اصطلاحات معماري اسلامي

آهيانه

پوسته‌ي داخلي گنبد در گنبدهاي دو پوشش، پوشش زيرين گنبد

ازاره

بخش زيرين ديوار در داخل و خارج ساختمان كه معمولا از مصالح مقاومتر در مقابل عوامل مخل ساخته مي‌شود

اسپر

ديوار جدا كننده، تيغه، ديوار غير باربر، بخشي از نماي ساختمان كه در و پنجره نداشته باشد

اسليمي

تركيب نقوش گل و بته‌ي پيچ در پيچ

اشكوب

آسمانه و سقف خانه، به هركدام از طبقات و سقف‌هاي ساختمان مي‌گويند

ايوان مقصوره

ايواني كه جلوي مقصوره قرار دارد و معمولا گنبد خانه است كه شامل محراب است

پاطاق

محل شروع سقف و طاق و گنبد، محلي كه پايه‌ي طاق و گنبد يا سقف از روي آن آغاز مي‌شود

پاكار

تكيه‌گاه، پاطاق، محل شروع سقف و گنبد و طاق

پيش طاق

ايوان ورودي، فضايي سرپوشيده و نيمه‌باز مانند ايوان كه در جلوي درگاه ورودي ساخته مي‌شود و فضاي دسترسي را از معبر متمايز مي‌سازد

تذهيب

زراندود كردن، طلاكاري

ترنج

ازانواع‌طرح‌هاي تزييني، ازاجزا و وسايل مقرنس كاري كه ممكن است تندياكندباشد

جرز

ديوار باربر، پايه‌ي ساختمان كه از سنگ يا آجر و قطورتر از ديوار ساخته شود

جلوخان

فضايي وسيع و بازكه در مقابل درورودي مساجد هماهنگ با بافت معماري شده است

چشمه پوش

طاق چشمه، طاقي كه با ساختمان ساده، تمام بارهاي وارده از پوشش اصلي در رابر روي باريكه‌ي طاق‌هايي كه به كمك تويزه‌هاي گچي ساخته شده‌اند را انتقال دهد

چليپا

صليب، صليبي شكل

چهار طاق

اتاق مربع شكل گنبد دار

ختايي

از طرح هاي متداول تزييني است كه عموما نقش‌هاي گياهي آجري با ابعاد يك چارك در يك چارك در چهار سانتي‌متر است

دالان

راهرو ساده‌اي كه معمولا فضاي خشتي و صحن گنبدخانه را به هم متصل مي‌كند

دو ايواني

مسجد يا بنايي كه كه پلان آن داراي دو ايوان است

رواق

فضايي سرپوشيده و نيمه باز و ممتد پيش‌خانه، كه قالبا ستون دار و در طرفين صحن يا ميانسرا مساجد ساخته مي‌شود

زرين فام

از انواع كاشي بالعابي كه در آن از طلا و رنگ طلايي استفاده شده است

ساروج

ملاتي متشكل از آهك خالص و خاكستر و ماسه بادي كه با هم تركيب مي‌كنند

شبستان

فضاي سرپوشيده‌ي بنا، سالن ستون‌دار و سرپوشيده‌ي مساجد

شلجمي

حجمي شبيه شلغم، از انواع گنبدهاي پيازي و تيزه‌دار

شمسه

خورشيدي، شبيه خورشيد، از طرح‌هاي تزييني، تصوير مدور نقوش

طاق

سقف منحني، سقف قوسي شكل، پوشش انحنا داري كه بين دو ديواره‌ي موازي اجرا مي‌شود

طاق نما

ايوان كم عرض و مسدود كه در قسمت‌هاي بنا ساخته مي‌شود آن را تزيين مي‌كند

عرقچين

پوشش مدور، پوشش‌هاي كم خيز گنبدي كه معمولا براي پوشش زيرين بقعه‌ها به كار مي‌رود

فيلپوش

پوشش روي ديوار، طاقي كه از گوشه آغاز مي‌شود و هرچه بيشتر مي‌آيد باز مي‌شود، پوشش روي ديوار

قنديل

چراغ آويختي، چراغي كه از سقف بياويزد، لوستر

كاشي معرق

شيوه‌اي بديع در كاشي كاري، مجموعه‌اي از تكه هاي كاشي با رنگ‌هاي مختلف كه در كنار هم طرحي اصلي را تشكيل مي‌دهند

كاشي‌هفت‌رنگ

كاشي كه با قالب خشتي تهيه و لعاب داده مي‌شود

كاشي معقلي

نوعي كاشي‌هاي تزييني كه نقوش آن داراي حركت شطرنجي است

گره كشي

اشكال تلفيق شده‌ي هندسي، علمي است كه از چيدن چند ضلعي‌ها پهلوي يكديگر با قواعد خاص شكل مي‌گيرد

گنبد رك

گنبدي كه پوشش آن شبيه مخروط باشد و غالبا نوك تيز و هرمي است

گوشوار

بالا خانه‌هاي دو طرف تالار

گوشواره

سازه‌هاي جهت تبديل مربع به هشت ضلعي براي اجراي گنبد، پيش آمدگي كنج داخل بنا كه با كمك آن مي‌توان مقاتع چهار ضلعي را به هشت ضلعي يا دايره تبديل كرد

لچكي

هر چيز شبيه مثلث در بنا

محراب

طاقنمايي كه جهت قبله را معلوم مي‌دارد، محل نشستن واعظ در مسجد

مدخل

محل ورود، ورودي، درگاه

مسقف

سقف دار، اتاق سرپوشيده

مشبك

از انواع طرح هاي رگ چيني، آجر، يكي از شيوه‌هاي گچ بري

معقلي

تركيب تزييني، آجر و كاشي، گره سازي مختلط با آجر و كاشي

مقرنس

تزيينات آويزه‌اي شكل كه با آجر، گچ سنگ و كاشي و چوب در ايئان ها به كار مي‌رود

مقصوره

محل محراب، قسمتي از مسجد كه محراب در آن قرار دارد، جاي ايستادن امام جماعت

منقش

نقش دار، نقش و نگار دار، نقاشي شده

ميانسرا

حياط، حياط مركزي ساختمان

نما

شكل طاهري بنا، ديئاره‌ي بيروني ساختمان، پوسته‌ي خارجي ساختمان، آنچه از بنا كه از خارج ساختمان ديده مي‌شود

هشتي

دهليز هشت گوش، فضاي سرپوشيده، متصل به كوچه و حياط(ميانسرا)

يزدي بندي

از انواع سقف تزييني با شيوه‌اي از شبكه بندي و بافت انواع خاص از نحوه‌ي كاربندي زير گنبد پوشش قوسي شكل ورودي ها كه به طور معمول از نظر تزييني جلوه‌اي ويژه به فضا مي‌بخشد، حالتي بين رسم بندي و مقرنس