رصدخانه ملی علم و فناوری چیست؟

ضرورت رصد و دیده بانی علم و فناوری
عصر کنوني با تحولات سريع و شتابان و افزايش حيرت آور پيچيدگي ها و نيز فضاي رقابتي شديد از ساير اعصار تمايز مي يابد. ترکيب و تراکم اين سه عاملِ مشخصة عصر حاضر چنان نيرويي را ايجاد مي کند که مي تواند جوامع قدرتمند، سازمان هاي بزرگ و شرکت هاي موفق را در امواج خروشان سونامي خود غرق سازد. اما کدام يک از جوامع و سازمان ها مغلوب جريان تغييرات و رقباي بزرگ خواهند شد و کدامينِ آن ها سوار بر امواج تحولات به اوج مي رسند؟ شايد تجربة متفاوت دو شرکت بزرگ بتواند به يافتن پاسخ اين سوال به ما کمک کند. شرکت IBM بر پايه يک پيش بيني نادرست از وضعيت بازارِ رايانه ها، سرمايه گذاري بر ابَررايانه ها و ماشين هاي بزرگ را به عنوان راهبرد اصلي تجاري خود برگزيد اما تحولات فناوري و بازار به شکل ديگري رقم خورد. اختراع تراشه هاي کوچک و توسعه رايانه هاي شخصي باعث شد تا ستارة اقبال تجاري رايانه هاي بزرگ رو به افول نهد و اين شرکت ميلياردها دلار زيان متحمل گردد. (Mc Master, 1996, PP.151-2)
از سوي ديگر شرکت نفتي شل در دهة هفتاد ميلادي با استخدام چند آينده پژوه و تهيه سناريوهايي از آيندة قيمت نفت به مواجهه با عدم قطعيت هاي آينده شتافت. پس از آن که قيمت نفت به يکباره افزايش يافت اين شرکت به سبب اين که در برابر انواع احتمالات آماده شده بود با اتخاذ راهبردهاي مناسب سود سرشاري را نصيب خود ساخت. (گروه آينده انديشي بنياد توسعه فردا ،ص 85)
انفعال در برابر آينده سبب مي شود تا هميشه يک مجموعه در مدار تفکرات و برنامه ريزي هاي آينده نگرانة رقبا قرار گيرد و به نوعي تحولات آينده آن را مديريت کند. براي مشارکت فعال در ساختن آينده مطلوب بايد از محيط پيراموني و روند هاي تاثيرگذار بر تحولات، آگاهي يافت، آن را به اشتراک گذارد و بر اساس آن به اتخاذ مناسب ترين تصميمات همت گماشت. در واقع ديدباني و رصد تحولات آينده دروازه ورود به عرصه رهبري و مديريت تحولات و تغييرات شتابان به شمار مي رود. تصميم سازي در چنين جهاني مستلزم بينش عميق نسبت به روند تحولات آينده است و بر اين اساس تصميماتي که بر اساس چنين بينشي اتخاذ گردد از امکان موفقيت و رقابت پذيري بالاتري برخوردار خواهد بود. در واقع تحقق چنين بينشي مستلزم اقدامات زير است:

رصد روندهاي علم، فناوري و نوآوري

(Science, Technology and Innovation Trends)

شناسايي نشان گرهاي ضعيف و بذرهاي تغيير (Weak signals)
شناسايي مسائل نوظهور (Emerging issues)

چه بسا ظهور يک پديده يا فناوري نوپديد روندهاي عمده اقتصادي و فناوري را به طور کامل تغيير دهند. همان گونه که پيشتر ملاحظه نموديم غفلت IBM از فناوري نوظهور تراشه هاي کوچک سبب شد تا تصوير نادرستي از روندهاي تحول فناوري در ذهن تصميم سازان اين شرکت نقش بندد. همچنين برخي از مسائل نوظهور نيز در آينده اين ظرفيت را دارند تا به جريان ها و روندهاي کلان و تاثيرگذار تبديل گردند. به عنوان نمونه در چند دهة پيش چه کسي پيش بيني مي کرد که مسئلة ويروس ايدز به يک معضل اساسي در نظام سلامت جهاني تبديل گردد؟ مسائل نوظهور، نشان گر هاي ضعيف و بذرهاي تغيير در بدو شکل گيري خود کم اثر و قابل مهار يا مديريت مي باشند اما چه کسي مي داند تبديل يک بذر تغيير به يک درخت تنومند چه تبعاتي را مي تواند به همراه داشته باشد؟ ما با رصد بذرهاي تغيير و مسائل نوظهور و تحليل نقش آن در روندهاي تحول آينده از هم اکنون مي توانيم نسبت به استفادة مناسب از آن ها و يا مهارشان برنامه ريزي لازم را انجام دهيم. پس در يک جمع بندي کلي بايد گفت که در فرايند ديدباني ابتدا عوامل اصلي تغيير شناسايي مي شوند و سپس پيامدهاي و عواقب احتمالي آن مورد ارزيابي قرار مي گيرد و سرانجام متناسب با آن ها راهبردهايي جهت مديريت آينده ابداع مي گردد.
با وقوف به اهميت آينده پژوهي و رصد تحولات در سال هاي اخير طرح هاي پژوهشي مختلفي در حوزه رصد روندها و تحولات در کشورمان آغاز شده است. اما با توجه به سرعت تحولات، انجام طرح هاي تحقيقاتي ديدباني از کارآمدي کافي برخوردار نيست چرا که سرعت تغييرات به شکلي است که دائما بايد مورد ديدباني و تحليل قرار گيرد. به همين دليل در کشورهاي مختلف دنيا از جمله اتحاديه اروپا رصد خانه هاي مختلفي جهت رصد دائمي روندها و رويدادهاي شکل دهنده به آينده راه اندازي شده اند. به عنوان مثال مي توان به رصد خانه علم و فناوري اروپا (ESTO) ، رصدخانه فناوري اطلاعات اروپا (EITO) و رصدخانه نوآوري شرکت Telefonica اشاره کرد. مرکز آينده پژوهي پارک علم و فناوري دانشگاه تهران طي يک گزارش مطالعاتي حدود 40 رصدخانه در حوزه هاي علم و فناوري، اقتصاد و تجارت، فرهنگي و اجتماعي و نوآوري را در سراسر دنيا شناسايي و مورد مطالعه قرار داده است. همچنين در نقشه جامع علمي کشور که در آستانه تصويب در شورايعالي انقلاب فرهنگي است، بر اهميت کارکرد موثر نهادهاي آينده پژوه در عرصه علم، فناوري و نواوري تاکيد شده است. اين مجموعه اسناد و مطالعات ضرورت تاسيس چنين رصدخانه هايي در کشورمان را به روشني نشان مي دهد.
يکي از ويژگي هاي مهم مراکز ديده باني دنيا را مي توان ساختار شبکه اي آن ها دانست. برخي از اين رصدخانه ها حتي يک محل فيزيکي مشخصي ندارد و صرفا يک شبکه گسترده از نخبگان را در فضاي مجازي تشکيل مي دهند. ساير موسسات مشابه نيز از مشارکت شبکه اي از تامين کنندگان مالي و اطلاعاتي و نخبگان و موسسات مختلف سود مي برند. پژوهش مرکز آينده پژوهي پارک علم و فناوري دانشگاه تهران نشان مي دهد که ساختار شبکه اي کارآمدترين شکل يک رصدخانه ايده آل را تشکيل مي دهد و مراکزي که از شبکه هاي بزرگ تر و با کيفيت تري برخوردارند به موفقيت هاي بيشتري نيز دست يافته اند. در اين زمينه دانشگاه تهران به عنوان دانشگاه مادر و مرکز الهام بخش به ساير دانشگاه ها و مراکز آموزش عالي کشور به دليل دربر گرفتن رشته هاي علمي گوناگون، داشتن شبکه اي از بهترين اعضاي هيأت علمي کشور و زبده ترين دانشجويان و پژوهشگران و همچنين يکي از معدود مراکز آينده پژوهي دانشگاهي فعال کشور، از ظرفيت عظيمي براي ايجاد يک مرکز ديده باني با ساختار سبک و شبکة بسيار گسترده از ديدبانان دانشگاهي و غير دانشگاهي جهت رصد و تحليل روندهاي عمدة تغيير برخوردار است. در اين زمينه دانشگاه تهران و مرکز آينده پژوهي پارک علم و فناوري اين دانشگاه در راستاي تحقق اهداف خود در جهت ايفاي نقش فعال و کنشگرانه در عرصه تصميم سازي و سياست گذاري کشور آمادگي دارد تا يکي از نخستين مراکز ملي ديدباني کشور را با مشارکت مراکز دولتي، سازمان ها، گروه ها و نخبگان دولتي و دانشگاهي راه اندازي نمايد.

اهداف رصدخانه

شناسايي و رصد شاخصها، پيشرانها، رويدادها و روندهاي تاثيرگذار بر شکل گيري آينده
شناسايي مسائل نوظهور و علائم ضعيف تغيير
رصد آخرين محصولات و تحولات فناوري و نوآوري
تبیین شاخص هاي کمي و کيفي پيشرفت نقشة جامع علمي کشور
رصد و سنجش پيشرفت نقشة جامع علمي کشور با مشارکت مراکز، اساتيد و دانشجويان مرتبط
آسيب شناسي و عارضه يابي اجراي نقشة جامع علمي کشور و پيشنهاد راهبردها، سياست ها و راهکارهاي اصلاحي و جايگزين به نهادهاي تصميم ساز در اين خصوص
تحليل و ارزيابي نتايج و پيامدهاي رويدادها، روندها و مسائل نوظهور آينده
توليد، ديده باني و رصد شاخصهاي ارزيابي علم، فناوري و نوآوري
رصد و تحليل و ارزيابي فرايند سياست گذاري فناوري در ايران و جهان بر حسب اولويت ها و بروندادها
تحليل بازار علم، فناوري و نوآوري
ارائه گزارش راهبردي بر اساس رصد و ارزيابي نتايج روندهاي تغيير
مشارکت در فعاليت هاي سياست گذاري، تصميم سازي و برنامه ريزي راهبردي سازمان ها
اشتراک و تبادل اطلاعات، تحقيقات، مطالعات و تجربه هاي نوآورانه از طريق شبکه سازي

برنامه هاي اجرايي

شبكه سازي نخبگان، فناوران و نوآوران و موسسات تحقيقاتي در حوزه هاي مختلف
همكاري با سازمان هاي ملي و بين المللي مرتبط
انجام مطالعات آينده نگري در حوزه هاي مورد فعاليت
ايجاد بانک اطلاعاتي از تحقيقات، پروژه ها، مقالات و ساير منابع اطلاعاتي
انتشار گزارش سالانة در خصوص روند پيشرفت نقشة جامع علمي کشور
انتشار گزارش دوره اي در خصوص روندهاي آيندة علم، فناوري و نوآوري در ايران و جهان
ارتقای آگاهی های عمومي، انتشار اطلاعات علمي و فني (گزارش، خبرنامه، مجله، راه اندازي تارنما و...)

به نقل از سایت رصدخانه ملی علم و فناوری ایران www.isato.ir

رصدخانه ملی علم و فناوری چیست؟

مطالب مشابه :

شرایط معدل آزمون استخدامی شرکت ملی نفت ایران در سال 1385

چرا در سینمای ایران تاریخ معاصرمان کمرنگ است؟ کودتا در سینمای ایران/سعید مستغاثی

تغییر نظر شرکت‌ها در مورد زنان

رصدخانه ملی علم و فناوری چیست؟

پرفروش‌ترین شرکت‌های جهان در سال 2013

پالایشگاه نفت آبادان

ویژه بازاریابان : آداب مذاکره حضوری و روش های موفقیت در مذاکره

سیر مدیریت دانش در شرکت آهن و استیل تاتا (قسمت اول)

بررسی شرکتهای بزرگ نفت و گاز