متن کتاب جغرافی پایه پنجم ابتدایی

معمولا بزرگ ترین و پرجمعیت ترین شهر هر استان ، مرکز آن استان است که با انواع راه ها ، به شهرهای دور و نزدیک آن استان مربوط می شود. مرکز استان محلّ زندگی شما ، کدام شهر است؟

به شکل 2توجه کنید.هر استان نیز به چند استان نیز به چند شهرستان تقسیم شده است .چرا؟با دقّت در نقشه ی 2بگویید استان کردستان شامل کدام شهرستان هاست

اکنون با راهنمایی معلم و مراجعه به نقشه ای که شهرستان ها را نشان بدهد، شهرستان های استان محل زندگی خود را نشان بدهد، شهرستان های استان محل زندگی خود را نام ببرید.در هر شهرستان تعدادی شهر و روستا وجوت دارد . نام شهر یا روستای محل زندگی شما چیست ؟

1جمله ی زیر را کامل کنید.

من در شهر یا روستای...و شهرستان....که در استان ....قرار دارد زندگی می کنم.

2_کار با نقشه

الف_استان محل زندگی خود را با علامت مشخص کنید .

ب_استان های کناره ی دریای خزر را با مداسبزرنگ کنید و نام آن ها را بگویید.پ_استان های کناره ی دریای عمان و خلیج فارس را با مداد زرد رنگ کنید.ت_نام مرکز استان هایی را که روی نقشه نوشته شده است بگویید. ث_به دلخواه ،دو استان را که در ناحیه ی آب و هوایی کوهستانی قرار دارند، با مداد قهوه ای رنگ کنید.

درس 2.جمعیت کلاس شما چند نفر است؟

جمعیت کلاس چهارم از جمعیت کلاس شما کم تر است یا بیش تر؟پرس و جوکنید.

آیا می توانید بگویید جمعیت مدرسه ی شما چند نفر است؟

اکنون با راهنمایی معلم بگویید : جمعیت شهر یا روستای محل زندگی شما تقریبا چند نفر است؟

طبق آخرین آمار ،جمعیت کشور ما هم اکنون بیش از 70میلیون نفر است .به نمودار توجه کنید و جمعیت ایران را با سال های گذشته مقایسه کنید. از این مقایسه چه می فهمید ؟1335 19..134525.135532.164..137560...138570.

به مجموعه افرادی که در یک جا زندگی می کنند،جمعّیتمی گویند.

افزایش جمعیت

اگر تعدادافرادی که متولّد می شوند از تعداد افرادی که می میرند بش تر باشد،جمعیت افزایش می یابد.

یکی دیگر از دلایل افزایش جمعیت ، مهاجرت است. وقتی مردم برای زندگی یا کار از جایی به جای دیگرمی روند، جمعیّت آن جا افزایش می یابد.

با این تصویر ، می خواهیم جمعیت دوسرزمین را قبل و بعد از مهاجرت نشان دهیم. با رسم چند آدمک و یک پیکان نشان دهید که بر اثر مهاجرت ، جمعیت یک مکان بیش تر می شود یا کم تر. هر آدمک ده نفر

جمعیت این سرزمین بیش تر شده است. جمعیت این سرزمین ، کم تر شده است.

جمعیت در کشور ما چگونه پرا کنده شده است؟

به نقشه ی صفحه ی بعد توجه کنید آیا جمعیت در همه جای ایران به طور یک سان پرا کنده شده است ؟ بیش ترین تراکم جمعیت را در کدام بخش ایران می بینید؟مشهد دشت کویر دریای خزرالبرز تهران اصفهان زاگرس دشت لوت تبریز دریای عمان خلیج فارس.

ناحیه ی کناره ی دریای خزر و سعت کمی دارد اما جمعیّت زیادی را در خود جای داده است در این ناحیه ، آب و هوا مساعد و خاک مرطوب و حاصل خیز است ، باران کافی می بارد و کشاورزی رونق بسیار دارد . به همین دلیل جمعیّت زیادی در این ناحیه ساکن شده اند . در کناره ی دریای خزر ، شهرها و روستاهای زیادی با فاصله ی کم از یک دیگر به وجود آمده اند .

به نقشه ی صفحه ی قبل توجه کنید و بگویید که پراکندگی جمعیت در نواحی مر کزی ایران چه تفاوتی با ناحیه ی کناره ی دریای خزر دارد .؟چرا؟

هر چه از ناحیه ی مرکز ایران به سمت کوهپایه های البرز و زاگرس پیش برویم، تعداد شهرها وروستاها افزایش می یابد.در کوهپایه ها به علت بارش بیش تر برف و باران ، آب به مقدار کافی و جود دارد ، خاک ، آبرفتی و حاصل خیز و هوا معتدل تر است : در نتیجه ، روستا ها و شهر های پر جمعیت ی در کوهپایه ها به وجود آمده اند.

روستای کوهپایه ای

شهر کوهپایه ای _تهران تهران و مشهد و اصفهان پر جمعیّت ترین شهرهای ایران،در کوهپایه قرار دارند.

پرسش

1_هریک از کلمه های زیر را در یک سطر تعریف کنید.

جمعیّت :

مهاجرت:

2_چگونه جمعیت یک مکان افزایش می یابد ؟ دودلیل بیاورید.

3_چرا در کوهپایه ها ، تعداد شهرها و روستاها بش تر است؟

4_پر جمعیّت ترین شهرهای ایران کدامند؟

درس 3

چرا انسان به غذا نیاز دارد؟

چند نمونه از غذاها ، میوه ها و سبزی هایی را که در دو روز گذشته مصرف کرده اید، نام ببرید. ما غذای خود را از گیاهان و جانوران به دست می آوریم . مواد غذایی مورد نیاز ما محصولات غذایی گیاهی یا جانوری را که در سایر قسمت های کشور به دست می آیند و سپس به محلّ زندگی شما منتقل می شوند،نام ببرید.

کشاورزی

انسان برای ادامه ی زندگی خود به کشاورزی نیاز دارد . چرا همان طور که در سال گذشته خواندید ، ایران کشوری پهناور است و در قسمت های مختلف آن ،آب هواهای گوناگون وجود دارد. هر بخش از کشور ما با توجّه به نوع آب و هوا و خاک ، برای کشت بعضی محصولات کشاورزی مناسب تر است. گندم و جو از مهم ترین محصولات کشاورزی کشورند و در بیش تر نواحی ایران کشت می شوند . کشت گندم و جو به دو روش آبی و دیم صورت می گیرد

نقشه ی پراکندگی بعضی از محصولات کشاورزی در ایران کشت آبی به آبیاری نیاز دارد و کشاورز باید هر چند مدت یک بار به گیاه آب بدهد تا به خوبی رشد کند .در کشت دیم، کشاورز بذر را می کارد اما آن را آبیاری نمی کند این کشت وابسته به آب باران است و هر وقت که باران می بارد، گیاه آبیاری می شود.

کشت آبی کشت دیم

به نظر شما کدام نواحی ایران برای کشت دیم مناسب نیستند؟چرا؟

گیاه برنج به خاک حاصل خیز و آبرفتی و آب فراوان نیاز دارد .بیش تر برنج ایران در شمال کشور و در استان های گیلان و مازندران کشت می شود.چای نیز به رطوبت فراوان نیاز دارد.استان گیلان مهم ترین ناحیه ی تولید چای در کشور است.

کشت چای_استان گیلان

اکنون با توجه به نقشه ی صفحهی 11،بگویید خرما بیش تر در کدام نواحی ایران به دست می آید.چرا؟بیش تر محصول پسته ی ایران در کدام استان تولید می شود؟

پسته و خرما از محصولاتی اند که از ایران به کشورهای دیگر جهان صادر می شوند.

نخلستان_استان خوزستان

پسته _استان کرمان

گل پنبه_استان گلستان

در گذشته ، انسان برای کشاورزی ، بیش تر از نیروی کار خو د یا حیوانات استفاده می کرد.در آن زمان ، وسایل کشاورزی بسیار ساده بودند اما امروزه بیش تر از ماشین ها و ابزار پیشرفته برای انجام دادن کارهای کشاورزی استفادده می شود . این ماشین ها در همه ی کارهای کشاورزی مثل کاشتن بذر ، سم پاشی ، آبیاری و برداشت محصول به انسان کمک می کنند.

تهیه کره به روش دستی شخم زدن با گاوآهن ماشین آلات کشاورزی

استفاده از ماشین ها و ابزار پیشرفته ، چه تاثیری بر تولید محصولات کشاورزی دارد؟

دامپروری

امروزه در کشور ما دامپروری به سه شکل رواج دارد:

در بیشتر روستاهای کشور، روستاییان در کنار کار کشاورزی به دامپروری نیز مشغول اند و تعدادی دام را نگهداری می کنند. دامپروری، کار اصلی ایلات و عشایر است. عشایر برای یافتن چراگاه مناسب، در فصل تابستان به ییلاق (سردسیر) و در فصل زمستان به قشلاق (گرمسیر) کوچ می کنند.

دامپروری در روستا

دامپروری کار اصلی عشایر است.

در نزدیکی بیش تر شهرهای کشور ما دامپروری ها و مرغداریهای بزرگ صنعتی به وجود آمده اند که گوشت و لبنیات مورد نیاز کشور را تولید می کنند. در دامپروری و مرغداری های صنعتی ، تولید محصول با استفاده از ماشین ها و ابزار پیشرفته صورت می گیرد.

پرورش زنبور عسل

دامپروری صنعتی

کارخانه ی تولید خامه ی پاستوریزه

1_ کشت دیم با آبی چه تفاوتی دارد؟

2_ پسته و خرما از محصولات کشاورزی ایران هستند که به کشورهای دیگر صادر می شوند.

3_ با توجه به نقشه، معین کنید هر محصول مربوط به کدام استان است.

برنج گلستان چای گیلان پنبه کرمان پسته گیلان و مازندران

4_منظور از ییلاق وقشلاق چیست؟

5_چرا در اطراف شهرهای پر جمعیت ، دامپروری های صنعتی و پیشرفته به وجود می آیند

_در اطراف روستایا شهر محلّ زندگی شما کدام محصول کشاورزی یا دامپروری به مقدار زیاد تولید می شود ؟

با پرس و جو از بزرگ تر ها در این در باره تحقیق و نتیجه را به کلاس بگویید.

در 4

تصوّر کنید برای چند روزی نفت گاز و بنزین نباشد .چه پیش می آید؟کار خانه ها تعطیل می شوند و دیگر نمی توانند کالاهای مورد نیاز مردم را تولید کنند دانش آموزان ، کارمندان و کارگران به موقع به محل کار خود نمی رسند .وسایل حمل و نقل از کار می افتند و محصولات کشاورزی و غذایی از روستاها و مزارع به شهرها منتقل نمی شوند.آیا می توانید بگویید چه مشکلات دیگری پیش می آید؟

نفت ، گاز و بنزین از مهم ترین منابع انرژی اند و سوخت نامیده می شوند .با توجه به آن چه در درس علوم خوانده اید ، سایر منابع انرژی را نام ببرید.

کشور پهناور ایران دارای منابع سرشار نفت و گاز است و از این نظ ر در جهان اهمّیت خاصّی دارد .

به نقشه توجّه کنید .بیش تر منابع نفت ایران در جنوب غربی کشور قرار دارد .نام استان مهمّ نفت خیز ایران چیست؟

همان طور که می بینید منابع گاز ایران در نقشه ی بال مشخص شده اند.

از مهم ترین منابع گاز ایران ، منابع پارس جنوبی در استان بوشهر است.علاوه برر آن منابع گازفراوانی در ناحیه ی اغاجاری در استان خوزستان و ناحیه ی خانگیران در استان خراسان رضوی وجود دارد.

کشور ایران یکی از مهم ترین تولیدکنندگان و صادر کنندگان نفت در جهان است .نفت خام درپالایشگاه های داخلی کشور تصفیه می شودو سپس ، به مصرف کارخانه ها و حمل و نقل می رسد. پالایشگاه آبادان، از پالایشگاه های مهمّ کشور است.بخش زیادی از نفت خام کشور ما به سایر کشورهای جهان صادر می شود .

پرسش

1_مهم ترین منابع گاز ایران در کدام استان ها قرار دارند؟

2_جای خالی را پر کنید.

_مهم ترین استان نفت خیز کشور ما استان ........... است.

فعالیت در کلاس

1_روی نقشه ی صفحه ی 19،محل چند پالایشگاه کشوررا با علامت معیّن کنید.

2_نام چهار استان را که پالایشگاه دارند ، بنویسید.

3_در کلاس گفت و گو کنید.

_به نظر شما چرا باید در مص رف سوخت های مانند نفت و گاز صرفه جویی کنیم؟

_برای صرفه جویی در مصرف سوخت، چه پیشنها د هایی دارید؟

درس 5

آیا تا کنون فکر کرده اید که کالاها و وسایل مختلفی که در زندگی روزانه از آنها استفاده می کنید ، چگونه تولید می شوند؟پارچه لباس شما یا کاغذی که کتاب شما از آن تهیّه شده است ، در کجا تولید شده اند؟

آیا می دانید برای تولید هر یک از کالاهایی مانند میز و صندلی ، کفش و لباس ظرف های غذا ، تلویزیون ، اتو مبیل ، یخچال و ...به کدام مواد اوّلیه نیاز داریم؟

در شکل های مقابل ، نام کالای تولید شده یا مادّه ی اوّلیه را بنویسید.

صنعت یعنی این که ماده ی اوّلیه را به کار خانه ببریم و با استفاده از ماشین ها و ابزار مخصوص در آن تغییراتی به وجود بیاوریم تا به کالاهایی قابل استفاده تبدیل شود.

صنایع مصرفی

در بیش تر کار خانه ها ، کالاهایی تولید می شوند که ما آن ها را به طور مستقیم مصرف می کنیم مثلا کیف و کفش ، اتومبیل و نظایر آن . این گونه کار خانه ها در گروه صنایع مصرفی قرار می گیرند.

کار خانه های تولید پارچه، کفش و کیف ، اتومبیل سازی ، یخچال سازی ، تولید کمپوت ، آرد سازی ، کاغذ سازی و بلو ر سازی صنایع مصرفی به حساب می آیند.

صنعت اتومبیل سازی ، یک صنعت مصرفی است صنایع مصرفی اغلب در داخل یا اطراف شهرها قرار دارند .استان های تهران و اصفهان بیش تر صنایع کشور را در خود جای داده اند.

صنایع مادر

بعضی از کار خانه ها کالاهایی تولید می کنند که به طور مستقیم به مصرف نمی رسند بلکه از آنها در کارخانه های دیگر استفاده می شود.این گونه کارخانه ها در گروه صنایع مادر قرار می گیرند .

صنایع ذ وب آهن ، پتروشیمی و ماشین سازی از صنایع مادر هستند.

ذوب آهن : ذوب آهن یک صنعت مادر است. در کارخانه های ذوب آهن، قطعات آهن تولید می شود. کار خانه هایی که در تولیدات خود آهن به کار می برند ، از این آهن استفاده می کنند. اوّ لین کارخانه ذوب آهن ایران در نزدیکی اصفهان ساخته شده است سنگ آهن مورد نیاز این کار خانه از معادن آهن استان یزد استخراج شود . سپس ، در کوره های بسیار داغ ذوب و به آهن تبدیل می شود.پتروشیمی: از نفت و گاز ده ها ماده ی شیمیایی مختلف به دست می آید. کار خانه های پتروشیمی نفت و گاز را به مواد شیمیایی تبدیل می کنند . از این مواد در کارخانه ها ی دیگر برای تولید رنگ چسب ، کود شیمیایی ، پلاستیک و مواد شوینده (پودر های لباس شویی)استفاده می شود.مجتمع پتروشیمی بندر امام خمینی از بزرگترین مراکز صنعت پتروشیمی در ایران است .

ماشین سازی :در کار خانه های ماشین سازی ، ماشین آلات و ابزار دیگ بخار ، جر ثقیل و دستگاه هایی مانند این ها برای سایر کار خانه ها تولید می شود.

پتروشیمی بندر امام خمینی .

کار خانه ی ذوب آهن _اصفهان

گفتو گو کنید. چر صنایع مادر برای کشور ما اهمیّت دارند ؟ دلید بیاورید و مثال بزنید.

آیا با توجّه به نقشه ، می توانید بگویید کارخانه های ماشین سازی و ابزار د ر کدام شهرهای ایران قرار دارند؟

نقشه ی پرا کندگی بعضی از صنایع مادر در ایران .

پرسش

1_جاهای خالی را پر کنید.

_اوّلین کار خانه ی ذوب آهن ایران در نزدیکی شهر ..........قرار دارد.

_مواد اوّلیه ی صنایع پتروشیمی ،........و.........است.

2_سنگ آهن مود نیاز کار خانه ی ذوب آهن ایران از کجا تامین می شود؟

3_دو شهر بزرگ ایران را که صنایع زیادی را در خود جای داده اند ، نام ببرید.

درس 6

در همسایگی کشور ما مردمان دیگری در کشورهای خود زندگی می کنند که زبان دین و آداب و رسوم مخصوص به خود دارند. آنها هم برا ی بهبود زندگی خود و پیشرفت کشورشان همواره می کوشند .آیا دوست دارید با کشور های همسایه ی ایران آشنا شوید؟نقشه ی بالا ایران را در میان همسایگانش نشان می دهد.

همان طور که مشاهده می کنید ، ایران از همه ی کشور های همسایه اش پهناور تر است. کشور ما تقریبا دو برابر کشور های پاکستان و ترکیه و سعت دارد.

فعالیت در کلاس

نام کشور های همسایه ی ایران ، روی نقشه نوشته شده است . با توجه به نقشه ، به این پرسش ها پاسخ دهید .

1_در شمال ایران کدام کشور ها قرار دارند؟

2_همسایگان شرقی ایران کدام کشورهایند؟

3_آیا ترکیّه و عراق همسایگان غربی ایران اند؟

4_ایران بیش ترین مرز را با کدام کشور و کمترین مرز را باکدام کشور دارد؟

درس 7

تر کمنستان

به نقشه ی ترکمنستان توجه کنید .در این نقشه ، موقعیّت کشور ترکمنستان را در میان همسایگانش می بینید. در غرب این کشور کدام دریا قرار گرفته است؟در جنوب این کشور کدام کشورها قرار دارند؟

ازبکستان قزاقستان دریاچه آرال جلگه ی توران خلیج قره بغاز در یا ی خزرعشق آباد رود اترک رود مرغاب رود تجن افغانستان ایران ازبکستان رود امو در یا مرو رد مر غاب

بخش عمده ای از کشور ترکمنستان را بیابان بزرگی به نام قره قوم (شنزار سیاه)فرا گرفته است.در این بیابان وسیع ، در هر جا که آب وجود داشته است ، روستاها و شهرهایی دید آمده اند.

در جنوب و جنوب غربی ترکمنستان ، رشته کوه هایی قرار دارند که تا کناره های دریای خزر کشیده شده اند. در شمال این کشور جلگه ی پست توران قرار دارد رود های مهم ترکمنستان از کشور های همسایه یعنی ایران و افغانستان_ سر چشمه می گیرند . مهم ترین رود این کشور آمو دریا (جیحون) است . این رود از کدام کشور سر چشمه می گیرد و به کدام دریاچه می ریزد؟رودهای مرزی ایران و ترکمنستان چه نام دارند؟رود ها ترکمنستان در کشاورزی و زندگی مردم این کشور نقش مهمی دارند .از این رودها برای آبیاری زمین ها ی کشاورزی استفاده می شود.

بیابان قره قوم و استخراج نفت

بیش تر مردم تر کمنستان مسلمان اند و به زبان ترکمنی صحبت می کنند

پای تخت کشور ترکمنستان شهر عشق آباد است که نزدیک مرزایران قرار دارد . شهر معروف دیگر این کشور ، مرو است محل این دو شهر را رو نقشه پیدا کنید . ترکمن های ایران در کنار دریای خزر و در همسایگی کشور ترکمنستان زندگی می کنند.

شغل بیش تر مردم ترکمنستان ، کشاورزی و دامپروری است . این کشور از نظر تولید پنبه در جهان معروف است . قالی بافی از صنایع دستی مهم ترکمنستان است.

اسب های ترکمنی بسیارمعروف اند.

یک کشاورز نمونه ی پنبه کار در ترکمنستان

عشق آباد

تر کمنستان دارای منابع نفت و گاز است پنبه ، پارچه ها ی نخی ، پوست ، قالی و نفت کالاهایی اند که این کشور به کشور های دیگر صادر می کند.

پرسش 1_بیابان وسیع تر کمنستان چه نا م دارد؟ 2_ شغل بیش تر مردم ترکمنستان چیست؟ 3_چرا کشور تر کمنستان از صادر کنندگان پوست و قالی به کشور های دیگر است؟

4_جدول را کامل کنید.

ترکمنستان موقعیت کشورنسبت به ایران شمال شرقی ایران پایتخت مهم ترین رود مهم ترین محصول کشاورزی دین زبان ترکمنی

برای مطا لعه

ترکمنستان در حدود 4.5میلیون نفر جمعیت دارد مساحت این کشور 488.000کیلومتر مربع است. آب و هوای بیش تر نواحی تر کمنستان ، گرم و خشک است.نوع حکومت این کشور جمهوری است و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری ، به پنج منطقه تقسیم شده است.

نوجوانان تر کمنی در لباس محلّی

درس 8

جمهوری آذر بایجان

دریای خزر خلیج باکو باکو که های قفقاز روسیه گرجستان ترکیه ایران آستارا رود ارس رود کورا در یا چه ی مینگه چاو گنجه ارمنستان رود ارس نخجوان

نقشه ی صفحه ی قبل ، موقعیّت کشور جمهوری آذربایجان را در شمال غربی کشور مانشان می دهد . همان طور که می بینید ، کشور جمهوری آذربایجان از دو قسمت تشکیل شده است . این دوقسمت به وسیله ی کشور ارمنستان از یک دیگر جداشده اند. بخش بزرگ تر جمهوری آذربایجان در کنار دریای خزر قرار دارد و بخش کوچک تر آن ، نخجوان است. بیش تر مساحت جمهوری آذربایجان را سرزمین های کوهستانی تشکیل می دهد. به نقشه توجه کنید کدام رشته کوه در این کشور قرار گرفته است؟

در شرق جمهور آ ذربایجان جلگه های پست کناره های در یای خزر و در جنوب آن جلگه های پست کناره ی رود ارس را مشاهد ه می کنید به نقشه ی صفحه ی قبل توجه کنید و به پرسش های زیر پاسخ دهید .

_ رود ارس از کدام کشور همسایه سرچشمه می گیرد ؟

_ این رود مرز بین کدام کشور ها را تشکیل می دهد؟

_رود ارس به کدام رود می پیوندد و به کجا می ریزد؟ کوه ها ی قفقاز

بیش تر مرد م جمهوری آذربایجان مسلمان اند و به زبان ترکی صحبت می کنند.

شهر باکو پایتخت و پر جمعیت ترین شهر جمهوری آذربایجان است این شهر بندر بزرگی است که در اطراف آن منابع نفت وجود دارد . دیگر شهرهای معروف این کشور عبارت ان از : گنجه و نخجوان.

مجتمع علوم آذربایجان

قایق رانی در خلیج باکو

به نقشه ی این درس (صحفحه ی 33)توجهّ کنید .در کنار مرز ایران وجمهوری آذربایجان، دو شهر به نام آستارا و جود دارد که یکی در ایران و دیگری در جمهوری آذر بایجان قرار گرفته است . رفت و آمدها و روابط بازرگانی دو کشور از راه زمینی از این دوشهر صورت می گیرد..

جمهوری آذر بایجان دارای بعضی منابع معدنی مانند نفت و آلومینیم است . محصولات کشاورزی این کشور ، پنبه انگور توتون و ابریشم است و ماهی گیری از فعالیت های اقتصادی مهم آن به حسا ب می آید.

استخراج نفت در خلیج باکو

پرسش

1_دوقسمت کشور جمهوری آذر بایجان به وسیله ی کدام کشور از یک دیگر جدا شده اند؟

2_ چهار دلیل اهمیّت شهر باکو را بنویسید.

3_جز باکو ، سه شهر دیگر جمهوری آ ذر بایجان را نام ببرید.

4_ جدول را کامل کنید.

جمهوری آذر بایجان موقعیت کشور نسبت به ایران پایتخت مهم ترین رود ها دین زبان

برای مطالعه

جمهوری آذر بایجان حدود 8میلیون نفر جمعیت دارد . مساحت این کشور86.000کیلومتر مربع است. آب و هوای این کشور در سواحل دریای خزر ، معتدل و مرطوب و در بقیه ی نواحی معتدل مایل به سرد است.

حکومت آذر بایجان جمهوری است . در گذشته این کشور از ولایت های ایران بود اما فتحعلی شاه قاجار در جنگ با روسیه ی تزاری پ از امضا ی شمالی رود ارس و از جمله آذر بایجان را به روسیه واگذا ر کرد.

درس9

همان طور که در نقشه می بینید ،کشور ارمنستان میان دو قسمت کشور جمهوری آذربایجان قرار گرفته است و با کشور ما نیز مرز مشترک دارد . ارمنستان از غرب با کدام کشور همسایه؟

جمهوری آذربایجان گرجستان دریاچه سوان ایروان رود ارس نخجوان رود ارس ترکیه ایران نقشه ی کشور ارمنستان

ار منستان سرزمینی کوهستانی است و بعضی از قلّه های آن بیش از 4000متر ارتفاع دارند. بزرگ ترین دریاچه ی این کشور ، دریاچه ی سوان است.

دریاچه ی سوان _ارمنستان

مهم ترین رود ارمنستان رود ارس است. این رود علاوه بر این که خط مرزی ایران و ارمنستان به حساب می آید ، قسمتی از مرز بین ارمنستان و ترکیه را نیز تشکیل می دهد.مردم این کشور ارمنستان پیرو دین مسیح و ارمنی اند و به همین علّت ، این کشور ارمنستان نامیده می شود مردم ارمنستان به زبان ارمنی صحبت می کنند.

کلیسا یی در ارمنستان

پایتخت ارمنستان شهر ایروان است. شهر ایروان

محصولات کشاورزی ارمنستان سیب زمینی غلّات و چغندر قند است . فعالیت دامپروری و تولید گوشت نیز در این کشور رونق دارد . صنایع شیمیایی ، برق و ذوب آهن از صنایع مهمّ این کشورند.

بازار ارمنستان

پرسش 1_نام دریاچه ای که در کشور ارمنستان قرار دارد ، چیست ؟

2_با توجه به وضع ناهمواری ها در ارمنستان، آب و هوای این کشور به کدام ناحیه ی آب و هوایی ایران شبیه است ؟ چرا؟

3_ارمنستان موقعیت کشور نسبت به ایران پایتخت مهم ترین صنایع دین زبان

برای مطالعه

کشور ارمنستان در حدود 3.5میلیون نفر جمعیّت دارد . مساحت این کشور 29.800کیلومتر مربع وحکومت آن جمهوری است.

درس10

به نقشه دقت کنید : ترکیه در کدام طرف ایران قرار گرفته است؟ شکل این کشور به کدام شکل هندسی بیش تر شبیه است؟ در اطراف ترکیه کدام دریاها قرار دارند؟ آن ها را نام ببرید.

بیش تر جاهای ترکیّه کوهستانی است و بعضی قله های آن مانند قله آرارات بیش از 5000.متر ارتفاع دارند . در کناره ی دریاها سرزمین های جلگه ای حاصل خیزی پدید آمده اند. رود هایی که از ناحیه ی بلند کوهستانی سر چشمه می گیرند به در یا ها ی اطراف می ریزند و رسوبات حاصل از آن ها ، این جلگه ها را به وجود آ ورده است. روی نقشه به رودهایی که در کشور ترکیّه جریان دارند ، توجه کنید . کدام رود در سراسرر مسیر خود از داخل تر کیه می گذرد ؟ نام دو رودی که از کوه های ترکیّه سرچشمه می گیرند ولی به طرف کشورهای دیگر سرازی می شوند چیست ؟ فرات به طرف کدام کشور سرازیر می شود؟ دجله چه طور ؟ نام دریا چه ای که در شرق این کشور در نزدیکی ایران قرار گرفته است ، چیست؟

دریاچه ی وان _ تر کیه

دام پروری

پایتخت کشور تر کیه شهر آنکارا است از دیگر شهرهای مهم این کشور می توان استانبول و ازمیر را نام برد . این دو شهر بندرهای مهم این کشورند.

مردم ترکیه مسلمان اند و به زبان ترکی صحبت می کنند.

در عفزارهای ناحیه ی کوهستانی کشور ترکیه دام پروری رونق فراوان دارد . به همین علت تر کیه از تولید کنندگان و صادرکنندگان پوست و کالاهای چرمی است.

در جلگه های حاصل خیز کناره ی دریاها ، مرکبات، زیتون، توتون و پنبه به دست می آید هم چنین همه ساله عده ی زیادی از مردم کشورهای دنیا از مکان ها ی زیبا و بنا های تاریخی ترکیّه دیدن می کنند.این کشور از راه جذب گردشگران ، در آمد زیادی به دست می آورد.

پر سش 1_ چرا دامپروری در بیش تر نواحی ترکیه رونق دارد؟

2_کدام فعالیت چگونه موجب افزایش درآمد مردم این کشور می شود؟

3_جدول را کامل کنید.

ترکیه موقعیت کشور نسبت به ایران پایتخت رود های مهم بندرهای مهم دین زبان

درس11عراق

به نقشه ی زیر توجه کنید عراق در کدام طرف کشور ایران قرار دارد؟ایران از راه عراق با کدام کشورهای عربی ارتباط دارد؟

آیا کشورعراق به دریا راه دارد؟چگونه ؟

همان طور که در نقشه می بینید ، بیش تر خاک این کشور را زمین ها کم ارتفاع و پست جلگه ای تشکیل می دهد . ناحیه ی مرتفع کوهستانی عراق در کدام سمت آن قرار دارد ؟

جلگه ی پهناورعراق از آبرفت دو رود پرآب به وجود آمده است آیا می توانید این رود ها را نام ببرید ؟این رود ها از کدام کشورهای همسایه وارد عراق می شوند؟ رود پرآبی که از اتّصال این دو رود به وجود می آید ،چه نام دارد.

شطّ العرب در قسمتی از مسیر خود مرز ایران و عراق را تشکیل می دهد . از نقطه اتصال این رود خانه به مرز ایران و عراق تا خلیح فارس اروند رود نامیده می شود.رود کارون از کشور ایان به اروند رود می پیوندد.

مردم عراق مسلمان اند و بیش از نیمی از جمعیّت این کشور را مسلمانان شیعه تشکیل می دهند . مردم عراق به زبان عربی صحبت می کنند.

پایتخت کشورعراق شهر بغداد است بندر بزرگ عراق شهر بصره است که از راه خلیج فارس با دریاهای دیگر ارتباط دارد . آرامگاه چند تن از امامان شیعه در شهرهای نجف کربلا کاظمین و سامرا قرار دارد . همه ساله عده ی زیادی از مردم ایران و سایر کشورها برای زیارت به این شهرها سفر می کنند.عراق کشوری نفت خیزاست واز تولید و صادرات نفت در آمد قابل توجّهی دارد. در جلگه های حاصل خیز این کشور پنبه و غلّات به دست می آید. هم چنین نخلستان ها ی وسیع خرما در عراق گسترده شده است و مقداری از این خرما به کشورهای دیگر صادر می شود.

نخلستان خرما پالایشگاه نفت

پرسش

1_شهر های زیارتی عراق را نام ببرید.

2_به نقشه توجه کنید : بندر بصره در جنوب عراق به کدام بند ایران نزدیک است ؟ دو شهر نفت خیزعراق را نام ببرید.

3_جدول را کامل کنید

عراق موقعیت کشور نسبت به ایران پایتخت رود های مهم محصول مهم کشاورزی صادراتی دین زبان

درس12

به نقشه ی زیر دقّت کنید : به نقشه ی زیر دقّت کنید:افغانستان در کدام طر ایران قرار دارد ؟این کشور از جنوب با کدام کشورهمسایه است؟

آیا افغانستان به دریا راه دارد؟ همان طور که درنقشه می بینید بیش تر جاهای کشور افغانستان کوهستانی است .رشته کوه بلند این کشور چه نام دارد ؟ در فصل زمستان بر کوه های بلند افغانستان برف فراوان می نشیند . از آب شدن این برف ها رودهایی به وجود می آیند هیرمند و هریرود از رودهای پر آب افغانستان اند. رود هیرمند به کجا می ریزد؟

مردم افغنستان مسلمان اند و به زبان فارسی دری و پشتو حرف می زنند پایتخت و بزرگ ترین شهر افغانستان شهر کابل است.از روی نقشه دوشهر دیگر افغانستان را نام ببرید.

بیش تر مردم افغانستان روستایی و دامپرورند . در دامنه های کوه ها چمنزارهای طبیعی روییده است وبه همین علت ، مردم به پرورش گوسفند و بزمشغول اند . در دره ی رودها به ویژه رود هیرمند کشت غلّات پنبه و میوه رواج دارد.

ریسندگی و بافندگی دوصنعت مهم ّ افغانستان محل ّ خرید و فروش کالاهای کشاورزی و دامی است . به علت و جود کوه های بلند،در این کشور راه آهن احداث نشده است کشور افغانستان به دلیل جنگل های داخلی طولانی ، از نظر اقتصادی پیشرفتی نکرده است .

پرسش 1_چرا در افغانستان رود های پر آب جریان دارد؟

2_شهرهای افغانستان محل خرید و فروش چه نوع کالاهایی هستند؟

3_صنایع مهمّ افغانستان کدام اند؟ این صنایع با کشاورزی و دامپروری چه رابطه ای دارند؟

4_چرا کشور افغانستان از نظر اقتصادی پیشرفت نکرده است؟

5_جدول را کامل کنید .

افغانستان

موقعیت کشور نسبت به ایران پایتخت شهرهای مهم رودهای مهم دین زبان

درس 13

پاکستان

به نقشه ی زیر نگاه کنید :

کشور پاکستان در کدام طرف کشور ایران قراردارد؟ این کشور از سمت مشرق با کدام کشور پهناور همسایه است؟

پاکستان نیز مانند ایران ، از کشورهای کناره ی دریای عمان است ایران کشور به کدام اقیانوس راه دارد ؟

همان طور که در نقشه می بینید بیش تر مساحت پاکستان را سرزمین های کم ارتفاع و پست تشکیل می دهد. در مشرق و جنوب این کشور ، جلگه ی وسیع سند قرار دارد. جلگه ی سند بسیار حاصل خیز و برای کشاورزی مناسب است.

رود سند و شعبه های آن ، مهم ترین رود پاکستان است که از کوه های بلند شمال کشور سرچشمه می گیرد . این رود به کجا می ریزد؟

کشاورزی در زمین های پست

کوه های بلند شمال پاکستان

بیش تر مردم پاکستان مسلمان اند و به زبان اردو صحبت می کنند. پایتخت کشور پاکستان شهر اسلام آباد است.

آیا می توانید از روی نقشه نام چند شهر دیگر پاکستان را بگویید؟

کشاورزی ، مهم ترین فعالیّت اقتصادی در پاکستان است. در جلگه های حاصل خیز این کشور ، برنج ، پنبه و کنف کشت می شود . در این کشور ، کارخانه های متعدد ریسندگی و بافندگی به وجود آمده اند که پارچه های پنبه ای تولید می کنند. پارچه و لباس های پنبه ای (کتانی) کالاهی هستند که از پا کستان به کشورهای دیگر صادر می شوند.

در این کشور دامپر وری و ماهی گیری رونق دارد. تو سعه ی صنایع جدید نیز در پاکستان مورد توجه قرار گرفته که از آن جمله صنایع تولید کود شیمیایی است.

پرسش

1_جای خالی را پر کنید.

_کشور پاکستان در کنار اقیانوس ....... هند قرار گرفته است.

2_چرا در جلگه ی سند،محصول فراوان به دست می آید؟

3_چرا صنایع نساجی (پارچه بافی)در پاکستان پیشرفت زیادی کرده است؟

4_با مراجعه به نقشه ی صفحه ی 54،بندر مهم پاکستان را نام ببرید.

5_جدول را کامل کنید.

پاکستان

موقعیت کشور نسبت به ایران

پایتخت

شهرهای مهم

محصولات مهم کشاورزی

دین

زبان

درس 14

یک کره ی جغرافیایی را به کلاس بیاورید و با دقّت آن را مشاهده کنید. رنگهای آبی روی کره نشان دهنده ی چیست

همان طور که می بینید ،آب های بیش تر کره ی زمین را فراگرفته اند.اقیانوس ها و دریاها چاله ها ی بزرگی در سطح زمین هستند که از آب پر شده اند. به کمک دوستان خود، اقیانوس های بزرگ روی زمین را نام ببرید.

به خشکی های وسیع کره ی زمین ،قارّ ه گفته می شود.قاره ها را روی کره ی جغرافیایی، نشان دهید . آیا در هر یک از این قاره ها ، کشورهای زیادی واقع شده اند؟ کشور ایران و کشورهای همسایه ی آن در کدام قاره قرار دارند.

همان طور که می بینید قاره های آسیا اروپا و آفریقا به یک دیگر نزدیک ترند. این قاره ها از گذشته های طولانی ،جمعیت زیادی را در خود جای داده اند.

کدام قاره از دو تکه تشکیل شده است؟

نام این دو تکه چیست؟

قاره های آمر یکا واسترالیا بسیار دیرتر شناخته شدند. در گذشته های دور فقط تعداد کمی از بومیان به طور پرا کنده در این قاره ها زندگی می کردند . بعد ها اروپا ییان این قاره ها را به تصرف خود در آوردند.

آیا می دانید بومیانی که قبل ا زرود اروپاییان به قاره ی آمریکا در این سرزمین زندگی می کردند چه نام داشتند؟

قاره ی قطب جنوب نیز بسیار دیر کشف شد. این قاره سرد ترین سرزمین جهان است و در آن شرایط مساعد برای زندگی و فعالیت انسان و جود ندارد : زیرا زمین های آن از یخ و برف پوشیده شده و اطراف آن را نیز آب های منجمد فراگرفته است.

هم اکنون ، تعدادی از دانشمندان و متخصصان در ایستگاه های مجهز این قاره مشغول انجام دادن تحقیقات و آزمایش های علمی در باره ی این قاره اند.

قاره ی آسیا که کشورعزیز ما ، ایران درآن قرار دارد پهناور ترین قاره ی جهان است.

در این قاره رشته کوه های بسیار بلندی و جود دارد که از غرب تا شرق این قار کشیده شده اند. قله ی اورست بلند ترین قله ی جهان (8848)در رشته کوه هیمالیا در این قاره قرار دارد.

به نقشه ی آسیا توجه کنید . آسیا سرزمین جلگه های پهناور و شبه جزیره های وسیع است. آیا می توانید با توجه به نقشه دو شبه جزیره ی بزرگ آشیا را نام ببرید؟

بیش از نیمی از جمعیت جهان در قاره ی آسیا زندگی می کنند. چین و هند که پر جمعیت ترین کشور های جهان اند در این قاره قرار دارند.

پرسش

1_ کدام قاره ها به یک دیگر نزدیک ترند؟

2_ جاهای خالی را پر کنید.

_قاره های .......و........دیرتر از قاره های دیگر شناخته شدند.

_بلند ترین قله ی جهان قله ی .......اورست نام دارد و در رشته کوه ........واقع است.

3_چرا در قطب جنوب شرایط برای زندگی انسان مساعد نیست؟

4_به نقشه ی قاره های جهان توجه کنید: چرا نام اقیانوس آرام دوبار روی نقشه نوشته شده است؟ آیا دو اقیانوس آرام و جود دارد؟

درس15

زمینی که ما روی آن زندگی می کنیم به شکل کره است فضا نوردان از درون سفینه های فضایی کروی بودن زمین را با چشمان خود دیده اند. ماهم با دید ن عکس هایی که آن ها از زمین برداشته اند. به کروی بودن زمین پی می بریم.

اگر یک جسم کروی شکل_ مثلا یک هندوانه _ را از وسط نصف کنیم، دو نیم کره به دست می آید. اگر دو نیمه ی هندوانه را روی هم بگذاریم دوباره کره درست می شود.محل بریدگی هندوانه مانند یک خط دایره ای شکل ، دو نیمه ی هندوانه را از هم جدا می کند.

اگر کره ی زمین را به دو قسمت مساوی تقسیم کنیم، به هر نیمه ی آن نیم کره گفته می شود به شکل زیر نگاه کنید: استوا خطی فرضی است که مانند کمر بندی به دور کره ی زمین کشیده شده است و زمین را به دو نیمه ی مساوی تقسیم می کند . این دو نیمه را نیم کره ی شمالی و جنوبی می نامند.

نیم کره ی شمالی نیمه ای است که در بالای خط استوا قرار دارد. نیم کره ی جنوبی نیمه ای است که در زیر خط استوا قرار دارد.

همان طور که می بینید دایره های فرضی دیگری با فاصله ی مساوی از استوا تا قطب شمال و از استوا تا قطب جنوب کشیده شده اند. این دایره های فرضی که به موازات استوا رسم شده اند. مدار نامیده می شوند.

خط های فرضی دیگری از قطب شمال تا قطب جنوب کشیده شده اند که به آن ها نصف النّهار می گویند. مهم ترین نصف النهار ها ، نصف النّهار مبدا است مهم ترین نصف النهارها نصف النهار مبدا است که از دهکده گرینویچ در نزدیکی شهر لندن عبور می کند: به همین علت به آن نصف انهار گرینویچ هم می گویند. نصف انهار مبدا زمین را به دو نیمه ی شرقی و غربی تقسیم می کند.

پرسش

1_در باره ی هر یک از این کلمه ها یک سطر توضیح دهید.

استوا

مدار

نصف النّهار

درس 16 در دس علوم با منظومه ی شمسی آشنا شدید و آموختید که زمین یکی از سیّاره های منظومه ی شمسی است . زمین هم مانند سایر سیّاره ها به دور خورشید می گردد. این سیّاره علاوه بر گردش به دور خودش ، نیز می چرخد.

وقتی زمین به دور خود می چرخد یک نیمه ی رو به خورشید روز است.در همین زمان نیمه ی دیگر زمین از خورشید دور است و در آن جا شب است.

همه ی مکان های روی زمین به طور پیوسته در مقابل نور خورشید قرار می گیرند و دوباره از مقابل آن دور می شوند و در تاریکی فرو می روند . البته ما چرخش زمین را به دور خودش احساس نمی کنیم و به نظرمان می آید که خورشید در آسمان حر کت می کند. خورشید هر روز از سمت مشرق طلوع و به سمت مغرب غروب می کند. زمانی که خورشید مستقیما بالای نقطه ای که ما ایستاده ایم _ یعنی بالای س ما _ قرار می گیرد ظهر است.

یک دور چرخش زمین به دور خودش چند ساعت طول می کشد؟

به چرخش زمین به دور خود حر کت چر خشی می گویند که بر اثر آن شب و روز پدید می آید .

زمین در همان حال که به دور خود می چرخد به دور خورشید نیز می گردد. یک دور گردش زمین به دور خورشید، 365روز طول می کشد.

به گردش زمین به دور خورشید حرکت انتقالی می گویند که بر اثر آن فصل ها پدید می آیند.

پرسش

1_گردش زمین به دور خودش چه مدت طول می کشد؟

2_یک بار گردش زمین به دور خورشید چند روز طول می کشد؟

3_ شما تا کنون چند بار به دور خورشید چرخیده اید؟ چگونه پی بردید؟

4_ نتیجه ی حرکت چرخشی زمین چیست؟ نتیجه ی حرکت انتقالی زمین چیست؟

متن کتاب جغرافی پایه پنجم ابتدایی

مطالب مشابه :

نقشه مناطق نفت و گاز ایران--برای دریافت اطلاعات وجستجو به سایت پایگاه اطلاعات علوم زمین مراجعه شود

گالری اختصاصی اطلس ایران

درنگی بر برنامه پنجم (4) درآمدهای نفت و گاز در نقشه راه جدید

متن کتاب جغرافی پایه پنجم ابتدایی

وضعیت صنعت گاز و گازرسانی در ایران

گزارش کارآموزی شرکت گاز ملی ایران

چگونگی تشکیل نفت و گاز ایران

گالری اختصاصی اطلس ایران

آخرین خبر استخدام شرکت ملی گاز ایران ۹۱ !!

دوره های آموزشی در شرکت ملی گاز ایران-نقشه خوانی و نقشه کشی