تأملی بر کتاب چشمه های معدنی ایران

کتاب "چشمه های معدنی ایران" نوشته دکتر محمد جواد جنیدی از اساتید فقید دانشکده داروسازی دانشگاه تبریز بوده و چاپ انتشارات دانشگاه تبریز در تیر ماه 1348 می باشد.

در این کتاب ابتدا به تعریف و طبقه بندی و موارد استعمال و کاربردهای طبی آبهای معدنی سرد و گرم پرداخته و سپس شروع به معرفی آبهای معدنی ایران کرده است. ابتدا استان مرکزی، مازندران، گیلان و چهارمین استان آذربایجان شرقی را معرفی و در نهایت به بررسی آبهای آذربایجان غربی پرداخته شده است.

در اولین بخش قسمت استان آذربایجان شرقی به معرفی آبهای معدنی سرعین یا سرقین پرداخته است که شامل صفحات 238 تا 246 می باشد. بعد در صفحات 247 تا 250 به معرفی چشمه های بیله دره و در ادامه به معرفی سردابه، بوشلی، قوتور سو و ... پرداخته شده است.

در این کتاب در مورد سرعین چنین آمده است:

"سرعین یا سرقین دهی است از دهستان «ایردیموسی» از شهرستان اردبیل که در باختر آن شهر واقع شده است. در 22 کیلومتری جاده شوسه اردبیل-تبریز (در جهت تبریز) و مقابل قشلاق سوم جاده فرعی بطرف شمال منشعب می شود که پس از ده کیلومتر به سرعین میرسد. در سرعین چشمه های گرم متعدد و یک چشمه معدنی سرد وجود دارد. (شکل 154)".

از این پاراگراف می توان فهمید که در سال 1344 (نویسنده در سال شهریور ماه 1344 از سرعین بازدید کرده است) سرعین دهی از دهستان خان نشین اردی موسی بوده است و منظور از چشمه سرد نیز چشمه آب چشم می باشد. با توجه به نقشه خیابانهای سرعین، هنوز خیابان ژنرال یا خیابان جلوی هتل لاله بازگشایی نشده بود.

بعد شروع به معرفی تک تک چشمه ها نموده است.

"آب گرم قره سو: برای این چشمه دو حوض ساخته اند که مجاور یکدیگر هستند و دیواره ای به ضخامت 20 سانتی متر آن دو را از یکدیگر جدا میسازد. حوض ها به ترتیب 5×2/1 و 3/5 × 5 متر هستند و آبگرم از حوض اول در حوض دوم میریزد و این دو حوض با دیوار محصور شده اند.

درجه حرارت آب گرم در حوض 41 درجه، pH آن 6 و هدایت الکتریکی آن برای 20 درجه حرارت 1450 و آبده آن در حدود 5/1 لیتر در ثانیه است.

آب گرم ساری سو: در نزدیکی آبگرم قره سو واقع شده است. آب گرم بوسیله لوله سمنتی از زمین تا مجاور حوض هدایت میشود و سپس از مجرای رو بازی به طول یک متر به حوضی میریزد که 65/7 متر طول و 10/2 متر عرض دارد. آب گرم از این حوض به حوض مجاور بطول 65/7 و عرض 6 متر میریزد. دیواره ای به ضخامت 25 سانتی متر این دو حوض را از یکدیگر جدا میکند. این دو حوض در چهار دیواری محصور شده اند.

درجه حرارت آب در مظهر 47 درجه و در حوض 44 درجه است. آبده آن در حدود 3 لیتر در ثانیه است.

در شمال این دو حوض و در کنار دیوار، لوله سمنتی عمودی برای خروج گازهای چشمه تعبیه شده و اطراف دو چشمه قره سو و ساری سو را رسوبهای آبرفتی پوشانیده است."

نمایی از آبگرم ساری سو در سال 1344

با توجه به توضیحات داده شده جالب هست که از سال 1344 تا الان هیچ تغییری در ساختمان احداثی آبگرمها صورت نگرفته است و گویی که نویسنده کتاب همین امسال از آبگرمها بازدید نموده است. در کتاب "آبهای معدنی آذربایجان و ..." به تاریخ 1329 از این دو چشمه به نامهای حصار نام برده شده بود اما در سال 1344 به نامهای امروزی بوده و تغییراتی نسبت به سال 1329 در آن ایجاد شده است.

"آب گرم گاومیش گلی: چشمه گاومیش گلی پر آب ترین چشمه های این ناحیه است. استخری به طول 1/24 و عرض 7/16 برای آن ساخته و دور استخر را با دیوار محصور کرده اند. آب از چند نقطه کف استخر با گاز خارج مشود و از چند نقطه ضلع شرقی به خارج جریان می یابد.

درجه حرارت آب در استخر 45 درجه است. آبده آن در حدود 30 لیتر در ثانیه است ولی پس از خروج از استخر و جریان یافتن به علت زاینده بودن اراف بستر میزان آب به تدریج زیادتر میشود."

دور نمایی از اطراف آبگرم گاومیش گلی در سال 1344

همانطوریکه از شکل 156 مشاهده می گردد در اطراف گاومیش گلی در سال 1344 ساختمانی احداث نگردیده بود و چند اتاق در محل کنونی ویلای سرعین مربوط به «جعفر حسینی» دیده میشود.

"آب گرم گنرال: از کف حوضی تقریباً داره ای شکل به قطر 2/5 متر خارج می شود. این حوض را با دیوار محصور کرده اند. آب حوض از قسمت جنوبی به خارج جریان می یابد و وارد دره سرعین میشود و با آب سایر چشمه ها مخلوط میگردد."

آبگرم ژنرال سرعین در سال 1344

"آب چشم: این چشمه در حیاط قهوه خانه همت واقع شده است و حوضچه سمنتی به طول 6/1 و عرض 5/1 برای آن ساخته اند. مقدار آب این چشمه خیلی کم و در حدود 6 لیتر در دقیقه است و از دو نقطه کف حوضچه با مقدار قابل توجهی گاز کربنیک و هوا با فشار خارج می شود. آب از مجرای باریکی که در قسمت جنوبی حوضچه است جریان می یابد و به حوضچه کوچکتری میریزد و از آن بخارج جریان پیدا می کند."

نمای آب چشم سرد در سال 1344

البته در سالهای بعد روی این چشمه کوچک حفاظ شیشه ای کشیده شده بود که هنگام ساخت منبع آب بش باجیلار این حفاظ را تخریب کردند و عملاً از آب چشم هیچ استفاده ای نمی شد.

عکس آب چشم از شهرام کشی زاده

عکس آب چشم سرد در تاریخ 8/86 که مخروبه مانده بود.

"آب گرم قهوه خانه همت: در این قهوه خانه علاوه بر آب چشم، چشمه دیگری وجود دارد که آب آن گرم است. دو حوض برای این چشمه ساخته اند. اندازه یکی 45/3 × 70/3 و اندازه دیگری 45/3 × 2 متر است و بوسیله دیواری بضخامت 30 سانتی متر از یکدیگر جدا شده اند. آب از حوض کوچکتر به حوض بزرگتر میریزد و از مجرایی که در جنوب شرقی حوض بزرگتر قرار دارد، بخارج جریان دارد. آبده این چشمه در حدود یک لیتر در ثانیه است.

آب گرم قهوه خانه ممتاز (یعقوب): این قهوه خانه مجاور قهوه خانه همت است و در آن یک چشمه آب گرم یافت میشود. مانند آب گرم قهوه خانه همت دو حوض بهمان ترتیب برای آن ساخته اند. اندازه حوضها 10/2 × 90/2 متر و 90/2 × 80/7 متر است و دیواره بین دو حوض 15 سانتی متر ضخامت دارد. آب گرم بوسیله لوله سیمانی از زمین بالا می آید و در حوض کوچکتر میریزد. درجه حرارت آب در مظهر 47 درجه است. آبده این چشمه در حدود 2 لیتر در ثانیه است.

آب گرم بش باجیلار: این آب گرم به فاصله تقریبی سیصد متر در قسمت جنوبی چشمه های قهوه خانه های همت و ممتاز واقع شده است."

دور نمایی از آبگرم بش باجیلار در سال 1344

در آخرین بخش مربوط به قسمت سرعین این کتاب توضیحاتی کلی در مورد آبگرمها آمده است:

"ارتفاع چشمه های معدنی سرعین از سطح دریا در حدود 1350 متر است. نتیجه بررسی و آزمایش چشمه های معدنی در جدول صفحه 246 خلاصه شده و آبهای گرم سرعین در ردیف آبهای کلرو بیکربناته کلسیک گازدار و خیلی گرم است که مقدار قابل توجهی سیلیس دارند. با در نظر گرفتن هدایت الکتریکی، میزان املاح و باقیمانده خشک آنها بنظر میرسد که همه آنها یک منشأ دارند و آب اصلی یک آب گرم با منشأ عمیق است که در مسیر بالاتر مقداری کربنات کلسیم را بصورت بیکربنات کلسیم در خود حل می کند. "

تأملی بر کتاب چشمه های معدنی ایران

مطالب مشابه :

روز ششم سفر (اردبیل - سرعین - تبریز)

روز پنجم سفر (رشت - ماسوله - آستارا)

آشنایی با شهر زیبای سرعین

سفرنامه تبریز - 2

تأملی بر کتاب چشمه های معدنی ایران

سرعین اردبیل و آینده گردشگری ایران

چشمه بیله دره- اردبیل

سفر به باکو

گزارش صعود به سبلان از جبهه جنوبی - پیست اسکی آلوارس

آب­گرمهایی در میان خیابانهای رنگ و وارنگ سرعین

آبگرمهایی در میان خیابانهای رنگ و وارنگ سرعین