شهر و شهرسازي در ايران باستان

برخلاف تمدن بين النهرين كه تمركز شهرها عمدتاً در محدوده اي باريك و بيشتر در پيرامون رودخانه هاي دجله و فرات بوده است، توسعه شهرسازي و شهرنشيني در ايران، به منطقه واحد و خاصي محدوده نبوده و در سراسر سرزمين پهناور ايران مكان هاي شهري توزيع شده است. به طوري كه در سال 1351 در حوالي شهداد در منطقه كوير آثار و بقاياي شهري پيشرفته پيدا شده است كه قدمت آن را تا چندين هزار سال قبل از ميلاد عنوان مي كنند. بر اساس همين اسناد، در كنار اين شهر، در حدود 2400 سال پيش از ميلاد رود كوچكي جريان داشته، ولي ناگهان سربه طغيان برمي‌دارد و به نابودي كامل شهر مي انجامد. از اين نوع شهرها در نقاط مختلف كشور كم نبوده، ولي به دليل حوصله بحث از ذكر تمامي آنها خودداري شده است.

دوران مادها

هرودت طول دوره مادها را 150 سال مي‌داند، ولي «كتزياس» اين زمان را تا 300 سال بالا مي برد. مادها پس از ورود به ايران ( قرن 13 تا دهم پيش از ميلاد ) در شمال غرب ايران كه شامل آذربايجان، كردستان، كرمانشاهان، همدان-لرستان و نواحي ري بود، ساكن شدند. مادها ضمن منازعه با بوميان اصلي، قلعه هائي در متصرفات خود احداث و سرانجام بوميان را مطيع خود ساختند. اين پيروزي بعلاوه پيشرفت هاي ديگري كه اين قوم به دست آورد، نهايتا به تشكيل دولت ماد در سال 708 پيش از ميلاد انجاميد.

مادها با انتخاب همدان ( هگمتانه = محل اجتماع ) به عنوان پايتخت ، شهر جديد را بعنوان مظهر وحدت ملي تازه تشكيل شده، قلمداد كردند. عوامل اقتصادي چون ترقي پيشه وران و اصناف نيز بر دامنه گسترش شهر و شهرسازي در اين حكومت افزود. به اين ترتيب شهرهاي متعددي در اين حكومت تشكيل شد كه به دليل ايفاي عملكردهاي دفاعي و برخورداري از موقعيت سوق الجيشي به دليل واقع شدن در كنار راههاي ارتباطي، فعاليت هاي تجاري-نظامي را نيز گشترش دادند. هرودوت عقيده داشت كه دياكو، بنيان گذار دولت ماد، پس از انتخاب به عنوان رئيس حكومت ماد، مردم را به شهرسازي تشويق نمود. يكي از شهرهاي اين دوره كه از اهميت خاصي برخوردار بود و به شكل قلعه اي وسيع و مستحكم شكل گرفته بود، اكباتان است. از كتيبه هاي آشوري نيز وجود دژهاي استوار و منازل مسكوني در اطراف آن در خاك ماد تائيد مي شود. آنها دژها را روي تپه ها و نقاط بلند طبيعي و گاه تپه هاي مصنوعي مي ساختند و اطراف آن يك يا چند حصار محكم احداث مي كردند و فضاهاي مسكوني را در اطراف آن قرار مي دادند

با توجه به شرايط فوق مي توان عنوان داشت كه شهرها در اين دوره نقاط سوق الجيشي پر اهميتي بودند كه به منظورهاي نظامي و بازرگاني بنيان گذاري شده و توسعه يافتند. به همين دليل، بسياري اعتقاد دارند كه شهرهايي كه در دوره مادها احداث شدند، بيشتر جنبه اداري- سياسي داشتند. ايفاي اين نقش ها كه موقعيت و جايگاه حكومت را نيز به رخ مردم و دشمنان مي كشد، نيازمند رعايت اصول و ضوابطي بود كه در بسياري از شهرهاي دوران ماد به خوبي ديده مي شود. چنان كه هردوت در مورد شهر اكباتان مي گويد: در شهر اكباتان اصول شهر سازي معمول ايرانيان رعايت شده و اين اصول را ما در( سليك) نيز مشاهده مي كنيم. در روي نقوش بر جسته آشوري كه شهرهاي ماد را نشان مي دهند، نيز همين اصول شهر سازي ديده مي شود. با اين وجود، احداث شهرهاي جديد در حكومت ماد نسبت به ساير حكومت هاي ايراني كمتر ديده مي شود. چرا كه در اين حكومت توانايي و بنيان اقتصادي كافي در اختيار نبود و به همين دليل بازرگاني و توليد صنايع‌دستي نيز از گسترش چنداني برخوردار نبود و قدرت نظامي اين حكومت نيز به دليل اين كه از قوام كافي برخوردار نبود، به نابساماني بيشتر اوضاع دامن مي زد و شرايط فوق را حادتر مي نمود. اما همان تعداد اندك شهري كه در اين دوره ساخته شد،‌ در حكومت هاي بعدي بسيار مورد استقبال واقع شد. به طوري كه هگمتانه به‌عنوان مهمترين شهر شناخته شده مادها، طي سلسله‌هاي بعدي نيز به حيات خود ادامه داد و حتي شهر همدان بر ويرانه‌هاي آن ساخته شد. اين شهر حكومتي، داراي معابر و خيابانها و كوچه‌هايي به عرض 5/3 متر است كه در راستاي شمال شرقي به جنوب غربي به موازات هم و در فاصله 35 متري ايجاد شده اند، در حد فاصل آن نيز خانه هايي يك شكل و در اندازه 5/17 در 5/17 متر در دو رديف ساخته شده اند. حصار عظيم شهر به قطر 9 و ارتفاع 7 متر نيز از دل خاك بيرون آورده شده است. شرايطي كه به خوب نشان مي دهد، شهر با طرح و نقشه اي از قبل تدوين شده، ساخته شده و در دوره هاي مختلف تاريخي مورد بازسازي و مرمت قرار گرفته است. مقايسه اين طرح اصلي شهر با تمدن هاي همزمان بيانگر نكات قابل توجهي بوده و مشخص كننده نوع خاص جهان بيني و بينش اساسي نسبت به جهان و هستي مي باشد. اين طرح ها با وجود اشتراكات فراوان با تمدن هاي هم عصر خود، تفاوت هاي بارزي را نشان مي دهد كه پيوند خاصي با شرايط اقليمي، جغرافيايي و ديني منطقه دارد.

شهر و شهرسازي در ايران باستان

مطالب مشابه :

تاريخ، نحوه پرينت كارت و محل رفع نقص كارت شركت در آزمون

اطلاعیه شماره:(1)-تاريخ‌ ، محل و نحوه‌ توزيع‌ كارت‌ ورود به‌ جلسه‌ آزمون‌ ورودي‌

درگذشت خالق اثری جاودانه

آشنایی با 10 اصل حمل و نقل در زندگی شهری

سیستم اطلاعات جغرافیایی ( GIS ) :

معرفی رشته شهرسازی

شهر و شهرسازي در ايران باستان

اطلاعیه سازمان سنجش درباره زمان پرینت کارت ورود به جلسه دانشگاه علمی - کاربردی

جدول زمانبندی ثبت نام ورودیهای سال تحصیلی 89-88 به همراه مدارک لازم

قانون تعاريف محدوده و حريم شهر، روستا و شهرك و نحوه تعيين آنها