. هموگلوبین وقتی به کمتر از نرمال می رسد که یا تخریب گلبول قرمز زیاد شود یا خونریزی رخ داده باشد یا این که تولید گلبول قرمز به کمتر از نرمال برسد. اگر یک فرد سالم باشد، نشان های کم خونی معمولاً وقتی هموگلوبین به زیر mg/d1 10 برسد ظاهر می شوند.

هماتوکریت:

درصد گلبول های قرمز را در کل حجم خون اندازه گیری می کند. در واقع هماتوکریت سهم خونی است که از گلبول قرمز ساخته شده است و میزان آن به صورت درصد بیان می شود.

به عنوان مثال هماتوکریت 40 درصد به این معنی است که در 100 میلی لیتر خون، 40 میلی لیتر گلبول قرمز وجود دارد.

هنگامی که حجم پلاسما کاهش یابد(در کم آبی) یا تعداد گلبول قرمز افزایش پیدا کند، هماتوکریت افزایش می یابد.

اما وقتی هماتوکریت به زیر نرمال برسد نشانه کم خونی است. هماتوکریت نشان دهنده هم تعداد گلبول قرمز و هم حجم آن است. یعنی اگر حجم گلبول قرمز کم شود، هماتوکریت نیز کاهش می یابد.

متوسط حجم پلاکت(MPV):

در واقع سایز پلاکت ها را نشان می دهد. پلاکت های جدید همیشه بزرگ تر هستند و افزایش حجم پلاکت هنگامی رخ می دهد که تعداد پلاکت های تولید شده رو به افزایش باشد. MPV اطلاعاتی راجع به تولید پلاکت در مغز استخوان به پزشک می دهد.

جزء آزمایشات CBC است. در واقع CBC تعیین می کند که آیا گلبول های قرمز کافی هستند و یا شکل نرمال دارند یا خیر؟ از نظر ظاهر شناسی، کمبود آهن، ویتامین B12 و فولات تغییر شکل متفاوتی را در شکل گلبول قرمز حاصل می کنند. اگر تعداد گلبول های قرمز ناکافی باشد گفته می شود فرد آنمیک است، اما برای تعیین نوع کم خونی حتماً شکل گلبول قرمز باید مورد بررسی قرار گیرد. سایر آزمایشات مربوط به CBC که در تعیین حجم گلبول قرمز به کار می روند، عبارت هستند از:

MCV (متوسط حجم گلبولی):

در این بررسی سایز متوسط گلبول قرمز تعیین می شود. وقتی گلبول قرمز بزرگ تر از نرمال است MBV بیشتر است و به آن کم خونی ماکروسیتیک گفته می شود که به عنوان مثال در کم خونی ناشی از کمبود B12 مشاهده می شود، اما هنگامی که گلبول های قرمز کوچک تر از نرمال باشند(میکروسیتیک)، کم خونی فقر آهن یا تالاسمی ممکن است وجود داشته باشد.

MCH (متوسط هموگلوبین گلبولی):

MCH، محاسبه مقدار متوسط هموگلوبین درون گلبول قرمز است. در کم خونی ماکروسیتیک گلبول ها بزرگ تر بوده و MCH افزایش می یابد، در حالی که در کم خونی آهن MCH کاهش می یابد.

MCHC:

محاسبه غلظت متوسط هموگلوبین داخل گلبول قرمز است. وقتی هموگلوبین به صورت غیرطبیعی در گلبول قرمز رقیق شود، گلبول قرمز کم رنگ تر(هیپوکرومیک) از حد نرمال است که در کم خونی فقر آهن و تالاسمی مشاهده می شود. افزایش MCHC هنگامی رخ می دهد که هموگلوبین به صورت غیر طبیعی داخل گلبول قرمز تغلیظ شود، مثلاً در سوختگی ها.

مقادیر نرمال در جدول زیر آمده است:

	مردان بالغ	زنان بالغ
آهن سرم	ug/d1 160-60	ug/d1 160-60
TIBC	ug/d1 450-240	ug/d1 450-240
فریتین سرم	g/d1 300-20	ug/L 200- 18
هموگلوبین	g/d1 18-13	g/d1 16-12
MCH	Pg/cell 35-27	pg/cell 35- 27
MCHC	g/d1 37-32	g/d1 37-32
MCV	Cuum 100-78	cuum 102-78
ترانسفریسن	mg/d1 365-191	mg/d1 365-191
درصد اشباع ترانسفرین	50-20 درصد	50-20 درصد

راهنماي تفسير نتايج آزمايش خون

راهنماي تفسير نتايج آزمايش خون (1)

گلوکز يا قند خون

کلسترول (chol):

LDL:

HDL:

چربي خون (TG= تري گليسيريد):

اسيد اوريک:

کراتي نين ( CREATININE):

آلبومين( AIB):

ترانس آمينازها (SGPT , SGOT):

آهن (IRON ):

پروتئين کل (TOTAL POR):

راهنمای تفسیر نتایج آزمایش خون (2)

عملکرد آهن

مطالب مشابه :

بررسی کم خونی

فریتین

فریتین خون چیست؟

تفسير مقادير بالاي فريتين سرم

راهنماي تفسير نتايج آزمايش خون

چرا انسان زنگ نمی‌زند؟

قند و چربی های خون

فقر آهن

آزمایش آهن

فریتین سرم