نقش طاووس در هنر اسلامی

در دوران باستان معتقد بودند طاووس به دليل نوشيدن آب حيات، عمر جاودانه يافته است. در بسياري از آثار دوره ساساني نقش طاووس در تزيينات و يا در دو طرف درخت زندگي قرار گرفته است. بطور مثال نقش طاووس در نقش برجسته هاي طاق بستان، پارچه ها و يا در لوح هاي گچي تيسفون دوره ي ساساني ديده مي شود.

با توجه به همراهي نقش طاووس با «درخت زندگي» در هنر ايران باستان و همچنين حضور آن در دوره اسلامي خصوصاً در تزيينات معماري دوره صفويه لازم است در ابتدا به طور مختصر اين نقش نمادين معرفي شود. نقش درخت زندگي يكي از مهمترين نقوش تجريدي و نمادين در هنر ايران دوره ساساني است. حضور گسترده اين درخت در جاي جاي آثار هنري ايران قابل توجه مي باشد. درخت زندگي در تـزيينات بسياري از آثار هنري بر جاي مانده از دوره باستان خصوصاً ظروف سيمين و زرين، منسوجات، گچبري ها و نقش برجسته هاي ساساني در ميان دو طاووس به صورت رخ به رخ طرح شده است. علاوه بر طاووس حيوانات طبيعي مثل اردك، غزال و...، و يا نقش جانوران افسانه اي و تركيبي چون اسفنگس، گاو بالدار، شيردال(گريفين) و... قرار دارد كه از درخت و ميوه اش محافظت مي كنند. در فرهنگ باستان؛ اژدها(مار) نماد اهريمن در صدد تسلط بر درخت زندگي است. با سلطه ي مار بر درخت زندگي سبب خشكسالي و آب در روي زمين به آفت شوري و بدمزگي آميخته مي شود. با حضور اين دو محافظ و جنگيد با مار از سلطه آن بر درخت زندگي جلوگيري كنند.

شكل درخت زندگي در دوره اسلامي بر اساس جهان بيني اسلامي تعديل شده و در آثار هنري مطابق با مفهوم "درخت طوبي" ظهور پيدا كرده است. در فرهنگ اسلامي درخت طوبي و يا سدره المنتهي، به عنوان درختي بهشتي اشاره مي شود. احاديث و روايت هاي زيادي در باب اين درخت در دست است. از جمله آنها، طـوبـي درختي است كه شاخه هاي متعددي از آن منتشر شده و خانه هاي بهشتيان مزين به يكي از شاخه هاي اين درخت بهشتـي است و هر چه بهشتيـان اراده كنند از خوردني ها بر آن مي رويد. پس اين درخت منشاء بركت و روزي بهشتيان است. اين درخت يكي از چند درختي است كه در قرآن كريم بدان اشاره شده است(سوره 53 آيات 14 تا16).

در هنر اسلامي اگر چه طاووس نقش مهمي دارد ولي در قرآن به آن اشاره اي نشده است، در نهج البلاغه خطبه 165 امام علي (ع) از آن به عنوان شگفت انگيز ترين پرندگان در آفرينش ياد مي كند و رنگ پر هاي طاووس را با پارچه هاي زيباي پر نقش و نگار و پرده هاي رنگارنگ يمني مقايسه مي كند.

حكيم سنائي در ديوانش پيامبر اسلام را به عنوان طاووس بوستان قدوسي بر مي شمارد:

كرده با شاهپر طاووسي جلوه در بوستان قدوسي

در منطق الطير عطار طاووس به عنوان يك مرغ بهشتي مورد توجه بوده است. وقتي حضرت آدم و حوا از بهشت رانده شدند، طاووس هم به دليل اينكه رابط بين آنها و شيطان (در هيبت مار) بود، طاووس هم از بهشت رانده شد. عطار طاووس را مظهر بهشت پرستان مي داند كه در سر خيال پيشگاه سيمرغ را نمي پروراند. او مشتاق بازگشت به بهشتي است كه به گناه همدستي با مار از آنجا رانده شد:

يار شد بـا من به يك جـا مـار زشت تا بيفتادم به خــواري از بهشت

عـزم آن دارم كــزين تـاريك جـاي رهبري باشد به خلدم رهنمـاي

من نه آن مردم كه در سلطان رسم بس بود اينم كه در دربان رسم

كـي بــود سيمــرغ را پـرواي مـن بس بود فردوس علي جـاي من

نقش طاووس از جمله نقوشي است كه در تزئينات مساجد و اماكن مذهبي از دوره صفويه حضوري چشم گير دارد. نقش دو طاووس به صورت قرينه در دو طرف كوزه آب حيات كه درخت زندگي از درون آن روئيده شده از جمله نقوشي است كه تزئينات سر در ايوان ورودي مسجد امام اصفهان كار شده است. در تزئينات سر در ايوان ورودي ديگر مكانهاي مذهبي دوره صفويه امامزاده هارونيه‌ و مدرسه ي چهار باغ ديده مي شود.

نقش طاووس در هنر اسلامی

مطالب مشابه :

نقش طاووس در هنر اسلامی

گزارش تصويري: زندگي در كره شمالي

تزيينات معماري كاخ هاي هخامنشي

زندگي در كره شمالي

تزيينات و نقوش سفالينه

نقاشي و تزيينات ساختمان محمدي

دکوراسيون و تزئينات داخلي خانه (دانشگاه جامع علمي كاربردي)

نقش آبزيان در زندگی

جزییاتی از خانه كارلوس كي روش در تهران

آشنایی با بعضی آغازیان